بابا کوهی شیرازلی دیر، نیشاپورلودور، یوخسا باکیلی

BABAKUHİ ŞİRAZLIDİR,NİŞABURLUDUR,YOXSA BAKILI

چئویرن:فرهاد جوادی

ƏLİ ŞAMİL

علي شاميل

گيریش

1990 جی ایلده اس اس اری ایله ایران ایسلام - - -

رئسپوبلیکاسی آراسیندا گئدیش گلیش ساده -

لشدیریلَن گوندن ، او تایا گاه ایلده بیر دفعه، بعضاً

ده ایلده ایکی اوچ دفعه گئتدیم. ایلک -

گئدیشلریمده آذربایجانین شهر و کندلرینی گزیر،

موختلیف طبقه دن اولان اینسانلارلا گؤروشور،

ائشیتدیکلریمی، اؤیرَندیکلریمی بو تایداکی،

تورکیه ده کی اوخوجولارا چاتدیریردیم. اوردان

فولکلور نومونه لری توپلاییر، ادبیاتا، تاریخه،

ائتنوگرافیایا، دیلچیلیگه دایر کیتابلار گتیریردیم.

اوزون ایللر ایدی کی، قاشقای ائللرینه گئتمه یی

پلانلاشدیرسام دا باش توتموردو. آخیر کی، 2018 -

جی ایلین آپرئلین 29 دا آرزومو رئاللاشدیرا بیلدیم. -

قاشقایلارلا گؤروش اوچون شیرازا گئتدیم. اورایا

دونیانین چوخ یئریندن توریست گلیر. توریستلری

جلب ائد ن ایسه پرسپولیس تخت جمشیددیر. -

سعدینین،حافظین قبرینی زیارته گئدَنلرین سایی دا

آز دئییل. اما اونلارین هئچ بیری پرسپولیس تخت -

جمشید کیمی جلب ائدیجی دئییل.

منی ایسه شیرازا چَکه ن توریستلری جلب ائد ن

تاریخی عابیده لر، گؤزه ل منظره لر، بؤلگه نین

مَطبَخی و س. دئییل ایدی. قاشقایلاری یاشادیقلاری

بؤلگه ده گؤرمک، اونلارلا صحبت ائتمک، اونلاری

دینله مک ایسته یی ایدی. قاشقایلارلا گؤروشَنده

اونلارلا باغلی اولان یئرلره ده باش چکمه دن گئری

دؤنَه بیلمَزدیم. آذربایجاندان شیرازا گئده سن اورادا

بابا کوهینین باکووینین قبرینی زیارت ائتمه یه سن؟!

هر ایل اونون قبرینی زیارته مینلرله زووار و توریست

گلیر. چوخلاری اونون آدی و آتاسینین آدینی، سُوی

آدینی اونودوب. یادداشلاردا بابا کوهی کیمی قالیب.

منی ایسه بابا کوهینین قبری باشینا چکه ن نه

اینانج، نه ده توریست ماراغی ایدی. بابا کوهی یه،

هم یئرلیمیز اولان بیر صوفی یه، عاریفه،

آذربایجانین دونیادا تانینان ایلک بؤیوک

فولکلورچوسونا قبری باشیندا فاتیحه اوخوماق ایسته

ییردیم.

سووئتلر زامانیندا دین عالیملرینی تبلیغ ائتمک

قاداغان ایدی. بونا باخمایاراق اونون حاققیندا خئیلی

مقاله یازیلمیش، حتی کیتاب دا چاپ ائدیلمیشدی.

سبب ایسه بابا کوهینین دین عالیمی دئییل، صوفی

فیلوسوفو کیمی تبلیغ ائدیلمه سی ایدی. صوفی-

عاریفین دونیاگؤروشو حاققیندا سووئت دؤورونده

یازیلانلار، زامانین ایدئولوژی تأثیریندن کنار دئییل.

سووئتلر بیرلیگی داغیلاندان سونرا یازیلانلار

اوّلکیلرده خئیلی فرقلَنمه یه باشلادی.

قریبه مه گلن او اولدو کی، شیرازدا گؤروشدویوم

قاشقای ضیالیلارینین چوخو بابا کوهینی شیرازلی

16

2018 XUDAFƏRİN 169- خداآفرین 169 / آبان/ 1397

بیر فارس کیمی تانی ییر. اونون قافقاز داغلارینین

گونئیینده، ایندیکی آذربایجان رئسپوبلیکاسینین

اراضیسینده مؤوجود اولموش شیروانشاهلار ) 861-1538 ( دؤولتیندن گلدیینی بیلمیرلر. شیراز

قاشقایلارینین گنج آیدینلاریندان اولان امین

جهانگیری و جعفر آوازی بیزی بابا کوهینین قبرینه

زیارته آپاریرلار.

بلدچیمیز امین جهانگیری دئییر کی، کئچمیشده

شیرازین 6 داروازاسی اولوب. ایندی اونلاردان یالنیز

بیری، الله اکبر بوغازینداکی قورآن داروازاسی -

قالیب. اصفهان یولونون اوزَرینده کی داروازانی

عضدوالدوله دِیلَمی )حاکمیتی 966-978 )

تیکدیریب. طبیعتین ووردوغو ضرردن و

باخیمسیزلیقدان داروازا داغیلیب. نئچه دفعه کیملر

طرفیندن تمیر ائدیلدیی حاققیندا گئنیش بیلگی

یوخدور. سون بیلگی یه گؤره کریم خان

زند) 1705-1779 ( داروازانی تعمیر ائتدیریب. اوزَه

رینده ایکی اوتاق دا علاوه ائتدیریب. او، اوتاقلارا دا

گؤزَل خط له یازیلمیش قورآن کریم لر قویدوروب -

کی، شهردن چیخانلار و شهره گیرَه ن لر بو مقدس

کیتابین آلتیندان کئچسینلر. هر آیین اوّلینده شهر

اهالیسی قورآنی کریمین آلتیندان کئچمک اوچون -

قورآن داروازاسینا گلر، داروازانین آلتیندان کئچر،

بورادا بیر آز دینلَندیکدن سونرا گئری دؤنَرمیشلر.

رضاخان گؤستَریش وئریب کی، داروازا سؤکولسون.

اوراداکی قورآن- کریملر ده پاریسه آپاریلیب. حسین

ایلقار آدلی تاجیر ، داروازانی یئنی دن تیکدیریب.

یول گئنیشلَندیریلدیگیندن داروازا کناردا قالیب.

ایندی بیر دکور رولونو اویناییر.

داروازانین یانینداکی داغدا ، سون ایللر خئیلی

آبادلیق ایشلری آپاریلاراق توریستیک بیر مکانا

چئوریلیب. واختی ایله شهردن آرالی، جعفرآباد

کندینین اراضیسی اولان بو یئر ایندی شهره

بیتیشمَک ده دیر.

قایناقلاردا بابا کوهینین آدینین و سُوی ادینین

یازیلیشیندا فرق او قدر ده چوخ دئییل. جدّی فرق

کونیه سینین باکووی، شیروانی، شیرازی، نیشاپوری

کیمی یازیلماسیندادیر. بونو دا طبیعی سایماق اولار.

مشهور اینسانلارلا غورور دویماق، اونو اؤزونون

همیئرلیسی، قوهومو سایماق دونیانین هر یئرینده

یایغیندیر. هومئری، یونیس ایمره نی و غیره سینه

گؤره بعضاً شهرلر آدیندان اینسانلار بیر بیرینی -

محکمه یه وئریرلر.

