گوٍل­تكين امين- عابيد

 

گوٍل­تكين امين- عابيد

 

 

بوُزلو جهنّم

 

 

 

 

 

 

 

 

 

باكي: 1999

گوٍنش نشرياتي- علي- شاميل

 

 

كؤچورن:

حسين م. «گوٍنئيلي»

 

 

 

 

 

 

 

 

 

اثرين آدي: بوُزلو جهنّم

يازان: امين عابيد«گوٍل‌تكين»

توْپلان، ترتيب ائدن: علي شاميل

مصلحتچيسي و علمي رئداكتورو: فيلولوگيا علملري نامزدي

 ايسماييل عؤمَر اوْغلو.

كؤچورن: حسين م. گوٍنئيلي

بيلگي سايارلا دوٍزه‌ن : اوْرخون يايين­ائوي- تئلفون: ۰۲۶۲-۳۸۲۱۸۴۰

صحيفه­لرين سايي: ۱۲۸ صحيفه

چاپ يئري: تهران

دَيَر: ۱۰۰۰ توٍمن

يايينلان: کؤچورن

شابك:


ايچينده­کيلر

---

اوٍزآغليغي دوْغوران ميصراعلار و يا گوٍل تكين كيمدير؟ 9

بوُزلـو جهنّـم كيتابيندان 29

بوُزلو جهنّم 30

بايراغيم و ايستيقلاليم 34

آذربايجان ايستيقلالي 36

وطنيم و عشقيم 42

سئوگيلي باكي‌يا 44

آننه‌مه 45

غربتده بايرام 47

آذربايجان گنجلي­گينه 49

قوْرخ 53

موْسكوْوا 54

چئكا 56

آذري كوْمونيستينه 57

قيٌزيل روُس شاعيرينه 59

اسيرلر بلد‌ه‌سي 64

جاناوار 68

كوْمونيزم«دها»سينا 72

آغلا گؤزل گلين 75

آلدي، گئتدي 77

قافقاز توٍركوسو 78

گوٍرجو قارداش 80

بوْلشئويك 81

غزئت و ژوُرناللاردان 82

دؤردلوكلر 83

فيكيريم 83

مكتب يوْلداشلاريما 83

آرخاداشلاريما 83

ديريليك يوْلو 84

ديريليك يوْلو 84

   «اقبال»دان 85

مذنب افندي‌يه بنزه‌تمه 85

«اوْروجلوق موٍناسبتيله» 86

سوآل 87

«داهي عَظَم اسماعيل بگ قاسپرينسكي­نين وفاتي موٍناسيبتيله» 87

اينتيقام! 88

توصيه 88

حوٍرّيّت - نيسوان طرفدارلارينا! 88

سوآل و جاواب 88

كلبه سلام ايله كلبه غلام 89

قارداشيم نسيم جنابلارينا 89

جاناني جنابلارينا بنزه‌تمه. 89

تازا ديلده 89

اوْنا 90

بير اوُشاق دئيير: 91

دانيشيق 92

قاهر و عيّار افندي‌نين اوْخشاتماسينا اوْخشاتما. 92

اينتيقام 94

قيٌليجيم و باشيم 95

توٍركون دردي   «آذربايجاندان» 97

بؤيوك سيمالار 100

ديل 101

ميللي ماهني 103

نيشانسيز نيشانلي‌يا 105

آيريلاركن 107

بنيم يازيم. 108

غربت مكتوبي 110

اليازمالار اينستيتوتونون آرخيويندن 112

بيرگوٍن گلر كي 113

قانلي هديّيه 114

وَرَ‌ملي قيٌز 116

عالية حوٍسن 117

سكوت- پُرهَيَجان 119

بؤيوك توٍرك شاعيري توْفيق فيكرته كيچيك هديّيه. 121

توُران ائللري 122

آرخاسيز وطنه دوٍشمن ياراشير 123

بو گوٍن غربين گؤيلرينده 124

شرقه ايره‌لي 126

توٍركون سماسيندان قانلار داملييوْر. 127

سؤزلوك 128


 

 

    عزيز نجدت. ايستانبول. ۱۲ تشرين ثاني ۱۹۲۵.

    سئوگيلي نجدته !

     بو فوْتوقراف ايکي خاطيره­اي مؤحتوي­دير:

بيري تام ۲۵ ياشيمي بيتيرديگيم گوٍن چيٌخاريلديغينا روٍبع- عصيرليک بير عؤمرون تمثيلي­دير.

     ايکينجي: توٍرکيه­ده ووٍقوع بوُلان ايجتيماعي اينقيلابين شاهيدي­دير.

     اگر دوٍشونسن و دوُيسان گره­ک گئيينيش اعتباريله قرُونِ ووٍسطاده پک اوُزاق اوْلمايان عثمانلي توٍرکلري سوْن يوُنان موٍحاريبه­سيندن سوْنرا کائيناتي يئني گؤزلرله گؤرمه­يه باشلاديلار. مدرسه­لر, تکلوده­لر, درگاهلار قاپاتيلدي. سارغي­لار آچيلدي. سرپوش اوْلاراق ميلّت مجليسي رسمي قانونا شاپقايي قبول ائتدي. ايشده بو گؤردويون رسم ده دارالفنونون قبول ائتديگي شاپقا ايله چيٌخاريلميشدير.

    عالي مکتبلردن توتونوز ابتدايي­لره قَدَر هر مکتبين کندينه مخصوص شاپقا فوْرماسي واردير. توٍرک خانيملاري دا شاپقا گئييرلر. ممافي­يه اوْنلار ارککلر کيمي رسماٌّ مجبور دئييللر. آنجاق ايسته­سه گئيه بيلر. رجال سياسيّه آوروپاليلار طرزي سيليندير ايله. . . . گئييرلر.


 

 

 

سيز اي وطنين آزادليغي اوُغروندا چارپيشمالاردا هوٍنر گؤسترن، سوْنرا ايسه زيندانلاردا ذيلّت چكن جاندان عزيز سئوديگيميز وطندن اوُزاقدا ياشاماق زوْرونا قالان، آزادليقدا ايسه تضييقلر آلتيندا ياشايانلاري إ ائله دوٍشونمه‌يين هوٍنرينيز اوُنودولوب، ياددان چيٌخميشسينيز. خلقين تاريخيني صبرله آراشديران اينسانلار اذيّتلره و چتينليكلره باخمادان سيزلرين هوٍنرينه زمان- زمان ايٌشيق سالاجاق، حقيقتي خلقه چاتديراجاقلار.

حق نازيلر (اينجه‌لر)، اوٍزولمز- دئييبلر.

علي. شاميل

 

 

 



 

 

 

اوٍزآغليغي دوْغوران ميصراعلار و يا گوٍل تكين كيمدير؟

 

بوُزلو جهنّم كيتابي ايستانبول كايابال گوٍره‌سين مطبعه‌سينده 1948- جي ايلده لاتين قيٌرافيكاسيله باسيلميشدير. مؤلّيفي گوٍل‌تكين‌دير. آنجاق كيتابي يايينا مؤلّيف دئييل، تانينميش سياسي خاديم مساوات پارتياسي‌نين كاتيبي ميرزه بالا حاضيرلاميش، اوْنا گوٍل‌تكين باشليقلي گئنيش بير اؤن سؤزده يازميشدير. اوْرادا دئييلير:

- آذربايجان توٍركونون ميللت، حوٍرّيّت و ايستيقلال اوُغروندا قيٌزيل ائمپئرياليزمه قارشي قانلي ساواشيني شعر واديسينده تمثيل ائدن موٍجاهيدلردن موٍحاجيرتده يئتيشنلرين باشيندا گوٍل‌تكين گئدير.

گوٍل‌تكين‌ين حورّيّت و ايستيقلال حياتينا شعرلري 1923- 1928 ايللرده ايستانبولدا رسولزاده محمد امين‌بگ طرفيندن نشر اوْلونان يئني قافقازيا مجموعه‌سينده چيٌخميشدير. بعضي‌لري داها او زمانلار روُس ائمپئرياليزمي ايله چارپيشان اسير ميللتلر طرفيندن كندي(اؤز) ديللرينه ترجومه ائديلميش و بير اؤرنك آلينميش بو شعرلر، ميللي آذربايجان نشرنين سگگيزينجي‌سي اوْلماق اوٍزره 1928- ده ايستانبولدا چيٌخان«ايستيقلال اوُغروندا»آدلي شعرلر مجموعه‌سينده توْپلانميشدير.

موٍحاجيرتده يئتيشن ميللتچي آذري شاعيرلري سئريياسيندا يايينلانميش ايلك كيتاب بوُزلو جهنّم‌دير. ترتيبجي بيرينجي شعرين آديني دا كيتابين اوٍز قابيغينا چيٌخارميشدي.

نشرين وارليغيندان 1990- جي ايللرده خبر توُتسام دا، الده ائده بيلمه‌ميشديم. كيتابين دقّتيمي چكمه‌سي‌نين بير سببي واردير. هله آذربايجان دؤولت اوْنيوئرسيتئتينده اوْخودوغوم ايللرده(1973- 1968) امين عابيدين عؤمور يوْلو ياراديجيليغي ايله ماراقلانيردييم. 1926- 1936- جي ايللرده آذربايجان مطبوعاتيندا درج ائتديرديگي درين مضمونلو علمي مقاله‌لرينه حئيران قالميشديم. اوْنون خدمتي‌نين لاييقينجه قيمتلنديريلمه‌مه‌سي مني ناراحت ائديردي. آنجاق ندنسه اوْنون عؤمور يوْلونا ايشيق ساچاجاق ايپ اوُجو اوْلاجاق بير سطيره بئله راست گلميرديم.

بوُ بوْشلوغو دوْلدورماق اوٍچون امين عابيدي تانييانلارا موٍراجيعت ائتمك قرارينا گلديم. درين بيليگينه سايغيم اوْلان پروفئسور عابباس زمانوْوا اوٍز توُتدوقدا،- «من باكي پئداقوژي تئخنيكوموندا اوْخوياندا(1927- 1929) امين عابيد اوْرادا موٍعَلليم ايدي؛ آنجاق بيزيم كوُرسا درس دئميردي، سوْنرا اوْرادان اوُزاقلاشدي، چوْخ ساوادلي، يوٍكسك مدنّيتلي اينسانيدي. گوٍل‌تكين ايمضاسيلا شعر يازميشدي»،- دئيه، معلومات وئردي.

اوُزون ايللر عابباس زمانوْودان باشقا بير كيمسه‌دن امين عابيدين گوٍل‌تكين ايمضاسيله شعرلر يازديغيني بير داها ائشيتمه‌ديم. قافقازدا توٍركجه چاپ اوْلونان غزئت و ژوُرناللاري دقّتله گؤزدن كئچيرديم.1919- 1913- جو ايللرده مكتب، ديريليك، اوْراق- نفيسه ژوُرناللاريندا عابيد، عابيد مطلّب زاده، عابيد مطلّب اوْغلو، عابيد آلپ مطّلب اوْغلو ايمضاسي ايله 1925- 1923- جي ايللرده «كوْمونيست»غزئتينده، «گنج پئداقوق»، «شرق قاديني» ژوُرناللاريندا امين عابيد ايمضاسي ايله شعرلره حئكايه‌لره، مقاله‌لره و ترجومه‌لره راست گلديم. آراشديريجي غلام محمدلي ايسه«باباي امير» ژوُرنالينداكي قوْزقوراب، قوْزقوراب‌بگ ايمضاسي‌نين دا امين عابيده عاييد اوْلدوغونو سؤيله‌دي. سوْنرالار چاپ ائتديرديگي «ايمضالار» گيتابيندا دا بوُنلاري امين عابيدين ايمضاسي كيمي گؤستردي. گيزلي ايمضالارين، دؤوري مطبوعاتين گؤزل بيليجيسي كيمي تانيديغيم غلام محمدلي ده امين عابيدين گوٍل‌تكين ايمضاسيلا شعرلر يازديغيندان خبرسيز ايدي.

جفاكئش آراشديريجي راسم تقي‌يئو 1976-  جي ايلده آذربايجان علملر آكادئمياسي اليازمالار اينستيتوتوندا امين عابيدين شخصي ايشي ايله تانيش اوْلماغيما كؤمكليك گؤستردي. ايلك دفعه امين عابيدين اؤز اليله يازديغي بير نئچه آنكئتي، ترجومة حالي، اثرلري‌نين سياهيسيني و س. اوْخودوم.

امين عابيد 1919- 1912- جو ايللرده «كَلنيّت»، «لئيلك»، «مزه‌لي»، «موُللا نصرالدين» ، «سوْوغات»، «آذربايجان» و باشقا غزئت- ژوُرناللاردا شعر و مقاله‌لر، توٍركيه‌ده چيٌخان«اينجي»، «ائسيوس»، «شباب»، «يارين ايستانبول»، «خدمت- عموميّه» ژوُرناللاريندا  شعرلرچاپ ائتديرديگيني گؤسترميشدي. الده ائتديكلريم حاققيندا هر دفعه عابباس زمانوْوا دانيشيب، گوٍل‌تكين ايمضاسينا راست گلمه‌ديگيمي سؤيله‌ينده، يالنيز بير جواب آليرديم:

- ياخشي آختارماييبسان، گئت آختار، تاپاجاقسان!

توٍركيه‌ده اوْلاركن (1997- 1992) كيتابخانالاردا آپارديغيم آختاريشلار، تانيديغيم اينسانلارلا صؤحبتلريمده «بوُزلو جهنّم» كيتابي‌نين ايزينه دوٍشمه‌يه ايمكان وئرمه‌دي. آذربايجان كوٍلتور دَرنگي‌نين حاضيرلاديغي جيب دفترچه‌لرينده تقويملرده و س. گوٍل‌تكين‌ين شعرلريندن گئن- بوْل ايستفاده ائديليردي. درنگين ياشلي عوٍضولري بئله بير كيتابين اوْلدوغونو سؤيله‌سه‌لرده، اؤزلرينده اوْلماديغي، تكرار چاپ ائتديرديكلري شعرلري ايسه غزئت و ژوُرناللاردان آلديقلاريني سؤيله‌يير‌ديلر.

محمّد كنگرلي، احمد قاراجا دا گوٍل‌تكين‌ين امين عابيدين ايمضاسي اوْلدوغونو يقينليكله سؤيله‌ييردي. قايناق گؤسترمه‌لريني خواهيش ائتديك.

 - «بيز ائله بير يازيلي قايناق گؤستره بيلمريك، محمّدامين و فوْزي آق اوٍزوم كيمي خوْجالاريميزدان ائشيتديكلريميزي دئييرك، اوْنلار دا بوُنو هر يئرده سؤيله‌مزديلر، اينانديقلاري آداملارا بئله ياواشدان دئيرديلر»،- جوابي‌ني آلميشديم.

گوٍل‌تكين ايمضاسي ايله درج اوْلونموش شعرلر، عيصيانكار روُحو، دؤيوشكنليگي ايله امين عابيدين ديگر چاپ اوْلونان شعرلريندن كسگين بير شكيلده سئچيليردي.م.ا. رسولزاده«چاغداش آذربايجان ادبيّاتي» اثرينده گوٍل‌تكينه يوٍكسك قيمت وئره‌رك يازير:

- ميللتين پارلاق گله‌جگينه بؤيوك اوٍميدلر باغلاياراق حوٍرّيته سوُساميش ، موٍباريزه هَيجانينين گرگينليگي ني داشييان بو ايگيتلرين اصيل قهرمانليغي ايله بيزي  حقيقي معنادا تانيش ائدن شعر ، بوْلشئويك شئنزوُراسيندان آزاد اوْلاراق موٍهاجيرتده نشر ائديلن آذربايجان ادبياتي‌دير. بو ادبياتلا،

  ايستيقلال اوْ ياشايان ميللتين قلبينده قان،

  ايستيقلال اوْسعادت ، حيات ، ظفر، شرف، شان،

  ايستيقلال سؤنمه‌ين مؤبّد بير مشعله،   

  كؤنوللرده توُتوشور، گؤزلرده سؤنسه بئله .

 دئيَن، گوٍل‌تكين آديني داشييان آلوْولو شاعيرين يازيلاري خصوصي يئر توُتور.

 گوٍل‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تكين‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ين يانيندا  ميللي موٍهاجيرت شراييطينده ياشايان و يوُردسئورليك ايدئيالاريني ترنّم ائدن باشقا شاعيرلرده واردي.

بوُنلاردان «سنان» و «ياييجيلي كريم»- ي گؤستره بيلريك.

 م .ا.رسولزاده گوٍل‌تكين‌ين ميللي آزادليق روُحو آشيلايان شعرلرينه يوٍكسك قيمت وئره‌رك، بايراغيم و ايستيقلاليم، بوُزلو جهنّم شعرلريني بوٍتؤولوكده اثرينه داخيل ائتميشدير. احمد جعفر اوْغلو«آذربايجان ادبياتيندا ايستيقلال موٍجاديله‌سينين ايزلري» اثرينده يازير: 

- گوٍل‌تكين بگين شعرلرينين قوَت و گوٍجو‌ دئيه‌بيلريك كي ، سياسي مطبوعاتيميزدان داها چوْخ رغبت گؤره بيلميشدي. ان ياخشي بعضي شعرلي بسته‌لنيب ايستانبول اهاليسي آراسيندا بو گوٍن ده ترنّم ائديلمكده‌دير.

م.ا. رسولزاده‌نين و جعفر اوْغلونون امين عابيدين ياراديجيليغيلا ياخيندان تانيشليغينا شوٍبهه‌ميز يوْخدور. آمما اوْنلار دا امين عابيدين گوٍل‌تكين ايمضاسي اوْلدوغونا دايير كيچيك ايشاره بئله وئرمه‌ميشديلر. او دور كي،يازيلانلارلا كيفايتلنمير گوٍل‌تكين‌ين كيتابيني آختاريرديم. ايستانبولدا آذربايجان رئسپوبليكاسي‌نين باش قوْنسولو ايشله‌ين عابباس عابدوللا، گوٍل‌تكينين«بوُزلو جهنم»كيتابيني1990- جي ايللرده توٍركيه‌دن باكي‌‌يا آپارديغيني، كيتابين اوٍز قابيغينداكي شكيلي«اوُلدوز» ژوُرناليندا چاپ ائتديرديگيني سؤيله‌دي. ايپ اوُجو تاپسام دا كيتابين اليمه كئچيرمه‌سي، عابباس عابدوللانين قوْنسوللوقدان چيٌخيب، باكييا قاييتماسينا دك اوُزاندي.

توٍركيه راديوسونون«آذربايجان سسي» رئداكسياسي‌نين مديري، ادبيّاتيميزين گؤزل بيليجيسي و تبليغاتچيسي«سئيف‌الدّين آلتايلي» دا گوٍل‌تكين‌ين بوُزلو جهنّم كيتابيني آختارديغيميزي بيليردي. او 1997- جي ايلده «ايستقلال اوُغروندا» آدلي بير كيتابين صوُرتيني منه باغيشلادي. 1928- جي ايلده ايستانبولون اوْرخانيّه مطبعه‌سينده عرب قيٌرافيكاسي ايله باسيلميش كيتابي موٍهاجيرتده اوْلان آذربايجان سياسي خاديملري حاضيرلاميشديلار. «ميللي آذربايجان نشرياتي»  سئرياسيندان بوُراخيلان سگگيزينجي كيتاب«ايستيقلال اوُغروندا» دير. شعرلر توْپلوسونا گئنيش مقدّمه يازيلميش، سوْنوندا ايسه، «يئني قافقازيا» درگسيندن آلينميش«اينقيلاب نغمه‌لري» و «آذري- توٍرك» درگيسيندن آلينميش«اوُستا علي و شعرلر» مقاله‌سي وئريلميشدير.

