Aşıq İsgəndər Ağbabalı 2 nəşr
 
 
AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASI
 
 
FOLKLOR  İNSTİTUTU
 
 
 

 

 

ƏZİZƏ ŞAMİL

 
 
ƏLİ ŞAMİL
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
AŞIQ İSGƏNDƏR
AĞBABALI
 
 
 
(Xatirə, məqalə, məktub
 
 
və sənədlərin işığında)
 
 
 
 
II nəşr
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
“Elm və təhsil”
 
 
Bakı – 2012

 

 
 
 
 
Redaktor:       Əhməd OĞUZ
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Əzizə Şamil, Əli Şamil. Aşıq İsgəndər Ağbabalı (xatirə, məqalə, məktub və sənədlərin işığında), “Elm və təhsil” nəşriyyatı, Bakı, 2006, 104 səh.
 
 
Kitabda Aşıq İsgəndər Ağbabalının (1925-1992) ömür yo­lu, yaradıcılığı ön planda olsa da, Qafqazda türklərin Rusiya tə­rə­­findən sıxışdırılmasından, Axıska-Məshəti türklərinin el­lik­lə sür­gün olun­malarından, onların Qazaxıstandakı yaşa­yış­la­rından, folklorumuzu ne­cə yaşatmalarından, XVIII-XX yüzil­lərdə Çıl­dır-Axıska bölgə­sində ya­şa­mış, araşdırıcıla­rımızın diqqə­tin­dən kənarda qalmış aşıq­la­rımız­dan söhbət açılır.
 
 
 
 
ISBN-586874-032-7            
 
 
 
                                              
 
 
                                          © “Elm və təhsil”, 2012
İÇİNDƏKİLƏR
 
Təkrar nəşrə ön söz.........................................................7
 
 
Əhməd Oğuz. Kitab belə yarandı.................................11
 
 
Əli Şamil. Səmimi insan, gözəl sənətkar.......................16
Keşəli...........................................................................16
Karslı Aşıq İslam...........................................................19
Xəstə Hasanla bağlı heyrətləndirici bilgi............................20
Redaksiya qapılarında və ya həqiqət ugrunda....................25
Aşıq İsgəndərin axtarışında..............................................27
Naxçıvana dəvət............................................................ 30
Proqram hazırlığı............................................................33
Ağbabadan köç...............................................................37
Əzizə Şamil. Ağbabadan gələn qonaq.......................... .39
Məktublar.....................................................................45
İsgəndər Ağbabalı. 09.02.1983.........................................45
Xəstə Həsən. Yüzdə bir(şeir)...........................................47
İ. Ağbabalı. Səməd Vurğun(şeir)......................................48
İ. Ağbabalı. Sayat Nova(şeir)...........................................49
İ. Ağbabalı. Bizim yerdə(şeir)..........................................49
İ. Ağbabalı. Ağbaba(şeir).................................................50
Əli Şamilov. 06.03. 1983................................................51
İsgəndər Ağbabalı. 07.04.1983........................................52
İsgəndər Ağbabalı. 18.04.1983........................................53
İ. Ağbabalı. Gördüm(şeir)...............................................54
Əli Şamilov. 03.05.1983.................................................52
İsgəndər Ağbabalı. 05.06.1983........................................57
İ. Ağbabalı. Yalançı(şeir)................................................58
Əli Şamilov. 27.01.1984.................................................59
İsgəndər Ağbabalı. 08.02.1984....................................... 60
İ. Ağbabalı. Var orda(şeir)...............................................61
Əli Şamilov. 26.02.1984................................................ 62
Əli Şamilov. 26.03.1984................................................ 63
İsgəndər Ağbabalı.03.04.1984........................................ 64
Bəşirlə Hüseyinin deyişməsindən parça............................65
İsgəndər Ağbabalı. 29.05.1984....................................... 66
Əli Şamilov. 12.06.1984................................................ 67
İsgəndər Ağbabalı................................................... .......70
İ. Ağbabalı. Aramızda(şeir)..............................................70
İsgəndər Ağbabalı.23.06.1984......................................... 71
Qaçaq Yusiflə Hasanın deyişməsi (şeir).............................72
Əli Şamilov. 20.11.1984..................................................73
İsgəndər Ağbabalı. 05.02.1985........................................ 74
Keçəllə Nazani xanımın deyişməsi(şeir).............................74
İ. Ağbabalı. Alagöz(şeir)..................................................76
İsgəndər Ağbabalı.13.04.1985......................................... 76
Daşdan Daşdanov haqqında.............................................77
Əli Şamilov. 21.04.1985..................................................78
Əli Şamilov. 24.04.1985..................................................79
İsgəndər Ağbabalı. 05.05.1985....................................... ..81
İsgəndər Ağbabalı, Murtuza. 20.05.85...............................83
İsgəndər Ağbabalı. 22.08.1985......................................... 83
Əli Şamilov. 21.09.1985.................................................. 84
İsgəndər Ağbabalı. 01.10.1985 .........................................86
İsgəndər Ağbabalı. 22.11.1985......................................... 87
İsgəndər Ağbabalı........................................................... 88
İsgəndər Ağbabalı........................................................... 88
İ. Ağbabalı. Bir nədir(şeir)................................................89
İsgəndər Ağbabalı. 08.09.1986........................................ 89
Qaçaq Yusif dastanından. Amandı(şeir)............................90
İsgəndər Ağbabalı. 11.10.1986....................................... 91
İsgəndər Ağbabalı. 05.04.1987....................................... 91
İ. Ağbabalı. Arax haqqında sözlər. Düzəlməz(şeir)............92
İsgəndər Ağbabalı. 4.12.1987......................................... 93
İsgəndər Ağbabalı. 27.5.1990......................................... 94
İ. Ağbabalı. Qaldı (şeir)..................................................94
İsgəndər Ağbabalı. 09.06.1990....................................... 95
Yetim Məhəm­mə­di dastanından parça(Pəri ilə
Məhəmmədin deyişməsi).................................................97
Getdilər(şeir)..................................................................99
 
 
                                               ƏLAVƏLƏR
 
 
Elxan əliyev. Sazlı, sözlü qonaqlar...............................101
Murtaza Tursunov. 31.05.1983......................................104
Murtaza Tursunov. Bir yüz istərəm(şeir).........................107
Əli Şamilov. 26.02.84....................................................108
Əli Şamilov. 24.03.84....................................................111
Murtaza Tursunov. 09.04.1984......................................113
Əli Şamilov. 24.04.1984................................................114
Əli Şamilov. 20.11.1984............................................... 118
 
 
Həsən Həsənov yoldaşa...............................................120
Mən Azərbaycana heyranam..........................................122
İslam Ərdənər. Qoşma(şeir)...........................................126
İslam Ərdənər. Cığalı təcnis(şeir)....................................127
Azərbaycan SSRİ Mədəniyyət Nazirliyi
Mədəni-maarif müəssisələri idarəsinin rəisi
 R.Kaşıyevin cavabı. 20.05.1983-cü il..............................128
 
 
     Aşıq İsgəndərin yardımıyla yazdığım məqalələr.......130
Əli Şamil. El sənətkarlarımız. Xəsdə Həsən.
“Sovet Naxçıvanı” qəzeti. 20.03.1984................................131
Əli Şamil. Tədqiqatlar, mülahizələr.
Xəsdə Həsən və müasirləri.
“Sovet Gürcüstanı” qəzeti. 01.07.1984...............................132
 
 
Aşıq İsgəndər haqqında məqalələr..................................133
Ceyran Nəbiyeva. Azərbaycan aşıqlarının
IV qurultayı qarşısında.Çal aşıq, çal.
“Sovet Naxçıvanı” qəzeti. 02.04.1983.................................133
Babək Məmmədov. Azərbaycan aşıqlarının
IV qurultayına nümayəndə. Tell sazın sədaları.
“Əmək” qəzet(Amasya rayonu)..........................................134
Əli Abbas. Xalq yaradıcılığı. Aşqı İsgəndər
Ağbabalı. “Ziya” qəzeti, fevral 2011-ci il..............................135
Əli Abbas. Ədəbi düşüncələr. Əli Şamilə
Borçalıdan məktub. “Konqres” qəzeti,
28 apel 2011-ci il, sayı 1(1).................................................136
Əli Şamil. “Konqres” qəzetinin redaktoruna 30.06.2011........137
Tacir Səmimi. Dildən ağızdan. Aşqı
İsgəndər Ağbabalının Naxçıvan səfəri.
“Elimiz, günümüz” qəzeti, sentyabr 2011-ci il........................142
 
 
Aydınlatma.......................................................................143

 

 
 
 
 
TƏKRAR NƏŞRƏ ÖN SÖZ
 

 A

şıq İsgəndər Ağbabalının oğlu Murtaza 2012-ci ilin fevralında, Bakıda az təsadüf edilən bir soyuq gündə mənə zəng vuraraq görüşmək istədiyini bildirdi. Sovet Ordusunun polkovniki rütbəsində istefaya çıxan və hələlik son hərbi xidmətdə olduğu yerdə – Vladiqafqazda yaşayan Murtaza Bakıya gələrkən hörmət əlaməti olaraq mənə zəng vurar və biz ya evdə, ya iş yerimdə, ya da şəhərin bir sakit guşəsində oturub uzun-uzadı söhbət edərik.
Bu dəfə onunla həmin gün görüşə bilmədik. Buna səbəb havanın soyuqluğundan çox, əvvəlcədən planlaşdırılmış başqa bir toplantıya qatılmalı olmağım idi. Murtaza ilə şərtləşdik ki, səhərisi gün mənim iş yerimdə, AMEA Folklor İnstitutunda görüşək.
Murtaza səhərisi gün hərbiçi dəqiqliyi ilə qardaşı Cümşüdün oğlu Seymur ilə birlikdə görüş yerinə gəldi. Qardaşı oğlunun əlində də bir ağır çanta vardı. Oturub söhbət etdik. Hal-əhval tutduqdan sonra əlindəki çantanı açdı. Kitabla dolu çantadan birini çıxarıb mənə uzatdı. Kitabın üstündə İsgəndər Ağbabalı Sazda fırtına sözdə ümmanam. Bakı 2011  yazlımışdı.
Nəfis tərtibatla hazırlanmış bu kitabın işıq üzü görməsi üçün Murtaza İsgəndər oğlu təxminən on ilə yaxın idi əziyyət çəkirdi. Atasının şeirlərini toplayır, İsgəndər Ağbabalını tanıyanlarla görüşür, onlardan atası ilə bağlı xatirələrini yazmağı xahiş edir, topladığı materialları redaktə etdirirdi.
Bir sözlə o, fərasətli varis kimi atasına sözdən bir abidə qoymaq, atasının yazdığı şeirləri, söylədiyi dastan və rəvayətləri bir yerə toplamaq istəyirdi. Bizim evdə olanda da dönə-dönə atası haqqında xatirələrimizi yazmağımızı xahiş etmişdi. Mən də, xanımım da onun sözünü yerə salmamışdıq. Murtazanın uzaqdan gəldiyini, tez-tez görüşmək imkanımızın olmadığını nəzərə alaraq həmin günlərdə əlimdə başqa yazılarım olsa da, onları yarıda buraxıb Aşıq İsgəndər Ağbabalı haqqında xatirələrimi yazmışdım.
Xatirələri yazarkən aşığa yazdığım məktubları, aldığım cavabları və başqa sənədləri də gözdən keçirmişdim. Onda gördüm ki, vaxtilə sadə hal-əhval tutma, bir məsələyə aydınlıq gətirmə məqsədilə yazdığım məktublar, aldığım cavablar və bəzi sənədlər heç də xatirələrdən az əhəmiyyət daşımır. Bəlkə də həmin illərin mənzərəsini canlandırmaq baxımından xatirələrdən daha önəmlidir. Keçmişin həsrətilə yaşayanlar, keçmişi idealizə edənlər heç də bu məktubların çap olunmasını istəməzlər, gənc nəsil isə məktub və sənədlərlə tanış olduqda keçmişi durmadan tərifləryənlərin niyə belə unutqan olduqlarına təəccüblənəcəklər.
Görəcəklər ki, məclislərimizi şənləndirən, Ermənistanda, Gürcüstanda, Azərbaycanda, Qazaxıstanda, Qırğızıstanda, Özbəkistanda onlarla toy yola salan Aşıq İsgəndərin “Jiquli” nədir heç “Zaporojes” almağa da imkanı olmayıb. Moteskiletinə isə dinamo tapa bilmədiyindən Naxçıvana mək­tub yazmalı olub. Naxçıvanda rayon partiya ko­mi­tə­si­nin katibi, vilayət partiya komitəsinin, ali soveti rəyasət he­yə­tinin, nazirlər sovetinin orqanında işləyən müxbir də şəx­si əlaqələrini işə salsa belə ehtiyat hissəsini tapıb aşı­ğa göndərə bilməyib. Planlı sosialist müəssələrində insanlar istə­diklərini vaxtında tapa bilmədiklərindən həmişə əziyyət çəkib­lər.
Mürtaza İsgəndər oğlunun arzusunu yerinə yetirib xatir­ə­lə­ri 2003-cü ildə tamamlayıb redaktora versək də kitabın nəşri yubanırdı. Buna görə də  xanımımın və özümün yaz­dığım xatirələrə, yazışmalarımızı və başqa sənədləri də əla­və edərək “Aşıq İsgəndər Ağbabalı (Xatirə, məqalə, məktub və sənədlərin işığında) adıyla 2006-cı ildə “Səda” nəşriy­ya­tın­da çap etdirdim. İqtisadi vəziyyətə görə kitabın tirajı 200-ü keçmədi.
Az tirajlı kitabı Aşıq İsgəndər Ağbabalının qohum­lar­ı­na, tanışlarına, araşdırıcılara, kitabxanalara payladıq.
 Kitabın nəşrindən beş il sonra, yəni 2011-ci ildə Gürcüstan Res­publikasında Azərbaycan türkcəsində nəşr olunan “Konq­res” qəzetində Əli Abbaslının “Ədəbi düşüncələr. Əli Şa­milə Borçalıdan məktub” ( 28 aprel 2011-ci il, sayı 01(01), səh. 10) məqaləsini oxudum. O, “Aşıq İsgəndər Ağbabalı (Xa­ti­rə, məqalə, məktub və sənədlərin işığında) kitabını oxu­duq­dan düşüncələrini gecdə olsa oxucu ilə bölüşməyi qə­ra­ra alıb. Aşıq İsgəndər yaradıcılığının coşğun pərəs­tiş­ka­rı olan Əli müəllim sənətkara soyuq münasibətdən duy­du­ğu narahatlığı dilə gətirməklə qalmayıb kitab haqqında xoş sözlər söyləmiş, həm də oradakı kəsirləri, xüsusən aşı­ğın ölüm tarixindəki yanlışlığa yol verildiyini göstərmişdi.  
Murtaza İsgəndər oğlu atasının şeirləri çap olunmuş kita­bı mənə bağışlayanda “Aşiq İsgəndər Ağbabalı (Xatirə, mə­qalə, məktub və sənədlərin işığında)” kitabını ondan oxu­maq adıyla alıb qaytarmadıqlarından, az tirajla çap edil­di­yin­də bir çoxlarına kitab verə bilmədiyindən gileylərdi. Söz-sözü çəkdi. O yenədə “Aşıq İsgəndər Ağbabalı (Xatirə, mə­qalə, məktub və sənədlərin işığında) öz xərci ilə çap et­dir­mək istədiyini bildirdi.  Əslində bu kitab Murtuza İs­gə­n­dər oğlunun sifarişi ilə yazılmışdı. Yazılmasından altı il sonra isə o kitabın təkrar nəşri üçün icazə istəyirdi. Atasının xatirəsini əziz tutduğuna, onun irsinə sahib çıxaraq təbliğ etməyə çalışdığına  görə əvvəllər olduğu kimi yenə də ona təşəkkürümü bildirdim. Geniş oxucu kütləsi üçün önəmli olmasa da, Aşıq İsgəndəri tanıyanların, araşdırıcıların və folklor həvəskarlarının marağına cavab verə biləcəyi düşüncəsilə elektron variantını yenidən gözdən keçirdim, bəzi dəqiqləşdirmələr apardım, necə deyərlər təkrar nəşr üçün hazırladım.
 