آذربایجاندان آوروپا اؤلکه لرینه، اوزاق آمئریکایا،

یاپونیایا و چینه گئدَنلَرین سایی شیرازا گئدنلردن

قات قات چوخدور. -

هانسی کی، اورتا یوز ایللرده، اینسانلار کاروانلارلا

گئدیب گلنده شیرازلا آذربایجانین علاقه سی داها -

سیخ اولوب. سرحدّلر آچیلاندان 28 ایل

کئچمه سینه، ایران ایسلام رئسپوبلیکاسی طرفیندن

ویزا گؤتورولمه سینه باخمایاراق شیرازا گلن

همیئرلیلریمیز تَکم سئیره ک دیر. اولارین دا چوخو

بیلگی سیزلیکدن بورایا گلمیر.

آذربایجان سووئت ائنسکیلوپئدییاسینین بیرینجی

بابا کوهی باکووی )محمد، « : جیلدین ده یازیلیب

یاخود محمدعلی ابن عبدالله نین تخلّوصو، 948-1050 آذربایجان شاعری، فیلوسوفو، شرق « )

اؤلکه لرینه )ایران، عربستان، هیندیستان و س.(

سیاحت ائتمیش، بیر مدّت ایرانین نیشاپور شهرینده،

سونرا شیرازدا یاشامیشدیر... اوّل لر اورتودوکس

ایسلام مؤوقعینده دورموش، سونرالار باطینی لیگین

ایلک نظریه چیلریندن اولموشدور. فلسفی

گؤروشلرینین اساسینی تشکیل ائد ن ماتریالیست

مئییللی پانتئیزم، زردوشتولوکله، ائمپئدوکل و

17

2018 XUDAFƏRİN 169- خداآفرین 169 / آبان/ 1397

پیفاقور)=فیثاغورث( تعلیم لرینین آیری آیری -

مدّعالاری ایله اویغون جهت لره مالیک دیر...

الحسین بن منصور « و » قافیللره خبردارلیق «

اثرینی شرق » الحللاجین حیاتینین اوّلی و آخیری

شناس L.Massinyon فرانسیزجایا ترجومه سی

ایله بیرلیکده چاپ ائتدیرمیشدیر) 1914 آ اس ( ») ، پاریس

اِ، 1976:517 ، 1 جی جیلد(. -

بابا کوهينينن قبریني تعمير ائتدیره ن حاجي

زین العابدین شيرواني

بابا کوهین دفن ائدیلدیکدن سونرا قبری اوزَه رینده

قویولموش باش داشی گونوموزه دَک گلیب

چاتمامیشدیر. آراشدیریجیلار 11 جی یوز ایلین -

قایناقلاریندا اونون دوغومو، اؤلومو، دوغولدوغو یئر

حاققیندا بیلگی یه راست گلمه میشلر.

هیندیستاندان شیرازا گلن حاجی زین العابدین

شیروانی ) 1780-1838 ( بابا کوهینین قبیرینین

زیارت ائتمیشدیر. صوفی عالیمین قبرینین

باخیمسیزلیغی اونو چوخ اوزموشدو.

نورالدین کرم اوفون یازدیغینا گؤره 40 ایلده 60

مین کیلومتر یول کئچمیش حاجی زین العابدین

شیروانی "تمکین" لقبی له شعرلر یازسا دا، 15 ایله

یاخین مستعلی شاه لقبی له نعمت اللاه درویش

لرینین مورشودلریندن اولسا دا اساساً سیّاح کیمی

تانینیب. حاجی زین العابدین شیروانی سککیز ایل

هیندیستانا سیاحت ائد ن دن سونرا 1809 جو ایلده -

شیرازا گلیر. لاکین بورادا چوخ قالمیر. )کرم اوف

نورالدین، 1977:20 (. شیرازا ایکینجی گلیشی

حاققیندا ایران عالیملریندن حاجی میرزه حسن

روکی زاده )آدمیت( بیلگی وئریر. او، یازیر کی، نعمت

الله طریقتی نین شئیخلریندن اولان حاجی زین

العابدین شیروانی هجری 1234 )میلادی 1815 )

ایلده شیراز یاخینلیغیندا بابا کوهی دئییلَن یئری

اؤزونه مسکن سئچیر. نعمت الله درویشلریندن اولان

"رحمتعلی شاهین" خواهیشی ایله "بابا کوهی "دن

شیرازا کؤچور. موختلیف فاصیله لرله 1826 جی -

ایلین مارتینا دک شیرازدا یاشاییر. )کرم اوف

نورالدین، 1977:18 (. بیر چوخ ایالت حاکملری

حاجی زین العابدین شیروانینی اینجیتسه ده،

محافظه کار دین خادیملری اونون حاققیندا منفی

فیکیرلر فورمالاشدیرسالار دا محمد شاه )حاکمیتی

1834-1848 ( حاکمیت باشینا گلدیک دن سونرا

سیاحّا موناسیبت دَییشیر. شاه اونا 1834 جو ایلده -

شیراز یاخینلیغیندا ایللیک گلیری مین تومن اولان

بیر کند باغیشلاییر. سیاحّین 1248 جی)هجری- -

قمری( ایلده )میلادی 1832-1833 ( ایلده جلال

الدین محمد، ایکی ایل سونرا دا حسام الدین علی

آدلی ایکینجی اوغلو دوغولور. )کرم اوف نورالدین،

1977:28-29 (. نورالدین کرم اوف سیّاحین یاخین

طرایق « دوستو "معصوم علیشاه شیرازی"نین

بؤیوک « . اثریندن بئله بیر سیتات وئریر » الحقایق

حاجی زین « : عمیم حاجی محمدتقی بئله نقل ائدیر

العابدین شیروانی آروادی ایله بیرلیکده سون دفعه

مکه یه گئدَرکن من ده اونونلا ایدیم. جدّه یه

یاخینلاشدیغیمیز زامان او، وفات ائتدی. من اونون

جنازه سینی جدّه یه گتیریب، شهرده کی اومماینا-

کرم اوف ( » هاووا قبریستانلیغیندا دفن ائتدیم

نورالدین، 1977:32 .) 1838 جی ایلین قیشیندا -

باش وئرمیش بو حادثه دن سونرا مکه زیارتینی باشا

چاتدیران حاجی محمدتقی سیّاحین عائله سینی

یئنی دن شیرازا گتیریر.

» ریاض السیاحت = سیاحت باغچالاری « سیّاحین

( 1822 » حدائق السیاحت = سیاحت باغلاری « ،)

( 1827 - » بوستانی سیاحت سیاحت گولزاری « ( و

( 1832 ( اثرلری جغرافیاچیلار، تاریخچیلر،

ائتنوگرافلار، فیلوسوفلار اوچون دَیَرلی قایناق رولونو

اوینامیشدیر )کرم اوف نورالدین، 1977 .)

18

2018 XUDAFƏRİN 169- خداآفرین 169 / آبان/ 1397

فاکتلاردان بئله قناعته گلیریک کی، تاریخاً شیروانلا

شیراز آراسیندا سیخ باغلیلیق اولموشدور. حاجی

زین العابدین شیروانی نین شیرازا گئدَرکن بابا

کوهینین آدی ایله باغلی اولان یئرده یاشامیش،

1236 جی )میلادی - 1820-1821 ( ایلده بورادا

ائولَنمیشدیر. شیرازدا اولارکن مادی وضعیتی

یاخشیلاشان کیمی، همیئرلیسی اولان بؤیوک

صوفی عاریفین قبرینی آبادلاشدیرمیش، اونا باش

داشی قویدورموشدور. اوندان 22 ایل سونرا ایسه

فارس ویلایتی نین حاکمی طهماسب میرزا قبیرین

اوزَه رینده بیر توربه تیکدیرمیشدیر.

