Ali Şamil Hüseyin oğlu
Azerbaycan Milli İlimler Akademisi Folklor
 Enstitüsünün uluslar arası ilişkiler bölmesi,
Bakı- Azerbaycan.

KAFİEDDİN ÖMER İBN OSMANIN DARÜŞŞİFASI  VE ABU SEYİT ABULHEYİR

Selçukiler döneminde Doğuda bir yükseliş baş verdi. Güçlü ordu kuruculuğu kervan  yollarının tehlikesizliğini, vergide ve gümrükte nizam intizamı sağladı. Yeni şehirler salındı, kültürde, bilimde, eğitimde, bir sözle, hayatın bütün dallarında hızlı yükseliş kendini göstermeye başladı. Selçuklar döneminde Azerbaycan’da 67 Darüşşifasının-Şefa evi kişilerin sağlığının keşiğinde duruyordu.

  Bu Darüşşifasının-Şefa evinin en ünlülerinden biri Şamahı şehrindeki Melhem Darüşşifası idi. Son yılların araştırmaları gösteriyor ki, bu Darüşşifa  aslında bir bilim merkezi imiş.  

Melhem Darüşşifasının kurulması ve çalıştırılmasında bilim adamı Ömer ibn Osman Kafieddinin hizmetleri büyük olmuştur. Ömer ibn Osman Kafieddinin ölümünden sonra  oğlu Vehideddinin Melhem Darüşşifasını çalıştırmıştır. Darüşşifa hakkında geniş bilgiye Kafieddinin kardeşi oğlu Efzeleddin Hakani Şirvaninin “Töhfetül İrakeyn” mesnevisinde rast geliyoruz.

Hakani Şirvani yazıyor ki, Melhem Darüşşifası yalnız bölgede değil, Doğuda ün kazanmış ve bilim ocaklarıyla sık ilişkiler kurmuştur. Böyle ki, Abu Seyit Abulheyir Melhem Darüşşifası ile sık ilişkide olmuştur. Darüşşifada Kafkas dağlarından toplanmış otlardan ilaçlar hazırlandığını, öğrenciler okutulduğunu, kendinin de şurada okuduğunu yazıyor. Onun şiirlerinden anlaşılıyor ki, Darüşşifada tıpla yanışı, Kuranı-Kerim, nücüm, fıkıh ve b. İlimlerden de ders veriliyormuş. Şair şurada kendi öğrendiklerinden söz açarken diyor:

Aklım pay almıştır bin bir denizden,

Tanıştım her otla Kaf dağında ben.

                                         …Derman (ilaç) kayırmağı sanki peygamber,

Eylemiş ezelden bana müessir.(Şirvani Hakani, 1978:63)

  Darüşşifada tedavi olunan hastalıklar hakkında ise Efzeleddin Hakani Şirvani  “Amcam hakkında” mesnevisinde böyle yazıyor:

Benim nefesimin mucizesinden,

Yüz bin kızdırmalı sağalar hemen.

 Sözümün şehtini içtikçe Şirvan,

Coşur damarlarda kızıl gibi kan. (Şirvani Hakani, 1978:63)

Kızdırma hastalığı yalnız Selçuklar döneminde değil, hatta geçen 20. yüzyılda bile karşısı alınmaz, geniş yayılmış hastalık sayılıyordu. 12. yüzyıllarda kurulmuş Darüşşifa ve bimarhanelerde kızdırma hastalığı tedavi ediliyormuş.

Şairin:

Ben tabip amcamdan almışım ilham,

Odur söz mülkünün bir Hipokratıyım. (Şirvani Hakani, 1978:63)   

 -mısralarından  anlaşılıyor ki, Darüşşifa hekim görevi yapacak kişilere gerek Hipokrat, gerekse de Hint, Cin hekimlerini tanıtıyormuş. 

Çap olunub: Kafiyeddin Omar ibn Osmanın sağlık öyi ve Abusagit Abulhayrı, seh. 83. Health house(Darushshupa) of Qafi Ed-Din Omar ibn Osman and Abu Seyit Abulhayyri, seh.2006., Дом здаровья(Дарушшафа) Кафиеддин Омар ибн Османа и Абу Сейит Абулхайыр, стр. 345, Selcuklar Dövrünin Edebiyati ve medeniyeti atlı halkalar maslahati 11-13 mart 2009(Leterature and culture of the Seljuk epoch international scientific conference 11-13 mart 2009), Aşgabat.