 
Əli Şamil

21.02.2012
 
 
 
 
 
 
 
KİTAB BELƏ YARANDI
 
 

A

şıq İsgəndər Ağbabalının adı uzun müddət ge­niş mə­na­da, özünəlayiq nə ədəbi ictimaiy­yə­tə, nə folklor­şünas­lara, nə də saz-söz hə­vəs­karlarına bəlli olub. Onu bir zamanlar an­caq məhdud say­da ustad aşıqlarımız – o cümlədən, Əmrah Gül­­məm­mə­dov, Hüseyn Saraclı, Kamandar Əfəndiyev kimi sə­­nət­kar-l­ar tanıyıb, Aşıq İsgəndəri sayıb, sayğı göstəriblər, on­dan sö­zün əsl mənasında öyrənməkdən çəkinməyiblər. O, gör­­düyü­müz və alışdığımız aşıqlardan ifa tərzi, çal-çağırı, mən­sub olduğu aşıq mühiti ilə seçilirdi.
Aşığın ustad şəcərəsi özü ki­mi indiyəcən layiqli qiy­mə­tini almayan və yaradıcılığı dəyə­rin­­cə araşdırılmayan, Aşıq Xəs­tə Hasana gedib çıxır. İgən­dər Ağbabalı uzun müd­dət mət­buat­dan, efirdən, ekrandan, az qala, ağalar, bəy­lər zama­nın­dakı qədər uzaq düşsə də, do­ğu­­lub boya-ba­şa çatdığı Ağ­baba mahalına sığınıb qalmış, Qaza­xıs­tan­da, Özbə­kis­tan­da sürgün ömrü yaşayan soydaş­la­rı­­mız ara­sın­da musi­qi­mi­zi, ədəbiyyatımızı, mədəniyyə­ti­mi­zi yay­maq­la, onların və­tən­lə mənəvi bağlılıqlarının qırıl­ma­­­ma­sına çalışmışdır. Sa­də­cə, onun istedadı, mənsub oldu­ğu aşıq məktəbinin oriji­nal­lığı və sinəsində yaşatdığı saz-söz xə­zi­nəsi zaman-zaman onu özü də bilmədən yaşadığı coğ­ra­fi­yadan çox-çox uzaq­lar­da məşhurlaşdırmışdır.
Belə bir ata sözümüz var: «Pətəyində balın olsun, arısı gə­lər Bağdaddan!» Bu mənada Bakıdan, Gəncədən belə ne­çə-neçə sənətçilər, folklorçular Aşıq İsgəndərin sorağıyla Ağ­ba­baya qonaq gedib, onun çal-çağırını lentə alıb, söylə­di­yi das­tanları toplayıblar. Belə cəfakeş – mən belə deyərdim – el sə­nəti fədailərindən Əli Şamilin, rəhmətlik Azad Ozanın adı­nı xüsusi qeyd etmək yerinə düşər. Doğulub, boya-başa çat­dığım bölgə ilə Ağbaba arasında məsafə atla bir günlük yol olmasına baxmayaraq, şəxsən mən Aşıq İsgəndər Ağba­ba­­lını radioda işə başladığım 1990-cı illərə qədər düz-əməlli ta­­nı­mamışam.  1980-ci illərdə, sadəcə adını folklor araş­dı­rı­cı­­sı Arif Acaloğludan eşitmişəm.
Yadımdadır, 1992-ci ildə qısa müddətdə AzTV-nin         ədə­bi-dram verilişləri redaksiyasında işlədiyim zaman hör­mət­li ya­zıçımız Mövlud Süleymanlı haradansa Aşıq İs­gən­dərin bir lent yazısını əldə etmişdi. Hər oturub-du­ran­da onun bən­­­zərsiz ifasından, tamam fərqli bir aşıq məktəbin­dən gəl­di­yindən danışırdı. Haqqında geniş bir veriliş hazır­la­mağı plan­­laşdırdığı bir vaxtda bədxahlardan kiminsə hə­min lent ya­zısını yoxa çıxartması onu nə qədər yandırıb-yax­dığı bu gün də yadımdadır.
Əli Şamillə tanışlığımdan sonra bildim ki, bu lent yazısı şəxsən onun böyük zəhməti bahasına Naxçıvan televizi­ya­sın­da araya-ərsəyə gəlibmiş. Vaxtilə «Oğuz eli» qəze­tin­də Əli Şamil mənim xahişim və sifarişimlə Güneyli-Quzeyli Azər­­baycan folkloruna, aşıqlarımızın yaradıcılığına dair bir sıra məqalələr yazdı. Onda Aşıq İsgəndərlə bu qədər yaxın ol­duğunu bilməsəm də, bir misra sözdən ötrü dünyanın o ba­şı­na getməyə hazır olduğunu, inadkarlığını, həm də istə­di­yi­ni almayınca dönmədiyini bilirdim.
Azərbaycan radiosunda xalq yaradıcılığı redaksiyasında onu bir veriliş aparmağa dəvət edəndə də şəxsən bu özəllik­lə­rini nəzərə almışdıq. Bilirdik ki, Əli saz-söz, el sənəti, milli-mənəvi dəyərlərimiz barədə dinləyicilərimizə çox şey verə bilər. Belə də oldu.
 Günlərin bir günü Aşıq İsgəndərin oğlu Aşıq Faxfur evinə qonaq çağırdı. Orda çox dostları, həmkarlarını gör­düm. Əlini də xanımı Əzizəylə orada görəndə açığı bir az təəc­cübləndim. Sonra bildim ki, Əli Şamil Aşıq İsgəndərlə ha­­mıdan çox yaxın imiş. Bu kitabı oxuduqca həmin ya­xın­lı­ğı çox incə məqamlarına, məhrəm tərəflərinə rast gəldim, özü­mü o hadisələrin içində hiss etdim.
Aşıq İsgəndərin oğlu Faxfurun evindəki ziyafət zamanı İs­­gəndər Ağbabalının qardaşı Şükür əminin saza-sözə az qa­­la ustad görmüş aşıq qədərində bələdliyi, vurğunluğu bu oca­­ğı hamının gözündə bir daha ucaltdı. Və o sazlı-sözlü məc­­lisə Aşıq İsgəndər yaradıcılığının, ifaçılığının imkan da­xi­­lində geniş öyrənilməsi, toplanması hamımız üçün mə­nə­vi bor­ca çevrildi.
Sonradan aşığın oğlu, uzun müddət Sovet ordusu sıra­la­rın­da zabit kimi xidmət edən Murtazanı gördüm, onunla ta­nış­lığımız aşığın həm ədəbi irsinə, həm də səs yazılarına da­ha diqqətlə yanaşmağıma bir vasitə oldu. Vaxtilə İsgəndər Ağ­ba­balını tanıyanlara, xüsusilə də, folklor­çu­­larımıza xa­ti­rə­­lə­rini yazmağı, ondan yazıya aldıqlarını qələmə alıb bizə çat­dır­mağı xahiş etdim.
Əli Şamilin və xanımı Əzizənin də Aşıq İsgəndər haq­qın­da xatirə yazdıqlarını bilirdim. Birdən gözləmədiyim halda Əli müəllim belə bir kitabı artıq ortaya qoyduğunu bil­di­rən­də və oxumaq üçün mənə verəndə, açığı, təəccüblən­dim. Dü­şün­düm ki, bu boyda xatirə­mi olar, bu ki, bir növ ro­man­dı?! Əli müəllim bunu duy­du. “Bu təkcə xatirə deyil, Aşıq İs­gən­dər­lə mək­tublaşmam, ondan öyrənmək istədik­lər­im, üzə çı­xartmaq istədiklərimdi, düşmən kimi oxu”, – dedi, – “lazım bil­mədiklərini çıxar.”
Kitabı birnəfəsə oxudum. Məktublar məni qoyub gəldi­yi­miz dağlar, yurd yerlərimiz kimi qəribsətdi. Yadıma kən­di­mizdəki sərkar çobanlardan sayılan Qara İsanın bir sözü düş­dü. Qara İsa geyim-keçimi ilə seçilərdi – ağ baş­lığı, bu­xa­ra papağı, ala corabı bu gün də gözümün qaba­ğın­dadı. Qo­ca vaxtlarında deyərdi: «Qabağımda qoyun olmayanda bir az gedən kimi yoruluram». Aşıq İsgəndərin məktubları da be­lə­di:çalıb-çağırıb, söyləmədiyinə görə yazıdığı balaca bir əh­va­lat «yavan» görünür, hiss olunur ki, yerli-yataqlı çat­dır­ma­dığına görə yorulur.
Məktubları Əli müəllim necə yazılıbsa, eləcə də verib – bu çox gözəldi. Lap qrammatik səhvləriylə, yazılış tərziylə, hə­­min məktublar şəxsən məni çox-çox uzaqlara apardı, o «səhv­lər» neçə-neçə doğmalarımı yada saldı. Ustad Xəstə Ha­­sanla bağlı yazışmalar Qazaxıstandan belə səpələnən, bi­zim dağların o üzündə yurdları qarala qalan böyük bir elin sız­laya-sızlaya qalan səsi kimi içimi göynətdi. Aşıq İsgəndər Ağ­babalıdan bəhs edən kitaba ona yazılmış məktublar, aşığın ca­vabları ilə yanaşı, yenə də Qazaxıstanda yaşamaq zorunda olan, Xəstə Hasanın nəvələrindən Aşıq Murtazaya yazılan mək­­tublar və onun cavabları, Naxçıvan televiziyasının bir veri­lişi­­nin mətnini, eləcə də Azərbaycan KP MK-nın katibi Həsən Hə­sənova müraciət, Mədəniyyət Nazirliyindən alınmış cavab da əlavə olunub. Bunlar mövzudan kənar təsiri bağış­la­mır, ək­sinə məsələlərin açılmasına xidmət edir. Çox istərdim ki, bu­rada Ə.Şamilin akademik, xalq yazıçısı, neçə-neçə rəsmi və ic­ti­mai vəzifə sahibi Mirzə İbrahimova yazılmış məktubun da su­rəti olaydı. Bu günkü gənclər və gələcək nəsillər də gö­rə­y­di­­lər ki, müstəmləkəçilərə sədaqətlə qulluq edənlər, xalqın gö­­­zündə böyük görünənlər kiçik bir işi görməkdə belə necə aciz vəziyyətdə qalıblar?!
Bu kitab əslində Aşıq İsgəndər də daxil olmaqla böyük bir mədəniyyətin məktəbin hansı doğanaqlardan keçərək ya­şadığını, bu günümüzə gəlib çatdığını göstərən və Əli Şa­­mil kimi yorulmaq, usanmaq bilmədən bu uğurda çalı­şan ziyalılarımızın vətəndaşlıq, vətənpərvərlik göstər­mə­si­dir.
Bu kitab həm də, vaxt gələcək demirəm, artıq vaxtı gəl­miş gərəkli bir mənbə, artıq tarix olub tarixə qovuşmuş bir qay­naqdır.
 

 
Əhməd OĞUZ
 
 

 

 
 
 
 
 
Əli Şamil
 
 
 
 
SƏMİMİ İNSAN, GÖZƏL SƏNƏTKAR
 
 
 
 
 
 
 
Keşəli
 
Aşıq İsgəndərlə tanışlığımın uzun və maraqlı bir ta­rixi var. Hələ tələbəlik illərində folkloru­muz­da, aşıq poeziyasında       bir-birinə qa­rış­dı­rı­lan mətnlər, adlar məni çox düşündürərdi. Nəyin doğru, nə­yin yanlış olduğunu aydınlaşdırmaq istəyilə axtarışa çıx­mış­dım. Bu yol məni İsgəndər Ağbabalıyadək apardı. Axta­rışa çıxdığım yol Keşəlidən başlayırdı.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Aşıq İsgəndər Ağbabalı Naxçıvan Televiziyasında
çıxışa hazırlışarkən
 
 
 
 
 
 
 
 
Keşəli Kürün sağ sahilində, Tbilisidən 15 kilometr aşağıda bir kənddir. Elə də məşhur deyil. Şəxsən mən orta məktəbi bi­tirib Ba­kıya təhsil ardınca gələnədək bu kəndin adını belə eşit­məmişdim.
 
Sumqayıtda kimyaçıların fəhlə yataqxanasında qalırdım. Bu­ra­dakı fəhlələrin çoxu ya axşam, ya qiyabi şöbələrdə oxu­yanlar, ya da imtahanlara hazırlaşanlar idi. Müxtəlif səbəb­lərə görə qə­bul ola bilməyən yeniyetmələr zavodda işə girir, işləyə-işləyə hazırlaşırdılar. Gözəl bir mühit formalaşmışdı. Heç bir mü­əllim yanına, hazırlıq kurslarına getmədən yeniyetmələr öz­lə­ri hazır­laşır, hazırlıq səviyyə-lərini yoxlamaq üçün suallaşır, fikir mü­badiləsi edir, bir-birlərindən öyrənirdilər. 
 
 
Belə müzakirələrin birində Osmanla tanış olmuşdum. Yerli­lərilə bir otaqda qalırdı. Keşəli kəndinin adını da ilk dəfə ondan eşitmişdim. Gürcüstandakı Marneuli rayonunun Keşəli kən­din­də doğulan Osman qəbul imtahanlarını uğurla versə də müsa­bi­qə­dən keçə bilmədiyinə görə gəlib buraya çıxmışdı. İti yaddaşı, çıl­ğın xasiyyətilə seçilir və həmişə çalışırdı ki, ətraf­dakılar ona da­ha çox diqqət yetirsinlər. Arzusu Azərbay­can Döv­lət Univer­si­tetinin filologiya fakültəsində oxumaq idi.
1968-ci ilin avqustunda o, arzusuna çatdı. Həmin illərdə yal­nız Azərbaycan Dövlət Universitetinin Filologiya fakültə­si­nin nəz­dində Jurnalistika şöbəsi vardı. Mən də oraya qəbul olun­dum. Eyni fakültədə oxuduğumuzdan və Sumqayıt­dan bir- bi­ri­mi­zi tanıdığımızdan çətinlik çəkmədən universitet yataq­xa­na­sın­da bir otaqda qalmağa göndəriş ala bildik.
Bununla Osmanla dostluğumun və onun doğulduğu kəndlə bağ­lı­lığımın təməli qoyuldu. Göyçədə, dağlar qoynunda doğul­muş­dum. Gözümü açandan uca dağlar, buz kimi suyu olan bulaqlar, yaşıl çəmənlər görmüşdüm. Təbiət gözəlliyindən söz düşəndə nəzərimdə doğulduğum bölgə canlanırdı. Düzənlikdə yerləşən, şirin sulu bulaqları olmayan, qışı palçıqlı, yayı tozlu-torpaqlı kəndlərdən xoşum gəlməzdi.
Amma iş elə gətirdi ki, Osmanın təkidilə onların kəndinə ge­dəndən sonra Keşəliyə ürəkdən bağlandım. Osmangilin evi Kü­rün yarğanının qaşında yerləşirdi. Burdan Qarayazı meşəsi ovuc içi kimi görünürdü. Meşədəki maralları, qırqovulları görmək üçün saatlarla oraya baxırdıq. Gah da Kürü keçib bö­yürt­kan və başqa meyvələr yeməyə gedirdik. Osmanın çu­buq­dan hörülmüş səbətin dibinə yem bağlayaraq axşamdan çayın mü­nasib bildiyi ye­rinə qoymasına, onu su aparmasın deyə məf­til­lə bir yerə bər­kit­məsinə, səhər ordan balıq tutmasına maraqla ba­xardım. Uni­versitet tələbəsi olsam da, neçə ildi Xəzərin sa­hi­lin­də yaşasam da üzməyi bacarmırdım. Kəndin 12-13 yaşlı uşaq­ları, Kürdə ba­lıq kimi üzür, burulğanda boğulma­sın­lar deyə yar­ğanın uca ye­rin­dən suya tullanırdılar. Mən də maraqla onlara ba­xır, ləzzət alırdım.
Kənddəki saza-sözə vurğunluq da mənə doğma idi. İlk dəfə bu­rada Nəqşibəndi təriqətilə, insanların mənəvi dünyalarının tə­ləbatını ödəmək üçün Mir Həmzə Seyid Nigarinin şeirlərini oxu­ya-oxuya «dınqır» sədaları altında oynamalarını gördüm. Gör­düklərimin və eşitdiklərimin təsiridir ki, bu gün də Keşə­li­nin adı gələndə quşdan qanad alıb oraya uçmağım gəlir.
 