بابا کوهینین دوغومو حاققیندا فرقلی فیکیرلر

آراشدیریجیلار بابا کوهینین زامانیندا یازیلمیش

قایناقلاردا اونون دوغولدوغو یئر و ایل حاققیندا

بیلگی یه راست گلمه ییبلر. آ اس اِ ده )آذربایجان -

سووئت انسیکلوپئدیاسیندا( بؤیوک صوفی عارفی -

نین 948-1050 جو ایللرده، ایسلام -

آنسکلوپئدییاسیندا 947-954 جو ایللرده دوغولوب -

1050 جی ایلده اؤلدویو یازیلیر. - Wikipediada

ایسه بابا کوهی باکووی مقاله سینده قایناق

گؤسترمه دن صوفی عارفین 933 ( 934 ) -1074 جو -

ایللرده یاشادیغینی گؤستَریرلر. "ذاکر محمد اوف"

ایلکین قایناقلارین وئردیگی معلوماتا « : ایسه یازیر

گؤره متفکرین اؤلوم تاریخی تخمیناً 1037 جی ایله -

دوشور. محمد باکووی عؤمرونون آخیر چاغلاریندا

( 90 یاشیندان سونرا( شیرازین یاخینلیغیندا بیر

محمداوف ( » ماغارایا چکیلیب اورادا یاشامیش دیر

ذاکر، 2006:60 (. اوندا بئله آنلاشیلیر کی، ذاکر

محمداوف دا بابا کوهینین 947 جی ایلده ن اؤنجه -

آنادان اولدوغو فیکرین ده دیر.

M.Nazif شاهین اوغلو ایسه ایسلام

ائنسکلوپئدییاسینین 26 جی جیلدین ده کی -

- « : مقاله سینده یازیر » کوهی شیرازی « 336-343 ( 947-954 ( ییللاری آراسیندا شیرازدا دوغدو.

آدینا نفحات الانس ده )عبدالرحمان جامی نین

اثرینین قیسا آدی ع.ش.( راست و اونا دایانان -

قایناقلاردا علی بن محمد شئکلینده ذکر ائدیلمه

سی یانلیشتیر. بو یانلیشلیک شدّالعذار آدلی کیتابین

ایکی یازما قایناقلارینماقتا اولوب اوندان بحث ائدَن

ایلک اثرده ایسمی محمد بن عبدالله اولاراق قید

ائدیلمکده دیر. حیاتینین بؤیوک بیر بؤلومونو

شیرازین شیمالیندا داغین اَته یینده گئچیردیغی

اوچون کوهی )داغلی( نسبه سیله تانینیر. بؤیوک ده

ده سی باکویَه نین )باکئویئه( آدی شیراز خالقینین

دیلینده زامانلا بابا شئکلینه دؤنموش، سعدی

« شیرازی ده بوستانیندا )سعدی شیرازینین مشهور

بوستان اثری « اثرینده » بوستان « و » گولوستان

نظرده توتولور ع.ش.( اونو بابا کوهی دئیه آناراق -

شاهين اوغلو (.» اؤوموشدور M.Nazif ، 2002:347 ، 2۶ جيلد(

Wikipediada یازیلانلارا گؤره بابا کوهی 140 ایل

عؤمور سورموشدور. بو دا هئچ ایناندیریجی گؤرونمور.

بابا کوهی حاققیندا ایلک و اَن معتبر قایناق شرقین

بؤیوک شاعری و آراشدیریجیسی عبدالرحمان جامی

نین ) 1414-1492 نفحات الانس من حدرات « )

اثری دیر. اثر فارسجادان تورکجه یه ترجومه » القدس

ائدیله رک 1971 ایستانبول دا نشر ائدیلمیش دیر.

M.Nazif شاهین اوغلو کیمی ایسلام طریقت

بؤیوک ده ده « لرینی گؤزَل بیلَن بیر آراشدیریجینین

سی باکوئی نین )باکئویه( آدی شیراز خالقینین

یازماسی » دیلینده زامانلا بابا شئکلینه دؤنموش

تعجب دوغورور. تصوّف حاققیندا سؤزلوکلرده بابا

سؤزونون معنوی آتا، مورشود)مرشد(، طریقت

باشجیسی، یول گؤستره ن آنلامیندا ایشله

دیلدیگینی )گؤیوشوف نصیب، 2001:41 ( یازیرلار.

19

2018 XUDAFƏRİN 169- خداآفرین 169 / آبان/ 1397

معاریفه حاجی یئوا و مئحمئت ریختیمین بیرگه

فولکلور و تصوّف ادبیاتی « حاضیرلادیقلاری

کیتابیندا بابا سؤزو حاققیندا بیر آز » سؤزلویو

آتا، « : گئنیش بیلگی وئریلیر. آراشدیریجیلار یازیر

شئیخ، مورید کیمی حؤرمته لایق کیشیلر... احمد

یسوی نین آنادولو تورپاقلارینا گلمیش خلیفه لری و

موریدلرینه ده "بابا" دئییلمیش دیر. تصوّف ده سلوک

یولونا گیره ن، نفسینه غالیب گلن، نفسینده اؤلموش،

روحوندا دیریلمیش و جمعیت اوچون یارارلی حالا

گلمیش کیشیلره بابا دئییلیر... بو تعبیر بکتاشی

شئیخلری اوچون عنوان اولاراق سؤیله نیلیر... ایستر

آذربایجاندا، ایسترسه ده تورکیه ده بابا آدی داشییان

یئر و پیر آدلاری تصوف ایله باغلی دیر... بابا صامت

پیری، سولطان بابا پیری، بابا دیلیم پیری، شئیخ بابا

پیری )آذربایجان( کیمی یئر و توربه آدلاری بو

یئرلرده یاشامیش و یا دفن ائدیلمیش درویشلرین

هاجی یئوا معاریفه، ( » خاطره سینی یاشادان آدلاردیر

ریختیم مئحمئت، 2009:59 (. دوغودا حؤرمتله یاد

ائدیلَن آرسلان بابا، سرخس بابا، بابا دهقان، بابا

ایلیاس، بابا اسحاق، بابا صامت، بابا طاهر عریان، بابا

فرج، بابا کامل خجندی و غیره لرین آدینداکی "بابا"

سؤزو ده مگر باکویی نین )باکئوئیه( آدینین شیراز

خالقینین دیلینده زامانلا بابا شکلینه دؤنموشدور؟

آچیق آشیکار گؤرونور کی، باکویی نین )باکئویه( بابا -

کوهی یه چئوریلمه ییب. بابا طریقت باشچیسی، -

کوهی ده داغدا یاشایان آنلامیندادیر.

بابا کوهی حاققیندا آراشدیریجیلارین اَن دولغون

قایناق کیمی قبول ائتدیکلری عبدالرحمان جامی

نین ) 1419-1492 نفحات الانس من « )

اثری دیر. بو اثرده شیروانی کبیر و » حدرات’القدس

شیروانی صغیردن سؤز آچیلیر. تحسین یازیجی

نین » ایسلام ائنسیکلوپئدیاسی « 10 جو -

مقاله سینده » ابو سعید ابوالخیری « جیلدین ده کی

گؤستَریر کی، 9-10 جو یوزایللرده خوراساندا -

بؤیوک بیر صوفی موحیطی اولموشدو. خوراسان

صوفیلرینین اؤندَه گئدَنلریندن ابو سعید ابوالخیری

نین موریدلرینده ابو ناصرشیروانی آذربایجاندا تَککه

آچمیش و اطرافینا چوخ سایدا مورید توپلامیشدیر

)یازیجی تحسین، 1994:220-222 ، 10 جیلد(.