بو نوٍسخه‌نين دگريني آرتيران اوْراداكي آوتوْقراف دير. مساوات پارتياسي‌نين قوُروجولاريندان اوْلان عابباس كاظيم زاده 18 دئكابر 1932- جي ايلده آوتوْقرافلا «ايستيقلال اوُغروندا»ني موُختار بگه باغيشلايير«ايستيقلال اوُغروندا» كيتابينا كمال ايمضالي مؤليف گئينس مقدّمه‌ يازيب. ترتيبچي شعرلري هارادان آلديغي، مؤلّيفلرين شخصيّتلري حاققيندا هئچ بير بيلگي وئرمه‌ميشدير. مقدّمه‌ده و «اينقيلاب نغمه‌لري» مقاله‌سينده گوٍل‌تكين‌ين ياراديجيليغينا گئنيش يئر آيريليب، شعرلري دوْققوز بؤلومده‌دير. آلتي بؤلومونون هر بيري‌نين باشلانغيجيندا گوٍل‌تكين‌ين شعرلريندن آلينميش بند و ميصراعلار وار. شعرلر يازارلارا گؤره دئييل، موُضوعيا گؤره قوُروپلاشديريليب. كيتابدا گوٍل‌تكين‌ين 20، احمد جوادين 9 ، سَنانين6، آذري زاده‌نين2، مسعود صفوَتين2، اَ.يوُسيفين، ايسماييل زوٍهوتي‌نين، اوُستا علي‌نين، گوٍل سَره‌نين، ح.حميدزاده‌نين، نافيعه شوٍكرونون هره‌سي‌نين بير شعري وار. ايكي شعرين آلتينا«خانيم »بير شعرين آلتينا«ب» ايمضاسي، اوٍچ شعرين آليتنا ايسه اوٍچ نؤقطه و يا  اوٍچ اوُلدوز ايشاره‌سي قوْيولوب، بوُزلو جهنّم كيتابيندا چاپ اوْلونان شعرلر(«بوُزلو جهنّم»شعري‌نين اؤنه چيٌخاريلماسيني،«سئويملي باكي» شعرين‌نين علاوه ائديلمه‌سيني نظره آلماساق»)، «ايستيقلال اوُغروندا»دا گوٍل‌تكين ايمضاسيلا چاپ اوْلونان شعرلرله (حتّي سيٌرا آرديجيلليغي دا) عين‌دير. بوُزلو جهنّمه اؤن سؤز كيمي يازيلميش گوٍل‌تكين مقاله‌سينده‌كي فيكير و موٍلاحيظه‌لر«ايستيقلال اوُغروندا» كيتابي‌نين مقدّمه‌سينده گوٍل‌تكين حاققيندا دئييلنلرله اوٍست- اوٍسته دوٍشور. يوْخسا«ايستيقلال اوُغروندا»يا مقدّمه يازان كمال، بوُزلو جهنّمي توْپلاييب نشره حاضيرلايان، گوٍل‌‌تكين باشليقلي اؤن سؤز يازان ميرزه بالادير؟

بس گوٍل‌تكين كيمدير؟ گوٍل‌تكين امين عابيدديرمي؟

سو آللارا جاواب تاپماق اوٍچون، گوٍل‌تكين ايمضاسي ايله چاپ اوْلونان شعرلرله، امين عابيدين اليميزده اوْلان شعرلريني و فاكتلاري توُتوشدورماغا باشلاديق. امين عابيدين حبسيندن(1938)سوْنرالار يالنيز بير دفعه اوْنون شاعيرليگيندن سؤز آچيليب و شعرلريندن نمونه‌لر وئريليب.«جعفر رمزي ايسماييل‌زاده»، باكي و آبشئرون شاعيرلري‌نين شعرلريني توْپلاديغي«دئييلن سؤز ياديگاردير»كيتابيندا(1981)امين عابيدين آدينا «آيريلاركن»، «نيشانسيز نيشانلييا»،«وره‌ملي قيٌز» و ايكي دؤردلوك چاپ ائتديريب، شعرلرين هارادان آلينماسي حاقدا هئچ بير قايناق گؤسترمه‌ييب. «آيريلاركن»ين «ايستانبولدان» قئيديله «كوْمونيست غزئتي‌نين 1923- جو ايل 12- اوكتيابر ساييندا،«نيشانسيز نيشانلييا»شعري‌نين ايسه «شرق قاديني»ژورنالي‌نين 1923- جو  ايل، نوٍمره 2، ص.18 ده چاپ اوْلدوغوندان،«وَره‌ملي قيٌز»شعري‌نين اليازماسي‌نين ايسه، اليازمالار اينستيتوتوندا«علي عابباس مُذنِب»ين فوْندوندا، (فوْند 23)ساخلانديغيندان خبرداريديق. سوْندا وئريلميش ايكي دؤردلويو ايسه اَ. عابيدين بؤيوك قارداشي علي عابباس مذنبين يازديغيني نه اينكي قوْهوملاري، ادبيات هَوَسكارلاري‌نين چوْخو بيليردي. قوْهوملاري‌نين ائوينده علي عابباس مذنبين بير شكيلي‌نين آرخاسينداكي آوتوْقرافي گؤرموشدوم. اوْرادا يازيلميشدي:

آيينه‌ده اؤز صورت- سيمامي گؤرنده

يـارَب اوُتانيـب غـرق اوْلورام بحـر- حيـايه

سن نه‌يسه حيا ائيله‌مه‌ييب، خلقه دئييرسن:

بنده ياراديب يوْللاميشام دار- فنايه !

شكلي علي عابباس مذنب سيبير سوٍرگونونده اوْلاراق( 1913- 1911 ) چكديريب‌ميش. گؤرونور، دقّتسيزليكدن، جعفر رمزي بو دؤردلوكلري امين عابيدين حساب ائديب.

1990- جي ايللردن سوْنرا چاپ اوْلونان كيتابلاردا[1]گوٍل‌تكين‌دن سوْنرا يا معترضه‌ده يا دا صحيفه‌نين اتك يازيسيندا امين عابيد يازيلماقلا كفايتله نيليردي.

اليمده بو قدر قايناق و بيلگي اوْلماسينا باخماياراق، گوٍل‌تكين ايمضاسي‌نين امين عابيد عاييد اوْلدوغونا شوٍبهه ايله ياناشيرديم. شوٍبهه‌لريم ايسه، اساسيز دئييلدي.

ا- 20- 30- جو ايللر اَ. جواد توٍركيه‌ده چاپ اوْلونان شعرلرينه گؤره، آذربايجان مطبوعاتيندا كسگين تنقيد ائديليردي. آمما بو مسئله‌ده امين عابيده گؤزون اوٍسته قاشين وار،- دئين يوْخودو.

2- امين عابيدين اؤز اليله دوْلدوردوغو آنكئتلرده و ياراديجيليق ترجومة حاليندا گوٍل‌تكين ايمضاسي ايله شعرلر يازديغيني و يا شعر، حئكايه، ترجومه و مقاله‌لري چاپ اوْلونان غزئت- ژورناللار آراسيندا «يئني قافقازيا» درگيسيني گؤسترميردي.

3- امين عابيدين اليازمالاري‌نين خصوصا ده بديعي ياراديجيليق نمونه‌لري‌نين شعر، منثور شعر، حئكايه و ترجومه‌لري‌نين، قوْرونوب ساخلانديغي رئسپوبليكا علملر آكادئمياسي اليازمالار اينستيتوتونون علي عابباس مذنب فوْندوندا«بوُزلو جهنّم» كيتابينداكي شعرلردن بيري‌نين ده اليازماسي يوْخدور.

4- بوُزلو جهنّمده كي شعرلردن بيري‌نين آلتيندا قزوين28 ماييس 1924، ايكيسي‌نين ايسه ارضروم 1925 و 1926 قئيدلري وار. اَ. عابيد وييئنده، بوُداپئستده علمي اعزاميّتده اوْلدوغونو يازير. آمما قزوين و ارضرومدا اوْلدوغو حاقدا ايسه هئچ بير قايناق يوْخدور.

5- امين عابيد 1938- جي ايلده توُتولوب گوٍلله‌لنيب، گوٍل‌تكين‌ين سوْن شعري‌ايسه 1926- جي ايل تاريخي‌ايله چاپ اوْلونوب. گوٍل‌تكين امين عابيدديرسه، نييه 38- 1926- جي ايللرده بير دنه ده اوْلسون شعر يازماييب؟

6- شكيللردن و خاطيره‌لردن امين عابيدين اوْبرازي يادداشيما ضعيف گؤروندويوندن قالين گؤزلوك تاخان، ساكيت طبيعتلي، آستا گل، نئجه دئيرلر سوُيودا اوٍفوره- اوٍفوره ايچن، احتياطلا داورانان، بير عاليم كيمي هوْپموشدو .گوٍل‌تكين ايسه خليل رضا اوُلو توٍرك كيمي چيٌلغين، يوٍكسك سسله باغيران بير شاعير تأثيري باغيشلاييردي. 

طلبه‌ليك ايللرينده امين عابيد حاققيندا بيلگي الده ائتمك اوٍچون اوْنو تانييانلارلا و قوْهوملاري ايله تئز- تئز گؤروشوردوك. بئله آختاريشلارين بيرينده طلبه يوْلداشيم ايسرافيل قوُربان اوْولا«حسين نجدت»ين ائويني تاپديق. گنجليكده شعرلر يازان و دؤوري مطبوعاتدا چاپ ائتديرن حسين نجدت امين عابيدله عمي- قارداش اوْغلودان چوْخ، ياشلاري آراسيندا فرق آزليغيندان و صميمي موٍناسيبتلريندن قارداش كيمي اوْلموشدولار.   

حسيني تانييانلار دئييرديلر كي، آتاسي علي عابباس مذنب، عميسي امين عابيد حبس اوْلوناندا اوْنون دا حياتي تهلوكه قارشيسيندايميش. آروادي«والئنتينا آلئكساندر» قيٌزي «پوْزدشئوا» نين وظيفه‌لي قوْهوملاري حسيني«د- ت- ك»نين جايناغيندان قوُرتارميشديلار. بوُنا باخماياراق، حسين نجدت بير مدّت باكيدان كناردا ياشامالي، سوٍرگون حياتي كئچيرمه‌لي اوْلموشدو.حسين نجدت14- 13 ايل ايدي كي وفات ائتميشدي. بوُنا باخماياراق، موٍحاسيب ايشله‌ين«و آ. پوْزدشئوا» عائيله آرخيوي‌نين بير قيسميني قوْرويوب ساخلايا بيلميشدي. بوُرادا امين عابيدين‌ده اليازمالاري، اثرلري‌نين ماكينا يازيسي واردي.

تاپينيتميز حاققيدندا م. ف. آخوندوو آدينا رئسپوبليكا كيتابخاناسيندا تئز- تئز گؤروشدويوموز آذربايجان دؤولت ادبيات اينجه صنعت آرخيوي‌نين ديره‌كتورو(باشقاني) معاويني غلام محمدلي‌يه بيلگي وئرديك و سندلري آرخيو اوٍچون آلماسيني خواهش ائتديك. اوْدا بيزه تشكّورونو بيلديريب، آرخيوين امكداشلاريندان معاريف تئيمور اوْو و بيلي خانيم حسين اوْواني گؤندره‌رك،و. آ. پوْزدشئوادان 1970- جي ايلين او كيتابرين 23- ده سندلري و فوْتو شكيللري آلديردي. بوُرادا دا امين عابيدين گوٍل‌تكين ايمضاسي ايله شعرلر يازديغينا، ائله‌جه‌ده همين ايمضا ايله چاپ اوْلونموش شعرلرين ال يازماسينا راست گلمه‌ديك.

بس گوٍل‌تكين كيمدير، سو آلينا جاواب تاپماق اوٍچون م. اَ. رسولزاده‌نين، م. ب محمدزاده‌نين و باشقا موهاجير ايجتيماعي- سيياسي خاديملرين حيات و ياراديجيليقلاريني گؤزدن كئچيرديم. لاكين هئچ بير نتيجه الده ائده بيلمه‌ديم.

بير تصادوف يئني‌دن گوٍل‌تكين‌ين شعرلري اوٍزه‌رينه قاييتماغيما و اوْنلارا يئني گؤزله باخماغيما سبب اوْلدو. اوٍزون ايللر ال چاتماز سايديغيم بير ايش 1998- جي ايلده رئآللاشدي. امين عابيدين آذربايجان ميللي تهوكه- سيزليك ناظيرليگي‌نين آرخيوينده ساخلانيلان و ايستينطاق ماتئرياللاري ايله تانيش اوْلدوم. بوراداكي سندده امين عابيدين ايستانبول اوْنيوئرسيتئتينده اوْخوياركن محمد امين رسولزاده و باشقا موٍهاجير سيياسي خاديملرله تئز- تئز گؤروشدويو، اوْنلارين توْپلانتيلاريندا ايشتيراك ائتديگي، «يئني قافقازيا» درگيسينده آنتي سوْوئت شعر و مقاله‌لر چاپ ائتديرديگي يازيليب.

امين عابيد ايستانبولدا تحصيل آلاركن، طلبه يوْلداشي نافيعه ايله ائولنديگي‌ني ده بيليرديم. اوْنون باكيدا و تيفليسده چاپ اوْلونان«معاريف و مدنيّت»، «معاريف ايشجيسي»، «دان ييلديزي» ژوُرناللاريندا نافيعه عابيد ايمضاسي ايله بير نئچه شعر و حئكايه‌ني‌ده اوْخوموشدوم. لاكين نافيعه‌نين قيٌزليقداكي سوْي آدي، آتاسي‌نين آدي، عؤمور يوْلو حاققيندا هئچ بير بيلگيم يوْخودو. اري‌نين حبسيندن هئچ بير آي كئچمه‌ميش، (1938- جي ايل 11 آوقوست) حبس ائديلن نافيعه خانيمين ايستنطاق ماتئرياللاريندان 1903- جو ايلده«يانيا» شهرينده (اينديكي يوُنانيستاندا) دوْغولدوغونو، كيچيك ياشلاريندا ايستانبولا كؤچدوكلريني، آتاسي احمد شوٍكرونون ائركن ايتيرديگيندن آناسي زهرانين توفيق تانوره اره گئتديگيني، بوُنا گؤره ده سوْي آدي‌نين توفيق تانور اوْلدوغونو اؤيره‌نديم. بو كيچيك قئيد ده يارديمجي اوْلدو. ايستيقلال اوُغروندا» كيتابينداكي «قارداش سئوگيسي» شعرين‌نين مؤلّيفي نافيعه شوٍكرونون ائله نافيعه عابيد اوْلدوغونو اؤيرنديم. بئله‌ليكله، گوٍل‌تكين‌ين امين عابيدين ايمضاسي اوْلدوغونو سؤيله‌مه‌يه ايمكان وئرن فاكتلاري سيٌرالاديم.

1- نافيعه شوٍكرونون«ايستيقلال اوُغروندا» كيتابينداكي شعري«آذربايجانين ميللت پرور شاعيري گوٍل‌تكين بگه» قئيديله چاپ اوْلونوب. سوْنوندا دا«15 كانون- ثاني 1925»تاريخي قوْيولوب. شعر آشاغيداكي بيت ايله باشلايير:

    - اَسييور شرقين او موُنيس روزگاري

قافقازيانين ياشيل ياماجلاريندا

…………………………………………  

     يالنيز سن دئييلسن او يوُردا ووُرغون

     بن‌ده عابيدي‌يم او شن معبودون.

بيتي ايله تماملايير.

سوْن ميصراعداكي«عابيدي‌يم»سؤزونو ايكي آنلامدا قبول ائتمك اوْلار.بيرينجيسي موٍستقيم معنادا عيبادتله مشغول اوْلان، ايكينجيسي امين عابيدين آدي آنلاميندا. يئني‌يئتمه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ليك و گنجليك چاغلاريندا امين عابيد يازيلارينين آلتيندا«عابيد»، «عابيد مطلب زاده» و س. ايمضاسي قوْيوب.نافيعه خانيمين گوٍل‌تكينه موٍراجيعتله يازديغي شعرده «عابيد»سؤزونو ايشلتمه‌سي، بيزجه تصادوفي دگيل.

2- ايستينطاقدا «يئني قافقازيا» درگيسينده آنتي سوْوئت شعرلري و مقاله‌لري‌نين چاپ اوْلدوغونو امين عابيد اعتراف ائديب. بو درگيده‌كي اَن عيصيانكار آنتي سوْوئت شعرلري گوٍ‌ل‌تكين ايمضاسي ايله چاپ اوْلونوب.

3- امين عابيدين «گنج پئداقوق» ژورناليندا چاپ اوْلونموش «غربتدن مكتوب» شعري هر ايكي كيتابدا چاپ اوْلونموش «آننه‌مه» شعريله هم مضمونجا، هم‌ده اوُسلوبجا عين‌دير.

مثلا:

 

 آذربايجان بنيم گؤزليم، آننه!

 آذربايجان بنيم اَمَليم، آننه!

 گئت اوْنون بايراغينا اوٍزونو سوٍرت‌ده،

 روُسون چئينه‌ديگي توْرپاغيني اؤپ!

 آذري اوْغلونون بؤيوك اوٍميدله،

 گؤمدوگو اوٍچ رنگلي بايراغيني اؤپ.

 بلكه‌ده اؤلورم غوربتده آننه

 روُحومسا قالماسين حسرتده آننه

« آننه»

 

 قيٌش گلير، باهار گلير،

 آيوا گلير، نار گلير.

 چوْخ اوٍزولمه سوُ كيبي

 گؤزله‌ديگين يار گلير

 

 

     آننه سن گؤزله مني

     گؤزله دؤرد گؤزله مني

     كؤنلوم يازيقدير شيمدي

     اوٍزمه بير سؤزله مني.

«غربتدن مكتوب»

شاعيرين ائيهاملا سؤيله‌ديگي«گؤزله‌ديگين يار گلير» ايفاده‌سي آذربايجانين آزادليق و موٍستقيلليگينه ايشاره‌دير.

4- بئله اوخشارليغي«شرق قاديني» ژورناليندا چاپ اوْلونموش «نيشان‌سيز نيشانلي‌يا» شعري ايله«آغلا گؤزل گلين» شعري آراسيندا دا گؤرمك اوْلار. مثلا:

 خانيم قيٌز باشينا اؤرتدوگون قارا

 ماتم- عشقينين بير سياهي‌مي؟

 شيمدي ياس توُتان هر اؤكسوز مزارا،

 مظلوم اسيرلرين بيتمز آهي‌مي؟

«نيشانسيز نيشانلي‌يا»

 آخشام ياييليركن اؤكسوز بلده‌يه[2]،

 چمبره كنديندن يوٍكسلت سسيني!

 قوُجاقلا مزاري سن«وَطن»دئيه،

 ميللت دوُيسون سوْلان داش نفسيني.

     گئتمه‌دن الي‌نين خيناسي گلين

     ائل‌له برابر توُت بوُ ياسي ،گلين!   

«آغلا گؤزل گلين»

   5  - «ديريليك» ژوُرنالينين 1914- جو ايل 5- جي ساييندا عابيد مطلّبزاده ايمضاسي ايله چاپ ائتديرديگي بير دؤردلوكده يازير:

 

 يوُخلاميشديم دوٍن گئجه، گؤردوم دئييرلر كيم منه

   توُتماق ايستيرسن جهاندا سن‌ده گر عالي مقام،

   غفلت ائتمه، قالخ آياغا، دوٍشمن- بي‌ديندن-

   اينتيقام آل، اينتيقام آل، اينتيقام آل، اينتيقام!