 
 
 
 
Karslı Aşıq İslam
 
Göyçə mahalında doğulduğumdan aşıq mühiti, dastan­ları­mız, aşıqlarımız və el şairlərimizin yaradıcılığı ilə yaxından ta­nış idim. Bakı Dövlət Universitetinin jurnalistika fakültəsində oxu­sam da, filologiya fakültəsinin tələbələri kimi folklor nümu­nə­ləri toplayır, aşıq musiqisinə daha çox qulaq asır, aşıq­la­rın məc­lisinə daha çox meyl edirdim. 1972-cü ilin yazıydı. Dördüncü kurs­daydım. Osman Əhməd oğlu həyəcanla gəldi ki, Qən­bər (1) Tür­kiyədə yaşayan qohumu Aşıq İslamı Keşəliyə gə­tir­dib. Ma­raq qorxuya üstün gəldi. Biz ikinci kursda oxuyanda fakül­təmiz ayrılmış, Şirməmməd Hüseyinov da dekan seçil­mişdi. Onun zəhmindən nəinki biz tələbələr, hətta müəl­limlər də çəkinər­di­lər. Fakültədə müxtəlif bəhanələrlə ondan icazə alıb gedən tə­ləbələrin başına gətirdiyi hadisələr geniş ya­yıl­mışdı. Aşığın gö­rüşünə getməyə Şirməmməd müəllim icazə ver­məyə­cəyini yax­şı bilirdim. Bir yalan uydursam da sonra üstü açı­lı­ca­ğından qorxaraq dərsləri yarımçıq buraxıb elə həmin axşam qa­tarla yo­la düşdük. Səhər tezdən Rustavidə qatardan düşüb Ke­şə­liyə yollandıq.
Həmin illərdə Türkiyədən qonaq gətirtmək hər oğulun işi de­yildi. Cəmiyyətdə yüksək mövqeyi, nüfuzu olan, mənəm-mə­nəm deyənlərin çoxu ən yaxın qohumlarını belə danırdılar. Belə bir çə­tin şəraitdə Qənbər (Allah rəhmət eləsin) xeyli pulundan keçib, ba­şına bəla açıla biləcəyindən qorxmayıb İslam Ərdənəri Tür­ki­yə­dən – Ərdahanın Kümbətli köyündən qonaq gətirdə bil­mişdi (2).
Aşıq İslamın gəlişi yalnız Keşəlidə deyil, ətraf kəndlərdə də bay­ram əhval-ruhiyyəsi yaratmışdı. Onu evinə qonaq dəvət et­mək üçün adamlar növbəyə düzülmüşdü. Özü də tək İslam ki­şini deyil, başının dəstəsi ilə qonaq çağırırdırlar. Hər qonaqlıq bir toy məclisini xatırladırdı. Hamı kimi biz də Aşıq İslamın söz-söhbətindən doymaq bilmirdik. Bunun bir səbəbi də o idi ki, Aşıq İslam bir məclisdə etdiyi söhbəti ikinci məclisdə qətiy­yən təkrarlamırdı. Türkiyədə adamların həyat tərzinə, ya­şa­­yışına, ən xırda məişət məsə-lələrinə dair onlarla sual ve­rir­dilər. Aşıq İslam da suallara səbr və təmkinlə cavab verirdi. Bir çox­ları da xəlvətdə İkinci Cahan Savaşında və ondan əvvəl izsiz-soraqsız yoxa çıxan qohum-qardaşlarını xəbər alırdı.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Xəstə Hasanla bağlı heyrətləndirici bilgi
 
 
 Folklora, xüsusən də aşıq yaradıcılığına maraq göstər­di­yi­miz­dən Aşıq İslamın söhbətlərini diqqətlə din­lə­yir­dik. Həmin illərdə Tür­kiyədən Azərbaycana kitab, qəzet, jurnal çox az gə­lirdi. M.F.Axun­dov adına Respublika Kitabxa­nasının abu­nə­çisi olduğu «Türk Folk­lor Araşdırmaları», «Yed­ditəpə», «Dil» və s. jurnalları maraqla oxu­yurduq. Oradan, bir də Türkiyə ra­dio­­­su­nun verilişlərindən tanıdı­ğı­mız el sənət­karları–Süm­ma­nı, Şen­lik, Zülali, Aşıq Beyhani (İbra­him Ən­gin) və b. haqqında Aşıq İslamdan əlavə bilgi almağa çalışır, həm də özümüzün mə­lumatlılığımızı göstərirdik.
Söhbət zamanı «Türk Folklor Araşdırmaları»nın 238-240-cı say­larından əzbərlədiyim aşağıdakı qoşmanı söylədim.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Aşıq İslamın avtoqraf ünvanı
 
 
 
 
 
 
Zibadır sevdiyim qəddi-qamətin,
 
Necə vəsf eyləyim cananım səni.
Məni Məcnun etdi çeşmi afətin,
Leylaya bənzətdim a canım, səni.
 
 
 
 
 
 
Qaşların kamandır, müjganın oxdur,
 
Arzı-halın çəkər, müştərin çoxdur,
Dünyanı versələr könlümdə yoxdur,
Vermərəm ey hüsnü fəttahım səni.
 
 
 
 
 
 
Ərbabı, eşqinə ey dil güvəndim,
 
Həsrətinlə yandı canım əfəndim,
Həqiqət eylə, gəl, səndə ləvəndim,
Könlümün taxtında sultanım səni.
 
 
 
 
 
 
Aşıq İslam Ərbabinin «Səni» rədifli qoşmasını söylə-diyimə o qədər də təəccüb etmədi. Onun haqqında xeyli xoş sözlər söylədi. Mən də bu fürsətdən yararlanıb təssüflə bi-ldirdim ki, jurnalda aşığın çox dəyərli divanisinin bir beyt veriblər. Aşıq İslam hansı divaninin bir beytini verdikləri ilə maraqlandı. Mən də aşığın Türkiyədə çap olunan jurnalı oxumadığını hiss edən kimi daha həvəslə, bir az da özümü göstərənsayaq:
 
 
Həsrətindən xəstəyəm, təşni-zəbanım
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
[1] bir su ver.
 
 
 
 
 
 
Hörmət eylə gəl mənə, ey mehribanım bir su ver.
 
beytini deyəndə Aşıq İslam aramla və şirin bir səslə sanki mənim söylədiyim şeiri davam etdirdi.
 
 
 
 
 
 
 
Sallanıban bağdan gələn, ay maralım, bir su ver.
 
 
 
 
 
 
Malım-mülküm sənin olsun, küllü varım, bir su ver.
 
 
 
 
 
 
Vücudumu atəş aldı, dumanım ərşə çıxar.
Qurudu dilim-dodağım, dili-fəraqım
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
[2], bir su ver.
 
 
 
 
 
 
 
Gözəllər xətri əzizdi bir-birindən seçmərəm.
 
 
 
 
 
 
Versələr də dünya malın sevdiyimdən keçmərəm.
Yad əlindən abı-həyat
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
[3] olursa da içmərəm.
Özün doldur, öz əlinlə ey məlalım
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
[4] bir su ver.
 
 
 
 
 
 
 
«Xəstə Hasan gəldi» deyə çağırarlar adımı.
 
 
 
 
 
 
Eşq ucundan yandı cismim, eşidin fəryadımı.
 
 
 
 
 
 
Neyləyirəm dünya malın, almasam muradımı.
 
 
 
 
 
 
Qaşı hilal, abı zülal, ləbi ballım, bir su ver.
 
 
 
 
 
 
 Divaninin möhürbəndindəki Xəstə Hasanın təxəllüsü mə­nim kimi məclisdə əyləşənləri də çaşdırmışdı. Ona ilk etiraz edən Osmanla mən oldum. Belə gözəl bir şeirin Xəstə Hasanın ol­duğuna inanmadığımızı, nəsə bir yanlışlıq olduğunu söylədik. Bizim bu çür təpkimiz İslam Ərdənəri çaşdırdı. 
Müəllimlərimizin elminə güvəncli olduğumuzdan və oxu­duğu­muz kitabların təsirindən Aşıq İslamın dediklərini saf-çü­rük etmə­dən ona Xəstə Hasanı olduqca zəif və istedadsız bir aşıq kimi ta­nıt­­mağa çalışdıq. Fikirlərimizi əsaslandırmaq üçün də Xəstə Ha­sanın Xəstə Qasımın qıfılbəndini öz adından Aşıq Ələsgərə gön­dər­diyi, Ələsgərin də qıfılbəndi açdığını və son bəndlərindən birində
 
 
Qasım «qaf»nandı, Hasan «hey»inən,
 
 
Xeyir çəkməz usdadınnan deyinən,
 
 
İşim yoxdur seyidnən, bəyinən,
 
 
İxtiyarımda qaldı məxluqat,
 
 
Daimil-övqat.
 
deməklə bu şeirin Xəstə Qasımın olduğuna işarə vurduğu haqda olan məşhur rəvayəti misal çəkdik. Məclisdə əyləşənlər aşıq yaradıcılığı ilə yaxından tanış olduqlarından bizim tərə­fi­mizi saxladılar və Xəstə Hasanı ədəbi oğurluqda qına­dı­lar. Hətta Aşıq Ələsgərin şeirləri çap olunmuş kitabı tapıb məş­hur qıfıl­bən­di və ona verilmiş cavabları da oxudular.
 
 
Aşıq İslam çox təəssüfləndi. Ərbabının da, Xəstə Hasanın da Bir su ver divanilərini əzbərdən söylədi və dedi ki, Aşıq Ələsgər böyük sənətkardı. Nə onu bu yolla ucaltmaq olar, nə də Xəstə Ha­san kimi bir ustadı belə aşağılamaq. Xəstə Hasan İrə­van­lı deyil. Axır­kələyin Levis kəndindəndir. Aşıq Ələsgərlə də yaşıd olmayıb. Mən Türkiyədə Aşıq Şenliyin şeirlər kitabını çap etdirmişəm. Ora­da yeniyetmə Hasanı – sizlərin Şenlik kimi ta­nıdığınız aşığı dayısı İbrahim sınağa çəkdirmək üçün Aşıq Nu­runun yanına apardığını yazmışam. Aşıq Nuru da Xəstə Ha­sa­nın şəyirdi – çırağıdır. Aşıq Nuru Şenliyi sınağa çəkəndə ustadı Xəstə Hasanın üç şeirini söylədib. Şenlik də eyni qafiyə ilə cavab verib. Yeniyetmə Hasan sınaqdan uğurla çıxdıqdan sonra Aşıq Nuru ona sənətin sirlərini öyrədib, ustad şilləsi vur­duqdan son­ra aşıqlıq etməsinə icazə verib. Bunları da mən Aşıq Şenliyin oğlu Aşıq Qasımdan eşidib yazmışam. Türkiyədə də çoxları bu məsələni bilir. Sizlərin bilmədiyinizə təəccüb qaldım.
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
 
 
Aşıq İslam Ərdənər. 1982-ci il
 
 
Görüşdə öyrəndik ki, Türkiyədə sadə bir kəndli olan İslam hərdən aşıqlıq da edir və 1960-cı ildə Aşıq Şenlik divanı” adlı ki­­çik bir kitab da çap etdirib. Təssüfləndi ki, həmin kitabını özüy­­lə gətirə bilməyib. Bu kitabla uzun illər keçəndən sonra tanış oldum. Həmin günlərdə isə Aşıq İslamdan Xəstə Hasanın, Şenliyin, Sum­manın və b. xeyli şeirini yazıya aldıq. Tanınmış aşıqların da bil­mədiyi bu şeirlər Azərbaycanda çap olunmadığı üçün folklor­şünaslıqdan dərs deyən müəllimlərimizin də xəbər­ləri yox idi.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Aşıq İslam Ərdənərin avtoqrafla müəllifə göndərdiyi şəkil.
 
 
 
 
 
 
İslam Ərdənərin avtoqrafı.
 
 
 
 
 
Redaksiya qapılarında və ya həqiqət ugrunda
 
Aşıq İslamdan topladığımız şeirlər sənətkarlıq baxımın­dan çox bitkin idi. Onları müəllimlərimizə, o dövr «Ədə­biy­yat və incə­sənət» qəzetində işləyən və xalq yaradıcılığı guşə­si hazır­layan, böyük ehtiram göstərdiyimiz şair Məmməd Asla­na gös­tər­dik. Çox laqeyid qarşıladılar. Bu laqeyidliyi yal­nız orada gör­mə­­dik. Hansı redaksiyanın, nəşriyyatın qapı­sı­nı döydüksə ora­dan əliboş qayıtdıq. Səbəbini bilsək də inid­karlıq edirdik. Sovet hö­kü­məti tərəfindən xəyanətkar elan edilərək sürgünə göndə­ril­miş bir xal­qın övladlarına kö­mək etməyə, onlar haqqında xoş sözlər söylə­məyə çoxlarının hünəri çatmırdı. Bu haqsızlığı başa düşənlərin də bir qismi «azaçıq aşım, ağrımaz başım» prinsipilə yaşayırdı. Az qala suyu da üfürə-üfürə içənlər 1944-cü ilin noyabrın 14-15-də elliklə sürgün olunan bir xalqın oğlu haq­qın­da məqalə verməkdən çəkinirdilər. Özü də ədəbi oğru kimi ta­nı­nı­dılmış bir aşığın şeirlərini çap etməkə heç kim başını ağrıt­maq istə­mirdi.
Nüfuzlu bir şəxs, Xəstə Hasanın şeirlərini çap etdirə və bu ləkənin onun üzərindən silinməsinə yardımçı ola bilərdi. Belə birisini də tapa bilmirdik.
1973-cü ildə universiteti bitirdim. Məni Naxçıvandakı «Şərq qapısı» qəzetinə işləməyə göndərdilər, Osman da öz kəndlərinə döndü. Buna baxmayaraq Keşəli ilə əlaqəni kəsmədim. İldə ol­masa da iki-üç ildə bir oraya gedir, xeyir-şərdə iştirak edirdim.
İslam Ərdənər içimizdə bir şübhə toxumu əkib getmişdi. Biz «Aşıq Ələsgər» kitablarında Xəstə Hasanla bağlı yazılanları yenidən və diqqətlə oxuyanda qarşımıza bəzi suallar çıxdı:
1. Kitabda Xəstə Hasanın İrəvan tərəflərdən olduğu gös­tə­rilir. İrəvan bölgəsində belə bir aşıq olubmu?
 2. Xəstə Hasan bağlamanın bir surətini Aşıq Ələsgərə gön­­dərib. Nədən həmin vaxt Göyçədə Ağ Aşıq, Aşıq Alı ki­mi daha tanınmış ustadlar olduğu halda bağlama gənc, hələ məşhurlaş­ma­mış Ələsgərə göndərilib?
3. Bağlamanın bir surətini də Miskin Bürcüyə gön­dərdiyi, onunsa aça bilməyib beş bəndlik bir qoşma ilə ca­vab verdiyi göstərilir. Bütöv verilmiş şeirin son bəndi belə­dir:
 
 
Müsəmmə Miskinəm, mən zitzi-camal,
 
 
Çün adam güdmüşəm, nə qoyun, nə mal,
 
 
Sən ki, cüz etmisən bu nəzmi kamal,
 
 
Bizə lazım deyil, özgələrə sat!
 