بابا « پروفئسور ائیبالی)عیبعلی/ایوبعلی( مهرعلی اوف

کیتابیندا » کوهی باکووی و پیر حسین شیروانی

قایناقلارا دایاناراق بو قناعته گلیر کی، شیروانی کبیر

بابا کوهی کیمی تانینان ابو عبدالله محمد بن

عبدالله باکووی، شیروانی صغیر ایسه اونون کیچیک

قارداشی حسین شیروانی دیر. )مئهرعلیئو ائیبالی،

2012:15 (. ائیبالی مهرعلیئوه گؤره شیروانشاه

منوچهرین مشهور وزیری پیر حسین شیروانی نین

)اونون ناواهی کندی یاخینلیغینداکی، پیرساعات

چای ساحلینده کی توربه سی ده زیارتگاه دیر.(

دوغماجا قارداشی اولان بابا کوهی باکووی 933-934 جو ایلده دوغولوب. دنیز سَوییه سیندن - 3632

یوکسک لیگی اولان، هر یای زیروه سینه مینلرله

20

2018 XUDAFƏRİN 169- خداآفرین 169 / آبان/ 1397

اینسانین زیارته گئتدیگی باباداغ آدینین بابا

کوهی دن آلیندیغینی یازیر. )مهرعلیئو ائ.، 2002:37 .)

بابا کوهینین اثرلري حاققیندا فیکیر آیریلیقلاري

آذربایجانلی عباسقولو آغا باکیخانوفون، علی اژدر

سیدزاده نین، ذاکر محمد اوفون، سارا آشوربَیلی

نین، سولماز رضاقولوزاده نین، نورالدین کرم اوفون،

مسیح آغا محمدی نین، صنعان ابراهیموفون، نائیله

ولیخانلی نین، فضولی بایاتین و غیره لرینین علمی

اثرلرینده بابا کوهی حاققیندا دَیَرلی بیلگی لر وار.

شیروانشاهلار دؤولتی نین تاریخینی آراشدیران سارا

باکی شهرینین تاریخی: اورتا « خانیم آشوربَیلی

کیتابیندا » شیروانشاهلار دؤولتی « و » عصرلر دؤورو

باکی شهرینین تاریخی: « . بابا کوهی دن سؤز آچیر

کیتابیندا "بابا کوهی » اورتا عصرلر دؤورو

باطینی دیر. لاکین باطینی لیگین دیاپوزونو او قدَر

گئنیشدیر کی، بو مسئله اوزَه رینده خصوصیله

کانکرئت بیر شکیلده دایانماق لازیم گلیر... بئله

حساب ائدیرلر کی، او، صوفی دیر. بعضی

تدقیقاتچیلار ایسه دوشونورلر کی، او قلندری ایدی.

قلندرلر ایسه هئچ ده بوتون مسئله لرده صوفیلرله

اوزلاشمیردیلار." بابا کوهی باکووینین عرب دیلینده

بیزه گلیب چاتمیش فلسفی اثرلری آراسیندا "اخبار

العارفین"، "اخبار القافلین"، "بدایت حال الحللاج"

آشوربَیلی ( .» و باشقالارینین آدینی چکمک اولار

سارا، 1998 (. یازان مؤلفین سککیز ایل سونرا چاپ

کیتابیندا » شیروانشاهلار دؤولتی « اولونموش

او، )یعنی بابا کوهی ع.ش.( ایلک - « : اوخویوروق

گنجلیگینده اشعری لیک طریقتی باشچیسینین

آردیجیلی، مشهور شئیخ ابو عبدالله خفیفی

نین)اؤ.ه. 371 جی ایل )میلادی - 981 / 982 ( یانیندا

تحصیل آلمیشدیر. اورتادوکسال کلامی بوتون

اینجه لیکلرینه قدَر اؤیرَه نَن بابا کوهی مسلمان

اؤلکه لرینی گزمه یه چیخمیش، حدیث لری،

ایسلامین گؤرکملی خادیملری حاققیندا معلوماتلار

توپلامیشدیر. او، 10-11 جی عصرلرده صوفی لیک -

تعلیمینین مرکزی اولان نیشاپورا گله رک بورادا

صوفیلیگین گؤرکملی نماینده لری ابو سعید ابن -

ابوالخیر، السلا می و باشقالاری ایله گؤروشموشدور.

او، هیجری 412 جی ایلده )میلادی - 1021 / 2 )

نیشاپور خانقاهی نین پیری اولدو. اؤلوموندن بیر

نئچه ایل اوّل شیرازا گلیب داغ ماغاراسیندا گوشه

نشین حیات کئچیریر هجری 442 جی ایلده -

)میلادی 1050 / 1 ( اورادا اؤلموشدور... حمدالله

قزوینی نین)حمدالله قزوینی نین) 1281-1346 )

اثرینده )سه. » تاریخ گزیده « 785 ( اولان بو بیلگی دن

"یئوگئنی بئرتئلس"، علی اژدر سیدزاده، سولماز

رضاقولوزاده، ائیبالی مهرعلیئو و غیره لری ایستیفاده

ائتمیشلر ع.ش.( معلوماتینا گؤره او، توربه سی و -

خانقاهی شاماخی یاخینلیغیندا، پیرساعات چایی

ساحلینده یئرلَشَن پیر حسین شیروانی نین قارداشی

ایدی.) آشوربَیلی سارا، 2006:106 .)

تقی موسوی ایسه بابا کوهینین یوخاریدا آدی

آدلی » حکایات الصوفیه « چکیلَن اثرلریندن باشقا

اثرینین ده اولدوغونو یازیر. )موسوی تقی،

1967:60 ایکینجی « : (. ذاکر محمداوف ایسه یازیر

حکایات الصوفیه = صوفیلرین «( تراکتاتین

اَلیازماسی نوسخه لریندن بیری )» حکایه لری

استانبولون آیاصوفیا کیتابخاناسیندا ساخلاندیغینی

یازیر. بعضی منبع لرده محمد باکووی اشعری لیگین

نماینده سی کیمی ده گؤستریلیر. متفکّیرین حدیث

لر توپلاماسی فاکتی عینی زاماندا اونون

سوننو)سنّی/اهل سنّت( حقوق شوناس عالیم و

21

2018 XUDAFƏRİN 169- خداآفرین 169 / آبان/ 1397

سخولاست)سِکولار( اولماسینی سؤیله مه یه اساس

وئریر.)محمداوف ذاکر، 2006:60 .)

ایرانلی آراشتیریجی حبیب الله عماد ائوینی تعمیر

ائتدیرَرکن دیواردان ایچه ریسینده بیر نئچه الیازما

اولان صاندیق تاپیر. همین اَلیازمالاردان بیری ده

» دیوان « فارس دیلینده یازیلمیش اولور. حبیب الله

» دیوانی « عماد ıı اوخویارکن اونون بابا کوهی یه

عایید اولدوغو قناعتینه گلیر. بئله جه بابا کوهینین

» دیوان « فارسجا تاپیلدیغی فیکری گئنیش یاییلیر.

بو فیکری یایان عالیملردن بیری ده "یئوگئنی

بئرتئلس" اولوب. بابا کوهینین دونیاگؤروشو

حاققیندا کیتاب یازمیش سولماز رضاقولوزاده

نین بابا کوهی یه عایید اولدوغونو -» دیوانی «

صوفیزم و « سؤیلیَرکن "یئوگئنی بئرتئلس"ین

اثرینه دایانیر. فضولی بیات ایسه » صوفی ادبیاتی

نی یازانلاردان -» دیوان « ایلک فارسجا صوفی « : یازیر

بیری بابا کوهی باکووی، هم ده عربجه اوچ تراکتات

یازمیشدیر. میللیّتجه تورک اولان بابا کوهی نین

دونیاگؤروشو اورتاچاغ ایران صوفیلریندن فرق لَنمیر.