هر ايكي كيتابدا چاپ اوْلونموش«بايراغيم و ايستيقلاليم» شعرينده ايسه يازير:

 قالديقجا روُسلاردا دياريم بنيم

 اينتيقام اوْلاجاق شوُعاريم بنيم.

و يا خود:

 بيز دالغالار يئنن گنجلريز

 گليريز، ياشاريز، اؤلور، گئدريز.

 قوْرخماييز دنيزدن، فيٌرتينالاردان

 قوْرخماييز نه توْپدان، نه‌ده مزاردان.

     بوُلوندوقجا نفسيميز،

     ايستيقلال دئيه‌جك يوُجا سسيميز.

«قيٌزيل روس شاعيرينه»

1914- جو ايلده اينتيقام آلماغا سسله‌ديگي دوٍشمنين آديني چكميرديسه، 25- 1924- جي ايللرده يازديغي شعرلرده دوٍشمني‌نين روُسيا اوْلدوغونو غضبله گؤسترير و خالقي اوْندان اينتيقام آلماغا چاغيريردي. اؤزو ده بو اينتيقام شخصي اينتيقام دگيل، وطني‌نين ايستيقلالي، آزادليغي اوُغروندا بير چارپيشمادير.

6- بئله قارشيلاشديرمالاري «كوْمونيست» غزئتينده چاپ ائديلميش «بنيم يازيم»شعريله كيتابلارا داخيل ائديلميش« آلدي، گئتدي» و ب. شعرلر آراسيندا دا آپارماق اوْلار. اوْنلارين آراسيندا نه اينكي ديل، اوُسلوب، فوْرماجا بير ياخينليق وار. حتي بعضا ايفاده‌لر، ائپيتئتلر(صيفتلر- لقبلر) ده تيكرارلانير. آداما ائله گلير، عين شعرين آيري- آيري پارچالاري، يا خود عين موْضوعدا آيري- آيري غزئت و ژورناللار اوٍچون يازيلميش شعرلردير. باكيدا چاپ اوْلونان شعرلرده فيكيرلر داها چوْخ ايهاملا اؤرتولو دئييلديگي حالدا، توٍركيه‌ده چاپ اوْلونان شعرلرده ميصراعلار سياسي چاغيريش كيمي سسله‌نير.

7- گوٍل‌تكين‌ين شعرلرينده باكيني ياخشي تانيديغي و باكيدا باش وئرن حاديثه‌لردن خبردار اوْلدوغو آيدينلاشير. امين عابيد ده 1898- جي ايلده باكيدا دوْغولوب، باكيدا ياشاييب، 1918- جي ايلده تحصيل آلماق اوٍچون ايستانبولا گئديب.

8- هر ايكي كيتابدا چاپ اوْلونان شعرلر توٍركيه‌ده يازيليب چاپ اوْلوندوغوندان، باكيدا ال يازمالارينا راست گلينمير. يا خود مؤلّيف ارتجاعدان احتياطلاناراق، شعرلرين اليازمالاريني محو ائديب.

9- محمد امين رسولزاده، م.ب محمدزاده، جعفر اوْغلو امين عابيدي سوْوئت ارتجاسيندان قوْرونماق اوٍچون گوٍل‌تكين‌ين شخصيتيني معيّنلشديره‌جك بير ايشاره‌يه بئله يئر قوْيماييبدير[3] بونا گؤره­ده امين عابيدين گوٍل­تکين اوْلدوغونو بيلمه­ييبلر

۱۰- امين عابيد ارتجاعدان قوْرونماق اوٍچون ايشه گيرَر‌كن دوْلدوردوغو آنكئت و يازديغي ترجومة حالدا گوٍل‌تكين ايمضاسيلا شعرلر يازديغيني و «يئني قافقازيا» ايله امكداشليق ائتديگيني، قزوينده، ارضرومدا اوْلدوغونو گيزله‌ديب.

11- امين عابيد آذربايجاندا اوْرخان، توُرفان آبيده‌لريني، اوْغوزنامه‌لري اؤيرَ‌نن ايلك پئشه‌كار آراشديريجيلاردان‌ايدي. بوُنا گؤره‌ده اوْنون گوٍل‌تكين لقبيني گؤتورمه‌سي اينانديريجي گؤرونور. تاريخي شخصيت گوٍل‌تكين كيچيك قارداش اوْلدوغو كيمي، باكي خانلاري‌نين نسليندن اوْلان امين عابيد‌ده عائيله‌نين سوْن بئشيگي، اوٍچ قارداشين كيچيگي‌ايدي. 12 - 1926- جي ايلدن سوْنرا باكي‌يا دؤنه‌رك بوُرادا وار گوٍجو‌ ايله ايدئيالاريني علمي مقاله‌لرينده تبليغ ائتديگيندن، بديعي جهتدن اوْ قدَر ده گوٍجلو اوْلمايان شعرلر يازيب چاپ ائتديرمه‌يه گؤرونور واخت صرف ائتمه‌ييب. طبعي گلنده اوٍچ- بئش شعر يازيبسا، اوْ دا تعقيبلرده، كؤچلرده ايتيب- باتيب و يا ارتجاع قوْرخوسوندان محو ائديليب.

  13- سوْن اوْلاراق: 1904- جو ايلده شوُشادا دوْغولان، باكي دؤولت اوْنيوئرسيتئتينده اوْخويان قارا حسين اوْو 1927- جي ايلده (امين عابيد همين واخت اوْنيوئرسيتئتده درس دئييردي- . اَ.ش. ) توٍركيه‌يه گئتمه‌لي اوْلور. اوْ، توٍركيه‌ده آذربايجانين آزادليغي و موٍستقيلليگي اوُغروندا چاليشير، حسين بايقارا كيمي تانينير. او، 1975- جي ايلده ايستانبولدا چاپ ائتديرديگي«آذربايجان ايستيقلال موٍباريزه‌سي تاريخي» كيتابي‌نين سوْنوندا علي دگنَكلي، آياغي چاريقلي، شالوارينين ديزلري ياماقلي، اگني چوُخالي باشيندا قوْيون دريسيندن پاپاق اوْلان بير كيشي‌نين شكيليني وئريب، شكيلين آلتيندا ايسه يازيب: 

 بير ايستيقلال يوْلجوسو

 و سيز اي اؤلومون قوْرخونج يوْلوندا

 يوٍروركن، بختي‌ده چوٍروين گنجلر

« گوٍل‌تكين امين عابيد آذربايجان شاعيري»

 

شعر كيتابلاردا بئله نشر اوْلوب:

 و سيز اي اؤلومون قوْرخونج يوْلوندا،

 دمير آدديملارلا يوٍروين گنجلر!

 سيز اي بير طالعين گوٍجلو قوْلوندا

 يوٍروركن بختي‌ده چوٍروين گنجلر!

حسين بايقارانين كيتابيندا وئريلميش چوْبان شكيلي امين عابيدين اوْخوماغا گئتديكدن سوْنرا گؤزلوكسوز چكديرديگي تك شكيلي‌دير.(چوْخ تأسوف كي،حسين بايقارانين«آذربايجان ايستيقلال موٍباريزه‌سي‌ تاريخي» كيتابي 1994- جو ايلده باكيدا چاپ اوْلوناندا، همين صحيفه‌ني وئرمه‌يه احتياج دوُيماييبلار). امين عابيدي ياخيندان تانييان حسين بايقارانين اثري بيزيم شوٍبهه‌ميزه سوْن قوْيدو . « بوُزلو جهنّمي » يئنيدن نشر ائتمكله ، ادبي اجتماعييتين دقتّيني اوُنودولموش شاعيريميزه يؤنَلتمك ايسته‌ديك. بو گوٍنون گؤزوزو ايله باخساق ، ديلي اوْخوجو اوٍچون آغير ، وزني بير قدَر پوْزوق، بديعي دَگري او قدَر ده يوٍكسك گؤرونمه‌ين شعرلري چاپ ائتمه‌يه ‌ايلك باخيشدا احتياج يوْخدور

 دوٍشوندوك كي، بو شعرلردكي جوْشغون يوُردسئورليك ، دؤيوشكن روح، ميللي شوُعورون اوْيانماسينا و فوْرمالاشماسينا گوٍجلو تاثيرگؤستره بيلر «سوْوئت ادبياتي» آدلانديرديغيميز دؤورون شعرلريندكي پافوْسلا، ترنّمله، مديحه ايله، حتي «گوٍنشين شيمالدان دوْغدوغونو »سؤيله‌ين ميصراعلارلا تانيش اوْلان اوْخوجو، قوْي كئچميشه نيفرت و غضبله باخماسين، همين دؤورده ميللتينه و خلقينه اوٍزآغليغي گتيرن شعرين اوْلدوغونو گؤروب غرور دوُيسون.

 كيتابي نشره حاضيرلاركن اوٍچ بؤلومه آييرديق. بيرينجي بؤلومه بوُزلو جهنّم كيتابيندا، ايكينجي بؤلومه غزئت و ژورناللاردا چاپ اوْلونان،اوٍچونجو بؤلومه ايسه اليازمالار اينستيتوتوندا علي عابباس مذنب فوْندوندا(فوْند 23) اوْلان شعرلري داخيل ائتديك.م.ب. محمدزاده نين خاطيره‌سينه حؤرمت علامتي اوْلاراق، اوْنون چاپ ائتديرميش اوْلدوغو كيتابلارين بير چوْخ تئخنيكي جهتلريني ده ساخلاديق. ايستر«ايستيقلال اوُغروندا»، ايسترسه« بوُزلو جهنّم» كيتابينين اوٍز قابيغيندا موٍءلليفيني معيّنلشديره‌ بيلمه‌ديگيميز رسّامين گؤزل بير اثري وئريليب[4]. شكيلده بير الينده قوْلونداكي بوُخوْولارين قيٌريقلاريني، او بيري الينده آذربايجانين اوٍچ رنگلي، آي- اوُلدوزلو بايراغيني توُتموش گنج تصوير اوْلونوب. آرخا فوْندا دا آذربايجان بايراقلاري عظمتله دالغالانير.

«مكتب »،«ديريليك»ژوُرناللاريندا و «اقبال»غزئتينده چاپ اوْلونموش شعرلرين اكثريتيني، امين عابيد نه مقصد ايله‌سه كؤچوره‌رك دؤردلوكلري آدي آلتيندا توْپلاييب، بوُنلاري داها يئتگين سايديق. شعرلري عرب قيٌرافيكاسيندان اليازمالار اينستيتوتونون امكداشي باكي و آبشئرون شاعيرلري‌نين حيات و ياراديجيليغيني اؤيره‌نن «سوْنا خيال» چئويردي. اونيوئرسيتئتده اوْخودوغوم ايللرده طلبه يوْلداشيم«مجتبي علييئو»«باباي امير» ژوُرناليندا«شاپالاق»، «شاپالاقمي- چوْماقمي؟»، «زوْربا چوْماق» و س. روُبريكاسي(عنواني) آلتيندا«قوْز قوْراب بگ» ايمضاسي ايله چاپ اوْلونموش شعرلري كؤچوروب، منه باغيشلادي. ايمكاندان يارارلاناراق اوْنو دا كيتابا داخيل ائتديك. بئله‌ليكله امين عابيدين بيزه بللي شعرلريندن عبارت بير توْپلو ياراتديق. توٍركيه‌ده چيٌخان شباب، اينجي، ائسيوس،يارين‌ايستانبول ژوُرناللاري‌نين الده اوْلماديغيندان، «كَلنيّت»، «مزه‌لي»، «لئيلك»، «موُللا نصرالدين» ژوُرناللارينداكي گيزلي ايمضالاري معينلشديره بيلمه‌ديگيميزدن اوْرادا چاپ اوْلان شعرلري كيتابا داخيل ائده بيلمه‌ديك. كيتابدا و اليازمادا اتك يازيلاري عرب رقملريله وئريلميشدي. اوْنو اوْلدوغو كيمي ساخلاديق. يئني علاوه ائتديگيميز قئيد و شرحلري اوُلدوز ايشاره‌سيله وئرديك.

بوُزلو جهنّم كيتابيندا اوْلدوغو كيمي، اكثر شعرلرين سوْنوندا يازيلما تاريخي‌ني گؤسترديك. سوْنوندا ياييلما تاريخي اوْلمايان شعرلره غزئت و ژوُرناللاردا چاپ اوْلونان شعرلرين سوْنوناايسه درج اوْلوندوغو تاريخي قوْيدوق. 1919- 1916- جو ايللرده يازيلديغيني گوٍمان ائتديگيميز شعرلرين ايسه دقيق يازيلما تاريخيني بيلمه‌ديگيميزدن تاريخسيز وئرديك. امين عابيدين باشليقسيز و تاريخسيز بير مقاله‌سيندن سئچيلميش «توُران ائللري»، «شرقه ايره‌لي»،«شرقين سماسيندان قانلار داشلايير» شعرلرينه باشليقلاري متنلردن سئچه‌رك، كيتابين عمومي روُحونا اوُيغونلاشديرماغا چاليشديق. بو گوٍنكو اوْخوجو اوٍچون آنلاشيلماز حساب ائتديگيميز سؤزلريني سوْن صحيفه‌ده كي لغتده وئرديك.

كيتاب علمي- تنقيدي نشر كيمي نظرده توُتولسادا، دؤورون آب- هاواسي حاققيندا تصوّر ياراتماق اوٍچون شعرلرين ديليني اوْلدوغو كيمي ساخلاديق. محمد هادي‌نين، حسين جاويدين، علي عابباس مذنبين و ب. ياراديجيليغيندان تأثيرلنن امين عابيدين شعر ديلينده اوْرتاق توٍرك ديلينه بير مئييللي‌ليك وار. يعني اوْنون شعر ديلي 20- جي يوٍز ايلين اؤنلرينه‌دك ايشله‌ديلن عثمانلي ادبياتي ديلي آدلانديريلان ديل دئييل.

عبدالحق حاميده، توفيق فيكرته شعرلر حصر ائدن عابيد يالنيز اوْنلارين ياراديجيليغيندان دئييل، ناميق كمالين، محمد عاكيف. ارسوْيون، محمد امين يوُردا قوُلولون، ضيا گؤگالين و ب. ياراديچيليغيندان دا تأثيرلنديگي شعرلريندن آيدين گؤرونور. امين عابيدين هله توٍركيه‌ده اوْخوماغا گئتمه‌ميشدن يازيب چاپ ائتديرديگي و چاپ ائتديرمه‌ديگي شعرلري ايسماعيل بگ قاسپيراللي‌نين، علي بگ حسين زاده‌نين ايدئلوگياسي‌نين پوْئتيك فوْرماسي‌دير.

بوُزلو جهنّم كيتابي‌نين يئني نشريني آذربايجان خلق جمهوريتي‌نين 81- جي ايلليگينه هديّيه كيمي نظرده توُتموشدوق. حئييف كي، مالييّه چتينليگي اوُجباتيندان بوُنو گئرچكلشديره بيلمه‌ديك. يارانميش چتينليگي باكيدا دوْغولوب، بوْيا- باشا چاتان باكيلي تعصّبكئشليگي ايله سئچيلن «تنزيله خانيم» آرادان قالديراراق، كيتابين نشريني اؤز اوٍزَ‌رينه گؤتوردو. اوْنا و بو كيتابين حاضيرلانماسيندا بيزه يارديمجي اوْلموش آديني چكديگيميز و چكمه‌ديگيميز بوٍتون سوْيداشلارا تشكّورومو بيلديريرم. كيتابين حاضيرلانماسيندا وظيفه بؤلگوسونون سرحدّي اوْلمادي. بوُرادا امَگي اوْلان هر بير شخص رئداكته ايشيندن توٌتموش، شرحلرين يازيلماسينادك ايشتيراك ائتدي. كيتاب كلّئكتيو امَگين محصولودور.

امين عابيدين گنجليك ايللرينده يازديغي بير قيسم، يعني ايلك قلم تجربه‌سي‌نين محصولو اوْلان شعرلري بير خئيرخواه اينسانين سايه‌سينده ايشيق اوٍزو گؤردو. بس اوْنو مشهورلاشديران. علمي آراشديرمالاري نئجه؟ اوْنلارين دا ايشيق اوٍزو گؤرمه‌سينه يارديمجي اوْلان تاپيلاجاقمي؟

  علي- شاميل


 

 

 

 

 

 

 

بوُزلــــو جهنّــم كيتابيندان


 

 

 

 

« روُسلار طرفيندن سيبيريايا نفي ائديلن آذري قارداشلاريما»

بوُزلو جهنّم

سيبيريا اي سوْغوق و قوْرخونج دنيز

شيمالين كؤكسونده اوُيوما[5] سس‌سيزإ

قالخ بير موٍسافيرين گلدي ديقّت ائت

 سنه هديّه‌لر گتيردي، وحشت

الي‌نين بوُزونو عشقيله اَريت

قيٌر آجييان قلبله قوْجاغين آچ

هديّه‌ن: بير دَمَت سارارميش ييگيت

هپسي بيتگين، هپسي، خسته، هپسي آج

سن اي بو گوٍن يالنيز قاتيلين دگيل.

حق دئيه‌ن باشين دا قبري اوْلان يئر.

بو سوْلغون دَمَتين اؤنونده اگيل،

اوْنا اؤلوم وئرمه، حيات و روُح وئر!

دوٍشون كي هپسيني دوٍشمن سوْلدورموش،

هيجران قلبلرينه بير دامغا ووُرموش.

اوْنلاري يوْللاميش بدبخت بير ديار،

قلبلرينده كدر، گؤزلرينده نم.

اوْنلاري اينجيتمه يئتيمدير اوْنلار،

اي سوْيوقلا ياخان بوُزلو جهنّم!

سؤيله تاپينديغين معبودون قيٌشا:

قوُجاغيندا چيٌلپاق اوُيويانلار وار.

آجيسين مَحو اوْلان بو ياشاييشا

دينسين قاسيرغالار هپ فيٌرتينالار

سوْيوغون آلتيندا بير يوْماق كيبي

گؤمولدويسه[6]قارا

روزگارين ايٌليق بير قوُجاق كيمي

آچيلسين اوْنلارا

٭٭٭

اوْف بوُ بوْغوجو قارانليق

نردن ائندي گؤزل يئره؟

تيٌخاندي نفس آرتيق

سانكي بوْغولويور كوٍره

يئرده سوٍرونويور ايشته: توُندورا[7]

- بوُلانيق بير گؤيون كيرلي ياراسي

سيبيريا، سيبيريا، ائوئت سيبيريا

طبيعتين او بير ظاليم «چكا»سي

نينه!

يينه

نه‌لر دوٍشوندون كي دوْلو گؤزلرين؟

راحاتسيزمي يوْخسا سنين‌ده يئرين؟

يوْخسا اوْغلونومو سن خاطيرلادين؟

يوْخاوْنو دوٍشونمه، شيمدي ائولادين

بوُزلو اوٍفوقلرين قوُجاغيندادير.

او اَن اَمَلپرور[8] بير چاغيندادير.

امديكجه سوْيوغو داها وار! دئيير،

قلبينده كي آلاو باخ نه‌لر دئيير:

سيل گؤز ياشلاريني، دوُر، بلكه اوْنو

هر دوْندوران قيٌشين باهاردير سوْنو

٭٭٭

و سيز اي اؤلومون قوْرخونج يوْلوندا

دمير آدديملارلا يوٍروين گنجلر!

سيز اي بير طالعين گيزلي قوْلوندا

يوٍروركن بختي‌‌‌‌‌‌ ده سوٍرونن گنجلر

باش اگمه‌دينيز سيز حق يئينلره

دئدينيز ياشاماز آذري حاقسيز

سيزي كسمك اوٍچون ائنن خنجره

حوٍريّت ايسته‌ريز ،- دئيه، يازدينيز:

- سلامت يوْلودور گئتديگيميز يوْل.