 
 
 
 
 
Nədən möhürbənddə Miskin Bürcü deyil Müsəmmə Miski­nin­dir?
Qaynaqlardan Gəncədə yaşamış, milliyətcə erməni olan Mis­­kin Bürcünün 1848-ci ildə öldüyünü oxumuşduq. Onun Ma­te­na­daranda saxlanan şeir dəftərində Müsəmmə Miskin imzası yoxdu. Şeirlərinin də vəzni, qafiyəsi olduqca pozuqdu.
İlk aydınlaşdırdığımız o oldu ki, Miskin Bürcü ilə Müsəm­mə Miskin ayrı-ayrı şəxslərdi.
İrəvan bölgəsində Xəstə Hasan adlı aşıq olmayıb. Xəstə Ha­san Axırkələyin Levis kəndindəndir.
Lakin bununla kifayətlənmirdik. Bir tərəfdən Türkiyə­də olan Aşıq İslam Ərdənərlə ara-sıra məktublaşır, o biri tə­rəf­d­ən də tanıdığımız aşıqlardan Xəstə Hasanı xəbər alır­dıq. Rəhmət­lik Hüseyn Saraclıdan xəbər alanda dedi ki, onu bilsə-bilsə aşıq İs­gəndər bilər. O, bilməsə əziyyət çə­kib axtarmayın. Hüseyn Sa­­­raclı Aşıq İsgəndərin dəqiq ün­vanını söyləmədi, Ermənistan tə­rəfdən olduğunu söy­ləməklə kifayətləndi.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Aşıq İsgəndərin axtarışında
 
Aşıq İsgəndəri axtarmağımız 5 ildən çox çəkdi. Bir gün Os­man sevinclə telefonda mənə xəbər verdi ki, Marneuli rayo­nu­nun Alget üzümçülük sovxozunda yaşayan Güləşməd Bilal oğ­luy­la görüşüb.(3) O, Aşıq İsgəndərin qohumudu. Ünvanını bilir.
Osmandan aşığın ünvanını aldım. Qalırdı Ermənistan SSR Ama­­­siya rayonunun Ellər kəndinə gedib Aşıq İsgəndərlə gö­rüş­mək. Oralar mənə tanış idi. Yaxşı bilirdim ki, aşıqlar çox vaxt toy­larda, el şənliklərində olurlar. Əvvəlcədən şərtləşməyib get­səm onu tapmaya bilərəm. Odur ki, bir soraqçı məktub yol­la­dım. Familyasını bilmədiyimdən zərfin üstünə «Aşıq İsgəndər Ağ­babalıya çatacaq» yazmışdım. Çox keçmədi mənə cavab gəldi.
Bundan sonra başladım aşığın görüşünə getməyi planla­ma­ğa. Amasiya rayonu sərhəd bölgəsində yerləşdiyindən oraya xü­susi icazə olmadan gedə bilməzdim. İcazə almaq üçün də gə­rək oradan mənim adıma rəsmi dəvət – arayış gələydi. Bu də­vəti –  ara­yışı almaq üçün də gərək Aşıq İsgəndər gedib idarə qa­pı­larında boynunu burub dura, məmurlar insafa gəlib onu qəbul edən­də məni niyə çağırdığı, kim və nəçi olduğum haqda onlara iza­hat verə. Məmurların da könüllərinin xoş vaxtına düş­sə aşığa min­nət qoyub arayışı verə, kefləri istəməsə onu get-gə­lə sala­lar.
Başqa problemlər də vardı. Aşıq arayışı alıb göndərəndə mə­nim getməyə pulum olacaqdımı, işdən icazə ala bilə­cək­dimmi? Bu işləri düzüb-qoşub sahmana salanadək də xeyli vaxt keçdi.
Bunları deməkdə məqsədim odur ki, Amasiya mənə tanış idi. Yolunu-izini, gedib-gəlmə qaydalarını yaxşı bilirdim. Buna bax­­ma­yaraq Aşıq İsgəndərlə görüşməyə münasib bir vaxt ara­yır­­dım.
Amasiya rayonunun Qaraçanta (Əzizbəyov) kəndində müəl­lim ailəsində doğulmuş Ramiz Əsgərov 1972-ci ildə Azər­bay­can Dövlət Universiterinin jurnalistika fakültəsinə qə­bul olun­muşdu. O, birinci kursa qəbul olanda mən beşinci kursda oxu­yur­dum. Buna baxmayaraq söhbətimiz tez tutdu. Mən uni­ver­si­te­ti bitirib təyinatla işləməyə Naxçıvana, Ramiz də təh­si­lini da­vam etdir­mə­yə Moskvaya getdi. Buna baxma­ya­raq əla­qə­miz kə­sil­mədi. Ra­miz yay tətilində Moskva­dan Naxçıvana gə­lər, bir neçə gün biz­də qalar, gəzər, qəzetə məqalalər yazar, radioya ve­ri­lişlər ha­zırlayar, sonra evlərinə yola düşərdi. 1978-ci ildə Unverisiteti bi­tirib diplomu alandan sonra da bizə gəlmişdi. Ora­dan da birlikdə Amasiyaya gedib onun «diplom yuma» mə­ra­simində iştirak etmiş, böyük ailə sahibi Baxşəli müəllimi xey­li xərcə salmışdıq.
 1980-ci ilin avqustunda Ramizin toyu idi. Ailəliklə toya getmişdik. Bakıdan da tələbə yoldaşlarımız gəlmişdi. Toydan son­ra qalmamızı, yaylaqlarda gəzməyimizi, bulaq başına gedib ye­yib-içməyimizi təkid edirdilər. Buna vaxtımız yox idi. İşə qayıt­malıydıq.
Bu dar vaxta baxmayaraq Aşıq İsgəndəri görmək istəyirdim. Ramizin əmisi, rayondakı «Əmək» qəzetinin redaktoru Kərim Əsgərov dadıma çatdı. Redaksiyanın maşınına məni Ellər kən­di­nə aparmağı tapşırdı. Arpa gölündən bir az aralıda, Türki­yə­nin sərhədində yerləşən Ellər kəndinin təbiətini Göyçənin­kin­dən heç nəyilə fərqləndirmək olmazdı. Hər yer çəmənliklər və buz kimi suyu olan bulaqlardı.
Əvvəlcədən məktub yazdığımdan Aşıq İsgəndər məni göz­lə­yir­di. Görüşüb tanış olduq. Çay-çörək tədarükü görmək istə­di­lər­sə də qoymadıq. Elə ilk söhbətilə məni heyrətə saldı. Çox aşıq görsəm də, çox aşıq məclislərində iştirak etsəm də beləsini görməmişdim. O, Göyçə, Qazax-Gəncə, Borçalı, Şir­van aşıqla­rın­dan tamam fərqli üslubda oxuyur və Çıldır, Qars, Axıska aşıqlarının şeirlərini və saz havalarını gözəl bilirdi.
İki-üç saatlıq tanışlıqdan sonra hər ikimiz anladıq ki, belə qaçdı-qovduda iş görmək olmaz. Bunun üçün rahat vaxt, uzun-uzadı söhbətlər və məclislər lazımdır. Şərtləşdik ki,  mü­na­sib olan bir vaxtda görüşək. Hər ikimiz üçün münasib olan vax­tın çatması üçün 3 il keçdi. Görüşümüz 1983-cü ilin Novruz bayramı günlərinə düşdü.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Naxçıvana dəvət
 
 
 
 
 
 
 
 
Aşıq İsgəndərin Naxçıvana gəlməsi üçün çağırış göndər­mə­yin bürokratik əngəlləri çox idi. Buna görə də dəfələr­lə yarar­lan­­dığımız bir üsüldan istifadə etməyi qərara aldıq. Yerevan-Bakı qatarı Naxçıvandan keçirdi. Sərhəd bölgələrində qatarı sər­­hədçilər müşayiət edir, enənlərin sənədlərini diqqətlə yoxla­yır­dılar. Pasportunda sərhəd böl­gə­­sində yaşadığına dair qey­di­yat və yaxud buaxılış vərəqi olma­yanlara bilet belə satmırdılar. Bunu bildiyimizdən ta­nış­lara Yerevandan Bakıyadək (Bakıdan gələnlərə də Yerev­anadək) bilet almağı tapşırırdıq. Sərhəd stan­sı­ya­la­rın­da onları hava almaq, su içmək adıyla perrona en­di­rir və sər­həd­çilərin gözündən yayındırıb aparırdıq. Sərhəd­çilər adam­ların əşyaları endiriləndə kiminsə düşmək istədi­yinin fər­­qinə varırdılar. Yükü endirən həmin bölgədə yaşa­dı­ğın­dan pas­por­tunu göstərməklə sərhədçiləri çaşdırırdı.
 
Buna görə ona yazdım ki, Yerevandan bileti Bakıyadək alsın və Bakıya gedəcəyini söyləsin. Mən onu Naxçıvanda vaqondan su içmək, havasını dəyişmək adıyla endirəcək və sərhədçilərin gözündən yayındırıb evə aparacaqdım.
 1983-cü ilin martın 16-da Ellər kəndinə teleqramma vuraraq onun yolunu gözlədiyimi bildirdim. Bir gün sonra cavab gəldi. Aşıq İsgəndər teleqramda martın 17-də qatarla gələcəyini yazırdı.
Qatar Naxçıvandan keçərkən aşığı vaqondan endirib maşına mindirdik. Hər şey planlaşdırdığımız kimi gedirdi. Sazı endirən­də sərhədçilər duyuq düşdülər. Saz sahibini axtarmağa başla­dı­lar. İsgəndərin buxara papağı, xrom çəkməsi onu «ələ verdi». Sərhədçilər onu əlimizdən alıb aparmaq istəyir, biz isə onlara mü­qavimət göstərirdik. Bu zaman dadımıza bir cavan oğlan çat­dı. O, sərhədçilərin aşığı saxlamaq istədiklərini görüb yanı­mı­za gəldi. Vəziyyətin nə yerdə olduğunu öyrəndikdə vəsiqə­si­ni komandirə göstərdi. Ruslar vəsiqəyə baxıb sakitcə uzaqlaş­dı­lar.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Aşıq İsgəndərə vurulmuş teleqramın cavabı
 
 
 
 
 
 
 
 
Bizi çətin durumdan qurtaran insanla tanış olduq. Göyçənin Ar­danış kəndində doğulan Yusif Novruzov Azərbaycan Dövlət Uni­ver­­si­tetinin tarix fakültəsini qırmızı diplomla bitirib Şəkiyə müəllim işləməyə gedibmiş. Orada vəzifədə işləyən uzaq tanış­la­rının birnin məs­ləhəti və yardımıyla Dövlət Təhlükə­siz­liyi Komitəsində işə girib. Xidməti işə dair xüsusi kurs bitirdikdən sonra onu Naxçıvana işə göndəriblər. Aşıq musiqisinin vurğunu olan, milli dəyərlərimizə hə­mişə sayqıyla yanaşan Yusif Nov­ru­zov reallıqlarla uyğunlaş­ma­yan qanun və təlimatlarla barışa bilmir, bunu söy­ləməkdən belə çəkinmirdi. Bu xasiyyəti də mühafizəkar mə­­murların xoşuna get­mirdi. Çünki onlar işin ma­hiy­yətinə, iş­çi­nin savad və ağlına deyil, görüntüyə, işçinin mü­ti­li­yinə və məd­dahlı­ğına üstünlük verirdilər. Öz düşüncəsi, öz fik­ri olan insan təhlükəli, etibarsız, bütün göstə­rişləri «Bəli!», «Baş üs­tə!» deyərək qul mütiliyi ilə yerinə yerirən­lər isə ba­ca­rıq­lı işçi kimi qəbul edilirdi. Yəni onların nəzərində peşa­kar təh­lükə­siz­lik işçisi nəinki aşığı sər­həd­çilərin əlindən alıb bu­rax­­malı, əksinə aşığı da, onu dəvət edəni də cəzalandır­ma­lıy­dı. Çox şükür ki, Yusifin bu hərəkə­tindən rəh­bər­­li­yini xə­bə­ri ol­madı. Sonralar da bir sıra işlərdə beləcə dadımıza çatırdı.
 
Aşıq İsgəndər gördüyüm aşıqlardan istər oxu tərzi, istərsə də bil­diyi şeir və dastanlarla fərqlənirdi. Mən ondan eşitmədiyim das­tan­­ları, şeirləri toplamaq istəyirdim. Dost-tanış da maqaqlı bir aşıq qo­nağım olduğunu eşidib bizə gəlir, onu oxudub qulaq asır­dı­lar. Adə­­tən aşıqlar oxuyanda şabaş verdikcə daha da həvəslənirlər. Aşıq İsgən­dərə dost-tanış şabaş verəndə geri qaytararaq dedi: «Mən ev­­dən çıxan­da deməmişəm toya, sün­nə­tə gedirəm, demişəm qonaq ge­­di­rəm. Burda da məclis apar­mıram, dövran yığam» Bununla məc­lis­­lə­rimiz yoluna düş­dü. O, eşit­mə­di­yi­miz dastan və şeirləri oxuyur, saz hava­la­rını çalırdı. Bizim ona sifa­riş verməyimzə ehtiyac qal­mırdı.
Göyçədə və radio-televiziyada aşıqlardan eşitdiyim saz hava­la­rını Aşıq İsgəndər bilirdi. Onun çaldığı havalar haqqında isə nə mənim, nə tanıdığım folklorçuların və aşıqların bilgisi vardı. Şen­liyin şeirlərinin əksəriyyətini əzbərdən bilən aşıq onu həm də bir bəstəçi kimi tanıdırdı. Aşıq İsgəndərə görə «Çu­xu­rova», «Xoş­da­maq», «Sarı yaylıq», «Otalı qız», «Çalpa­paq», «Dəli hic­ranı», «Kür­doğlu» və s. mahnıların müəllifi Aşıq Şen­lik olub. O, «Kö­şə­başı», «Dərbədəri», «Qəribi», «Nəcəfi», «Do­şan­­quluoğlu şikəstəsi» və b. saz havalarının da olduğunu söy­lə­yir və çalıb oxuyurdu.
 
 
 
 
 
 
 