دیگر طرفدن اثرین بعضی یئرلرینده زرتُشت لیکله

باغلی آنلاییشلارین گوجلو اولماسی )اودا سیتایش،

گونشَ آللاهی خورشیده پرستیش و س.( بابا

کوهینین یئرلی کولتو یاخشی بیلدیگینی

گؤستَریر.)بایات فضولی، 2011:95 (. گؤردویوموز

کیمی سولماز رضاقولوزاده ده، فضولی بایات دا، بابا

ی -» دیوان « کوهینین اولماسیندان سؤز آچارکن

یئوگئنی بئرتئلسه دایانیرلار. "یئوگئنی بئرتئلس"

یازیر: "منیم درین اینامیما گؤره، کوهینین

"دیوان" ی - حقیقتده همده "ابن باکویه"

آدلاندیریلان عالیم شئیخه مخصوصدور")رضاقولیئوا

سولماز، 1978 (. آلینتیدان آیدین گؤرونور کی،

-» دیوان « یئوگئنی بئرتئلس کیمی مشهور بیر عالیم

ین بابا کوهینین اولدوغونو سؤیلرکن جدّی بیر

» منیم درین اینامیما گؤره « ، قایناق گؤستَرمیر

یازماقلا کیفایت لَنیر.

» صوفیزم و صوفی ادبیاتی « یئوگئنی بئرتئلسین

اثرینی یازدیغی دؤوردن یوز ایلد ن چوخ کئچیر.

اوندان سونرا بو مؤوضوعدا خئیلی آراشدیرمالار

آپاریلمیشدیر.

آذربایجان فلسفه تاریخینین آراشدیریلماسینا

« : عؤمور خرجلَمیش ذاکر محمداوف ایسه یازیر 19 -

جو عصیرده رضاقولوخان هدایتین اینسان و کوهی

تخلّص لو شاعر "علی شیرازی"نین بیر شعر دیوانینی

باکووی یه منسوب بیلمه سی حقیقتدن اوزاقدیر.

» دیوان « شیعه لیگی قیزغین ترنّم ائد ن همین

مضمون و اوسلوبجا 16 - » جی عصره اویغوندور

)محمداوف ذاکر، 2006:61 (. ذاکر محمداوفون بو

فیکری ایناندیریجی دیر. بیرینجیسی بابا کوهینین

اثرلری عرب دیلینده یازیلیب. اورتا یوز ایللیگین

قایناقلاریندا اونون فارسجا یازدیغینا دایر بیر قایناق

یوخدو. ایکینجیسی 16 جی یوز ایل لیکده یاشامیش -

دا » دیوان « شاعرلرین اوسلوبوندا یازیلمیش، همده

شیعه لیگی تبلیغ ائد ن شعرلری اولماسی دا، بو اثرین

بابا کوهینین اولمادیغینی سؤیله مه یه اساس وئریر.

M.Nazif آنجاق بو دیواندا « : شاهین اوغلو دا یازیر

یئر آلان شعرلرین چوخونون حتی هئچ بیرینین اونا

)بابا کوهی یه ع.ش.( عایید اولمادیغی دا سؤیله نیر -

)شاهین اوغلو M.Nazif ، 2002:26 (. حئییف کی،

M.Nazif دا یئر آلان » دیوان « شاهین اوغلو

شعرلرین بابا کوهی یه عایید اولمادیغینی سؤیله یَن

آراشدیریجیلارین آدینی یازمیر.

بابا کوهینین گؤروشدویو عالیملر

"تحسین یازیجی" خوراسان صوفیلرینین اؤنده

گئدَنلَریندن ابو سعید ابوالخیری نین موریدلریندن

ابو ناصرشیروانی نین آذربایجاندا تَککه آچماسیندان

22

2018 XUDAFƏRİN 169- خداآفرین 169 / آبان/ 1397

و بو تَککه نین اطرافینا چوخ سایدا مورید

توپلاندیغینی یازیر )یازیجی تحسین، 1994:220-222 ، 10 جیلد(. پروفئسور ائیبالی مهرعلیئو ده بو

موریدلرین اؤندَرلرینین شیروانی کبیر آدلاندیریلان

بابا کوهی کیمی و شیروانی صغیر آدلاندیریلان

کیچیک قارداشی حسین شیروانی اولدوغو

قناعتینده دیر. )مهرعلیئو ائ.، 2002:37 .)

بیر مدت شیرواندا یاشادیقدان سونرا محمد ابن

عبدالله، دوغو اولکه لرینه سیاحته چیخیر. شیراز

شهرینه گله رک بورادا ابو عبدالله ابن خفیفی یه

موریدلیک ائدیر. آز زاماندا شئیخی نین و اؤنون

موریدلرینین محبّتی نی قازانیر، صوفی شعرینین

گؤرکم لی نماینده لریندن بیری کیمی تانینیر.

شئیخی دونیاسینی دَییشدیکدن سونرا اونون

تَککه سینه رهبرلیک ائدیر.

981-822 جی ایلده شیرازی ترک ائدیب باغدادا، -

نیشاپورا گئدیر. اونون 988-990 جی ایللرده -

شیرواندا یاشادیغی دا سؤیله نیلیر.

http://www.biyografya.com/biyografi/79

نیشاپور موحیطی اونا اولدوقجا گوجلو تأثیر ائدیر.

چونکی همین دؤور خوراسان صوفیزمین بئشیگی

ساییلیردی. بؤیوک صوفی عاریفلر ده او بؤلگه ده

یاشاییردیلار. همین عالیملری چوخ واخت

خوراسانین یئددی اولدوزو، خوراسان یئددی پیرین

آدلاندیریرلار. یئددی پیر اولدوز دئدیکده ایسلام –

دینی نین سولطانی حضرت ابراهیم اَدهَم، ایسلام –

کتاب « دینی نین، هم ده عاریف لرین سولطانی

ین مؤلیفی بایازیت)بایزید( بسطامی، -» اولاکتاب

کرامت و حالت صاحبی ابوالفاضل سرخس )ساراخس

بابا(، کرامتلی پیر حضرت ابو سعید ابوالخیری، قرآن

شریفه بؤیوک تفسیر یازان، کرامتلی پیر، حضرت

خواجه عبدالله انصاری، کرامتلی پیر، حضرت

ابوالحسن خره قانی، مشهور علما، کرامتلی پیر،

حضرت فخرالدین عطّار نیشاپوری نظرده توتولوردو.

اثرینده » گولوستان اِر م « عباسقولو آغا باکیخانوف

یازیر: "تاریخچیلرین دئدیگینه گؤره، "شیخ ابو

عبدالله علی بن محمد باکیلی" هم دونیَوی، هم ده

روحانی علملر ساحه سینده سئچیلیردی. او،

اوشاقلیق ایللریندن دؤورونون اَن گؤرکملی

عالیملریندن شیخ عبدالله خفیف دن، شیخ ابوالقاسم

قُشیری دن و باشقالاریندان درس آلمیش، مشهور

شیخ ابو سعید ابوالخیری ایله علمی مباحثه یه

گیریشمیشدیر. اونون بیلیگینی یوکسک قیمتلَندیر ن

شیخ ابوالعباس نهاو ندی ایله اوزون مدت علاقه

ساخلامیشدیر. عؤمرونون سون ایللرینده او، خلوته

چکیله رک، شیراز یاخینلیغیندا بیر ماغارادا

یاشامیش، شرقین اَن ساوادلی عالیملری اونون

زیارتینه گلمیشلر. او، 1051 جی ایلده آللاهین -

رحمتینه قوووشموشدور" )باکیخانوف عباسقولو آغا،

1970:138 .)