گوٍنشلر دوْغاجاق ايزلرينيزده

يالنيز دگيلسينيز،يوْلداشينيز بوْل.

بير ايمانلي ميللت وار يئرينيزده

دوٍشمن سالديرسادا دؤرد قوْلدان سيزه

قوْرخمايين قوُرتولوش پك محال دگيل.

بيزده گلييوروز او يوْلدان سيزه

ايستيقلال، ايستيقلال،ايستيقلال دئيه

 

 15 مارت 1925


 

 

 

 

 

بايراغيم و ايستيقلاليم

حوٍر دئديم كنديمه[9] زنجير قيٌراركن

گئت دي كمنديني جهنّمده ياق إ

يوُردومون مؤبّد نيگهباني‌دير

عصيرلر آلتيندان يوٍكسلن بايراق

بايراغيم اؤله‌مز، اؤلورسه اگر

توْرپاغين آلتينا كئچر اؤلكه‌لر

 

آذري قانيلا ييٌقاندين يئتر

ياپديغين نئروْنون[10] ظولموندان بتر-

بير زهَر سوُنسادا اَمَل دوْغوردو

توٍركلويون قلبينه ووُردوغون نئشتر

قالديقجا روُسلاردا دياريم بنيم

اينتيقام اوْلاجاق شوُعاريم بنيم

 

آذري اوْغلويام آديمدا شان وار

داماريمدا ظوُلما هايقيران قان وار

بني اؤكسوز سانيب كوٍكره‌مه دوٍشمن

باخ، آرخامدا حاققي سئون جهان وار

پاچاورا بايراغين البت سوْلاجاق

آذربايجان گئنه بنيم اؤلاجاق

 

قوُرتولوش،اي نازلي سئويملي پري،

كؤنولدن ووُرغوندور سنه آذري.

ديشيمله قيٌراريم بير گوٍن گلير ده

باغريما ساپلانان قانلي خنجري

ياشا اي حسرتله دوْغان ايستيقلال إ

ياشا اي توٍرك، ياشا اي گؤزل هيلال!

قزوين 28- ماي- 1924

 

 


 

 

 

 

آذربايجان ايستيقلالي

1-

آنسيزين بلده‌ميزي ساردي بير گئجه

هيٌرپالادي حياتي بير قارا پنجه

اوٍفوقلري تيترتدي شدّتلي يئللر

بير قيامت فريادي يوٍكسلدي يئر- يئر

داغ، داش، دنيز چارپاراق هپ بير- بيرينه

كؤنوللر گؤمولدو يئرين درينلرينه

يالچين داغلار باشيندان شيمشكلر داشدي

اوْرتاليقدا بير دلي توُفان قايناشدي

ييٌخدي ياخدي، قارشينا چيٌخان شئيلري

مملكت اوْلدو آرتيق بير يانغين يئري

اسكي وطندن بيزه بير وئران قالدي

يوُردوموز پك قوُرخولو ماتمه دالدي

هر قايانين آلتيندا بير روُح  اينلردي

يوٍكسلن فريادلارا يئللر سس وئردي

بير اؤلوم ال اوُزاتدي شانلي ميللتّه

دوٍنكو بؤيوك سعادت دؤندو نئكبته

دئوريلدي هپ تاختيندان شرفلي حيات

محبس كسيلدي بيزه بؤيوك كايينات

آرتيق غيب ائتميشدي كنديني هر كس

آغيزلاردا دوْنموشدو هيٌجقيريقلي سس

بنليگي آلينميشدي توٍركون اليندن

آيريلميشدي وحشتله اؤز گؤزليندن

بوٍتون ميللت اوُچوشوب داشلار باشينا

ايلتيجا ائيله‌ميشدي سوْن گؤز ياشينا

وطن خرابه‌سينده بوُرونوب آها

يالوارييوردو جاندان بؤيوك آللاها

يالوارييوردو حاققا اؤز حاققي ايچين

يانييوردو اَلَمله هپ ايچين- ايچين

ييٌللار كئچدي توٍرك ائلي اينلردي يئنه

آذريلر درديني گؤمدو قلبينه

بكله‌دي تانري‌سي‌نين بؤيوكلويونو

بلكه‌دي قوُرتاراجاق مقدس گوٍنو

چوٍنكي حققين نوريدي آلنيندا يانان

يوُردونون خلاصيندا ائتميشدي ايمان

بيلييوُردو كي سؤنمز ياخديغي اوْجاق

سلطنتي تا حشره قدَر دوُراجاق

نهايت بير گون گلدي دوُردو گؤز ياشي

يوٍكسلدي چوْخدان بري اگيلن باشي

ميللتين تا روُحوندان بير گوٍنش دوْغدو

مملكتي قابلايان ظولماتي بوْغدو.

 

2-

بير صاباح ائركندي، هاوا پارلاقدي

كؤنللردن دريايا  مرحمت آخدي

اوٍفوقده قاناركن بير قيٌليج يئري

گوٍنش‌له برابر دوْغدو بير پري

بير الينده هيلال، بيرينده خنجر

گؤزلرينده اوٍميد، اوٍزونده كَدَر

كؤكسونده آچيلان بؤيوك يارادان

آخييوْردو حزين- حزين قيٌزيل قان

آلوولو نظرله سوٍزدو هر كسي

يوٍكسلدي بير دردله تيتره‌ين سسي

سؤيله‌دي كي اي توٍرك اوْغلو، آذري!

بير زمان گؤزلرين آشسين خزري

گزسين محدود فيكيرين مانئورالرده

نه‌لر وار گؤر آنلا، او دوٍنيالرده

سؤزلريمي دينله بن تاريخينيم

آچ؟ قلبيمي اوْخو، دوٍشون اي بنيم-

حاكيم ايكن اسير اوْلان ائولاديم

غالبا ديليندن سيليندي آديم

اوُنودما كي بنم سني دوْغوران

بنم بو دوٍنيادا تاختيني قوُران

گؤزله تاريخيني بوُراخما، ساغين!

اوْندا گؤمولموشدور حياتين، حاققين

اوْنون ايزينده‌دير شرفين، شانين

حياتيني اوْنا يازميشدير قانين

بو گوٍنكو درديني دوُيدوغوم زمان

قاينادي قلبيمده بوُراخديغين شان

يارالي باغريملا قوْشدوم بن سانا

گتيرديم قانيمدان مرهم يارانا

هايدي، عجزي بوُراخ بير كندينه گل

ياشاماق ايسترسن گؤگلره يوٍكسل!

يوٍكسل قوُجاغيمدا شهادت آرا

آلچاقسان، باش اگسن اوْ آلچاقلارا

بيتر- بيتمز اصيل نصيحتلري

غئيب اوْلدو گؤزلردن سئويملي پري

اوْرتاليغي ساردي بير درين سكوت

هر شئي اوْلدو حئيران، هر اينسان مبهوت.

3-

بو سس اؤنونده بيز ده هر توٍرك كيبي اوُتانديق

بير قيٌليجلا بير قالا آلينان گوٍنو آنديق

باخدين قانيميز جوْشغون، قوّتيميز يئرينده

ندن توْرپاقلاريميز قالسين ياد اللرينده.

مادام كي كنديمزه بيزده اينسان دئيوروز

بيزده حقّ- حياتا هپ ايمان ائدييوْروز

آرتيق نچين يازيلسين آلنيميزدا اسيرليك؟

هايدي حياتا دوْغرو ايره‌لييه‌ليم دئديك.

فلاكتلر ازديكدن سوْنرا ميللتي، موٍلكو،

هپيميز قانع اوْلدوق، هپيميز آنلاديق كي،

مظلوملارين سسيني دوْيان مظلومدور آنجاق

آذري‌نين گوٍنشي اؤز روُحوندان دوْغاجاق

چوْخ زمان بو حقيقت بيزلردن هپ ساقلاندي

چوْخ زمان وحشيليكده ويران باغريميز ياندي.

بيز بير شئيه ووُرغوندوق جاندان بير شئي سئوميشديك

يوُردلاريميز ياناركن بو جانانلا بيليشديك

ييٌللارجا بيز آراديق اوْنو شرقين قيٌزيندا

دالغالارين ايزينده قيٌليجلار آغيزيندا

ييٌللارجا حسرتيله بير درد ايزينده يانديق

ييٌللارجا بير آديني روُحا تسلّي سانديق

بو سئومه‌ميز بيزلره غالبا چوْخ گؤرولدو

سوٍنگولرين اوُجويلا تا قلبيميز سؤكولدو

او جانان بوُسه‌سينه اوُزانان هر ياناغا

قيٌزيل قوُرشونلار ووُردو بيرر آتشين دامغا

حسرتله آغلايانلار سوٍرولدو سيبيريايا

حقارتلر تؤكورولدو[11] گؤيده پارلايان آيا

لاكين بيزيم عشقيميز  كؤنلوموزده بير سئلدي

بيزه يوْل گؤسترن شئي بير مقدس اَمَلدير.

او اَمَل كي دوْغموشدو ميللي حيات ايزيندن[12]

بوُيروق آليندي يئرين تا يئددي قات، ايذين‌دن

 

ائوئت كؤنوللر چوْشدو، بير سئوينجين گوٍجويله

ايستيقلال سئوينجيله، ايستيقلال سئوينجيله

ايستيقلال او ياشايان ميللّتين قلبينده جان

ايستيقلال او سعادت، حيات، ظفر، شرف، شان

ايستيقلال او سؤنمه‌ين، مؤبّد بير مشعَله

كؤنوللرده توُتوشور، گؤزلرده سؤنسه بئله

ايستيقلال، او وطنين كؤكسوندن يوٍكسلن آي

ايستيقلال، او كميكدن[13]، قاندان پاپيلميش ساراي

ايستيقلال،او ميللتين پارچالانان باغريندان

گلينلرين، قيٌزلارين آخان گؤز ياشلاريندان-

دوْغموش پك موٍبارك، پك مقدس بير ايلاهدير،

هانسي بير اركك اوْنو دوٍشمنلره قاپديرير؟

آنالارين ساچيندان هؤردويو بير يابراغي

هانسي اركك چيٌخاريب ائده‌جك باش آشاغي

سن بيزيمسن، بيزيمسن دوُردوقجا بدنده جان

ياشا- ياشا، چوْخ ياشا، اي شانلي آذربايجان !


 

 

 

 

 

 

وطنيم و عشقيم

 

گؤزل اوٍفوق چئوريلدي قيٌزيل چنبرله

بن‌سه هله  غمله هله كَدَرله

هله بكله‌مكده‌ييم باتان گوٍنشي

ويجدانيما دوْغاجاق يگانه ائشي.

رنگدن- رنگه گيرييور شن تپه‌لرده،

ماتم كؤنلومو ساران بير حزين پرده.

آي، قارانليق اوُفوقدا، دوْغ، بير قنديل ياخ،

كاييناتا گؤرونسون ياخيلان توْرپاق!

اوْ توْرپاق كي كؤكوندن توٍرك بير دياردير،

اوْ شيمدي روُس الينده ظوُلما دوٍچاردير.

اي يوُردومون اوٍستونده تيتره‌ين كؤلگه

بيل كي، محكومسان البت سن ده اؤلمه‌گه.

او سئويملي وطنه سالديرديغين گوٍن

تاريخيمين كؤكسونه ساپلاندي سوٍنگون

بن ياپديغين وحشتي اوُنوتسام بيله،

تاريخيم بيلديره‌جك نسيلدن نسله.

توپوْنلا، توٍفنگينله بني قوْرخوتما،

بو گوٍن نيشان آلديغين قلبي اوُنوتما!

وجود ييٌخارسين، ايمان اؤلدوره‌مزسين،

سن گئت دمير حصارلار آرخاسينداسين!

اگر سئومك گوٍناهسا، بن گوٍناهكاريم،

بن عاشيقيم، معشوقام: گؤزل دياريم.

اگر بن بير مُجريمسم، مجرم عشقيمدير

باشاريرسان، اي دوٍشمن گل عشقيمي قيٌر!

  25- نيسان 1924


 

سئوگيلي باكي‌يا

 

اي سئويملي باكي، سوْلغونسان يئنه

بير آجييان كؤنول يوْخمو دردينه؟

ائولادلارين كيمي اؤكسوز قالدينسا

بن ياناريم سانا، اي يئتيم نييه!

 

خزرين سوُيوندان چوْخ گؤز ياشيم وار

باغرينا ياسلانميش[14]دردلي باشيم وار

دوٍنيايا گلديم بن- توْپراغيم اوْلدون

آلتايلاردان ائنديم- دوُراغيم اوْلدون

ياشيل چمنينله ماوي گؤيونله

قيٌرميزي گوٍنونله بايراغيم اوْلدون.

داغلارين محرابيم، داشين منبريم،

بن‌ سنين آدينا سجده ائيلَريم.

 

اي قلبينه ماتم باغلايان وطن

دوٍشمن قوُجاغيندا آغلايان وطن

عزميمله بن سني قوُرتارامازسام،

خلقيمله برابر سن‌ده يان وطن

حوٍر اوْلان ايمانين شيمدي قالخانيم

حلال حققين اوْلسون بنيم آل قانيم!

 

  15 - ائيلول 1923


 

آننه‌مه

ايستانبول مكتوبو

بيليرسن كي آننه اوُزاقدا قالديم

ييللار آراميزدا اوْلدو بير ييٌغين

بير ياپراقديم دوٍشدوم توْپراقدا قالديم

نرده‌دير، نرده او مُشفيق قوُجاغين؟

دردلريم چوْخ بؤيوك آغيردير آننه!

دينله‌ين يوْخ هر شئي صاغيردير آننه

 

باري سن بانا بير پارچاجيق آجي

سن دينله روُحومو گميرن دردي

بير جهنّم شميدي  ايچيمده آجي

قادير الي بانا گؤرنه‌لر وئردي.

هر شئيه باش اگن دئييلديم آننه

سئوگي‌نين اؤنونده اگيلديم آننه

 

دوْغدوغوم زماندان بري بنيم‌ده

بير معشوقم واردي، جانانيم واردي

شميدي بيلمم‌كي اوْ هانسي ايقليمده

هانسي بير يابانجي كؤنوله واردي

بن كي عشقيله پك يوْرغونوم آننه

ووُرغونام حوٍسنونه، ووُرغونوم آننه

 

آننه سن داها چوْخ ياخينسان اوْنا

گئت بيلدير كي هله اسيري‌دير جان

بيلمييوْرسان اگر سوْر دا قوْمشونا

سئوگيليمين اِسمي: شن آذربايجان.

آذربايجان بنيم گؤزليم آننه

آذربايجان بنيم اَمَليم آننه

 

گئت اوْنون  باغرينا يوٍزونو سوٍر، دئ

روُسون چئينه‌ديگي توْرپاغيني اؤپ

آذري اوْغلونون بؤيوك اوٍميدي

گؤمدوگو اوٍچ رنگلي بايراغيني اؤپ

بلكه‌ده اؤلوروم غربتده آننه

روُحومسا قالماسين حسرتده آننه

     15- كانون- اوّل1939

    


 

 

 

 

 

غربتده بايرام

گلديم باغريم آچيق

اي اوُفوق گئجه‌نله گَل قارشيما چيق

صدفدن بير قدح  اوْلان آييندان

بانا سوُن بير آجي، بانا سوُن بير قان

گؤز ياشيم يئتمه‌يوْر، يانييوْر بو جان

اي گئجه، بير قارا سئل اوْل دا بوْشان

ايسته‌مم بير باشقا ال اوُزانماسين

بن بو آخشام كَدَر درد آرييوْروم.

ييٌلديزلار قارارسين، موُملار يانماسين

گؤي قارشيمدا اوْلسون درين اوُچوروم.

 ائوئت بن گؤرمه‌دن

بوُلماق ايستييوْروم روُحون اليني

آراديم كؤنلومون تك گؤزليني

اي عشقيمين سوْلماز گليني آننه

اوُزات بو گئجه سن اليني آننه

اوُزات بو قانايان يارامي باغلا

اليني اؤپَرم گؤز ياشلاريملا

بو گئجه ديزينده ياتماق ايسترديم،

قلبيمي كؤنلونه آتماق ايسترديم.

سنسيز بو قاچينجي بايراميم آننه

درديمله هر صاباح- آخشاميم آننه

بيليرم سن بني چوْخ اؤزلويورسن

يوْللارا باخيب دا هپ گؤزلويورسن

آننه آراميزدا باخ گؤرنه‌لر وار

اوُفوقلار اؤنومده اوْلموش بير دوُوار.

شيمدي بن يانينا ناسيل گله‌ييم

اؤلمه‌دن قيٌريلدي بوٍتون ديله‌گيم.

تيتره‌يوْر گؤزومده بير قارانليق گوٍن

شميدي يابانجي‌دير اؤنجه گؤردوگون

شميدي گؤز ياشينلا سن بني ياد ائت

كؤنلومده، فيكريمده، روُحومدا غربت

  15- تمّوز(1925)


آذربايجان گنجليگينه

قوْللاريندا قوّت، قافاندا بيليك،

اي عزيز يوُردومون ييگيت گنجليگي

دينله بو گوٍنون چوْخ درين سسيني

دوٍشون ياشامانين فلسفه‌سسيني

   بو حياتين اوْغول،

  قلبينه قوْيمادان بير يابانجي ايـز

 بارماغيني اوُزات اوُفوقلار دا  جيٌز!

  گئتديگين يوْلو.

نه ايسترسن يالنيز كنديندن ايسته

كندي سسين اوْلسون روُحونا بسته

باسديقجا توْرپاغا يئر اينيلده‌سين

آتديغين آدديملار بئله«سن»دئسين

ايشته:

وطنين ايستيلا، ائديلدي سنين،

ايستيقلال مارشيني شيمدي يئرينده،

قيٌزيل چان[15] سسلري دينله‌مكده‌سين

ايشته:

ملعون جهنّمي بير دسيسه‌نين-

قوُربانلاري اوْلان

   بيرَر- بيرَ‌ر سوْلان

گؤزل قيٌزلار كوٍرون ساحيللرينده

نيشانليم! دئيه‌رك هپ آغلاييرلار

- نه بير گوٍنش، نه بير روزگار-

كيمسه يوْخ كي اوْنلارا

«آغلامايينيز!»دئسين.

قارشيسيندا سني، يوْخ سني دگيل،

«مالچي[16] »دئيَن بير هيولا گؤرويوْر هپسي

هپسي‌نين گؤزونده ماتمين سسي

بوٍتون بو وقعه‌لر اؤنونده گنجليك.

بو گون سندن باشقا قلبينين ايچي-

جهنّمه دؤنن بير اينسان وارمي؟

اسير اوْلانلارا آجييان وارمي؟

سني دوٍشونن كيم؟ خاطيرلايان كيم؟

هر گؤنوله يالنيز كنديسي حاكيم

باخما بو يوْللاردا بتين چيچه‌يه

ياخلاش روُحوندا كي بؤيوك ديله‌يه

يوْلوندا اَمَلدن بير مشعله ديك

اگيل بنليگينين اؤنونده اگيل،

اگيل كي روُحونا سعادت ائنسين

وارسين بو گوٍن سندن هر كس چكيلسين.

وارسين هر كس سني غَرَضله، كينله

دائيما آجيتسين دائيما قيٌرسين

فقط بو طعندن، بو دوٍشمنليكدن

سن ييٌلمايوْرولماقوْرخماايلَري

ايلَري، ايلَري، اي گنج ايلَري!

2- 

حق ازيلمه‌ديكجه ويجدان هايقيرماز

حاققي آلينانا اؤلوم بئله‌آز

سانا توخونمايان اله گوٍل اوُزات،

حاققيني چئينه‌ين قافاني قيٌر آت!