 
Proqram hazırlığı
 
 
Mütəxəssislərin diqqətini çəksin və arxivdə qalsın deyə Nax­­­­çı­van radiosunun fondu üçün Aşıq İsgəndərin ifasında «Das­­­­­tanı» havası üstə Xəstə Hasanın «Ayağı gözdər», «Dər­bə­də­­ri» üstə Abbas Tufarqanlının «Yetişər», «Çalpapaq» havası üs­tə Şenliyin «Dedi», «Atüstü» havası üstə «Yaralı Mahmud» das­­tanından «Ya­ram var mənim»i, televiziya üçün «Şahsevəni» ha­­vası üstə özünün yazdığı «Telli sazım»ı, «Çuxu­ro­ba» havası üs­tə Dəllək Muradın «Elə­mə» ustadna­mə­sini, «Dastanı» havası üs­tə Xəstə Hasanın «Aya­ğı gözdər» qoş­ma­sını, «Müxəmməs» havası üstə Molla Cümənin «Pəri» şeirini oxu­masını planlaş­dır­dıq.
Bundan başqa, aşığın ifasında əvvəllər çalınan, indi unu­dul­maq­da olan, buna görə də aşıqların «Köhnə irfanı» dedikləri hava­nı, «Sum­manı», «Köhnə keşişoğlu» «Çuxurova», «Xoşda­maq», «Sal­ya­nı» hava­larını, Aşıq Əsədin qardaşı Mə­həm­mədin «Bacına», Çor­ru Mə­həm­mədin «Arvad səni kur­sa yazıflar» misrasıyla baş­layan şeirləri və «Şair Kazım» das­tanı incə yu­mo­ruy­la seçildiyinə görə onları da yazdırıb özüm­də saxladım ki, Nax­çıvan radiosunun gə­ləcək veriliş­lə­rin­də və Azərbaycan ra­dio­sunun «Bulaq» proq­ra­mında səsləndirək.
Qəzetdə və televiziyada mənə ikili münasibət vardı. İşçilərin bə­ziləri mənə hörmətlə yanaşır, xatirimi istəyir, fikir birliyinə gələ bi­lirdiksə, bəziləri də məndən xoşu gəlmədiyinə görə im­za­mın mət­buatda görünməsini, radio və televiziyaya veriliş ha­zır­la­mağımı is­tə­mirdi. Buna görə də onlar açıq-aşkar işimə mane olur­dular. İşimə mane olmağa çalışanlardan biri də televiziyanın baş rejissoru, ko­mitə sədri ilə ailəvi yaxın olan Əhməd İma­nov idi. İstəmirdim mə­nə görə Aşıq İsgəndərin səsinin ya­zıl­masına, ek­randa və efirdə ve­ril­məsinə əngəl törət­sinlər. Aşıq İsgəndəri ta­nıyan elə adam da yox idi ki, mən geri çəki­ləm, o qabağa dü­şüb bu işləri görə. Həm də is­təmirdim ki, Aşıq İs­gəndər kimi bir insan kiməsə rüşvət verməklə ek­­­rana, efirə yol tapa. İs­tə­yir­dim o mətbuat işçilərindən razı qayıt­sın.
Televiziyada işləyən, vəziyyətdən yaxşıca xəbərdar olan dost­larla məsləhətləşib evdə bir qonaqlıq təşkil etdim. Buraya tele­vi­ziya komi­təsinin sədrini və saz həvəskarı olan aparıcı işçilərindən də bir neçə­si­ni çağırdım.
Aşıq İsgəndərlə əvvəlcədən hansı havaları çalacağını, hansı mah­nıları oxuyacağını müəyyənləşdirdik. Məclis başladı. Aşıq çay iç­məyə fasilə verəndə mən onun oxuduğu mahnılar haq­qın­da söz deməklə əyləşənlər arasında bir fikir mübadiləsinə yol açdım. Məclis olduqca uğurlu keçdi. Elə oradaca qərara aldıq ki, televiziyada 45 dəqiqəlik, radioda 20 dəqiqəlik veriliş və radionun fondu üçün də yalnız mahnılardan ibarət 45 dəqiqəlik lent hazırlansın. Həmin dövr­də Naxçıvan televiziyasının gündə bir saatlıq efir vaxtı vardı. Demək xəbərlər­dən sonrakı bütün vaxt Aşıq İsgəndərə həsr olunacaqdı.
Verilişlərin ssenarisini mən hazırlasam da mətnin altına ko­mi­tə sədrinin imzasını qoydum ki, işçilər verilişin hazırlan­ma­sı­na həvəslə girişsinlər. Hətta verilişi hazırlayacaq texniki iş­çi­lə­rə araq da aldım. Mənə görə verilişi pozmaq istəyənlər ssena­ri­də komitə sədri Elxan Əliyevin adını görüb çıxılmaz vəziy­yət­də qaldılar. Sadəcə məni veri­lişin aparıcılığından uzaqlaş­dır­dı­lar. Naxçıvan Pedaqoji İnstitu­tun­da müəllim işləyən, hadi­sə­lər­dən xəbərsiz Əsgər Qədimovu dəvət et­di­lər. Əsgər müəllim aşıq və onun yaradıcılığı ilə yaxından tanış ol­ma­sa da mətni oxumaqla verilişi gözəl apardı və bu da məni qane etdi.
Radio və televiziyada işlərimiz yaxşı getdi. Sonralar da bu ve­ri­liş­lə­ri təkrar-təkrar səsləndirdilər. Səhv etmirəmsə Naxçı­va­­­na tə­lə­bə yol­daşı Əqidə Ələkbərovaya qonaq gəlmiş Kamilə Axun­dova ra­dio­da Aşıq İsgəndərin oxumalarını eşidən­dən son­ra onunla ma­raq­lan­mış və gəlib məni tapmışdı. Ata-babası Ab­şe­ronun Saray kən­din­dən olan, Bakıda doğulan, orta və ali mək­tə­bi rusca bitirsə də ana di­lin­də səlis danışan və yazan Ka­mi­lə Axun­dova ilk görüşdən yüksək mə­də­niy­yə­ti və davra­nı­şıyla rəğ­bətimi qazandı. Evimizə gəl­dilər. Aşıq musiqisi ilə bağ­­lı ol­duq­ca cəlbedici söhbətləri məni va­leh etmişdi. Bilmir­dim ona ne­cə kömək edim ki, saz musiqisilə bağlı sanballı bir əsər or­ta­ya qoy­sun. Sakit, təmkinli və təmənnasız, kim­səyə əziy­­yət ver­mə­yi istə­məyən bu gənc xanım, Naxçıvan radiosu üçün ya­zıl­mış lentin su­rə­tini və Aşıq İsgəndərin dəqiq ün­vanını, is­tədi. Özü gedib aşığı ta­pa­ca­ğını və daha genişliyi ilə lentə ala­cağını söy­­lədi.
Aşıq İsgəndər haqqında qəzetə məqaləni mən yazsaydım, onu doğrayıb tökəcəkdilər. Ona görə də qəzetin ədəbiyyat şö­bəsində işləyən Ceyran Nəbiyevadan xahiş etdim ki, Aşıq İsgəndər haq­qın­da məqaləni o yazsın. Ötkəm, sözü sərt deyən, yaradıcılıqda olduq­ca lirik ovqatlı Ceyran xanım əvvəlcə aşığın yaradıcılığıyla yaxın­dan tanış olmadığını bəhanə gətirsə də mənim təkidimi görüb razı­laşdı. Yaxşı bilirdim ki, əri dövlət təhlükəsizliyi komitəsinin Naxçı­van təşkilatında işlədiyindən onun yazılarında zərrəbinlə sətiraltı mənalar axtarmırdılar.
Aşıq İsgəndəri redaksiyaya aparıb Ceyran xanımla tanış et­dim. Aşı­ğı otağına dəvət edərək faktları götürmək istədi. Bir az­dan Cey­ran xanım məni dəhlizə çağıraraq məqaləni yaza
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Aşıq İsgəndər Ağbabalı və Naxçıvan Pedaqoji İnstitutunun
 
 
 
 
 
 
 
 
müəllimi Əsgər Qədimov televiziya verilişində.

bilməyəcəyini söy­lədi. Mən təəccüblə «niyə?» sualını ver-dikdə təbəssümlə bil­dir­di ki, aşığın dediklərini yaxşı başa düşmür. Əlavə suallar verməyə də uta­nır. Məni bərk gül-mək tutdu. Za­rafatla dedim ki, qoy aşıq nə istəyir danışsın sonra mən «tər­cümə» edərəm. Sonra mən aşığın əvə­zində müxbirin sual­la­rına cavab verdim. Ceyran xanım həmin faktlar əsa­sında Aşıq İs­gəndər haqqında gözəl bir məqalə yazdı.

Aşıq İsgəndər Naxçıvanda qonaq olduğu müddətdə Dövlət Pe­daqoji İnstitutunda müəllim işləyən Məhərrəm Cəfərovla da görüş­dü. Bu görüş onda olduqca xoş təəssürat yaratdı. Mənə yazdığı mək­tublarında həmişə onu da Əsgər müəllimi də hör­mət­lə xatır­la­yır, onlara salamını çatdırmamı xahiş edirdi.
On gündən çox Naxçıvanda müxtəlif ailələrlə, insanlarla tanış olan Aşıq İsgəndəri gələndə yalnız mən qarşılamışdımsa yola sal­mağa gələnlərin sayı 20 nəfərdən çox idi.
Aşıq İsgəndər getdikdən sonra Naxçıvan televiziyasındakı çıxı­şını gö­rənlər, radioda səsini eşidənlər onu öz məclislərinə dəvət etmək üçün müraciət edirdilər. Naxçıvanda yaşamadığını bildikdə təssüf­lə­nir, bir də gəlsə onlara da bildirməyimi xahiş edirdilər.
 
 
 
 
 
 
 
 
Ağbabadan köç
 
 
Aşıq İsgəndərlə cəmi iki dəfə görüşsək də bu görüşlər bizi elə doğ­malaşdırdı ki, o dünyasını dəyişəndən sonra övladları ilə dost­­lu­ğumuz bu gün də davam edir. Onunla məktublaş­ma­mız isə müx­tə­lif fasilələrlə on ilə yaxın çəkdi. Milli azadlıq hə­rə­­katı 1988-ci ildən elə bir vüsət aldı ki, dost-tanışa məktub yaz­­ma­ğı, əlaqə sax­la­mağı düşünməyə belə imkan olmadı. Aşıq İs­gən­dər də Ru­siyanın ya­rat­dığı Ermənistan-Azərbaycan qar­şıdur­masının zərər­çə­kən­lərindən bi­ri kimi, min bir zəhmətlə tikdiyi evi-eşiyi qoyub Azərbaycana köç­mə­li oldu. Yazdığı mək­­­tubdan xəbər tutdum ki, Şamxor rayonunda yer­ləşiblər. Ca­vab yol­la­sam da ona əvvəlkilər kimi geniş məktub ya­za bil­mədim.
Səhv etmirəmsə, 1992-ci ildə yazıçı Mövlud Süleymanlı bir aşıq haq­qında telefilmi, yoxsa böyük bir verilişmi hazırlamaq is­tə­diyini bildirdi. Mən Aşıq İsgəndəri münasib saydım və ad­resini verdim. Bir azdan Mövlud Süleymanlı Aşıq İsgəndərin dün­yasını dəyiş­di­yini bil­dirdi. Sonralar öyrəndim ki, Aşıq İs­gən­dər Gülməm­mə­dov 1992-ci ilin aprelin 24-də dünyasını dəyişib.
1993-cü il hadisələrindən sonra Bakıya köçməli oldum. Aşığın övladları məni tapdılar. Onlar da köçüb Bakıda məskun­laşmışdılar. Mənə həmişə hörmət və sayqı ilə yanaşan bu in­san­larla əlaqə­lə­rimiz genişləndi. Beləcə Aşıq İsgəndərlə baş­la­nan tanışlığım bir nəsillə sə­mimi münasibətlərə çevrildi. Aşığın sə­nətini davam et­dirən oğlu Fax­fur da, qardaşlırı da, hətta İs­gən­dərin qardaşı və qardaşı uşaqları da mənim hörmə­timi sax­la­yırlar.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
10-15  mart 2003.
 

 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
Əzizə Şamil
 
 
 
 
 
 
 
 
 
AĞBABADAN GƏLƏN QONAQ
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
G
özümü açıb evimizi qonaq-qaralı görmüşəm. Ata­mın müxtəlif bölgələrdən, müxtəlif peşə sa­hi­bi olan dostları vardı. Onlar xüsusən yayda Qu­baya gəzməyə gələndə evimiz daha gur olardı.
Ailə qurandan sonra da evimizin qonaq-qaralı olması mə­ni sıxmadı. Kirayə qaldığımız evlərdə də qonaqlar qar­şıla­yıb yola salırdıq, mənzil alandan sonra da. Hər iki­miz jurnalist işlədiyimizdən qonaqlarımız arasında müx­təlif peşə sahibləri olurdu. Amma onların tərkibi eyni deyildi. Ədə­biy­yat, mədəniyyət adamları arasında folklor­çular çoxluq təş­kil edirdi. Həmişə ehtiramla xatırladığım bu insanlar ara­sın­da, qəribə davranışı ilə yadımda qalan Aşıq İsgəndər haq­­qında tez-tez söhbət açıram. Familyası Gülməmmədov ol­sa da Əliyə yazdığı məktublarına həmişə İsgəndər Ağba­balı imzası qoyardı. Zərfin üstünü də beləcə yazardı. O dövrdə tək-tək adamlar bunu edərdi. İsgəndər Ağbabalı da o tək-təklərdən idi.
 Evimizə gələn aşıqlardan o, istər ləhcəsilə, istər oxu tər­zilə, istər də səmimiyyəti ilə seçilirdi. Aşıqların əksəriy­yə­­tində müşahidə etdiyim özünüöymə onda yox idi. Əli ilə söh­bət edəndə tez-tez «onları mən bilmirəm»,- deyə sə­mi­mi etiraflar edər, ya da «mən bildiyimdə belədi», deyərdi.
Əli jurnalistika fakültəsini bitirsə də tələbəlikdən folk­lora, araşdırmaya həvəsli idi. Sonuncu kursda oxu­yan­da Türkiyədən Gürcüstanın Keşəli kəndinə aşıq gəldiyini eşidib dərsləri buraxıb dostu Osmanla ora getmişdi. Orada görüşdüyü Aşıq İslam Ərdənərdən heyran­lıqla danışardı. Elə Aşıq İslamdan da Axırkələkli Xəstə Hasan haqqında maraqlı faktlar toplamışdı. Çox təəssüf edirdi ki, Azər­bay­can aşıqları bu böyük sənətkarın şeirlərini bilmir. Folk­lor­şünaslar isə onu ədəbi oğru kimi tanıyır.
Xəstə Hasanın həyat və yaradıcılığını öyrənmək həvəsi də onun İsgəndər Ağbabalı ilə qiyabi tanışlığına səbəb olmuş­du. Onunla məktublaşırdı. Daha yaxından tanış ol­maq və bil­gi almaq üçün aşığı Naxçıvana dəvət etdi. Nax­çıvana xüsusi buraxılışsız gəlməyə icazə vermirdilər. Bu bu­ra­xılışı al­maq istəyəndə də bürokratik əngəllərlə qar­şılaşırdıq. Ona gö­rə də Əli İsgəndər Ağbabalıyı Yere­va­na gəlib Bakı–Ye­re­van qatarına bilet almağı, Naxçı­vana çatanda su içmək bə­ha­­nəsilə stansiyaya düşməyi, per­ronda onu qarşıla­ya­ca­ğı­nı yaz­dı. Beləcə, Aşıq İsgəndər Ağba­balı 1983-ci ilin martında bizə qonaq gəldi
İsgəndər Ağbabalını qonaq saxladığımız ilk gündən onun­la ata-bala münasibətlərimiz yarandı. Yemək hazırla­ma­mışdan öncə ürəyinin nə istədiyini soruşurdum. Bilirdim ki, ömrü boyu kənddə yaşamış, bir bölgənin xörəklərini yeməyə alışmış insan başqa xörəkləri yeməyə çətin alışır. Amma o, məni əziyyətə salmamaq üçün «nə istə­yirsən onu da bişir», deyirdi. Sonra bildim ki, çox yerləri gəzib, xüsusən də Qazaxıstanda, Qırğızıstanda, Öz­bə­kistanda olub və oraların yeməyini yeyib, müxtəlif mət­bəxlərlə tanış olub.
Gündüzlər Əli ilə redaksiyaya, yerli televiziyaya, radioya gedərdilər. Səsini lentə yazar, veriliş hazırla­yar­dılar. Elə aşıq mahnıları var idi ki, ilk dəfə onu İsgəndər Ağbabalının dilindən eşidirdik. Oxuma tərzi də tamamilə özünəməxsus idi. Folkolrçular, musiqiçilər, səs rejissorları buna məəttəl qalmışdılar. Ustad aşıq isə yorulmadan, eyni mahnıları dönə-dönə oxuyur, dastanları həvəslə söyləyirdi.
“Ey-ey çalpapaq, ey-ey gülyanaq”... Bu mahnını Bülbü­lün ifasında dəfələrlə eşitmişdim. Müəllifi bilinməyən xalq mahnısı kimi tanıyırdım. Birdən onu Aşıq İsgəndərin ifasın­da sazın müşayətilə eşidəndə təəccübləndim. Aşıq İsgəndər isə məclisdəkilərin təəccübünü görüb dedi ki, bu mahnının sözləri və musiqisi Aşıq Şenliyindir. Öncə mən də onun söz­lərinə şübhə ilə yanaşdım. Sonralar evimizdə qonaq olan, Üzeyir Hacıbəyov adına Azərbaycan Dövlət Konser­vatori­ya­sının məzunu, araşdırıcı Kamilə Axundova «Çal­papaq» xalq mahnısının saz musiqisi əsasında forma­laş­dığını izah etdi.
Novruz bayramı günləri olduğundan çoxlu şirniyyat bişirmişdim. Hər dəfə şəkərbura yeyəndə deyərdi: “A qızım, yaman dadlıdır, bunun bişirilmə qaydasını yaz ver aparım, qoy bizim arvad da bişirsin.” Mən isə zarafatla: “İsgəndər əmi, bu təndirdə bişməz”, – deyərdim. Cavabı da bu olardı ki, onda arvadın özünü bura gətirəcəm, öyrədərsən.
Mən də zarafat edərdim. Deyərdim ki, gətir, mən də on­dan bəzi xörəkləri bişirməyi öyrənəcəm. Göyçəli gəlini ol­sam da hələ xəngəli, xaşılı onlar kimi dadlı bişirməyi bacar­mırdım. İsgəndər əmi isə uşaq sadəlövhlüyü ilə “yox ay qızım, mən Borçalıda, Qazaxda, Qazaxısıtanda çox oluram. Çox yerdə xəngəl yemişəm. Dadını yaxşı bilirəm. Sənin qu­rud əzməyinə, xəngəl bişirməyinə mat qalmışdım. Lap yaxşı pişirmişdin. Gördün hamısını yedilər, heç kimin qava­ğında qalmadı.”
Bir dəfə könlü xoş olsun, özünü evlərindəki kimi hiss etsin deyə qovrulmuş əriştədən xörək bişirdim. Xörəyi görəndə maraqla əriştəni haradan aldığımı xəbər aldı. Qov­rulmuş əriştəni kənddən pay versələr də, mən zarafata salıb özüm doğrayıb, qurudub, sonra da qovurduğumu söylədim. Heyrətləndi. Aşığa görə mənim təhsilim və iş yerimlə bişirdiyim xörəklər heç uyğun gəlmirdi. (Onda Azərbaycan KP Naxçıvan Vilayət Komitəsində işləyirdim) Əriştə kəs­mə­yin çox əziyyətli iş olduğun söylədi və mənim bu qədər işi görməyimə mat qaldığını bildirdi. Sonra da Qaza­xıstanda gördüyü «lapşa kəsən maşını» təriflədi və «lap­şa»ya qoşdu­ğu mahnını oxudu. Mənim əməyimi yün­gül­­ləş­dirmək üçün Qazaxıstana gedəndə «lapşa kəsən maşın» alıb gətirəcəyini söylədi.
Onun səsindən, sənətkarlığından doymayanlar, haq­qın­da mətbuatda, tele-radioda eşidən dost-tanışlarımız axşam­lar bizim evə toplaşırdılar. Belə axşamların birində istədik ki, dost­larımızdan birinə zarafat edək. Aşıq İsgəndər hə­min ax­şam “Göyçəli Şair Kazımın” dastanını danışacaqdı. Əv­­vəl­­cədən onu dilə tutduq ki, dastanı danışarkən bir az də­yi­şik­lik etsin, məsələni ona gətirib çıxarsın ki, dostu­mu­zun qıs­qanc arvadına dərs olsun. Aşıq bizdən soruşdu ki, ar­vadı nə­çidir? Dedik, tibb bacısı. Maraqla gözlədiyimiz an gəlib çatdı. Dastanı şirin bir dillə danışaraq gətirib o yerə çı­xaran İsgəndər Ağbabalı: “o kim ola, kim ola” sualına özü də xü­susi vurğuyla “med-sestradır” cavabını verdi. Məclis­də­­kilə­rin hamısı məsələni başa düşüb, gülməkdən uğun­du­lar.
Aşıq İsgəndər Ağbabalı belə bir səmimi, ürəyiyumşaq, kövrək insan idi. Bizdə qonaq olduğu günlərin birində işdən evə gələndə gördüm ki, bikef oturub. Məni görən kimi: “A, qızım, bu gün bir xəta eləmişəm”, dedi. Soruşdum ki, nə olub, İsgəndər əmi? Əlindəki açar qırığını mənə uzatdı. Sən demə qapını bağlayıb həyətə düşmək istəyəndə açarı kilidin içərisində necə burursa qırılır. Açarın başı aşığın əlində, dili isə kilidin içində qalır. Əli ilə vədələşdiyi yerə gedə bilməyən aşıq kor-peşiman evdə oturub bizi gözləyib. Biz evə gələndə günahkar uşaq təbəssümü ilə üzümə baxıb açarın bir hissə­sini mənə verdi.
Aşıqla bağlı yadımda qalan xoş xatirələrdən biri də onun Qazaxıstan səfərləri ilə bağlı söhbətləri idi. Dediyinə gö­rə, hər il olmasa da iki-üç ildən bir Qazaxıstana, Qır­ğızıs­tana gedər, orada yaşayan 20-30-cu illərdə sürgün olu­nan azər­baycan­lıların, eləcə də 1944-cü ildə Gürcüs­tan­dan sürgün edilən, indi Axıska-Mesxeti türkləri adlan­dırı­lan soy­daş­ları­mızın toylarını, şənliklərini aparardı. Həmin toy­larda ba­şına gələnlərdən, eləcə də oradakı soydaşla­rı­mı­­zın ta­leyin­dən ma­raq­lı söhbətlər açardı. O, həm də Qaza­xıs­tanda, Qır­ğızıs­tan­da yaşayan soydaşlarımızın bildikləri aşıq şeirlərini, dastanları Azərbaycanda təbliğ edən bəlkə də ye­ganə sənət­kardır.
Doğulub boya-başa çatdığı Ağbaba mahalından, oranın təbii gözəlliklərindən, ailə üzvlərindən, xüsusilə xanımının yaxşı insan olmasından danışar, bizi də kəndlərinə dəvət edərdi.
İsgəndər Ağbabalı yaşca böyük olsa da bizimlə söhbətləri incə, duzlu zarafatsız keçmirdi. İndiyədək neçə-neçə məc­lislər yola salmışdı, böyüklə böyük, uşaqla uşaq idi. Əsl el sənətkarı kimi el sənətinin incəliklərinə el arasında yiyələn­mişdi. Elə bu sərvətin qədrini də böyük həvəs və məhəbbətlə elinə sərf edirdi.
Aşıq İsgəndər Naxçıvandan gedəndən sonra da bizimlə əlaqəsini kəsmədi. Harada olsa bizə məktub yazırdı. Əlinin işi çox olanda, yaxud Naxçıvanda olmayanda onun mək­tub­larına cavabı mən yazırdım. Mövzu ilə yaxından tanış oldu­ğumdan və məktubları makina ilə yazdığımdan Aşıq İs­kən­dər məktuba cavabı Əli yazmadığını hiss etməzdi. Mən yaxşı bilirdim ki, hiss etsə də üstünü vur­mazdı. Çünkü adət­lərimizə sayqı ilə yanaşan, onu həmişə qoru­mağa çalışan insan­lardan idi.
 Aşığın ölüm xəbərini gec eşitsək də bir cümə axşamı ehsan hazırlayıb onu tanıyanları da dəvət etdik. İskəndər Ağbabalını xatırladıq, onun xatirəsini yad edərək fatihə oxuduq. Mühasirə vəziyyətində olan, adamların başı sərhəd bölgələrindəki döyüşlərə qarışan Naxsıvanda daha böyük təbirlər keçirmək o yana qalsın, heç radio və televiziyada verlişlər də hazırlayıb efirə verə bilmədik.
 