بئله بیر عالیملرله گؤروشَن، اونلارلا صحبتلر ائد ن و

اؤیره نَن محمد ابن عبدالله باکووی ،ابو عبد الرحمان

سلامی اؤلدوک دن سونرا اونون خانقاهینا رهبرلیک

ائتمه لی اولور. لاکین اورادا اوزون مدت قالمیر،

یئنی دن شیرازا دؤنور..

» تصوّوف و تَککه ادبیاتی « "عزمی بیلگین" ده

کیتابیندا )بیلگین عزمی، 2003:296 ( یئوگئنی

اثرینه « تصوّوف و ادبیاتدا تصوّوف « بئرتئلسین

دایاناراق بابا کوهینین بغداددا حلّاج منصور) 858-921 ( ایله گؤروشدویونو یازیر.

مسیح آغا محمدلی ایسه بؤیوک اَمَک صرف ائد ه

رک بابا کوهینین "بدایت حال ال حلّاج حلّاجین - -

اثرینی دیلیمیزه چئویرمیش، اونا » حیاتی و اؤلومو

گئنیش ایضاحلار یازاراق نشر ائتدیرمیشدیر. اورادان

23

2018 XUDAFƏRİN 169- خداآفرین 169 / آبان/ 1397

اؤیره نیریک کی، بابا کوهی "توستر" شهرینده حلّاج

منصورون اوغلو "حمد"له گؤروشوب. حمدین آتاسی

حاققیندا دئدیکلرینی بابا کوهی چوخ جدّ جهدله قلَمه آلیب. -

بو حلّاج منصور) 858-921 ( حاققیندا ایلک و اولدوقجا

دَیَرلی قایناقدیر.

( http://artkaspi.az/az/hellacin-heyati-ve-lumu-mesiaa-mehemmedi/#.W4cLfpVR3IU .)

بو اثردن آیدین گؤرونور کی، محمد عبدالله اوغلو چوخ جدّی

توپلاییجی ایمیش. او، توپلادیغی ماتریاللاری گونوموزون

تئرمینلری ایله دئسَک پاسپورتلاشدیریرمیش.

بو پاسوپرتلاشدیرمادان دا حلّاج منصور) 858-921 )

حاققیندا حئکایه و خاطره لرین کیمدن و هارادا توپلاندیغینی

اؤیره نیریک.

نیشاپورداکی صوفی موحیطیندن سؤز آچارکن سولماز

رضاقولوزاده یازیر: "بورادا بیر طرفدن شیخ بیازید)بایزید(

البسطامی نین ائکستازا چاغیران، "آللاهلا قوووشماقدان حظّ

آلان"، "ایلاهی عشق ایله مست اولان )عربجه: سُکر("

طلبه لری، او بیری طرف دن شیخ جُنئید البغدادی نین

"ائکستاز" و "سرمست لیک"ده صوفیلر اوچون تهلوکه گؤره ن

)صوفی بو زامان اؤز اؤزونو صُنعی شکیلده قیزیشدیراراق، -

فانتازییاسینی آللاهلا حقیقتاً قوووشماق کیمی قلَه مه وئریر(

آردیجیللاری واردی. جُنئیدین طلبه لری صوفی اوچون یئگانه

دوزگون یولو "آییقلیق"دا )عربجه: سهو(، "ساکیت، آییق

عبادتده ده گؤروردولر... منبع لرده باکووینین خوراسان

عالیمی ابو عبد الرحمان سلامی و ابوالقاسم قوشئیری

)قُشیری( ایله دوستلوغو، ابو عباس نهاوندی ایله علمی

موباحیثه لری )همین موباحیثه لرده نهاوندی، باکووی نین

اوستونلویونو اعتراف ائتمیشدی(، همچینین او دؤورده بؤیوک

پوپولیارلیق قازانمیش صوفی شئیخی ابو سعید ابن ابوالخیرله

بیرباشا تماسلاردا اولماسی باره ده ده معلوماتلار

وئریلیر")رضاقولیئوا سولماز، 1978 .)

بابا کوهینین شیرازا تکرار دؤنوشو

نیشاپوردا یاشادیغی ایللرده قیزغین فعالیتینه بؤیوک عالیم و

عاریفلرله گؤروشوب فیکیر موبادیله سی ائتدیگینه گؤره بیر

چوخو اونو نیشاپورلو سایمیش و کونیَه سینی "نیشاپوری"

یازمیشدیر. یئوگئنی بئرتئلسین آدی و سُوی آدی شئیخ

محمدعلی ابو عبدالله محمد ابن عبدالله ابن عبیدالله ابن – -

احمد شیروانی باباکوهی

( http://gsaz.az/articles/view/274/Sheyx-Mahammadali-Babakuhi-Bakuvi )

کیمی یازدیغی بؤیوک صوفی عاریفین نیشاپوردان شیروانا

گلمه سی، اورادان شیرازا گئتمه سی، یوخسا نیشاپوردان

بیرباشا شیرازا گئتمه سی حاققیندا جدّی بیر قایناق یوخدور.

محمد باکووی عؤمرونون سونلاریندا « : ذاکر محمداوف یازیر

90 یاشیندان سونرا شیراز یاخینلیغیندا بیر ماغارایا چَکیلیب

اورادا یاشامیشدیر )محمداوف ذاکر، 1986:6-10 .) 90 یاشلی

قوجانین کاروانلا شیرواندان شیرازا گئتمه سی او قدَر ده

ایناندیریجی گؤرونمور. دئمک محمد عبدالله اوغلو 90

یاشلاریندان اوّل شیرازا گئدیبمیش.

اونو نظره آلساق کی، کئچمیشده یُولوخوجو خسته لیکلردن،

طبیعی فلاکتلردن، ساواش و اونون دوغوردوغو آجلیقدان

اینسانلار داها گنج کن اؤلوردولر، اوندا بابا کوهینین 100

ایلده ن چوخ یاشاماسی دا شوبهه دوغورور. ایندیکی

زامانیمیزدا مزارداکی کلّه سومویو اَساسیندا دونیاسینی

دَییشمیش آدامین پورتیرئتینی ) portret قیافه / سیما و

چهره( دقیق یاراتماق مومکون اولدوغو کیمی، اونون

سومویوندن آلینمیش نمونه دن ده جینسینی، یاشینی،

ایرقینی، حتی هانسی نسیله منسوب اولدوغونو دا معیّن

لشدیرمک اولور. تأسف کی، ایندیه دَک بؤیوک صوفی-

عارفین مزارینی آچیب اونون اینجه له مه ییبلر.

دوغونون مشهور عالیملریندن خواجه عبدالله انصاری نین

یازدیغینا گؤره بابا کوهی باکووی 30 مین حکایه و 3 مین

حدیث توپلاییپمیش. اونون توپلادیغی حدیث لر صوفی

روحلو اولدوغونا گؤره محافیظه کار ایسلام عالیملری بو

حدیث لره جدّی یاناشمامیشلار.