بو گوٍن روُس دئيور كي،

دوٍشون آنجاق بنيم قافاملا سن ده

پكي-

مادام كي بير جؤهر ياشايوْر سنده،

نيچون-

اوْنون غُرورونا آلت اوْلاسين؟

ندن بير روُس ايچون-

آچمادان دوٍنيادا دوٍشوب سوْلاسين؟

اوْ دا بير اينساندير سن ده بير اينسان.

اوْنون دا باشي وار، سنين ده قافان.

يوْخ، يوْخ  بوْش سؤزلره اينانما، ساكين،

ياشاماق حورّيّت، سعادت حققين.

اگيلمه داش يئيه‌ن ظوُلمون اؤنونده

باخ، قوْجا تاريخين نه‌وار دوٍنونده؟

يارين‌[17]ين مؤبّد گوٍنشي سنسين؛

بوُراخما يوُردونو اژدرها يئسين!

پينار باشينداكي داشدا آدين وار،

سني بكله‌ين چوْخ اثركك قادين وار،

سارسيلماسين عزمين توٍفنگله، توْپلا.

آذربايجانينا عشقيني توْپلا إ

يوٍرو ايستيقبالا الده بايراغين،

قوُرتولسون شرفين، شانين، توُرپاغين!

۲شوُبات ۱۹۲۵


قوْرخ

ياقلاشما اي ظاليم قهر ائدر سني

قلبيمدن يوٍكسَله‌ن فغانيمدان قوْرخ!

گتيرمه يوُردوما سن دسيسه‌ني،

هر شئيدن پاك اوْلان ويجدانيمدان قوْرخ!

 

عصرلردن بري ويرانسين دئمه،

قارشيمدا بير فقير اينسانسين دئمه،

كؤلگه‌سيندن قوْرخان دوٍشمانسين دئمه،

بو ييٌلماق بيلمه‌سين ايمانيمدان قوْرخ!

 

عزميم بير قيٌليجدير، خنجر ايسته‌مم،

يوُردوما يابانجي بير ار ايسته‌مم،

سنين كيمي اصلا رهبر ايسته‌مم.

بانا يوْل گؤسترن قورآنيمدان قوْرخ!

 

هئيبتلي عصرلر آشان توٍركم بن.

ياتاقدا اؤلنه شاشان توٍركم بن.

دوٍنيايا سيٌغماييب داشان توٍركم بن.

گئتديكجه بؤيوين توُرانيمدان قوْرخ!

  1 - ايكينجي تئشرين 1925


 

موْسكوْوا

او بير اؤلوم ساچان آلوودان ديار

ياقلاشما اي اينسان، قلبيني ياخار

ايچديگي قان ائوئت، او قدَر چوْخ كي،

توْرپاغي سيٌخاسان قيٌزيل قان آخار

 

او بير ييٌغين پيٌختي[18]، او بير لَش قوْخان

يئرين سينه‌سينده ايگرنج بير چيبان

اوُزاقلاش سنين‌ده بوُلاشار الين،

اي سعادت دئيه هايقيران جهان!

 

قاچ تاريخه«آرتيق گئتمه دوُر»دئدي.

قاچ توْپا، قاچ يوُردو«داغيت- دووُر»دئدي.

داشلارين آلتيندان يالواران سسه

سوٍنگونو گؤستردي«حق بو دوُر» دئدي

 

قافاسي‌ييلانلا، چييان[19]- لا دوْلو

اينجيلين يوْل آزميش سرسري اوْغلو

قوُدورموش دنيزلر قدَر قيزدي دا

قاپاتدي دوْغويا گئدن تك يوْلو

 

او قاندان، كميكدن[20] يوْغرولان يئرين

البته اوْلاجاق سنين مقبرين

گوٍن گلير هيلاله باش اَگَر يينه،

گؤگ بايراغي اؤپن مغرور بوُرجلارين

 سن اي خيانته، ظوُلما بير يوُوا

 اي قيٌزيل موْسكوْوا، وحشي موْسكوْوا

۱ تمّوز ۱۹۲۴


 

چئكا[21]

ايچينده زهَردن بير هاوا  اَسَن

يوْخلوغون سئحيرلي بير دياري‌دير.

يوْلجو، ايچرسينه گيرمك ايسترسن

حياتيندان اوٍميد كس ده ، اؤيله گير

 

تاواني احتضار، يئري ايشكنجه،

ديوارلاريندا رنگ، وحشتين ايزي.

ائركن جوْجوقلاري اوْردا هر گئجه،

سيٌرايلا اوُيودور سوٍنگو  نينني‌سي.

 

«بن حيات ايستريم»! دئيه‌ن باشلارا،

او مُظليم[22] آغريني آچميش  بير مزار

قُرون- وُسطانين، عصر- حاضيرا،

گؤندرميش اوْلدوغو، قانلي ياديگار.

 

    1- آغوستوْسن 1924  


 

آذري كوْمونيستينه

 

دوٍشون هر آدديمدا گئتديگين يوْلو!

زاواللي بابامين اي نان كوْر اوْغلو!

اؤيله بير يابانجي يئرده قالدين كي،

گؤزلرده سن او قدَر آلچالدين كي،

سنه قارداش دئمك ايسترسه ديليم

منه تؤهمت ائدر ميللتيم، ائليم.

هاني كندي قانين، بنليگين هاني؟

آرخاداش اوْلدوغون دوٍشمني تاني!

بين فيكره، حيله‌يه آلداندين، يئتر،

چيٌخ جهانا كندين، كنديني گؤستر!

دوٍشون، ياشا، آنجاق كندي قافانلا

آلوو سؤندورولمز قيٌليجلا، قانلا.

الي‌نين قانيني آرتيق گئت ييقا[23]!

قارداش يوُردو اوْلسون قوُردوغون«چئكا[24]»

سن نه‌سين، نچي‌سين، كيمين اوْغلوسوُن؟

بير چين فلسفه‌‌نين عادي قوُلوسوُن.

اينسان اؤلدوره‌رك، اينسانليق ساتان،

نه سؤيله‌سه بوٍتون يالاندير يالان.

اينسانليق پك درين، گئنيش بير اوْوا،

گؤرمك اوٍچون گؤيده قوُرمالي يوُوا.

آنلاماق ايستيرسن ايشته[25] يوْل آچيق،

ميلليت دئنيلن[26] شاهيقا[27]يا چيٌق!

بو يوٍكسك تپه‌دن گؤرولور البت،

بؤيوك بشرّيت، دئنيلن جنّت.  

ارضروم 1926


 

 

 

 

 

 

قيٌزيل روُس شاعيرينه

باخسان بيله، اوْنو سن گؤره‌مزسين

اوُرال- ي گزه‌مز يالانچي سسين

او بنيم بابامين ياتديغي يئردير

دوُيدوغو غم يالنيز بني اينله‌دير.

سن!

اگر حقيقي بير اينسان دگيلسن،

شو كوٍلبه‌جيكده آج ياتان قادينين

گؤزلريندن آخان-

قان-

دوْلوياشلار، يارين[28]-

بيلور قدحينده شرابين اوْلسون!

هاني-

دئ هاني؟

سن ماوَرالارا چلنگ ائتميشدين،

اينسانليق عشقيدي اينانديغين دين؟

ندن باغرينداكي ايمان سيليندي؟

ندن گؤزلرينه پرده‌لر ائندي؟

نه قدر دردي وار، باخ شيمدي شرقين؛

قيٌزيل گؤزلويونو تاخ دا گل ياخين!

گؤر كي بو گؤيلره هايقيران يئرده،

بو يانان ايللرده

ييٌغين- ييٌغين اينسان اؤلوم اسيري.

اوْنلار ديري- ديري

داش گميرييورلار، توْرپاق يئيوْرلار.

يالنيز بير ايليق روزگار،

اوْنلارين آلنيندا مُشفق اَل كيمي:

«گلينيز!»سؤيله‌يوْر يئرين ده قلبي.

ايشته «سيٌر دريا»نين گزديگي ديار،

ايشته گؤزل «ايديل»بين دردله آغلار.

ايشته «قاف»داغي‌نين قانلي اتَگي،

ايشته «تبريز»ين اوْ سوْلغون چيچگي؛

غرورو آت، كيني آش،

داها ياقلاش!

داشي دوٍشموش بير مزار،

گؤيه باخان اختيار،

اؤلدوروجو بير سوْيوق،

آننه! هايقيران جوْجوق،

اينيلده‌ين بير گلين،

اؤلوم ساچان غضب، كين،

حيات ايچين اوُچوروم،

اوْلان قوْرخونج بير بوْدروم.[29]

سوٍنگويه باخان سينه،

قان آغلايان بير نينه.

قيٌورانان نيشانليسير،

كيمسه‌سيز قالان بير قيٌز،

بوُزلار ايچينده اينسان،

ديشله توُتولان بير جان.

آتش ساچان بير دنيز،

آدم ائولادي اسير.

آل سانا، ايشته بير سوٍرو منظره،

ياز، اوْخوت  قان ايچن شوُ اينسانلارا!

يوْخ، بيليريم اوْنو سن يازامازسين،

سن گؤره‌مزسن، سن آنلايامازسين.

چوٍنكو بو گؤردويون-

حزين منظره‌لر هپ شرقه مخصوص،

و چوٍنكو سن بو گوٍن-

حقيقي هوُمانيست دئييلسين، اي روُس!

بوُنو، ائوئت، بوُنو بن دوُياريم، بن،

بن كي ميللتيمين دردلي كؤكسوندن،

يوٍكسلن بير روُحوم.

ان كوٍچوك شعريم-

ان حقير يازيملا، شرقي سئوه‌ريم.

وارسين سنين آلتين باشلي قلمين،

بو گوٍن محو ائديلن شرقي سئومه‌سين!

حقيقت دئمكدن چكينن آغزين،

هيٌز[30] قوْرخمازسيزين،

توٍركون عَلَيهينه  امرلر وئرسين!

هر آندا بير شرقلي دوٍشسون گَبَرسين

ساغين، قيٌميلداما، سوُس!

چوٍنكو بؤيله دئيير روُس.

ائندير  اوٍزه‌نده‌كي ماسكئيي بو آن!

چكيل اينسانيّت دئنيلن يوْلدان!

سن توْپالسين[31]، قوْلاي[32] يوٍرويه‌مزسين،

ايلهاملارين قيٌزيل دوٍنيادا گزسين!

باغير تيتره‌سين او وحشي موْسكووا،

يانسين آذربايجان دئنيلن يوُوا!

يوٍروسون قافقازا او بوُز دنيزي،

سؤيله اوْردونوز هپ گميرسين بيزي!

گلسين ده يئنه بير «ايستانكا  رازين[33]»،

خزر ساحيليني بير داها اَزسين!

فقط اي،

روُس دئنيلن شئي!

بيز دالغالار يئنن گميچيلريز.

گليريز، ياشاريز اؤلور گئده‌ريز.

قوْرخماريز دنيزدن، فيٌرتينالاردان،

قوْرخماريز نه توْپدان نه‌ده مزاردان.

بوُلوندوقجا نَفَسيميز،

«ايستيقلال»دئيه‌جك يوٍجه سسيميز.

 

    16- شوُباط 1925


 

اسيرلر بلد‌ه‌سي

اوْنلاري بيليريز، چوْخ دردلري وار.

هپسي‌نين حياتدان غمدير نصيبي.

اوْنلارين بوْينوندا اوْ قوُمرال[34] ساچلار،

دوُرويور اسارت زنجيري كيمي.

آخشامين نفسي،

بوْغويور كوٍكره مك ايسته‌ين سسي.

اوٍفوقدن- اوٍفوقه قايان[35] قارانليق،

كؤنوله اؤكسوزلوك يايان قارانليق،

نه قدَر حزيندير بو آخشام يئنه،

ابديّت گيرميش گؤيون ديبينه.

چاغيرين قيٌزلاري،

گلسينلر هپ سياه مشعله‌لرله

گلسينلر ساحيله مين بير كدرله إ

چاغيرين دوْغودان گلن روزگاري،

او دا قاتيلاركن قافيله‌ميزه،

قوُرتولوش توٍركوسو سؤيله‌سين بيزه.

سؤيله‌يين دنيز ده گؤي كيبي سوُسسون،   

اوُيوسون دالغالار،دينله‌نسين يوْسون[36].

چاغيرين دوُيمادان ظوُلم ايلاهه‌سي-

اوْيانسين عشقين ده معصوم ساحه‌سي إ

چاغيرين او گؤزل قيٌزلار گلسينلر،

گلسينلر بيرر بيرر

 

باشلاريندا سوْرغوچ[37]:

بير قارا دوُواق.

آلينلاريندا سوُچ:

بير ساري ياپراق.

 

سوٍرمه‌دير هر گؤزه

گؤلگه‌لر قات قات.

هر الده يئلپازه[38]:

بير قيٌريق قانات.

 

بئللرينده قوُشاق:

جانان اَتَگي  قلبلره دوْلاجاق،

بير سوْلان سئوگي.

 

بايقوشلار، اؤتمه‌يين، چكيلين سيز ده إ

شهامت دياري دگيل بو ديار،

گئدينيز مزارين دوْغدوغو ائله

گئدينيز او قوْرخونج مرثيه‌نيزله إ

شيمدي غايه‌‌‌‌‌ميزين[39]  بيز سيّاحي‌‌‌ييز.

سعادت گوٍنونون ايلك صاباحي‌ييز.

گئجه‌نين قلبيدن گلدي بير خبر،

كؤلگه‌لر ياييلدي قارشييا يئر- يئر،

تؤكولدوك يوْللارا هپ ديزي- ديزي،

ساچلا قوُجاقلاديق بير- بيريميزي.

گئدييوْروز بيزه عشقيميز رهبر،

نوُرا گئدييوْروز  عشقيميز يئتر.

نوُرا گئدييوْروز بيز اسيرلر،

گلينيز قارداشلار يوْلوموز ياخين،

گئجه‌دن ائنه‌جك اوميده باخين!

هايدي اوُزاق دگيل حاققين بلده‌سي،

ايشته بو تپه‌نين بير آز اؤته‌سي.

آغلامايين آرتيق، سوْلدو چهره‌نيز،

شيمديجك مقصده بيز ائره‌جه‌گيز.

قوْرخمايين بير شئي يوْخ، چايير اينلييوْر،

سوُسونوز! كاينات بيزي دينلييوْر.

يوٍرويون چيٌخاليم قيٌزيل زنبردن،

بير آه گؤتوره‌ليم حاققا بو يئردن.

دوُرون دا باخاييم،

بير اوُغولتو  وار،

ائيواه كي اوْياندي گينه جاناوار.

دينله‌يين سيزلرده نه‌لر اوُلويوْر!؟

كيليسه اوُلويوْر، وحشت اوُلويوْر،

جانلار باغيرييوْر: نه ياپاليم بيز؟

اوُف، گينه اؤلومه، ظُولما اسيريز.

هايدي، دوُرمايينيز، داغيلين، قاچين،

گيزلنمك ايچين‌ده  بير مزار آچين!

چكيلين، بير قوْرخونج نيدا گلييور،

فلاكت گلييوْر، بلا گلييوْر.

    ارضروم- 1925


جاناوار

داغلاردان ائندي او كسگين ديشيله،

وَحشتين تيتره‌ين بير گئديشيله،

چيزدي بو يوْللاردا  قانلي هيٌرسيني

گؤزلري گؤيلرده بئله آو آرار،

كوٍكره‌ين سسينده خنجر سسي‌وار.

اوُلودو، ديشيندن چيٌخاردي قيٌني،

آننهقوْرخويوْروم،

گيرديكجه بئينينه گئجه‌نين رنگي،

 

قلبينده قوُدوردو اؤلوم آهنگي.

«بو اوُرمانلار بانا شيمدي دار»- دئدي.

ياشيل اوٍفوقلرده جنّت وار دئدي.

سكوُتون توْپلاييب هپ دسته- دسته،

ياماجلارا سرپدي بير قوْرخونج بسته.

اوُلودوقجا قيٌزدي قيٌزديقجا جوْشدو.

او شيمدي كميكله، قانلا سرخوْشدو.

هيٌرسيندان روزگاري هپ ايٌسيرييوْر،

ديشي ايله ديشين سانكي قيٌرتييوْر.

آننه قوْرخويوروم!

اوُزاقدان: دنيزين هيرچين، سسيله

ياخيندان يئللرين پوٍر  نغمه‌سيله.

درديني آويدان اَلَملي ياماج،

قوُزولاري ايچين چوْبانا مؤحتاج.

دوْغاركن گئجه‌نين سيسلي صاباحي،

تپه‌دن ائنه‌جك يئتيمليك آهي.

جاناوار!جاناوار!

ياماجدا نه وار؟

 

اصرارلا اؤرتولو پنجره‌سيندن،

ديشاري بير ضعيف ايشيق سرپيلن-

كوٍلبه‌نين درديني دينله‌دي روزگار،

دئدي كي:- بوُرادا اؤلوم سسي‌وار.

مانقالين باشيندا اوْتورموش ننه،

الينده پاسلانميش دمير ماشاسي.

دالميش ياس دئييلن بؤيوك انگينه

آليندا حسرتين حزين دامغاسي.

 

اوْدانين هر يئري بير ييغين كؤلگه

يالنيز  موُمون ديلي اوُزانير جاما،

گوٍشه‌ده بير دستي، بيرده سوٍپورگه،

دوُواردا بير ساعت، بيرده  بير قمه

مانقالين باشيندا درد چكن قادين.

يانيندا اوُيويان ياورويا باخدي.

 

سسيني دوُيدو بير ظاليم جلّادين،

گؤزلريندن ايكي داملا ياش آخدي.

جاناوار، جاناوار،

بو ننه نچون آغلار؟

 

داغلاردان ائندي اوْ كسگين ديشيله،

وحشتين تيتره‌ين بير گئديشيله،

قانلي طيليسميني يايدي بلده‌يه

كوٍكره‌يير، - سعادت بوُلوروم،- دئيه.

 

آخيتديغي قاندير، ديشي‌نين قاني،

بكله‌يير ياماجدا يئني هيرسيني.

ييٌلديريم گوٍجلويله گؤيو دلديكجه،

قلبينده بير صاباح اوْلويور گئجه.

 

اؤنونده گؤردوكجه حيات دوٍنياسي،

ايچيندن آخييور موُردار سالياسي[40]،

بوٍروموش بئينيني بير قيٌزيل دوُمان،

گؤزونو توُتويوْر بير قاچ[41] آووچ قان.

 

- ياشيل اوٍفوقلرده جنّت وار،- دئيور،

گؤردوگو هر شئيي ييٌرتماق ايستييوْر.

بوُلانيق گؤزونده توْپلانان هيٌرسي،

قانلي بير مقصدين چيركين پيهتيسي[42].

 

داغلاردان ائندي او كسگين ديشيله،

وحشتين تيتره‌ين بير گئديشيله،

ياييلدي يوْللارا ظاليم نفسي،

بوْغولدو ياماجدا مظلومون سسي،

 

تمام گوٍجو ايله او هايقيرديقجا،

بينلرجه اوٍره‌يي توُتوب قيٌرديقجا،

كوٍكره‌يوْر- كوٍكره‌يوْر، بوٍتون جوْشويوْر،

بنليگي ظوُلومدان ظوُلما قوْشويوْر.

 

قانلي چؤللرين بو آزغين يوْلجوسو،

بو يئرده نه‌ايچين قوُرموشدور پوُسو؟

آلوو گؤرونجه او تئز قاچار گئري.

آتشكده‌يي يوْخ، دوُرما، آذري!