 
 
 
 
 
 
 
        03.04.2003
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
MƏKTUBLAR
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Aşıq İsgəndərlə yazışmalarımızın folklorşünaslıq və mə­­nəvi dəyərlərimiz baxımından əhəmiyyətli ola biləcəyini dü­şü­nərək onları da çap etdirməyi münasib saydım. Mək­tub­­ların dil və üslubuna, oradakı fikirlərə və faktlara to­xun­madım.
 
 
 
 
 
 
 
 
Aşıq İsgəndərlə 1980-ci illərdən məktubaşmağa baş­lasam da bu məktubların hamısı məndə qalmayıb. Onların bir çoxu zamanın qovğalı günlərinin güdazına gedib. Olduq­ca səliqəli olan aşıq köçhaköçdə nəinki məktubları, çox şeyini itirib. Ömrünün ahıl çağlarında rastlaşdığı qarışıqlıq ona çox ağır təsir edib. Mən də milli azadlıq hərəkatına qo­şul­du­ğuma görə polis və hərbçilərin müsadirəsindən qur­tar­­­maq üçün arxivimdəki sənədləri, məktubları və yazıları təh­lükəsiz bildiyim yerlərdə, dost-tanışlarda saxla­dır­dım. Son­ralar onların bir qismini tapa bilmədim. Aşığın ai­lə­sində qalan və məndə olan məktubları bir yerə top­la­ya­raq tarix­lə­rinə uyğun ardıcıllıqla çap etdirməyi qərara aldım. Tarixi olmayan məktubları da məzmunlarına görə müəyyən­ləş­di­rib ardıcıllığı gözləməyə çalışdım.
 
 
 
 
 
 
 
 
Hörmətli məktub! Ən əvvəla qələmi əlimə alıb, bu qısa məktubum ilə sizə çox-çox salam edirəm. Mən sizin məktubu aldım, oxudum. Çox şad oldum.
 
Əli can! Sizin sualların hamsı məndə var. Mənim istəkli qardaşım Məhərrəmə çox-çox salam edərsən. Mən bu məktubla sizə həmin sualların cavabını yerli-yerində yazıb, başa gətirə bilmərəm. Yaxşı olar ki, mənim özüm gəlim. Məhərrəmə (4) və sizə yerli yerində olan əhvalatı izah edim. İndi sizdən xahi­şim odur ki, tez gəlməyim üçün siz mənə bir teleqramma vurun. Bizim milis idarəsindən propuskanı tez alıb gəlim. Propuskasız gəlmək mümkün deyil. Burada da teleqramma olmasa, propuska vermirlər.
Sizə bildirim Xəstə Hasandən. Onun qohumları Qazaxıstan­dadır. Mən Qazaxıstanda çox olmuşam. Qırğızıstanda, Özbəkis­tan­da və Qazaxıstanda Axırkələkdən gedənlərin əksəriyyəti oradadılar. Xəstə Hasanın qohumlarından biri mənim şagir­dim­dir. Adı da Murtuzadır. Xəstə Hasanin qardaşı oğlunun oğlu Murad 118 yaşındadır. Hal-hazırda yaşayır. Sizin tanıdığınız İslamı(5) da tanıyıram, xəbərini almışam. Sınıxdan getmədir. Əsli Ağbabalıdır. İkinci bir aşıq da var. O da Ağbabalıdır. Adı Rustam Alyunus oğludur (6). O da buradan getmədir. Mənə öz rəsmini və oxuduğu lenti göndərib.
Xəstə Hasan Əsbincə rayonun Levis kəndindəndir. Axır­kə­lək şəhərindəndir. Xəstə Hasan Aşıq Ələsgəri görməyib. Vaqifin dövrində olub. Xəstə Hasan hicri tarixinin 1214-cü ilində 50-60 yaşındaymış. O, həm aşıq, həm də şair olub. Xəstə Hasanın qardaşı oğlu tutulub. Xəstə Hasan Orucluq bayramında Axırkələk şəhərinin Xosbiya bəylərindən Dədə bəyin yanına minnətə gedib. Dədə bəy də Orucluq bayramını şən keçirmək üçün Aşıq İrfaniyi gətirib. İrfaniyə bəylər deyir ki, sən elə bağlama de ki, Xəstə Hasan aça bilməsin. Əgər açsa, bütün həpisdə olanları azad edəcəm. Aça bilməsə heç kimi azad etmiyəcəm. Həmin sözdən bir bəndini sizə yazıram:
 
 
 
 
 
 
 
 
Aradım yoxladım könül şəhrini,
 
 
 
 
 
 
 
 
Gördüm bu könlümdə yenə dörd qaldı.
 
 
 
 
 
 
 
 
O dördün birini qaldırdım atdım,
 
 
 
 
 
 
 
 
Yenə baxdım gerisində dörd qaldı.
 
Həmin bağlamanı Xəstə Hasan açdı, bütün həpisdə olanları da azad etdi. Onda Dədə bəy Xəstə Hasana dedi ki, sənin tayın kim ola bilər?
Onda da belə dedi:
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Abı-çeşmim çaylarında ördək birdi qaz da birdi.
 
 
 
 
 
 
 
 
Süsən-sünbül tər bənövşə, bülbül ötər yazda birdi.
 
 
 
 
 
 
 
 
Vaqif hər dərddən qanandır,Gövhərin qiyməti yox.
 
 
 
 
 
 
 
 
Qul Qaranı qərəz eylər, Aşıq Ömər sözdə birdi.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Qurbanı haqq aşığıdır, o, daimə xamnan sökər.
 
 
 
 
 
 
 
 
Çöllü Fidan qələm alıb o xəddinən bir xədd çəkər.
 
 
 
 
 
 
 
 
Qul İsmayıl baş tacıdır, o canını candan əkər.
 
 
 
 
 
 
 
 
Aşıq Polad kamil usta, Dəli Tamı sazda birdi.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Molla Xəlil həvəs ilə içdi eşqin badasını.
 
 
 
 
 
 
 
 
Köfdadı da bir dəryadır, keçmək olmaz adasını.
 
 
 
 
 
 
 
 
İrfanıya da veriblər, onlardan ziyadasını.
 
 
 
 
 
 
 
 
Kərəm yandı eşq oduna, od da birdi, köz də birdi.
 
 
 
 
 
 
 
 
  
 
 
 
 
 
 
 
 
İçdim eşqin badasini, həm oxuyam, həm də yazam.
 
 
 
 
 
 
 
 
Belə getməz bu zamana, vallah düzələcək əyam.
 
 
 
 
 
 
 
 
Min iki yüz on dörd sənə, tarixim yoxdur ki sayam,
 
 
 
 
 
 
 
 
Yüz min aşıq gəldi-getdi, Xəstə Hasan yüzdə birdi.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Bağışla yer yoxdur. Ona görə mən özüm sizinlə Məhərrəm qardaşımla şəxsən görüşmək istəyirəm ki, ətraflı yazaq. Sizin məsləhətinizlə ətraflı yazaq.
Qaldı ki, Xəstə Hasanın məndə sözləri çox-çoxdur. Məsə­lən: Daşdıqullarda deyişmə, Qaranı ilə Qarzaxda deyiş­məsi, sonra onun bir dastanı da var. Gürcüstan qızı və Təbriz oğlu və s. Çıldırdan Aşıq Şenlikdir ki, Şenliyin Türkiyədə çap olunan kitabı da məndə var (7). Burada olan əhvalat da mənim özüm­də var. Kitabda həmin burada olan əhvalatı yoxdur. Şenliyin şagirdi olub Aşıq Nəsib. Mənim də ustadım olub Aşıq Nəsib. Ustadımın da sözləri məndə var. Özümün də həddin­dən artıq çoxdur. Öz sözlərimdən də bir neçəsini sizə yazdım. S.Vurğu­na dediyim söz:
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Hərdən bir sazımı ələ alanda,
 
 
 
 
 
 
 
 
Yadıma gəlirsən, ey Səməd Vurğun.
 
 
 
 
 
 
 
 
Elə bir kağızla qələm əlində,
 
 
 
 
 
 
 
 
Danışıb gülürsən, ey Səməd Vurğun.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Müəllim ki oldun cavan çağında
 
 
 
 
 
 
 
 
Bülbüllər ötərdi gülşən bağında,
 
 
 
 
 
 
 
 
Elə bil ceyrandı öz ovlağında
 
 
 
 
 
 
 
 
Nişanlar alırsan, ey Səməd Vurğun.
 
 
 
 
 
 
 
 
           
 
 
 
 
 
 
 
 
İsgəndər unutmaz belə insanı,
 
 
 
 
 
 
 
 
Şeirinlə bəzədin gözəl vətəni.
 
 
 
 
 
 
 
 
Neyləyək, bu dünya fanıdır-fanı,
 
 
 
 
 
 
 
 
İlhamlar alardın, ey Səməd Vurğun.
 

 

 
 
 
 
 
 
 
 
BİR SÖZÜM DƏ SAYAD NOVAYA
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Qocaman Tiflisdən xəbər alanda,
 
 
 
 
 
 
 
 
Deyir ölməyibdir var Sayad Nova.
 
 
 
 
 
 
 
 
Hərdən bir həvəslə eşqə gələndə,
 
 
 
 
 
 
 
 
Çalardı kamança, tar Sayad Nova.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Sən böyük ustasan ucadır sözün,
 
 
 
 
 
 
 
 
Söylənir hər yanda tərifin, özün.
 
 
 
 
 
 
 
 
Uzumem yes kezi mi dastan yazım,
 
 
 
 
 
 
 
 
Vətəndə hörmətin var Sayat Nova.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Yerk aselem kedi hamar sazımla,
 
 
 
 
 
 
 
 
Şad uraxem baharımla yazımla.
 
 
 
 
 
 
 
 
İsgəndərəm, məndə deyim sözümlə,
 
 
 
 
 
 
 
 
Vidadi yoldaşın var Sayyad Nova.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
BİZİM YERDƏDİ
 
 
 
 
 
 
 
 
 
İgidlər oylağı, ellər yığnağı,
 
 
 
 
 
 
 
 
Baharın göyçəyi bizim yerdədir.
 
 
 
 
 
 
 
 
Yarpızın təzəsi, Soyuq bulağı,
 
 
 
 
 
 
 
 
Qaymağın çiçəyi bizim yerdədir.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Yusifin məkanı tüfəngin səsi
 
 
 
 
 
 
 
 
Qoymadı bəyləri alsın nəfəsi.
 
 
 
 
 
 
 
 
O Arpa gölünün sərin havası,
 
 
 
 
 
 
 
 
Sözləri gerçəyi bizim yerdədir.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Gürcüstan qonşudur durub yanaşı
 
 
 
 
 
 
 
 
Qızıla bənzəyir hər torpaq, daşı.
 
 
 
 
 
 
 
 
İsgəndər sözündə olmaynan naşı,
 
 
 
 
 
 
 
 
İlqarın gercəyi bizim yerdədir.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
AĞBABA
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Bulutlar altında salıbsan məskan,
 
 
 
 
 
 
 
 
Çiçəkli-güllüsən, gözəl Ağbaba.
 