ماگنیتوفونون )ضبط صوت(، دیکدافونون، کامئرانین مؤوجود

اولدوغو بیر دؤورده 30-35 مین متن توپلایان فولکلورچویا

آز آز راست گلمک اولار. کاغیذ، قلمین ابتدالیگینی ، ایش -

شرایطینین چتین لیگینی، یعنی سفرلرده، شام ایشیغیندا

یازماغی نظره آلساق بو چوخ چتین بیر ایشدیر.

سیّاح حاجی زین العابدین شیروانی حاققیندا دَیَرلی

آراشدیرمالاری مؤلیفی اولان نورالدین کرم اوف

https://sputnik.az/life/20161125/407843867/salyan-qaracala-vagam-filosof.html ( و

باباکوهی باکووی )نیشاپوری، شیرازی( و پیرحسین «

کیتابینین مؤلیفی ائیبالی مهرعلیئوه گؤره » شیروانی

)مهرعلیئو ائیبالی، 2002:37 ( کایناتین هئلیوسئنتیریک

24

2018 XUDAFƏRİN 169- خداآفرین 169 / آبان/ 1397

سیستئمی حاققیندا بابا کوهی ابوریحان بیرونی دن 30-40

ایل، کوپئرنیک دن ایسه 500 ایل اوّل فیکیر سؤیله میشدیر.

بابا کوهینین آدي ایله باغلی اولان یئرلر حاققیندا

بابا کوهی دن یازانلار اونون کونیَه سینی "شیروانی" کیمی ده

گؤستریرلر. شیروان توپونیمینه چوخ یئرده راست گلینسه ده

اونلاردان اوچو داها مشهوردور. اونلاردان بیری قافقاز

داغلارینین گونئیینده میلادی 861-1538 جی ایللرده -

مؤوجود اولموش شیروانشاهلار دؤولتی دیر، بیری بو گونکو

ایران ایسلام رئسپوبلیکاسینین قوزئیینده، خزره یاخین بیر

یئرده کی شیروان قصبه سی دیر، بیری ده بو گونکو تورکیه نین

"سیرت" ویلایتینده کی شیروان دیر. شیروانی لقبینی

گؤتوره ن عالیم، سرکرده، شاعر و سیّاحلارین اکثریتی

شیروانشاهلار دؤولتینین اراضیسینده یاشایانلاردیر.

آذربایجان موستقیل لیگینه قوووشاندان سونرا بابا کوهی

حاققیندا یازیلان پوبلیسیستیک

مقاله لرین سایی دا چوخالمیشدیر.

بو یازیلار بؤیوک عاریفی تانیتماق

باخیمیندان اهَمیّتلی اولسا دا بعضاً

افراطا واریلیر. هارادا بابا آدی ایله

باغلی زیارتگاه گؤرولور اورانی بابا

کوهی ایله باغلاماغا چالیشیرلار.

مثال اوچون "سالیان" رایونونون

"قاراچالا" قصبه سی یاخینلیغینداکی

کوروو kürov داغین یاماجیندا بیر زیارتگاه وار. زیارتگاها

گلن لرین حضرت بابا آدلاندیردیقلاری بو یئری سون زامانلار

بابا کوهینین آدی ایله باغلاییرلار. شیروان شهر مدنیّت

مرکزینین مصلحت چیسی "ائلدار قَمَرلی" ایسپوتنیک

واغامی مقدّس لشدیر ن یئگانه « : سایتینین اَمَکداشینا دئییر

سبب یاخین شرق اؤلکه لرینده سیّاح، بؤیوک شاعر و

فیلوسوف کیمی تانینمیش بابا کوهینین بیر مدت بورادا

یاشاماسی دیر". و یاخود "لاکین خالقین چوخ عصرلیک

اینانجی و نسیلدن نسیله اؤتورولمکله، ماهیتجه دَییشیک لیگه

اوغرامادان بو گونوموزه دَک گلیب چیخمیش روایتلر، هئچ ده

اساس سیز حساب ائدیله بیلمز. واغاملا پیرساعات چایی

وادیسی آراسیندا 30-35 کیلومتر مَسافه وار. اولا بیلسین

کی، بابا کوهی، حقیقتاً اوّلجه اورادا مسکونلاشیب، سونرا بو

.» ماغارایا کؤچوب

https://sputnik.az/life/20161125/407843867/salyan-qaracala-vagam-filosof.html

ایله تاریخی شخصیتلر » اولا بیلسین کی « ، احتیماللا

حاققیندا فیکیر سؤیله مک علم دن اوزاقدیر. بئله فیکیر و

ملاحظه لر دولاشیقلیق یارادیر. بابا صوفیلرده طریقت

باشجیسینا، موریده وئریلَن آددیر. قوبا، شابران، شاماخی،

اسماعیللی رایونلاریندا دا ،بابا فیلان کس آدی ایله توربه لر و

مزارلار وار. باباداغین دا بابا کوهینین آدی ایله

آدلاندیریلماسی فاکتا دایانمیر. قافقاز داغ سیلسیله سینین

گونئی دوغوسونداکی باباداغ دان باشقا تورک خالقلارینین -

یاشادیقلاری اؤزبکیستان رئسپوبلیکاسینین سورخان دَرَه

ویلایتینده، "سورخاندریا" ایله "کافیرنیقان" چایلاری

آراسیندا "باباتاو" داغلاری، ائله جه ده کریمین "جانکؤی"

رایونوندا "باباتاو" داغی وار. آنادولودا دا "فتحیه" رایونونون

گونئی دوغوسونداکی، دنیزلی ایله موغلانین آراسینداکی، کمر

سو آنبارینین گونئی باتی سینداکی، قارا د نیزین "ائرئیلی" ایله

"دئورئک" رایونلاری آراسیندا و س. بؤلگه لرده کی داغ

آدلارینین دا "بابا داغ" آدلاندیرلدیغینی گؤروروک. )یئنی

تورک آنسیکلوپئدیسی، 1985:288 ، 1 جی جیلد(. -

1990-1993 جو ایللرده قیز قالاسی اطرافیندا قازینتی -

آپاران آرخئولوق ف.ابراهیموف اورادا تیکینتی قالیقلارینا

راست گلمیشدیر. 1998 جی ایلده قازینتی داوام ائتدیره ن ده -

ایکی اوتاغین سالامات قالمیش دیوارلاری آشکارا

چیخمیشدیر. بؤیوک اوتاغین دؤشه مه سینده قازینتی

آپاریلارکن باتی طرف ده کی دیوارین گونئی باتی سینین -

کونجونون یاخینلیغیندا تاغ فورمالی تاخچا ایچه ریسینده

یئرلَشمیش محراب آشکار اولونموشدور.

25

2018 XUDAFƏRİN 169- خداآفرین 169 / آبان/ 1397

محرابین اوستونده کی عرب الیفباسینین کوفی خطّی له

حاکمیت آللاها « ، " یازیلمیش متنی "مَشَدی خانیم نعمت

کیمی اوخوموشدور. آرخئولوق ف.ابراهیمووا » مخصوص دور

گؤره آشکارا چیخاردیغی بینا ، مسجید قالیغی دیر. او،

احتیمال ائدیر کی، 11 جی یوز ایلده تیکیلمیش بو مسجید، -

بابا کوهی باکووینین مسجیدی دیر.

https://az.wikipedia.org/wiki/Baba_Kuhi_Bakuvi_məscidi

هم تاریخی منبع لرده، هم ده خالق آراسیندا دولاشان

روایتلرده کوهی نین داشیدیغی تخلّوص لره عایید ،او قدَر

معلوماتلار وار کی، بونلارین هامی سینین بیر تاریخی

شخصیت باره ده اولماسینین اؤزو زامان زامان موباحثه -

مؤوضوعسونا چئوریلیب.