    16 نيسان- 1925


 

 

 

 

 

كوْمونيزم«دها»سينا

 توٍركيه‌نين شاعيري مسعود- صفوَته

سن هر زمان بانا ديش قيٌجيرداتدين،

گوٍلوش ساچمالادين، حدّت فيٌرلاتدين.

بن اينسانيم، آنجاق عشقه لاييقيم،

سندن ده اينسانليق بكله‌مك حاققيم.

گوٍوه‌نيب گوٍجونه حريص قافانا،

بانا-

تحكّم ائتمه‌يه حاققين وارمي؟ يوْخ،

باغيرماق ايسترسن، داغ، اوْرمان پك چوْخ

اي آدم اوْغلو،

اي حيرسيز قوُلو!

 

سن بانا تحكّم ائله‌يه‌مز‌سين

سسين بير روُح كيمي اوٍفوقده گزسين

مادام كي قافان وار، بير ديماغين وار

او بنيم گؤوده‌مي دائما آرار

 

اگر حاكيم اوْلماق ايسترسين بانا،

بوُلاشدير اليني قانا!

اؤنجه باشيمي كس، قلبيمي ييٌرت، آت،

سوْنرا جسديمه ظوُلمونو اوُزات!

ديشاردا گئجه‌وار.

- سوُس: اؤلوم و مزار.

ايستيرسن يانليش بير ايش‌مي اوْلاجاق،

بو قوْجا دوٍنيادان بير قاريش توْپراق؟

توْپراق، ائوئت توْپراق ياشايانيندير.

اي مخلوق او دا بير باشقا جاناندير.

بانا توْپراق وئرين سربست ياشاييم،

حاققا اوْلاشاييم

يوٍره‌ك قوْخان بير لش، چؤهره- تميز، صاف.

نه توُحاف[43]،

اؤلورسن اگر،

اي سرسم بشر!

بنيم جسديمي گؤممك ايچين سيز،

اوٍچ آرشين يئر، توْپراق لُطف ائدرسينيز.

ايسته‌مم، او سيزين اوْلسون هپ سيزين،

يالنيز حياتدا ايكن جنگ ائتمكسيزين،

بانا لطفا وئرين اوٍچ قاريش توْپراق،

ياشاييم بن اصيل بير اينسان گيبي     ، بير اينسان گيبي.

اي ارضين محورين دئويرن اَللر،

آراباميزي فنا سوٍرويوْرسونوز.

«هاللئي»- دن قوْرخون، «فاي»دان ائله‌يين خَذَر!

اوْف، سيٌخيلديم، نه اوْلور؟

سربست و مغرور-

ياشايا بيلمك اوٍچون،

قارداشجاسينا سئومك، سئويلمك ايچين-

گئده‌بيلسم جهانين ماوَراسينا،

توٍكوروب اينسانلارين پيس دوٍنياسينا.

گيده بيلسم شوُ يئردن اوُزاق، چوْخ اوُزاق،

آه، بير آووج سربست آزاده توْرپاقّ

ياشاييم دائيما آزاد اوْلاراق!

4- تئشرين- اوّل 1924


آغلا گؤزل گلين

 

آغلا گؤزل گلين گوٍنشين سوْلدو،

غُروبون حُزنونه قاريشسين رنگين.

ياري‌نين قبرينه شيمدي تاج اوْلدو،

دوٍگوٍنده باشينا قوْنان چلنگين.

 

گؤز ياشلاريلا ائن هر گوٍن ساحيله،

باغري قانلا دوْلان خزرله دردلش!

دالغالار اوٍزگوندور. بين اينيلتيله-

آغلايان دنيزه سن‌ده اوْل بير ائش!

    اي گؤزل اللري خينالي گلين،

    او تازه اوٍره‌يي يارالي گلين!

 

باكي‌نين سماسي نه قدَر حزين،

دردين ايله اوْ دا سوْلغوندور سانكي.

حسرتله ساراران گوٍل رنگلي بنيز.

خزانين روُحويلا دوْلغوندور سانكي.

 

گئت ده ، بير  داملا گؤز ياشي تقديم ائت-

نيشانلي‌ني ووُروب اؤلدورن روُسا!

دئ كي، ياريم اوٍچون بو اوْلسون دييه‌ت،

كندي گئتدي، باري مزاري دوُرسا،

    باخما الينده كي خينايا گلين،

    كؤنولون بوٍرونسون قارايا گلين!

 

آخشام ياييليركن اؤكسوز بلده‌يه،

چنبره‌كندده[44] يوٍكسلت سسيني،

قوُجاقلا مزاري سن وطن دئيه،

ميللت دوُيسون سوْلان داش نفسيني.

 

گلين، نازلي گلين، اَز، اوٍز كنديني،

وطنينده غريب اوْلان غمين آز،

آذربايجانين او آجي درديني،

ياري‌نين قبرينه هيٌجقيريقلا ياز!

    گئتمه‌دن الي‌نين خيناسي گلين،

    الـله برابر توُت بو ياسي گلين!

1 مارت 1924


آلدي، گئتدي

كؤنول باغچاسيندا بير قوْنچا واردي،

اوْنو دا بير ظاليم يئل آلدي، گئتدي.

اوْرادا هر صاباح شبنم آغلادي

شيمدي او جنّتي سئل آلدي، گئتدي.

 

آذري قيٌزي اي نازنين گؤزل،

نه اوْلدو بيزلري ياشادان اَمَل؟

اؤپوب، قوْخلامادان يابانجي بير ال،

سازيندان ايكي- اوٍچ تئل آلدي، گئتدي.

 

اي قلبينه اَلَم دوْلان سئوگيليم؛

هر آدديمدا كؤنلو سوْلان سئوگيليم،

اؤز يوُردوندا غريب اوْلان سئوگيليم،

او يوُواني هانسي ال آلدي گئتدي؟!

    15- آغوستوْس- 1924

  


 

قافقاز توٍركوسو[45]

داغلاريندا آل چيچكلر گوٍلومسر،

گؤيلرينده پارلار آلتين گوٍنشلر.

چايلاريندا اوْينار سوُلار پريسي،

گوٍللرينده وار سئوگينين بير سيسي.

اوْواسيندا اسير تاتلي شن يئللر

بيزه گؤزل بير جنّتدير بو ائللر

                بير        ايكي

              قافقاز بيزيمكي!

البروسون آغ گوٍموشلو ساچاغي،

آيدينلادير هر قارانليق بوُجاغي.

كوٍرون اوْنا بير ازه‌لي عشقي وار،

هر يئريني قوْللاريلا قوُجاقلار

قازبگ گلن مسافره باش اگَرَ،

بيزه گؤزل بير جنّتدير بو ائللر.

                    بيرايكي

              گنجه بيزيمكي

داريال شانلي توٍركون اسكي يوْلودور،

اوُرمانلاري ايزلريمله دوْلودور،

باغلاريندا توٍركه سيزلار بوٍلبوللر،

حسرتيله چارپار بوٍتون كؤنوللر،

ياماجلاردا گلين قيٌزلار اينيلدر،

بيزه گؤزل بير جنّتدير بو ائللر:

         بير- ايكي.

                    باكي بيزيمكي

تاتار، لزگي، قوُموق، اينقوش، قاباردين،

چَركس، چئچئن، آجار، گوٍرجو، آسئتين

بيريمديرلر هپسي، بيزده اوْنلارين،

قارشيميزدا واردير بؤيوك بير يارين.

هر قلب، هرديل، بير عشق‌ايله چارپيب دئر:

بيزه گؤزل بير جنتّدير بو ائللر.

بيرايكي

 قافقاز بيزيمكي.

8- تئشرين- 1925

 


گوٍرجو قارداش

گوٍرجو قارداش وئر اليني،

قوُرتاراليم قاف ائليني!

موْسكوْو گليب آلدي قاچدي،

يوُردوموزون گؤزليني.

مزار بيزه بير ائش اوْلسون،

روُحلاريميز قارداش اوْلسون!

 

قارانليقدي بيز  بير هئچديك،

دار يوْللاردان گلديك، كئچديك.

آيري دوُرماق ياقيشيرمي؟

بير پيٌناردان شربت ايچديك.

سؤيله‌يه‌ليم البوُروسا:

- يوْل وئرمه‌سين خايين روُسا!

 

چيٌخ داغلارين باشيندا يات،

آت اوٍستونده قيٌليج اوْينات!

سارسيليسن تا تمليندن،

صغير اوْلان بو كائنات.

وئر اليني گوٍرجو قارداش،

قافقازلاردا دوْغسون گوٍنش!

1- نيسان- 1924  

 

بوْلشئويك

 

بوٍرودو بير قوْرخونج يئل كيمي بيزي،

بوُداغلاردا اوْلدو دوُمان بوْلشئويك.

قانلارا بوْياندي خزر دنيزي،

وئرمه‌دي كيمسه‌يه امان بوْلشئويك.

 

بوْلشئويك آتيني سوٍردو آراسا،

اوْغولسوز آنالار باتديلار ياسا.

اي عزيز قارداشلار بو ايل اوْلمازسا،

گله‌جك ايل اوْلور ويران بوْلشئويك.

 

رنگيني تؤكدويو قاندان آلدي اوْ.

دوٍنيايا بير يئني وحشت سالدي او،

قافقاز اوْنون دئييل، بيزدن آلدي او،

اوْلدو بوُ گوٍن بيزه دوٍشمان بوْلشئويك.

 

بيزده حقيقتي توُتان بير ال وار،

عشقيميزله يانان نئچه گؤزل وار،

جوْشغون قلبيميزده بؤيوك اَمَل وار،

گؤسترير سنه‌ده زمان، بوْلشئويك!

18- كانون- اوّل 1924

 

غزئت و ژوُرناللاردان


دؤردلوكلر

    «مكتبدن»

بير جوْجوق گؤردوم: قاييرماق ايسته‌ييردي بير سيلاح.

سوْردوم اوْندان: نئيله‌ييرسن اي سئويملي نيكنام؟!

اوْل جوْجوق ايسه درين بير آه چكدي، سؤيله‌دي:

دوٍشمنيمدن اينتيقام آلماق گره‌كدير، اينتيقام.

 

فيكيريم

   «بير اوُشاق ديليندن»

بير كيچيك مكتبلي‌يم فيكيريمسه ده تحصيل- علم-

ائيله‌ييب مسعود اوْلوم، ميللتيمي مسعود ائديم.

آتام ايله آناما قوْهوم قدَر خدمت ائديب،

اوْنلارين گؤسترديگي راه نجات ايله گئديم.

 

مكتب يوْلداشلاريما

بير پارا مكتبلي‌لر گؤردوكده دوٍشمن ياوروسون.

واي ننه! سؤيلر، گير‌ر تئز آننه‌سي‌نين قوْينينه.

آرخاداشلار، قوْرخمايين ارسلان اوٍره‌كلي توٍرك اوْلون!

ايشته توْرخوب توٍرك بالاسي سؤيله‌ير‌مي: واي ننه؟

  

آرخاداشلاريما

آرخاداشلار ! استراحتليكله عؤمر ائتمك اوٍچون،

بيزده غئيرت ائيله‌ييب، ترك جهالت ائيله‌يك!

جوٍر- به جوٍر فِسق و فُجوري، فيتنه‌ني، بُغضي آتيب،

صادقانه بير- بيره مهر و محبّت ائيله‌يك!

 

 

 

 

 «ديريليكدن»

     ديريليك يوْلو

كؤنول بسدير داها آرتيق اوْيان بير خواب غفلتدن

اؤزونو سن ده قوُرتار بوُنجا ذيلّتدن، ضلالتدن،

بو گوٍن بير اؤيله دمَدير كيم، هميّت‌ايله، همّتله-

اؤزون توٍرك اوْغلو توٍرك، البت، خلاص ائيلر ‌اسارتدن.

 

 

ديريليك يوْلو

برك قارانليقدي، اوْتورموشدوم آغاج آلتيندا من،

غفلتا بير سس ائشيتديم كي، دئييردي بو ساياق:

- گر ديريليك ائتمك‌ ايسه بو جهاندا مقصدين،

ايتّيفاق ائت، ايتّيفاق ائت، ايتّيفاق ائت، ايتّيفاق!

٭٭٭

دوٍن دئديم زاهيده داها بسدير.

حيله ايله عوامي آلداتدين،

پاراسين گر عوامين آلديقجا،

لاكين اؤز دينيني گؤزل ساتدين.


   «اقبال»دان

كؤهنه قانوندو ، سكگيز ياشلاريندا بير قيٌزي

آرواد ائيلرلر قوْجا، يئتميش ياشيندا كافتارا.

ايندي ايسه تازه‌سي، دوْخسان ياشيندا كافتاري.

آرواد ائيليرلر كيچيك بئش ياشلي بير خوْشرفتارا

٭٭٭

 

مذنب افندي‌يه بنزه‌تمه

بيجلري، بد ذاتلاري، شيپيوْنلاري، قوُلدورلاري،

كي، ييٌغارساق بير يئره بوُينوزلو بير شئيطان چيٌخار.

بي حياني، شئيطاني جمع ائيلرايسن بير يئره،

مير باقير اوْغلو كيمي بين باشلي بير اينسان چيٌخار.

٭٭٭

اهل همّت بير كيشي فيكر ائيله‌دي مسجد ياپا،

حيف كي گزدي دوْلاندي ياخشي بير يئر تاپمادي.

سوْنرا خلقين گوٍج ايله آلدي اليندن طؤيله‌سين،

همّتيندن اوْل يئري حؤرمتلي مسجد ياپمادي.

٭٭٭

ياتيب روْياده گؤردوم اهل- اسلام دا بوٍتون جهلي-

آتيب، اهل- سخاوت، اهل- عرفان، اهل- علم اوْلموش،

اوْيانديم شادليغيمدان، وا اَسَف، گؤردوم كي اوّل تك،

هامو اهل- خيانت، اهل- خسران، اهل- ظولم اوْلموش.

٭٭٭

غئيرلر دوٍنياده علمين قوّه‌سيله دائيما،

هپ فخارتله صداقتله، سعادتله ياشار.

اهل- اسلام ايسه ده ظوُلمون گوٍجويله دائيما،

جوٍر به جوٍر محنتله ذلّتله ضلالتله ياشار.

٭٭٭

«اوْروجلوق موٍناسبتيله»

هر گوٍن افطاردا يوْل اوٍستونده قوْيور بير طشت سوُ

بير پارا خلقيميزين دؤولتلي‌سيله كاسيبي

ماشاءالله بؤيله بير احسان وئرير[46].

چون ايچيردير ترلي- ترلي خلقه احسان صاحيبي

٭٭٭

بيز بؤيله‌ييك ،جهاندا هميشه يامانلاري،

پوُل صرف ائديب ده كنديميزه مال ائيلريك.

آمما گؤزل اوْلانلاري گؤردوكده جوٍمله‌ميز:

توُللا اوْ يانا گئتسين اوْنو، پيسدي،- سؤيلريك.

 ٭٭٭

دؤرد، بئش  ايل  بيچاره بيرقيٌز مكتب- رشديّه‌ده.

خيلي شوْقيله، هَوَسله ائيله‌دي تحصيل- علم،

بير قَدَر كئچميش آتاسي علمسيز بير كندلي‌يه،

ائيله‌دي آرواد قيٌزين آيا اوْلارمي بؤيله ظوُلم؟

 

 

 

سوآل

مُلاّلار سؤيلر: حرامدير زوُرنا، چالغي جوٍمله‌يه،

ائيله‌ير تنبيه‌ اوْنا حقّ، چالسا زوُرنا كيمسه گر.

بيرده  دئرلر كي: قيامت آشكار اوْلدوقدا هپ،

صوُرونو چالماقلا اسرافيل بيزه اعلام ائدر.

ايندي مذكور ملّالاردان من سوْروشماق ايستيرم:

سؤيله‌يين: اسرافيلين صوري دئييل زوُرنا مگر؟

٭٭٭

نه قدَر گؤرسه ايش خيانتكار،

بير ايشي كيمسه‌يه مفيد اوْلماز.

او سببدن يانيندا مخلوقون،

يوٍزي قارادير، هئچ سفيد اوْلماز.

    

 

 

«داهي عَظَم اسماعيل بگ قاسپرينسكينين وفاتي موٍناسيبتيله»

گئتدي الدن وا اَسَف! اوْل سئوگيلي اوُستاديميز،

عرشه عكس انداز اوْلدو ناله و فرياديميز.

آه! يارب بيز نئچه بدبخت ميللت اوْلموشوق،

شاد اوْلمازمي مگر بير دم دل- ناشاديميز؟!

 

اينتيقام!

يوُخلاميشديم دوٍن گئجه گؤردوم دئييرلر كيم بانا-

توُتماق ايسترس جهاندا سن‌ده گر عالي مقام،

قالخ آياغه، ائت قيام! حق دوٍشمني بي ديندن،

اينتيقام آل، اينتيقام آل، اينتيقام آل، اينتيقام.

     «باباي اميردن»   

 

توصيه

آي بابا! گل، اؤزونو سن بوُلارا تاي ائله‌مه،

درد- ميللت ايله سن ده بئليني ياي ائله‌مه.

ايندي خواهيش ائديرم هر كسي روُسواي ائله‌سن،

يالانين اوٍستون آچيب زوْرباني روُسواي ائله‌مه.

21- آپريل 1965

حوٍرّيّت - نيسوان طرفدارلارينا!

اي آچيقليق ديله‌ينلر گؤزونوز آيدين اوْلا،

سؤيله‌ييم من سيزه آروادلارين اعلا خئيرين

ايندي توْيلاردا  قاوالچي يئرينه جوٍمله‌لري،

گتيرير چالماق اوٍچون ائرمني سازنده‌لرين.

29- آپريل 1915

سوآل و جاواب

كيمدير او صحرالار ايچره بؤيله سرگردان گزير

بيلمه‌ييرسن كيمدير او؟ روٍستمدير اوْلموشدور حقير.

بس اوْنون باشينا نوْلموش، باغلاميش، پالتار ايله؟

باشيني ازميشلر ايت تك، دوْغرو؟- والله آي فقير

 6- ماي 1915

 

كلبه سلام ايله كلبه غلام

تانييرسانمي اوْنو؟- كيمدير؟- آخوندوو علي بگ!

- بگ، خطا ائيله‌ميسن! روُسدو بو آي، كلبه غلام

- يوْخ، دئييل روُس!- بس او روُسجا دانيشير آ كيشي!

 بو معلّم علي‌دير، غم يئمه، آي كلبه سلام.

27- ماي 1915

 

قارداشيم نسيم جنابلارينا

اي نسيم قارداش مديره ائيله‌مه آرتيق ماشات!

قوي ايچيب كئيف ائله‌سين آزادليق ايّامي‌دير!

سن دئمكله ائيله‌مز تأثير اوْنا هئچ بير سؤزون،

چوٍن«پييان»لفظي اوْنون ان سئوگيلي بير نامي‌دير.

   10- اييون 1915

جاناني جنابلارينا بنزه‌تمه.

جهد ائله زوْر ايله قوْشول شاعيره،

شعره چاتيب، بؤيرونه ووُر بير تپيك!

وزن ندير، شعري ووُروب، مِعر قيل،

مِعره چاتيب بؤيرونه ووُر بير تپيك.

  10- اييون 1915

 

تازا ديلده

قوْسپودا ! آسقارابيت ائتمه مني تاك نئليزا!

تبه نيشتوْ آ بابا! واردي يانيندا ليزا؟

نئت پيٌراوا نه ايمئيئش! ائيله‌سن بيرده بئله،

چكرم باخ، دئييرم- من سني توُت چاست سوُدا.

   15- اييون 1917

اوْنا

گزمك ايله ايچمه‌يي، گلمكله گئتمك مصدرين،

امر حاضير ائيله‌ديكده، گل، گز ايچ گئت، تك اوْلور.