 
 
 
 
 
 
 
Yaralar vəhləmi dərdlərə dərman
 
 
 
 
 
 
 
 
Təbibi dərmansan, gözəl Ağbaba.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Uca dağ başında soyuq bulaqlar,
 
 
 
 
 
 
 
 
Görünür hər yandan gözəl yaylaqlar
 
 
 
 
 
 
 
 
Yaz olanda gələr əziz qonaqlar,
 
 
 
 
 
 
 
 
Nə gözəl ellisən, gözəl Ağbaba.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Dağ başında qoyun-quzu mələşər,
 
 
 
 
 
 
 
 
Ətəyində bir cüt ceyran güləşər.
 
 
 
 
 
 
 
 
Aşıq İsgəndərim səndə yerləşər,
 
 
 
 
 
 
 
 
Nə şirin dillisən, gözəl Ağbaba.
Özümdə çox sözlərim var. Daşkəsəndə şair Cavadla deyiş­məm, Gürcüstanda Quləm Hüseynlə deyişməm. Festivalda işti­ra­kım, diplomum, qramotam və s. Əziz qardaşım sizə, sizin ailə üzvlərinizə öz ürək salamımı bu məktubum ilə göndərirəm. Sa­lam edirəm sizin kimi istəkli qardaşlarıma. Məhərrəmə və sizin ailə üzvlərinə çox-çox salam edirəm. Bağışlayın. İsgəndər Ağ­babalı.
Ünvanım belədir: Arm. SSR. qorod Leninakan, selo Ellar­kend. İskendar Ağbabalı. Sizdə ünvanım var.
 
 
 
 
 
 
 
 
09.02.1983.
Salam, İsgəndər qardaş! Bakıdan bu gün gəlmişəm. Mək­tu­bun evdə məni gözləyirmiş. Çox sağ ol! Diqqətinə görə tə­şək­­kürümü bildirirəm. Məktubun qısa olsa da həddindən çox xo­şu­ma gəldi. Aşıqlarımızın layiqli davamçısısan.
İsgəndər, bu gün sənin adına da teleqram vuracam. Allah qoy­sa yaxın günlərdə görüşəcəyimizi nəzərə alıb məktubu qı­sa yazıram. Familiyanı, atanın adını və yaşını dəqiq bilmə­di­yim üçün rəsmi çağırış göndərə bilmədim. Bilmirəm mənim mək­tubumu alanadək yola düşmüş olacaqsan ya yox? Mən is­tər­dim ki, sənə rəsmi çağırış göndərim. Lakin gec olur. Te­leq­ram alandan sonra yola düşməyibsənsə, məktubumu alan kimi gecik­mədən Naxçıvana yol al. Mənim adıma teleqram vur. Gə­lib səni qarşılayıb məntəqədən keçirim, ya da oraya tapşırt­dı­rım ki, səni buraxsınlar. Sənin tez gəlməni ona görə istəyirəm ki, 20 martda Naxçıvan televiziya və radiosunda aşıqlara həsr edilmiş veriliş olacaq. Çox arzu edərdim səni orada görüm. Bunun üçün də bir az tələsmək lazımdır. Yerevandan Naxçı­va­na hər gün saat 11-12-dən sonra 5-6 avtobus gəlir. Hamısı da mərkəzi univermağın yanında dayanır. Birdə Bakı – Yerevan qatarı ilə rahat gələ bilərsən. Mə­nə əvvəlcədən gəldiyin günü xəbər verə bilsən propuskaya ehtiyac qalmaz.
Ailə üzvlərinizə və qohumlarınıza salamlarımız təbii və tükənməzdir
Səbirsizliklə yolunu gözləyən: Əli Şamilov.
 
 
 
 
 
 
 
 
373630 Naxçıvan şəhəri,
 
 
 
 
 
 
 
 
Puşkin küçəsi, ev 73, mənzil 44.
 
 
 
 
 
 
 
 
06.03. 1983.
Məktub. Məndən salamlar olsun mənim dost-qardaşlarıma Əliyə, Məhərrəm müəllimə, Əsgər müəllimə, Əzizə anam-bacıma və bütün dost-qardaşların özünə, ailəsinə. Əli can, sağ olun! Öz sözümüzü eşitdik televizorda, çox şad və xoşbəxt ol­dux. Radionunkunu eşitmədik. O da olar, cansağlığı olsun. Qə­zetə verdinizsə bizə də göndərin. Bir də sən diyən sözlər­dən: Daşdanın tərcümeyi-halını aldım, şəkli yoxdur. Dedilər, qı­zı oradadı, onda var oldu, yoluyacam. Kor Əhmədin söhbəti Mə­hər­rəm müəllimin yanındadır. Mənim dəftərim onun için­də­dir. Dəllək Muradın tapa bilmədim.
 
 
 
 
 
 
 
 
Aşıq İsgəndər Ağbabalıdan gəlmiş teleqram.
 
 
 
 
 
 
 
 
Abbas Divarqanlının 40-dan 5-i ilə deyişməsini (8) yolu­ya­cam. Aşıx Şenniyin və Xəstə Hasanın, şagirdlərinin sözləri, Aşıx Balakişidən o da Məhərrəmin yanında var. Aşıx Nəsib­dən yazacam, Çorlu Məhəmməddən yazacam. Daşdanov Daş­dan anadan olub 1921-ci ildə Ellər kəndində. 1941-ci ildə əs­gər gedib, Böyük Vətən Müharibəsinin II dərəcəli ordeni ilə təl­tif olunub. Yazacam. Bunu elə belə yazdım. Onun dəfdərini də yoluyacam, sonra geri göndərərsən.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 Qal salamat: İsgəndər Ağbabalı.
 
 
 
 
 
 
 
 
   07.04.1983.
 
 
 
 
 
 
 
 
Məktub. Məndən sənə salamlar olsun, mənim əziz qar­da­şım Əliyə və həyat yoldaşına. Əzizlərim biz tərəflər sağlıqdı, sizinki necə? Allah həmişə sağlıq versin. Sizlərdən razılığımı bildirirəm. Çox sağ olun, Əli can o dəfdəri və Daşdanın şəklini yolluyacam. Onun qızı Marnaulda olur, şəkli ona demişəm, o mənə göndərəcək, mən də sizə. Qaldı sözlər. Abbas 40 aşıqla deyişib onun 4-5-nin adını, hərəsindən 2 xana söz qaldı. Şenliyin şagirdi Nəsibdən, Çorlu Məhəmməddən yazacam. Şen­liyin şeirləri yazılmış dəfdərimi Məhərrəmə vermişəm. Ora­da Balakişinin sözləri də var. İstəsən sən də ondan alıb ya­za bilərsən. Sən canın, Məhərrəmə də deynən kitabı, dəfdəri yollasın. Kitab amanatdır, isdəyirlər.
 
Televizorda gördük və qulaq asdıx. Çox sağ olun qəzeti də oxudux. Ceyran və Əsgər müəllim sizlə bərabər çox sağ olun. Allah can sağlığı versin. İndi sizin ellərdə bir 3 xana söz yazmışam. Yazım oxuyun. Bizlərə Savet Azarbaycanı, yəni «Azarbaycan gəncləri» qazeti gəlir. Qaldı Bulağa (9), ona da çox qulaq asırıq. Canın sağ olsun. İndi eşidin təzə sözləri.
 
 
 
 
 
 
 
 
GÖRDÜM
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Yolum düşdü Naxçıvanın elinə,
 
 
 
 
 
 
 
 
Hörmətli, mərfətli elləri gördüm.
 
 
 
 
 
 
 
 
Həvəslənib saz götürdüm əlimə,
 
 
 
 
 
 
 
 
Şəkərdən də şirin dilləri gördüm.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Bir yanı baxçadır, bir yanı bağdır,
 
 
 
 
 
 
 
 
Bir yanı Arazdı, bir yanı dağdır,
 
 
 
 
 
 
 
 
Savet vətənidir, ürəyi sağdır,
 
 
 
 
 
 
 
 
Baxçada açılmış gülləri gördüm.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Sovxoz tarlasında fəhlənin səsi,
 
 
 
 
 
 
 
 
Gördüm ki, düşübdür qamnizma bəsi,
 
 
 
 
 
 
 
 
İsgəndərin buna gəldi həvəsi,
Dadlı duz yatağı, çölləri gördüm.
 
 
 
 
 
 
 
 
Kərim (10) müəllimin də çox-çox salamları var.
 
Qalın salamat. İmza:
sizin Aşıq İsgəndər Ağbabalı.
 
 
 
 
 
 
 
 
18.04.1983.
Salam, Aşıq İsgəndər. Məktubunu aldım. Çox sağ ol. Etiba­rına, sözünə bütövlüyünə, inamına görə təşəkkürümü bil­di­rirəm. Yaxşı bilirəm ki, kəndinizdə poçt yoxdur. Məktubları yola salmaq üçün hər dəfə rayon mərkəzinə, ya da qonşu kəndə getməlisən. Bütün bunlar da sənə artq əziyyətdən başqa bir şey deyil. Hələ üstəlik işini-gücünü atıb bizlərə məktub yazırsan.
İsgəndər, dönə-dönə Daşdanın dəftərini səhifələdim. Çox təəssüf etdim ki, dəftərdə 1-12, 37-40, 66-71, 78-81, 84-85, 92-93, 96-97, 106-109 və 113-cü səhifədən sonrakı səhifələr yoxdur. Dəftərin 57-ci səhifəsindəki qeyddən aydın olur ki, 1951-ci ildə Cəfər Abbasov dəftərin üzünü köçürüb. Həmin şəxs yəqin ki, sizin qohumlardan imiş. Köçürdüyü dəftər durursa Daşdanın ruhu şad olsun deyə alıb bərpa etmək olar. Birdə dəftərin bu gündə olması məni bərk təsirləndirdi. Mən sizin bir kiçiyiniz kimi məsləhət görərdim ki, dəftərin üzünü səliqə ilə köçürəndən sonra onu Akademiyanın Əlyazmalar fonduna verəsiniz. Hər halda orada daha çox yaşayar və daha çox istifadə edilər.
Dəftəri səhifələdikcə bəzi suallar ortaya çıxdı. Onları siz­dən öyrənməyə çalışacam.
1. Səh.44-46-da Köləli İbrahimin «Gəlin» rədifli bir pəra­kən­də müxəmməsi var. İbrahim haqda daha nə bilirsiniz? Şeirin tam variantı sizdə varmı?
2. (səh.53) Molla Nəbi kimdir? Onun başqa şeirlərini bilir­siniz­mi?
3. (səh.14) Aşıq Heydəri də tanıya bilmədim. Birinci şeirini heç oxuya da bilmədim. Əgər mümkün etsəniz onun şeirlərini də mənə göndərin. Haqqında da bildiklərinizi yazın.
4. (səh.17-18) Aşıq Ələsgərin adına «Yol qurbanı» şeiri verilib. Bu şeir aşığın son kitabında yoxdur. Şeiri oxuya bilmə­dim ki, Ələsgərin nəvəsi ilə əlaqə saxlayım. İmkan etsəniz həmin şeiri də göndərin.
5. (səh.20) «Var» şeirinin müəllifi sizə məlumdurmu?
6. (səh.33-34) Xayıfı kimdir? Onun haqqında nə bilirsiniz?
Gördüyün kimi suallarım çoxdur. Mümkün etsən hər sualıma ayrıca cavab ver ki, mən də çaşmayım. Sənə məktub yazmaqda kömək etmiş şəxsə də mənim təşəkkürümü bildir. Çox sağ olsun.
O ki qaldı Xəstə Hasana: sənin Murtuzandan bir xəbər çıx­ma­dı. İstəyirəm sənin və Aşıq İslamın materialları əsasında bir mə­qalə yazam. Daşdanın dəftərində Xəstə Hasanın bir ne­çə şei­ri var. Lakin diqqətlə oxusan görərsən ki, hamısının vəzni, qafiyəsi pozulub. Məncə bu şeirlərin doğru-düzgününü bi­lir­sən. Əziy­yətindən keçib. Xahiş edirəm tez «Mən» (səh.62) «Ney­ləsin» (səh.63), «Atasan» (səh.103-104) rədifli şeirlərin mü­kəm­məl varian­tını və Usta Polada dediyi bağlamanı göndə­rə­sən.
Çox təəsüfləndim ki, Daşdan haqqında hələlik heç nə əldə edə bilmədim. Mən sizi ona görə tələsdirirdim ki, 9 may Qələbə gününədək Daşdan haqqında yazıb «Ədəbiyyat və incəsənət» qəzetinə göndərim. Sizinlə burada söhbət edəndə mən elə başa düşdüm ki, Daşdanın özü də şeir yazırmış. Elə bilirdim dəftərdə öz şeirləri də var. Daşdanın şairliyi olsa onun haqqında Bakıda çap olunan qəzetlərə yazmaq asan olardı. İndi bir əlac qalır. Ya gərək mən özüm Amasiyaya gələndə Daşdan haqqında sənəd və xatirə toplayıb «Sovet Ermənistanı» qəzeti üçün məqalə yazam. Ya da tanış jurnalistlərdən birindən xahiş edək bu işi o boynuna götürsün. Allah kərimdi, fikirləşib bir iş görərik.
Mənim fikrim budur ki, Xəstə Hasan haqqında yazanda qısaca da olsa Daşdandan və onun dəftərindən danışım. Odur ki, Daş­danın qızının ad, familiyasını və hazırda yaşadığı kəndi də yaz.
Bütün bunlar belə. Məhərrəmlə də danışacam sənin dəftər və kitabını yola salsın. Görüm, əgər, mənə versə elə bu gün yola salacam (Amma heç inamım yoxdur ki, Məhərrəm mənə dəfdər, kitab verə). Nə isə… Çalışacam ki, Məhərrəmi tələs­di­rim.
Mənim üçün bəzi məsələlər aydın olmadı. Kərim müəllimi gördünmü? Sənin haqqında qəzetdə bir yazı dərc etdilərmi? Yoxsa bizim qəzetin yazdığını verdilər? Bu haqda mənə bir ətraflı məlumat ver. Əgər, lazımdırsa sənə arayış da alım gön­də­rim ki, həqiqətən Aşıq İsgəndərin lentləri Naxçıvan te­le­vi­ziyası və radiosunda tez-tez səsləndirilir. Bu günlərdə Ye­revana gedə­cəm. Orada söhbət edəcəm. Görüm sənin haq­qın­da qəzetdə və radio televiziyada niyə veriliş təşkil etmirlər.
Xəstə Hasanla bağlı materialları təcili göndərəndən sonra ya­vaş-yavaş (vaxtın olanda) diktə elə qoy «Məhəmməd və Pə­ri» (Gürcüstan qızı), «Yaralı Məhəmməd», «Yaralı Mah­mud» və başqa dastanları yazsınlar. Yaddaşa çox etibar yoxdu. Yazı da­ha uzunömürlü olur. Çaşanda özün də baxarsan.
Daşdanın mənə göndərdiyiz şəklindən isə qəzetdə istifadə etmək mümkün deyil. Özünüzün də başqa nə sözü-sovu olsa buyur. Gözümüz üstə. Həmişə qulluğunuzda hazırıq.
Ailə üzvlərinizə və bütün qohumlarınıza salamımız dai­mi­dir. Sağlıqla qalın. Səbirsizliklə cavab gözləyirəm.
 Dərin hörmətlə: Əli Şamilov.
 
 
 
 
 
 
 
 
Naxçıvan şəhəri.
 
 
 
 
 
 
 
 
03.05.1983.
 
 
 
 
 
 
 
 
Məktub. Məndən salamlar olsun mənim candan əziz qar­da­şım, qardaş oğluna və həyat yoldaşına, qohum qələbə­si­nə, qar­da­şım Məhərrəmə, Əsgər müəllimə və cəmi dost-qar­daş­lara. Siz də bizləri xəbər alsanız çox sağ olun, cannız sağ ol­sun, çox yax­şıyıx. Naxçıvan (11) qəzetni Kərim müəllimə və bizi is­dəyən dosdara verdim. Sağ olun, siz də, burdakı dost-qar­daşlar da! Bunlar da məni qəzetə verdilər. Özünüz oxuyun. Qar­daş­can köhnə nağıllardan Qeyis Məhəmmədin bir nağlı var o be­lədir: İsvahandan Naxçivana parça alverinə gəlib. Naxçivanda 40 gün qalıblar – orada tilsimə düşüblər, sonra Qeysi oradan aparıb belə…
 
Bir də qurultaydan heç bir xəbər yoxdur. Canın sağ olsun. Qar­daşcan öz sözümdən 3 xana yazıram başarsan «Bulağa» ver.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
YALANÇI
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Bu dünyada üşcə şeydən qorxum var,
 
 
 
 
 
 
 
 
Söz gəzdirən, ara vuran, yalançı.
 