سونوج

میلادی 1051 جی ایلده دونیاسینی دَییشه ن بابا کوهینی -

یاشادیغی ماغارانین یانیندا دفن ائدیبلر. خلیفه قایمین

( 1031-1075 ( زامانیندا دئمک اولار کی، حاکمیّتین

شریک سیز صاحبی دِیلَملی بووئی لیلرسولاله سی )آل بویه(

اولوب. بو سولاله نین اؤنده گئدَن لرینین ده بابا کوهی یه

سئوگیسی بؤیوک اولدوغونا گؤره قبری اوزَه رینده توربه

تیکدیریبلر. سونراکی یوز ایل لیکلرده باخیمسیزلیقدان توربه

داغیلیب.

شرقین نظامی گنجوی، سعدی، حافظ ، عبدالرحمان جامی،

نسیمی، سید عظیم شیروانی کیمی داهی صنعتکارلاری اونا

شعرلر حصر ائتمیش، اؤز اثرلرینده بابا کوهینی

خاطیرلامیشلار.

( http://www.dunya-az.com/mobil/w2131.html .)

بابا کوهینین میللی منسوبیّت مسئله سینه "فضولی بایات"

دئمک لازیم دیر کی، ایندیکی « : بئله آیدینلیق گتیریر

تورکمنیستان، افغانیستان و ایران اراضیلرینی احاطه ائدَ ن

تاریخی خوراسان ویلایتی ائرکن اورتا عصرلردن ایکی دیللی

ایدی...خوراسان صوفی مکتبی طبیعی کی، تکجه تورک

صوفیزمی اولاراق آنلاشیلا بیلمز. نیشاپور مکتبی و

نماینده لری عجَم صوفی قولونا داخیل ایدیلر و اونون

میللیتجه تورک اولان صوفیلر ده )مثلاً، بابا کوهی، خراقانی،

سهروردی، شیخ محمود شبستری و س.( تورک صوفی

شاعرلری، یاخود فیلوسوفلاری ساییلا بیلمز. حتی بُخارا

بؤلگه سینده یارانان نقشبندی طریقتی نین درویشلری ده

ایکی دیللی ایدیلر)بایات فضولی، 2011:87 (. بابا کوهی

زامانیندا شیرازدا آذربایجاندان گئدَنلر یاشادیقلاری کیمی

سونراکی یوز ایللرده ده اونلار یاشاملارینی داوام ائتدیرمیشلر.

صفوی لر دؤورونده آذربایجاندان تورکلرین فارس ویلایتینه

آپاریلماسی، اوراداکی آذربایجان لیلارین سایینین و نفوذونون

آرتماسینا سبب اولموشدور. شیرازدا و اونا یاخین ویلایتلرده

یاشایان قاشقایلارین سایینی 2 ، 5 میلیون دان 5 میلیونادَک

اولدوغونو یازیرلار.

شیرازدان اصفهانا گئدَن یولون سولوندا یاماجدا یئرلَشَن بابا

کوهی باکووی نین توربه سینین اطرافی بئش ایل اوّل

یئنی دن آبادلاشدیریلمیش، اورادا پارک سالینمیش،

اثرلریندن پارچالار داشلارا یازیلمیش، اراضی توریستیک

بؤلگه یه چئوریلمیشدیر. alishamil@yahoo.com

قایناقلار

1 . آ اس ائ )آذربایجان سووئت ائنسکیلوپئدیاسی(. ) - - 1976 (. بیرینجی جیلد، باکی.

2 .آشوربَیلی سارا.) 1998 (. باکی شهرینین تاریخی: اورتا عصرلر دؤورو. باکی: آذرنشر، 356 س.

3 . آشوربَیلی سارا. ) 2006 (. شیروانشاهلار دؤولتی، باکی:

http://web2.anl.az:81 /رئاد/ page.php ؟بیبید= 414639 &پنو= 182405 س.

4 . آذربایجان ادبیاتی تاریخی.) 2011 .) 6 جی جیلدده، - 4 جو جیلد. باکی: "علم"، - 2011 .

س. 123

5 . آذربایجان ادبیاتی تاریخی. 6 جی جیلدده، - 4 جو جیلد. باکی: "علم"، - 2011 . س. 124

6 . بابا کوهی مسجیدی.

https://az.wikipedia.org/wiki/Baba_Kuhi_Bakuvi_məscidi

ماغارایا چکیلدی، اورادان غیب اولدو.

12 . https://sputnik.az/life/20161125/407843867/salyan-qaracala-vagam-filosof.html

7 . باکیخانوو عباسقولو آغا.) 1970 نشریاتی، باکی، » علم « ، (. گولوستان ار م 1970 .

8 . بایات فضولی.) 2011 نشریاتی، باکی. » علم و تحصیل « ، (. تورک تککه)تصوّف ( ادبیاتی

9. گؤیوشوو نصیب.) 2001 (. تصوّف آنلاملاری و درویش لیک رمزلری، تورال نشریات

پولیقرافییا مرکزی، باکی.

10 .حاجی یئوا معاریفه، ریختیم مئهمئت. ) 2009 (. فولکلور و تصوّف ادبیاتی سؤزلویو،

نشریاتی، باکی. » نورلان «

11 .کرم اوف نورالدین.) 1977 (. قیرخ ایل سیاحتده، آذربایجان دؤولت نشریاتی، باکی.

http://web2.anl.az:81 /رئاد/ page.php ؟بیبید= 215344 &پنو= 2

12 .محمدلی مسیح آغا. حلّاجین حیاتی و اؤلومو بابا کوهی باکووی، -

http://artkaspi.az/az/hellacin-heyati-ve-lumu-mesiaa-mehemmedi/#.W4cLfpVR3IU

13 .مهرعلیئو ائیبالی.) 2002 (. باباکوهی باکووی )نیشاپوری، شیرازی( و پیرحسین شیروانی.

نشریاتی، باکی. - » نافتا پرئس «

14 .محمداوف ذاکر.) 2006 (. آذربایجان فلسفه سی تاریخی، شرق غرب نشریاتی، باکی. -

http://web2.anl.az:81 /رئاد/ page.php ؟بیبید=وتلس 000029330

15 .موسوی تقی.) 1967 (. باکی تاریخینه دایر اورتا عصیر سندلر، باکی.

16 .رضاقولوزاده سولماز.) 1978 (.میروووزرئنیئ بابا کوهی باکووی، باکو.

17 .رضاقولوزاده سولماز.) 1982 (. پولیتئیزمی v آزئربایدژانئ v 10-12 وو.، باکو.

18 .شاهین اوغلو م. نظیف.) 2002 ایسلام آنسیکلوپئدیسی، تورکیه ،» کوهی شیرازی « .)

دیانت وقفی یایینلاری، جیلد. 22 . 347

19 .شئیخ محمدعلی باباکوهی باکووی

http://gsaz.az/articles/view/274/sheyx-mahammadali-babakuhi-bakuvi

20 .یازیجی تحسین. ) 2002 ایسلام آنسیکلوپئدیسی، تورکیه دیانت ،» ابو سعید ابوالخیر « .)

وقفی یایینلاری، جیلد 10 .

21 .یئنی تورک آنسیکلوپئدیسی.) 1985 نئشریاتی، بیرینجی جیلد. » اؤتوکئن « .)

22 . http://www.dunya-az.com/mobil/w2131.html__

Çap olundu: علي شاميل, بابا کوهی شیرازلی دیر، نیشاپورلودور، یوخسا باکیلی, 2018 XUDAFƏRİN 169- خداآفرین 169 / آبان/ 1397 -7,  صحفه    15 - 24