بس آ شاعير! بوُنلاري سن ائيله‌ميشسن قافييه،

سؤيله‌ينده كيم خطادير! بئينينيز اوْدلا دوْلور إإإ

   20 اييول 1915

٭٭٭

ائتمه بو قدَر شاعيري بدنام، آ - موٍرَتّيب[47]!

قوْيما«نوُن» عوضينده داها لام آ- موٍرتّيب!

بير حرفله‌‌سن شعري ازيب  مِعر قيٌليرسان،

توُتسون دئليني[48] دائما آلام آ- موٍرتّيب.

9- سئنتيابر- 1915

٭٭٭

 

گؤنو قالينلارا اصلا اثر ائتمز شاپالاق،

اوْنلار اوٍچون گره‌ك اوْلسون ديه‌نك ايله چوْماق،

اذن وئرسن آ بابا! گر، يازارام هردن بير-

اوْلسون آنجاق بالاجا، جوُنجولي، ياستي- ياپالاق.

16- سئنتيابير 1915

بير اوُشاق دئيير:

گلدي مكتب چاغي دوٍشدو يئنه قوْرخو جانيما،

بيليرم«قوْسپوْدين اوُشتئل» گليب عباسين گئيه‌جك.

گر يازيب ايسه‌ يئنه تازه شريعت كيتابي،

آل شريعت كيتابين وئر اوٍچ عبّاسي!- دئيه‌جك،

30سئنتيابير 1915

چشميمين نوُرونو آلدين، كوْر ائتدين سن مني،

گؤزلرين چشميم كيمي قان ايله دوْلسون آي كيتاب!

«ر»لرين باشين اوٍچون اَيريني كسسين بيرقيٌليج.

«ميم»لرين ده قلمينه ميسمار اوْلسون، آي كيتاب

30سئنتيابير 1915

٭٭٭

يئتميشن ايلدير كي، معلّمليك ائدير «مير»

هله هيجرت سؤزونون بيلمه‌يير هئچ يازماغيني،

شوبهه‌‌سيزدير كي، يانيندا اوْخويان شاگيردلر،

يازي‌نين بير بيله‌جكدير قاراسيله آغيني،

30 سئنتيابير 1

٭٭٭

جمده‌يين شاپالاماقلا چكيرايسن اؤله سن

چكمرم ال ياخاسيندان او  حياسيز قوْيونون

اوْن بير آي، اوْن بير ايله دؤندو. بو مدتّده يئنه

چوْخ جفاسي بلا اوْلموش اوْ صفاسيز قوْيونون

اوْلا ايكي قوُلاغين وئره‌رم ايتلريمه،

حئيفلر، كئيف ائده‌لر حمد و ثناسيز قوْيونون،

شيشلري  سوْنرا آغاجدا ائديب ايستي داغ تك،

كلله‌سين داغلايارام من اوْ اداسيز قوْيونون.

قوْللارين، قيٌچلاريني دا كئچيريب اوْدلو شيشه،

آتارام جيزها جيز ايله اوْ صداسيز قوْيونون.

گؤرسون ايندي آداما اؤيله جفا ائتمزلر!

كيم دئير: يوْخدو جفاسي، اوْ جفاسيز قوْيونون؟

7- اوكتيابير 1915

٭٭٭

دانيشيق

كبلايي! قوُربان آليبسانمي؟- بلي، آغرين آليم!

دريسن ساتماإ- نيچون؟- قارص‌لي‌لارين نفعينه وئر!

گئت- گئت آخماق!- آخي اوْنلار دا مسلمانديرلار؛

وئرمرم  بير دالاغين گؤي يئره قارنين قوْيا گر.

7- اوكتيابير 1915

٭٭٭

 

قاهر و عيّار افندي‌نين اوْخشاتماسينا اوْخشاتما.

 گؤزسوز هميشه توٍلكونو چاققال ظنّ ائدر.

هر يئرده توٍك گؤررسه ده ساققال ظنّ ائدر.

مجلسده مشدي گؤز نئچه ساعت چَرَنله‌ميش،

آمما او اؤزگه‌ني يئنه نقّال ظنّ ائدر.

7- اوكتيابير1915

٭٭٭

سارساق جهاندا عالمي سارساق گوٍمان ائدر،

هر دالدا قالميشي داخي آخماق گوٍمان ائدر.

اثبات اوْلان حقيقتي هپ افتراء ائدر،

گؤردوكده بير توْراغايي دوْوداق گوٍمان ائدر.

18 نوْيابر 1915

٭٭٭

اوْلما عصبي ! ائيله‌ديگين جؤور، جفاني

من خلقه عيان ائيله‌مه‌‌سم، كيم ائده‌جكدير!

هر كلمه سؤزونده دئديگين فُحش يالاني،

من خلقه بيان ائيله‌مه‌سم كيم ائده‌جكدير؟

15 فئورال 1916


«بصيرت»دن

 باكيدا غريب اؤلن  توٍركلرين قبرلري اوٍستونده ميللي ضابيتلريميزه تؤحفه

اينتيقام

اي ظلمت ايچره خوابه دالان نور- سايه‌دار،

اي عالم- ديگرده  قوْشا روُحي مُحتشم!

اوُچ- اوُچ اوُجال سمالره، پر شوق و افتخار.

اوُچ كهكشان- فيطرته، يوٍكسل‌ده باس قدم.

 

آرتيق داغيتدي غائيلة- دهشت آوري،

اؤولادين ايمدي آختارييور عرشده مقام.

موٍمكون دگيل اوْنوتماق او مظلوم توٍركلري،

تيترر گؤزومده بارقهءكين و اينتيقام

دوٍشمن- لايي، همّت- اسلامي ييرتاراق.

 

باسمين يئتيم ائللري، ائتديكجه پايمال،

باتماز بوُنونلا توٍركلوك، اَوئت باتمادي هيلال.

 

حوٍزني بوُراخ، بوُراخ دا فقط شاتَراز باخ،

اؤولادي‌نين الينده بو گوٍن سِيف- اينتيقام،

هپ سِطوَت ايله پارلايوُر، «اي نامدار آتام»!

10 دئكابير 1917


 

 

 

قيٌليجيم و باشيم

توٍرکوم. . .

اي توٍرك اوْغلو!

قلبينده هيلال  عشقي مالِك،

باشيندا يئنه بير اؤزگه سئودا.

ماضي كيمي‌دير گؤزده فرياد،

حال ايشته ائدر بوُنا دلالت.

هپ ائوده بيليك ملالي پيدا

 

بين ظوٍلموله دوٍشمن اؤز ائليمده

داورانمادادير هيلاله  قارشي.

بوْينومدا كفن قيٌليج اليمده

چيٌخديم اؤلومه‌ زواله قارشي.

فيكريمده دوْغان ملاله قارشي.

 

اي دوٍشمن، اَيا لعين- قهّار،

قوْرخوتما بني اؤلومله، زينهار.

وقتا كي، مماتدير حياتيم،

يوْخلوقلا ائدرمي خوْف ذاتيم؟

توٍركم قيٌليجيم باشيندا پارلار.

 

توٍركم، سنه بير عدوّ- اكبر،

توٍركم سنه دائيما مظّفر.

واردير سانا قارشي اينتيقاميم،

هپ قيٌليجلا اؤز اليمي دلديم

گلديم، قيٌليجيم، باشيملا گلديم.

3- يانوار 1918


 

«آذربايجان»­دان:

توٍركون دردي   «آذربايجاندان»

 

ييگيت بگيم، سنين قلبين بير ايشيقلي سما اوْلسون،

آي، ييٌلديزين گوٍنش گيبي شنليك نوُري ساچسين دائيم،

حياتي‌نين ان قارانليق گوٍنشينه ضيا دوْلسون!

اوٍزه‌رينه ياوروجوغوم نوُرانيّت اوْلسون قائيم!

بنيم قلبيم بير لانة- ملالدير، كدورتين-

ان حوٍزنلو، غملي قوُشو اوْندا ياشار.

بنيم قلبيم بير عالمدير، ان زهرناك بير حياتين-

سوْن گوٍنلري اوْندا گئچير.

بير افتخار

توٍركون سنين يازيق اوْلدو، قايغي‌لاردان گؤز آچمادي.

هر ثانيه اوْنون اوٍچون بين دردله دوْلو اوْلدو.

هر دقيقه اوْنون اوٍچون بين عضّه‌لي بير ييٌل‌ايدي.

هئچ بير يئرده سانيلمادي،

هر مكاندان آدي- ساني چيٌخاريلدي،

ايستاتيستيكدن[49] ده تميزلندي نامي.

آوروپالي طرفيندن ان سوْنوندا،

تاريخده«اؤلو آدام» شوْت اوْلوندو[50] شانلي آدي.

توٍركون دردي غايت بؤيوك، ساناماقلا توٍكنمزدير.

توٍركون دردي بير جهان كي،

يئني- اسكي-

موٍباريزلر اوْندا باقي.

توٍركون دردي بير كيتاب كي، بين واقعه‌لر آنديرير.

هر بير سطري بين ييگيدين آل قانيله يازيلدي.

توٍركون دردي بير عالم كي، ايش بو عالم پك آزدير.

پك كيچيكدير، پك اؤزگه‌دير، پك آيدين

 

اي تانري نين عزيز قوُلو، اي توٍرك اوْغلو!

اي شرق سماسي‌نين پارلاق ييٌلديزي!

غرب ايسته‌مز توٍركون گؤزل سيماسيندا-

غالبيّت تبسّمي حسّ اوْلسون.

غرب ايسته‌مز توٍرك اوْجاغي، توٍرك دوٍنياسي-

معنويّت گوٍنشيله، ايشيقلانسين.

غرب ايسته‌مز ايسلاميّت يوُجالانسين

غرب ايسته‌مز توٍركون گؤزل باغچاسيندا،

معاوفين الوان گوٍلو چيچكلنسين.

غرب ايسته‌مز توٍركون ياشيل سماسيندا-

بيرليك ساچان ييٌلديز، گوٍنش، آي بوُلونسون.

غرب ايسته‌مز توٍركون گئنيش يوٍره‌گينده-

توٍرك دوُيغوسو، ميللت حيسسي كؤكلنسين.

غرب ايسته‌مز توٍركون جانلي داماريندا-

توٍركون اسلاميّت قاني آخسين يئنه.

غرب ايسته‌مز «بير سؤز» جهان اوٍزونده

 

فقط اي ارسلان يوٍره‌كلي بگيم!

اي ايگيت، قهرمان، رشيد توٍركوم!

الده توٍركلوك نيشاني آل بايراق،

بو چكيشمه جهانينا چيٌخاراق،

ياشاسين تاجدار- ميللت!

ياشاسين شهريار ميللت!

11- آوقوست 1917


 

بؤيوك سيمالار

«عبدالحق حاميده»

فلكلر، كهكشانلار، آسمانلار،

اوْنون جؤولانگه- فيكر و خيالي.

ملكلر، پري‌لر، حور- جنانلار،

اوْنون هپ همدمي حُسن- هيلالي.

اوٍفوقلر قارشي‌سيندا سجده ائيلر،

سمالار دئوريلير ده ارض- دوُنه.

بوٍتون آثاري ايله داهي‌يانه،

قوْجا توٍرك ائللرينه اينجي سرپر،

 اوْ توٍركون ان بؤيوك، شانلي دوُهاسي،

اوْنونلا نوُرلانير شرقين سماسي.

 

او بير موجود كي، حُسن- شعرلردن،

ياراتدي ايشته‌ بير بوْرج- موٍطنطن

فيكيرلرده درينليكلر اوْياتدي،

درينليكلرده يوٍكسكليك ياراتدي.

همان شعرينده علويّت گوٍلومسر

منّور شعر- حاميد، پك منّور  

 

   12- تشرين 1918

 

 

 

 

 

     «اوْراق- نفيسه‌»دن:

ديل

 

  بؤيوك قارداشيم مُذنبه

اوُزون مدّت قوْشدوم، دوُردوم دوْلاشديم،

قافامي سرت فيكيرين داشينا چارپديم.

نهايت، عاغليلا بير نوع اوُزلاشديم،

ديل اسمينده گؤزل بير هئيكل ياپديم.

گؤزلدير، آمما كي، چيركينلر ايچره،

گؤزلدير، آمما كي، بير ميمون قدَر.

حئيراني‌دير اوْنون ايشته گؤزللر،

گؤزلري ان اصيل بير توٍرك ديلداري.

حَبَشي‌دير اوْنون قارا قاشلاري.

ديشاري قافتاسي اينجي ايلَندير،

دوْداقلاري يئني دوٍنيا گوٍلوندن.

سوٍرمه تئللي، گؤزل، پارلاق ساچلاري،

عجم دئييل، آنجاق هئي عرب قاري.

اينجه بوُرون لوْندوْنلو بير اينگيليز،

بياض كؤكسو فرانسيزدير شوٍبهه‌سيز.

شوٍمشاد بارماقلاري يوُنان ياوروسي،

بير باخيشدا اوْلور اينسان، محبوسي.

چيٌغاتاي كمري، اينجه بئلينده،

اوُيغور يئلپه‌زه‌سي پنجه الينده.

ميللي بوٍرومجكله هپ ياشماق توُتار،

آرا- سيرا نازلا قاش- گؤزون آتار.

بير گؤزلدير پك سئومه‌لي نزيهه،

بير چيچكدير بندن سيزه هديّيه.

   قانون- ثاني 1334(ه- ق) 


 

ميللي ماهني[51]

 

ذوٍلفيقار حاجي بگ اوْو جنابلاري طرفيندن بسته‌لنميش بو نغمه«ليلي و مجنون» اوْپئراسيندا اوْخوناراق، سوٍره‌كلي آلقيشلارا نائيل اوْلدوغوندان«اوْراق- نفيسه»ده درج ائديرم.

خدام مني ياراتدي،

يوْخدان وار ائتدي،

اسلام قوْيوب آديمي

وطنه قوُربان ائتدي.

 

توٍرك اوْغلو- توٍرك اوْغلويام،

ميللت، وطن قوُلويام،

دوٍشمنين قارشي‌سيندا،

وطنين زوْر قوْلويام.

 

عسگرليك‌دير وظيفه‌م، 

حاضيرام جنگه گئدم،

ميللت، وطن اوُغروندا،   

قيٌرميزي قانلار تؤكم.

 

قانلي كفن بوْينومدا، 

 با زو بنديم قوْلومدا،

ذولفيقاريم بئليمده

آللاه اكبر ديليمده،

 

الوِداع، باجي- آنا،

دوُعا ائدين سيز بانا

خطر تاپسين دوٍشمنيم، 

 آباد اوْلسون وطنيم.


 

 

 

 

«شرق قادينيدان»

نيشانسيز نيشانلي‌يا

(عاشيق طرزي)

خانيم قيٌز باشينا اؤرتدويون قارا،

ماتم- عشقي‌نين بير سياهي‌مي؟

شيمدي ياس توُتان هر اؤكسوز مزارا،

مظلوم اسيرلرين بيتمز آهي‌مي؟

 

آخشاملار گؤزونو دوُمانلار سارار،

شوُ  ايسسيز يوْللاردا كيملري آرار؟

غالبا سنين‌ده جوْشغون دردين وار،

حسرتين، قارداشيم‌، پك ايلاهي‌مي؟

 

اينسانا دائيمي يوْلداشدير تاسا[52]،

آيريليق اوُزوندو، عمر پك قيسا.

چكديگين چيله‌نين سوْنونو يوْخسا،

طالعين فرمان- افتتاحي‌مي؟

 

پك دالغين كئچيرسن دوٍز جيواريندان

توٍكلريم اوٍرپردي[53] فريادلاريندان.

بير خبر يوْخمودور نازلي ياريندان،

قلبيني يانديران اوْنون آهي‌مي؟

 

آغلاما، آ- بالا، گؤزلرين سوْلار،

ياري‌نين روُحونا آلوولار دوْلار.

باخ اوٍفوقده شيمدي بير گوٍنش پارلار،

بختي‌نين موُسمِ اينتيباهي[54]‌مي؟

   2- دكابر 1923


«كوْمونيستدن»

آيريلاركن

سن روحومدان آچيلميش  شن چيچكسن،  «

گوٍل اوٍزونه گلن خزان اوْلماسين!

كؤنلومو شنله‌دن سئويملي سسين،

هيجران يوْللاريندا فغان اوْلماسين!

 

سني بير آي گيبي گؤردويوم گئجه.

قوُلاغينا بير سؤز دئديم گيزليجه،

اوٍره‌يينده قالسين ايش بو بيلمه‌جه،

چاليش بير كيمسه‌يه عيان اوْلماسين!

 

سني اوّللرده بيرده گؤرموشدوم،

اوْلماميشدين منه بير قدَر نديم.

ساچلارين بوْينونا ساليرسان دئديم،

فقط عشق اؤلدورن ايلان اوْلماسين!

 

گئچن گوٍن حسرتله باخاركن سنه،

پك داليب گئتميشديم سرّ- حوٍسنونه،

اوٍزوندن بير بوُسه وعد ائتدين منه،

ساغين شوُ سؤزونده يالان اوْلماسين!

    ايستانبول- 12 اوكتيابير 1923


 

 

 

 

 

 

بنيم يازيم.

 

آيريليقلا يانان او كوْر كؤنلومون

پك تأثّورلي بير آه و زاريدير.

شوُ گؤردويون گوٍلاب گنج بابامين

خزانه اوُغرايان لاله زاريدير.

 

محبّت سئومه‌ين بير يابانجي ال

شعريمه غم سوٍره‌ر، شنليگه بَدَل.

هر سؤزله آغلايان نازنين گؤزل

روُحومون ان محرم گوٍلعُذاري‌دير.

 

قارادير گوٍن، آخشام گؤردويون داغ- داش،

يازيم اوْلدو منه غربتده يوْلداش،

باخينجا گؤزلره دوْلار قانلي ياش،

زيرا كي، عشقيمين بو مزاري‌دير.

 

شعريمده بير حوٍسنون درين حوٍزني‌وار،

محزون بير غريبين درديندن دوْغار.

بانا ايلهام وئرن گوٍل باخيشلي يار

بو جيسمين گوٍلودور، روُحون ياري‌دير.

 

«عابيد»،آيريليقلا ياندي گنجليگن،

بيلمه‌دن حياتي بو آنه دَكين

آچار ايندي- ايندي نازلي چيچگين،

بو هانسي بير گنجين نو بهاري‌دير؟

  23- نوْيابر 1923

 


 «گنج پئداقوقدان»

غربت مكتوبي

(جاواب)

سئوگيليم گوٍلوم آننه،

شيرين بوٍلبولوم آننه،

يالنيز بني ايسته‌سن،

ايسته‌مه اؤلوم آننه!

 

قيٌش گلير، باهار گلير،

آيوا گلير، نار گلير،

چوْخ اوٍزولمه، سئوگيليم،

گؤزله‌ديگين يار گلير.

 

كؤنول آلداتدي مني،

غربته آتدي مني،

آننه يازديغين سؤزلر،

خيلي آغلاتدي مني.

 

نه بير سيٌغيناجاق يئر

نه ناز چكن دلبر وار،

سؤيله‌سم چوْخ آغلارسان-

بو كؤنولده نه‌لر وار؟

 

آننه، سن گؤزله مني،

گؤزله دؤرد گؤزله مني،

كؤنلوم يازيقدير شيمدي،

اوٍزمه بير سؤزله مني!

ماي 1925

 


 

 

 

 

 

 

 

 

اليازمالار اينستيتوتونون آرخيويندن


 

 

بيرگوٍن گلر كي

هئجا وزنينده

بير گوٍن گلر يوُردوموزا باسان قارا دوُمانلارين،

قالماز هئچ بير نيشانه‌سي او وقت شانلي ائليميزده.

هپ عدالت گوٍنشيله ايسيقلانيب- ايشيق آيدين،

گؤزل، خوْش گوٍنلره چيٌخار، اوْلار هر ايش اليميزده.

 

اجداديميز شانلي اوْلموش، دوٍنيالاري تيتره‌تميشدير.

چاليشماقدان اوْسانماميش، اوُيوماغي سئومه‌ميشدير.

هر ثانيه، هر دقيقه چارپيشميش، غئيرت ائتميشدير.

عيش و عشرت شرقيسيني اوْخوماغي سئومه‌ميشدير.

 

بيز اوْنلارين اؤولادي‌ييق بير گوٍن گلر قلبيميزده،

اوْل مؤحترم بابالاربن متين، مؤحكم عزمي دوْغار.

بؤيوك بير حسّ، بؤيوك دوُيغو اوْيانديرار جوٍمله‌ميزده،

عيشين، قساوتين آتار، غافيل، جاهيللري بوْغار.

19- اوكتيابر 1916

 

 

 


قانلي هديّيه

 

يانديريب ائولري خراب ائتمك،

آنالار قلبيني كباب ائتمكك.

جانا وارلار كيبي قيٌريب باسماق،

بؤيوگو- كيچيگي كسيب آسماق.

باجيني قارداشا، قيٌزي آنايا،

آناني اوْغولا، اؤولادي آتايا،

آتاني اؤولادا گؤزو ياشلي،

سينه‌سي داغلي آه نئيله‌مه‌لي؟

مُتَحسّر و منتظر قوْيماق،

بير- بيريندن اوُزاقلارا آتماق،

خيردا اطفالي سوٍنگويه تاخماق،

آه اي آلچاق آه، آلچاق!

مدنيّت دئييل، دنيّت‌دير.

مدنيّت بوُمو؟ بو وحشيت!

دنيّتدير، دنيّت.

عادتلر ييٌقوب، كاشانه‌لر ياقماقلا دوٍنياني

مزارستانه دؤندرمك آذربايجاني،

ندير؟ سؤيله!؟ ندير آيا؟

دئييلمي صِرف وحشيّت

سارايلار اوٍزره، ائولر اوٍزره يا بايقوشلار اؤتدورمك.

كي اوْنلاردان قالير هله،

فقط بير گوٍلگو، قانلي بير لكه.

آنجاق بانا عهد! بيتر عهد!

سوُنار سانا هديّيه!

بانا وحشيّتدن ياديگار اوْلدو. فقط سن نهايتده گؤررسن:

او داملا اينتيقام اؤلدي ديريلدي.

سانا قارشي قاليٌنجا توٍركون هپ سِطوَتله چئوريلدي.

    15- اييول 1917

 


وَرَ‌ملي قيٌز

  طلاق زنجيري آلتيندا

بير قيٌز كي تانيرديم مُتورّم، متوَحّش،

بير قيٌز كي تانيرديم، مُتألّم و مُكدّر.

درياي عدم موجلري ايچره مُحقّر،

تضييق اوْلاراق چارپيشييوردو مُتحّش.

 

بير قيٌز كي، قيٌزيل صورتي سوْلموش و سارالميش،

بير قيٌز كي، درين گؤزلري آنجاق باخا قالميش.

بير قيٌز كي، نهاني غم ايله پر هَيَجاندير،

بير قيٌز كي كدُورتي جهاندير و جهاندير.

اوٍچ- بئش، سنه[55] قالميش طلاق آلتيندا زَواللي،

هر دمده زياده اوْلييور درد و ملالي.

يوْخلوق اوْنا وارليقدان عالي اوْلدو نهايت،

تبديل اوْلوندو وَرَمه دردي حقيقت.

شرعين بو اسارتلي ايشيندن اَوئت آرتيق،

وارليق اوْنا يوْخلوقدو و يوْخلوق اوْنا وارليق

 24- اييول 1917


 

 

 

 

 

 

عالية حوٍسن

     توٍرك قيٌزينا

كيمسن، آدين نه؟ سئوديجيگيم، سؤيله ناميني!

نرده دوْغولدون، هانكي مَلَكدير آنان؟ و يا-

گؤيده بيتن چيچكمي‌سن ائندين يئره، يا كي،

بير جنّت- موٍباركه ياپماقمي فيكيرين؟

اي عشق- پاكي قبله‌گاهي آدميتّين،

اي حُسن صافي بي‌لكه، بي عئيب، بي ريا

ماوي گؤزون نه ياخشي صفالي جفا ائدير

اي شرقين ان يوٍجه يوٍكسك سماسي‌نين-

بير سوٍسلو نجم- شعشعه پاش[56]- منّوري!

توُتغون، كدرلي كؤنلومون اي مهر اَنوَري[57]،

سئوگي سنين، بهار سنين، ييٌل هپ سنين.

يالنيز آدين نه؟ جانلي گوٍلوم، وار دئگيلمي‌دير؟

سؤيله، چكينمه، قوُتلوياييم[58] شانلي[59] ناميني.

تقديم ائدين ده، لوٍطفله، فيض- بيانينلا،

كيمسن؟ نه‌سن؟ آدين نه، چكينمه، دئ، توٍرك قيٌزي!

اي آفت، آه، اي عالية حُسن، اي مَلَك،

اي توٍرك سماسي‌نين گؤزل، ان صاف ييٌلديزي إ

25- آوگوست 1917

 


 

 

 

 

 

 

سكوت- پُرهَيَجان

واپوُردا

يئنه جوْشغون دنيز سكوت ائدييوْر

يئنه سوُسموش مُحبّ آغير، آزغين

رحمسيز، دالغالي، فقط مغرور،

متكّبر خيال ايله دالغين.

 

بو خيال،  بير سكوت- پُرهَيَجان.

بير مزار گميني خاطيرلاتييوْر.

بو گوٍنون بو سكوتي پُرهَيَجان.

وحشي‌جه بير يارين حاضيرلاتييوْر.

 

يئينه مُدهِش، مُحّبّ، فوُرتينالي-

دالغالارلا  جوْشار خزر دنيزي.

باغيرار، هايقيرار، كؤپر، چاغلار،

قاپلايار كائيناتي گوُرلو  سسي

 

سوُساماز بير زمان همان كؤپورر،

يئني قوُربانلار ايسته‌ير ذاتا.

دائيما كنديسينه قان بسلر،

دائيما قلبي قانلي‌دير، ائركن.

 

آلديغي مستحاصه‌لر، ايزلر،

آل ياناقلي، ظريف، گؤزل قيٌزلار.

خزرين[60] وئرميش اوْلدوغو قوُربان،

ياتييوْر سينه‌سينه هپ الآن.

   خزر دنيزي 25- نوْيابر 1917


 

بؤيوك توٍرك شاعيري توْفيق فيكرته كيچيك هديّيه.

 

آه اي زمانه، عهديم ايدي ائتمه‌ييم بير سهو[61]،

اطرافيمي نه قدر فلاكتلر آلسا دا.

روُحوم قيٌريلماسين، ايلَري مقصد آردينا-

دائيم ائديم موٍباريزه، جانيم يوْخ اوْلسا دا.

 

موْج- بلا ييٌخارسا دا قالخام هجوم ائدم،

اوْلسام زبون [62] دئييل روُح- پُرثبات.

شمشيري- رَساداريمي چارپوم تجديده،

چهره‌مده بير تبسّم اوٍميّد، بير حيات.

 

بايراقلاريمدا خندة فرداسي فيكرتين،

هوُشيمده واردير هر گئجه‌نين گوٍندوزو مدام.

بير اينقلابه دوْغرو قوْشارديم دايانمادان،

بس ايندي! عهديمه ائله‌ييم‌مي گئنه دوام؟

 


 

توُران ائللري

باخ توُران ائللري، توُران ائللري،

فريادلار ائدير دائيم اينله‌يوٍر.   

گؤيلرينده بايقو، شرقي سؤيله‌يوٍر،

گدالره قالدي توُران ائللري.

 

ايرماقلار يئرينده قانلار چاغلايوْر،

بوٍلبوللر اؤتوشمز، سيٌزلار، آغلايوْر،

لاله‌نين باغريني تيكان داغلايوْر،

اغياره كئچدي هپ جانان ائللري.

 

باغلار خراب اوْلدو باهار چاغيندا،

چيچك گؤرونمه‌يوْر توٍركون باغيندا،

اوْباسيندا، چؤلونده، يايلاغيندا،

مزارليغا بنزر توُران ائللري.

 


آرخاسيز وطنه دوٍشمن ياراشير

 

آغلاماق ايسته‌يوْر قانلي گؤزلريم،

قانلي اوْلوردا هپ غملي سؤزلريم.

توٍركلوك حقير اوْلدو يوٍكسلمه‌ميشكن،

قوْوولدو آلچاغا يوٍكسكليكلردن.

باهار دوٍنيالاري خزان آدلاندي،

دوْغما ياشيل يوُردلار ياخيلدي،ياندي.

بلادير، كؤوشنلر باتدي داغيلدي،

بايقوشلار هپ يانه اوُچدو ياييلدي.

ايمدي ائشيديلن قوْرخولو سسلر،

هر بير يئره اؤلوم، يوْخلوق شرّ ائدر.

آغلا گؤزوم، آغلا هيجران ياراشير

آرخاسيز وطنه دوٍشمان ياراشير[63].

 


 

 

 

 

 

بو گوٍن غربين گؤيلرينده

بو گوٍن غربين وحشي ييٌرتيجي قارتالي

قارا  قانا تني اوٍركدي سماميزا،

بوْغماق ايستر فقط سئويملي هيلالي،

ساچماق ديلر موُردارليقلار آخر بيزه.

توٍركون دردلي اوْلماسيني نياز ائدر،

توٍركون درديله اؤز نفسيني شنله‌در.

بو گوٍن غربين گؤيلرينده توٍركه قارشي-  

كثافتلي بوُلودلار قابارييوْر،

بو گوٍن غربين گؤيلرينده توٍركه قارشي-

 هپ چيٌلديرانلار، گئدنلر برق ووُرويوْر.

بو گوٍن توٍركلوك يوْخاليرسا،- غربه بايرام!

 اسلاميميز اوُجاليرسا، غربه ماتم.

شرق عالمي يوٍكسَليرسه، اوُجاليرسا،

 شرق اؤلكه‌سي نوُرلانيرسا، جانلانيرسا،

شرقين گؤزو آچيليرسا، شن قاليرسا،

 شرق ائللري خانلانيرسا، شانلانيرسا،

غربين گؤزو هپ اوْوولوب كوْر اوْلويوْر.

غربه آتش، ظُولم، اينتيقام كين دوْلويوْر.

خاچلي چيٌخماق ايستر كهكشانا،

هيلاليمي سالماق ايستر دائيم قانا.

خاچلي قوْشماق ديلر سمالره،

خاچلار باخماق ايسته‌مزده ايلحاق يئره.

لاكين قوْشماقلا يئتيشمز آسمانا،

آلچالار، چاتاماز بوُنلا شانا

معبدلر باشيندا زواللي هيلالين-

اوٍزَ‌رينده‌كيلر ديكنميش آلچاق جهانا.


شرقه ايره‌لي

هايدي سعادته، حياته دوْغرو،

جانلي آدديملار آت سن اي توٍرك اوْغلو!

غربين زَهَرلي‌دير سوٍني گوٍللري،

شرقه دوْغرو يوٍرو، شرقه ايلَري!

شرقين چيچكليگي سوْلماز، سارالماز،

قوْخوسونو باشقا گوٍللردن آلماز

قوْش اي غريب اؤولاد، باغلا بير دَمَت،

شرقه خزان دئيَن خلقه تقديم ائت!

دوُيغوسوز اينسانلار گؤرسن آغلارسين،

شرقين باهاريني آرزولايارسين.

 


توٍركون سماسيندان قانلار داملييوْر.

بو بير سس دئيير هر كس، اي دوٍشكون ائللر،

يارالاندي قلبيم، بير چاره ايستر.

توٍركون سماسيندان قانلار داملييوْر،

كؤنوللر تيتره‌يوْر، گؤزلر آغلايوْر.

اؤكسوز وطن آرتيق بايقوش يوُواسي،

سيٌزيلدايوْر، آخير عوامي، خاصي.

سينه‌لر گوٍل رنگلي قانلا بزندي،

دؤشلر ياره‌لرله سوٍسلو دوٍزندي.

ياره‌لره قيٌليج، خنجر سوْخوْلماز،

مرهملر يئرينه زَهَر قوْيولماز.

قوْش اؤكسوزه كؤمك ائله،‌ديل يئتير،

بير شيرين ديل سيٌنيق كؤنوللر تيكير.


سؤزلوك

احتضار=اؤلوم حالي

بُغض= كينه،كدورت

بورجِ مطنطن= دبدبه‌لي- طنطنه‌لي بورج

پاچاورا = كؤهنه، دَگرسيز.

دسيسه= حيله، اوْيون

دَنيّت= آلجاقليق، آشاغي‌ليق.

دييه‌ت= ديه، قان، قان قيمتي

سئيف= قيٌلينج

سِطوَت= ازيجي‌گوٍج، غضب

شئامت= اوُغورسوزلوق، موٍبارك اوْلماماق.

عصرِ حاضر= بوگونكو عصر، ايچينده اوْلدوغوموز يوٍز ايلليك

فؤحش= سؤيوش

قانا= باغ

لعينِ‌قهّار= تانري‌نين لعنتينه گلميش

لفظ= سؤز

ماضي=كئچميش

مبهوت= چاشقين

مذكور= حاققيندا سؤز سؤيله‌نيلن

منوّر= ايشيقلي

مؤبَّد= اَبَدي، هميشه‌ليك

نزيه= پاك، تميز

نيسوان= خانيملار، قادينلار



[1] - آلماس ايلديريم. قارا داستان. شعر و پوئمالار.ترتيب ائدن و اؤن سؤز يازان مؤلّيفي معاريف تئيموروْو. باكي،1994 ص، نسيمان يعقوبلو. موٍساوات پارتياسينين تاريخي. باكي، 1997،ص.154 و ص.

[2] - شهره.

[3] امين عابيد1938- جي ايلده حبس ائديليب، قيسا ايستينطاقدان سوْنرا ائله همين ايل اوْكتيابرين 21- ده ساعت 5/2 دا گوٍللة‌لنسه‌ده، چوْخلار بوُندان خبرسيز اوْلور. قوْهوملاري1962- جي ايلده امين عابيده برائت آلاندا، بئله اؤلدويونو بيلسه‌يديلرده، نه‌واخت، هارادا اؤلدويوندن خبر توُتماييبلار، بئله اوْلدوغو حالدا ايستانبولدا ياشايان ميرزه بالانين 1948- جي ايلده چاپ ائتديريگي كيتابدا شعرلرين يازاري‌نين گوٍللةلنديگيني يازماماسيني طبيعي سايماق اوْلار.

[4] - 1990- جي ايلدن سوْنرا«اوُلدوز»ژوُرنالي‌نين، ائله‌جه‌ده حاجي حاجي‌يئوين نشر ائتديرديگي«ايستيقلال عذابلي يوْلدور»كيتابي‌نين اوٍز قابيغيندا همين شكيل هئچ بير قئيد وئريلمه‌دن چاپ اوْلونوب.

[5]- اوُيوما= يوُخلاما، ياتما

[6] - قويلانديسا، يئره باتديسا

[7] - قطبي يئرلر

[8] - آرزو پرور، اوره‌يي آرزولارلا  دولو اوْلان

[9] - اؤزومه

[10] - عصبي‌ليك، حيدّت، غضب

[11] - توٍپورولدو.

[12] - اجازه‌دن

[13] - سوٍموكدن

[14] - سؤيكنميش، دايانميش.

[15] - زينقيروو، زنگ.

[16] - روُسجا سوُ دئمكدير.

[17] - صاباح.

[18] - دلمه اوْلموش قان.

[19] - چايان، قيٌرخ آياق.

[20] - سوٍموك.

[21] - سوْوئت حاكيمليگي‌نين ايلك ايللرينده عكس انقلاب، احتكار و ايله موٍباريزه آپاران فوق‌العاده كوْميسسيانين قيساديلميش آدي.

[22] - قارانليق.

[23] - ييقاماق=يوُماق، سوُيا چكمك.

[24] - سوْوئت حاكيمييتي‌نين ايلك ايللرينده عكس انقلاب، احتكار و بو كيمي ايشلرله موٍباريزه آپاران كوْميته‌نين قيساديلميش آدي.

[25] - بودور.

[26] - دئييلن، آدلانان.

[27] - ذيروه، اوُجا يئر.

[28] - صاباح.

[29] - يئر قوُيو، زيرزمين

[30] - ايتي.شدّتلي.

[31] - چولاقسان.

[32] - آسان، راحت.

[33] - مشهور بير روس يوْلجو سوْياني

[34] - قهوه‌اي و يا خوُرمايي بوْيا.

[35] - آشيب گلن.

[36] - بير چئشيد سوُ بيتگيسي، خزه.

[37] - بير چئشيد يئلكلي بؤرك، تايلندي تاج.

[38] - يئلپي، باد زن.

[39] - مقصديميزين

[40] - آغزي‌نين سوُيو.

[41] - نئچه.

[42] - لخته‌لنميش قان.

[43] - گولونج، معناسيز.

[44] - باكي مزارستاني‌نين بوُلوندوغو  محللين آدي‌دير.

[45] - بو منظومه توٍركيّه دوٍشمانلاري‌نين بيرينجي دوٍنيا ساواشي اثناسيندا ارضرومون سوٍقوطو اوٍزَرينه«بير، ايكي، ارضروم بيزيمكي»ناكاراتي ايله:سؤيله‌ديكلري«شرقي»‌يه جوابا يازيلميشدير.

[46] - احتمالا «وئرير»سؤزوندن سوْنرا بير كلمه قلمدن دوٍشوب و شعرين وزني سينيب.- «ح.م.گوٍنئيلي».

[47] - مُرتِب، ترتيبجي، شعري ترتيبه سالان.

 

[48] - اوٍره‌ييني، قلبيني.

[49] - سياستچيليك، حؤكومتچيليك.

[50] - باغلاندي، واراغاسي قاتلاندي.

[51] - دقّتيميزدن يايينميش بو شعري كيتاب چاپا حاضيرلاناركن بيزه تقديم ائدن گنج آراشديريحي مارال لئيلايا منتدارليغنيمي بيلديريرم. علي شاميل.

[52] - غم، غصّه.

[53] - بيز- بيز اوْلاردي.

[54] - اوْياقليق، آييقليق.

[55] - ايل.

[56] - ايشيق سپَن، نور داغيدان.

[57] - ان چوْخ ايشيغي اوْلان.

[58] - تبريك ائديم.

[59] - بو ايكي سؤز علي شاميل‌ين ايشله‌ديگي اثرده«نامُ شانلي»كيمي يازيلميشدير آنجاق بيزجه بئله اوْلمالي‌دير.

[60] - خزر ائللري.

[61] - بو مصرع بلكه‌ده بئله­ايميش:آي اي زمانه عهديم‌ايدي سهو ائتمه‌يم.

[62] - بورادا«isgemi »كيمي بير سؤز گئتميشدير كي،بيزجه يانليش‌دير.- چئويرن.

[63] - بيت آغا گوٍندوز مكاكه‌نين‌دير.

Sayğac
 
Flag Counter
 
Bu web sitesi ücretsiz olarak Bedava-Sitem.com ile oluşturulmuştur. Siz de kendi web sitenizi kurmak ister misiniz?
Ücretsiz kaydol