 
 
 
 
 
 
 
Heç birinnən mənim könlüm düzəlməz,
 
 
 
 
 
 
 
 
Söz gəzdirən, aravuran, yalançı.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Söz gəzdirən bu dünyada qalmasın
 
 
 
 
 
 
 
 
Aravuran onun üzü gülməsin,
 
 
 
 
 
 
 
 
Yalançını görüm mətləb bulmasın,
 
 
 
 
 
 
 
 
Söz gəzdirən, aravuran, yalançı.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Mən Aşıx İsgəndərəm, əlimdə sazım,
 
 
 
 
 
 
 
 
Xoşdur kütlə üçün gələn avazım,
 
 
 
 
 
 
 
 
Onların üçnə bir qəbir qazım,
 
 
 
 
 
 
 
 
Söz gəzdirən, aravuran, yalançı.
 
 
 
 
 
 
 
 
Naxçıvanı və «Bulağ»ı hər vaxıt tuturux, televizorla və ra­dio ilə. Belə qal salamat.
 
İmza: sizin Aşıx İsgəndər Ağbabalı.
 
 
 
 
 
 
 
 
05.06.1983.
 
 
 
 
 
 
 
 
Salam Aşıq İsgəndər. Qulağın Quran səsi eşitsin aşıq qardaş! Bizə tez-tez dərdi-qəmimizi unutdurursan. İşdən gəlib istəyirdim ki, çörək yeyəm. Gördüm küçədən səsin gəlir. Bil­dim ki, yenə meydan açıbsan. Radionun səsini verdim. Yenə Xəstə Hasanın «Ayağı gözlər»ini oxuyurdun. Əyləşdim maşın­kanın arxasında ki, sizləri yad edim. Başladın Şenliyin «Çal­pa­pağı»nı oxumağa.
 
Küçədə gedəndə, maşınla bir yerə səfərə çıxanda bir də görürəm oxumağa başladın. Bəlkə də Naxçıvan radiosunda ən çox oxudulan sənin lent yazılarındır. Yəqin Naxçıvan Dövlət Pedaqoji İnstitutunda oxuyan ağbabalılar tətilə gələndə sənə də xəbər gətiriblər ki, Naxçıvan radiosunda tez-tez oxuyursan. Bu oxumağın da bizlərə ləzzət verir. Bir çox tanışlar da mən­dən gileyli qalıblar ki, niyə sən burada olanda onlara xə­bər verməmişəm. Bir sözlə radio Naxçıvanda sənə kefin is­tə­yən hörməti qazandırıb. Onu da diqqətinə çatdırım ki, bir ne­çə gün bundan əvvəl iki saz havanı «İrfani» ilə «At üstünü» «Bu­lağa» göndərmişəm. Nə vaxt verəcəklərini dəqiq bilmi­rəm. Qulağın səsdə olsun ki, özün eşidəsən.
Aşıq İsgəndər, bağışla ki, yay və payızda bir az başımız qa­rışıq olduğundan əlaqə saxlaya bilmədik. İki-üç dəfə Mosk­vaya və Krı­ma getdiyim üçün Naxçıvanda da az ol­mu­şam. Amma qə­zet­ləri izləyirəm. «Əmək» qəzetini özün gön­də­miş­din. «Sovet Er­mə­nistanı»nı isə mən özüm alıram. Şəklini və haqqında yazını oxu­yanda sevindim. Amma, təəs­süf­ləndim ki, Naxçıvanda çək­dir­­diyin şəkli niyə verməyibsən? Onu ver­səy­di­lər daha yaxşı olardı.
Aşıqlar qurultayının yubadılması da işlərimizi xeyli pozdu. Şeir­lərini saxlayıram ki, qurultay ərəfəsi verim. Onu yaz gö­rüm Qa­zaxıstana getmişdinmi? Oralarda nə var, nə yox? Nə xoş xə­bər, nə yeniliklə gəlibsən? Elə bir yenilik varsa göndər çap etdi­rək. Bir də yadında varsa «Məhəmməd və Pəri» dasta­nını göndə­rə­si idin. O, nə yerdə qaldı? Vaxtın olsa biz tərəf­lərə də səfər eylə.
Yazmaqla söhbətim qurtarası deyil. Sözüm çoxdur. Ailə üzvlərinizin hamısına çoxlu-çoxlu salamımız var. Hə birdə, bu yaxınlarda qəzet və aşıqlar kitabını sənə göndərəcəm. Qəzetdə sənin dediyin şeirlər olacaq.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Sizlərə daim dərin hörməti olan: Əli Şamilov.
 
 
 
 
 
 
 
 
373630 Naxçıvan şəhəri,
 
 
 
 
 
 
 
 
 Puşkin küçəsi, ev 78, mənzil 44.
 
 
 
 
 
 
 
 
27.01.1984.
 
 
 
 
 
 
 
 
Məktub. Məndən salamlar olsun mənim candan əziz olan dost-qardaşlarma, Əliyə, ailəsinə, Məhərrəm müəlli­mə, ailə­si­nə, Əsgər müəllimə, ailəsinə və bütün dost-qardaş­lara, bizi yada salanlara.
 
Qardaş can, sizlər də bizim tərəfləri xəbər alsanız çox sağ olun, çox yaxşı dolanırıx. Əli can sənin bir kağzını al­dım bütün ailəlikcə səni təbrik eləyirik. Doğurdan da ehdibarlı insan var.
İndi deyim eşid: yanvar ayında 2 dəfə Araz radiosunda eşit­dim öz sözlərimi. Qazaxsdana getmədim, dedim özümü 5 ma­nata satmam. Çağırdılar da. Əmm bə, şagirdim Murtazadan kağız aldım. O deyirdi ki, sizə məktub yazacax. Bilmirəm yazdımı? Bu da belə.
İndi Yeravandan deyim. Sizdən sonra Yeravan başladı. Mə­ni 10-12 dəfə Yeravana çağırdılar. Qultura Ministirliyi yoldaş Sa­ro­yan Hovanesyan Qarniq kəndinin yanında ən qədim vax­t­dan bir böyük ev var, orada qansert verdik. Bir də Yerevanda qulub­da, Sayyat Novanın heykəlinin yanında yaxşı qansert verdik. Mə­nə nişan verdilər, bir dəs də paltar, yəni qasdiom, şal­var, ji­leta verdilər, hökumətin hesabna, pulsuz. Özümü seç­dilər Ermə­nisdanda olan Azərbaycan aşıxlarnın böyüyü. Mənə dedillər ki, sənət məktəbində müəl­limdə işləyə bilərsən. Belə oldu işmiz. Sənin qadan alım, mən sizdən çox razıyam. Özümü də qurul­ta­ya nu­ma­yəndə seçdilər. Necə el aşığı, şəklimi Yere­vanda arxivə qoydular. Yəqin qazetdə oxuyacaq, ya da eşidə­cəksən.
 Belə. Qaldı ki qurultay işmiz, hələ vaxdı bilinmir. Qaldı «Mə­həmməd Pəri xanım» dasdanı, böyük dasdandır. Bir 3 xana söznü yazacam. Yaz aylarında çağrış eləsəniz gələ bilə­rəm. Onuda siz bi­lərsiniz. Onda həmin dasdanı, bir də «Yaralı Mahmud»un dasda­nını da Məhərrəm müəllim isdə­miş­di, sizə canım da qurbandı (12).
Belə deyir söz çoxdur. Bir də öz sözüm orda
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Mən də gəzdim Naxçivanın elini,
 
 
 
 
 
 
 
 
Süsən-sünbül, tər bənövşə var orda.
 
 
 
 
 
 
 
 
Eşidmişəm şirin-şirin dilini,
 
 
 
 
 
 
 
 
Eyvan-otax, bulur-şüşə var orda.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Bir yanı Arazdı, bir yanı dağdı,
 
 
 
 
 
 
 
 
Bir yanı süsəndi, bir yanı bağdı,
 
 
 
 
 
 
 
 
Qocası, cavanı ürəyi sağdı,
 
 
 
 
 
 
 
 
Əməkdar el hər bir peşə var orda.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
İsgəndərəm deyim ürək sözümü,
 
 
 
 
 
 
 
 
Eşqə gəlib vurdum telli sazımı,
 
 
 
 
 
 
 
 
Tərif edim cavan oğlan, qızımı,
 
 
 
 
 
 
 
 
Vətənmizə bir tamaşa var orda
 
Qalın salamat əl tutub ayrıldıx. Aşıx İsgəndər Ağbabalı. Ayın 7-si aldım sənin məkdubun. Cavab yazdım 8-ində.
 
 
 
 
 
 
 
 
 08.02.1984.
 
 
 
 
 
 
 
 
 Salam, Aşıq İsgəndər. Aşıq qardaş, ailə və uşaqlarına, qo­humlarına tükənməz salamı olan Əli sizləri yenə narahat edə­cək. Yazdıqlarını oxuyub sevindim. Sevindim ki, nəhayət Sizə layiq olduğunuz qiyməti verməyə başlayıblar. Görünür Nax­çıvan səfərinizin ayağı uğurlu olub.
 
Məlumun olsun ki, sənin dediyin, uşaqların yazdığı «Xəstə Hasanla İrfaninin deyişməsi» dastanından iki şeiri imkan tapıb qəzetdə dərc etdirə bildim. Allah qoysa o biri şeirləri də ya­vaş-yavaş çap etdirəcəm. Şeiri söyləyən kimi sənə pul da gön­də­rəciyik. Hər halda bəy verən atın dişinə baxmazlar. İkinci tə­rəfdən də adı elə sənə bəsdi. Bu gündən sonra Xəstə Hasanı kim çap etdirsə də adı sənindi. Çünki Xəstə Hasan ilk dəfə sə­nin adınla mətbuata çıxıb. O ki, qaldı Naxçıvana gəlməyini. Kön­lün nə vaxt istəsə yaz çağırış göndərək. Mən ona görə ça­ğırış göndərmirəm ki, hələ bəzi işlər düzəlməyib. Allah qoysa görək burda bəzi yoldaşları razı sala bilsəm sənin teatrda kon­sertini (pullu) təşkil edib afişa çap etdirəcəm.
O ki, qaldı qurultaya. Onun nə vaxt olacağını hələ dəqiq bilmirik. Xahişim budur ki, qış gecələrində hərdən danış, qoy uşaqlara «Məhəmməd və Pəri xanım» və başqa bildiyin rəva­yət şeirləri yazdır. İmkan düşəndə çap etdirək. «Pəri xanım və Məhəmmədin» yolunu isə səbirsizlikə gözləyirəm. Xahiş edi­rəm imkan tapıb onu tez göndər. Hələlik sağlıqla qal.
Salam de. Əli.
 
 
 
 
 
 
 
 
Naxçıvan şəhəri.
26.02.1984.
 
 
 
 
 
 
 
 
Salam, Aşıq İsgəndər. Aşıqların IV qurultayından qayıtdm ki, səndən məktub gəlib. Əslinə qalsa qurultaya elə ona görə getmişdim ki, tanışları, ürəyim istəyən adamları görüm. Çox təəssüf ki, o da baş tutmadı (13). Qurultay çox sönük keçdi. Mən belə gözləmirdim. Sanki tənələrdən canlarını qurtarsınlar deyə başdansovdu bir iclas elədilər. Yəqin kimlərin gəldiyini qəzet-lərdən özün oxuyubsan. Ona görə təfsilatına varmıram.
 
Maraqlısı o oldu ki, «Bakı» mehmanxanasındakı otağıma 20-25 nəfər aşıq və balabançı yığılmışdı. Söhbət səndən gedir­di. Bu zaman «Bulaq» başladı. Sənin çaldığın «İrfanı» səslən­di. Ha­mı maraqla qulaq asdı. Etiraz edənə, dodaq büzənə rast gəl­mədim. Aşıqların çoxu üzünü görməsə də səni yaxşı tanıyır.
Səni sevindirəcək başqa bir xəbər də verim. Bu gün-lərdə bizə bir qız gəlmişdi. Qız Bakıda Konservatoriyanı bitirib. Azər­baycan Aşıqlar Birliyində işləyir. Məni gör-məmişdən əvvəl Naxçıvan radiosuna gedib. Oradakı musi-qi lentləri ara­sında sənin səsin yazılmış lentlərə də rast gəlib. Çaldığın ha­valar və oxuduğun mahnılar qzın çox xo-şuna gəlib. Xüsusən ona görə ki, bu havalar az-az səslənir.
Çoxlarına elə gəlir ki, bakılıların aşıq musiqisi haqqında ge­niş bilkiləri yoxdur və buna görə də aşıq musiqisini sev­mirlər. Əslinə qalsa bu aldadıcı təsəvvürdü. Bizə gələn, sə­nin­lə və sənin çaldığın havalarla maraqlanan qızın ata-babası Abşero­nun Saray kəndi-ndəndir. Bakıda doğulub, orada da boya-başa çatıb. Səhv etmi-rəmsə orta məktəbi də konserva­to­ri­yanı da rus­ca bitirib. Aşıq mu-siqimizi öyrənənlərin çoxu ana dili­mizdə normal danışmağı belə bacarmırlar. Kamilə isə dili­mizi çox gö­zəl bilir. Kaş bizim rusca oxuyanların yüzdə biri onun kimi dilinə, mədəniyyətinə, xalqına hörmətlə yanaşaydı. Allah qoy­sa sənin görüşünə gələcək. Mənə işinə çox ciddi ya­na­şan in­san təsiri bağışladı. Gələcəkdə aşıq mu-siqimizin ən gö­zəl təd­qiqatçısı ola bilər. Ona əlimizdən gələn köməyi gös­tər­məliyik.
«Bulaq»da çaldığın «İrfanı»yə qulaq asa bilibsən, ya yox? Qarşıdakı həftələrdə yəqin ki, «Bulaq» sənin ifanda «Çalpa­paq» mahnısını səsləndirəcək. İmkan etsən özün də qulaq as.
Bir ətraflı yaz görüm zəlzələ siz tərəflərə və sizdən o tərəf­lərə (14) (televizorda baxırsınız, vəziyyəti bizdən yaxşı bilir­siniz.) elə bir ziyan vurmayıb ki? Gəlib-gedənlərdən, məktub­la­şanlardan da bir xəbər tut gör İslamın (aşıq) başında nə qəza var, mənə məktub yazmır. Salamını Əsgərə bu gün yetirərəm. «Xəstə Hasan» haqqında yazını da diqqətlə oxuyub fikrini yaz.
Dərin hörmətlə: Əli Şamilov.
 
 
 
 
 
 
 
 
373630, Naxçıvan şəhəri,
 
 
 
 
 
 
 
 
Puşkin küçəsi ev 73 mən.44.
 
 
 
 
 
 
 
 
26.03.1984.
Məktub. Məndən salamlar olsun mənim əziz dost-qar-daş­larım olan Əliyə, ailəsinə, Məhərrəm müəllimə, ailə-sinə, Əsgər müəllimə, ailəsinə. Əzizlərim necəsiniz, kef-halnız ne­cədir? Əgər bizləri xəbər alsanız çox şükürlər olsun Allaha, yaxşı dolanırıq. Əli can sizin məktubu aldım, çox sağ olun, minnatdaram hörmətnizə qarşı. Qaldı «Bulax»dan «İrfanı» havasını eşiddim. Çox şad oldum. 2-3 dəfə də «Araz» radiyo­sunda eşiddim, bir dəfə də televi-zorda eşiddim. (15) Canın sağ olsun, doğurdan da bafalı dost tək olar, insanlar da yüzdə birdi.
Əli can, qurultaya bizi niyə çağırmadılar? Mən ona görə heç bir yana getmədim ki, ayıbdır. Sizə söz vermişdim. O mənə bir az dəydi. Çünki qəzetlərə qədər məni yazdılar. Axrı heç oldu. Zə­rəl yox, canın sağ olsun. Xəstə Hasanın çox sözü var, Qar­zaxda Qaranı ilə deyişmə, Xosbuya bəylərində İrfanı ilə de­yiş­mə, Daşdıqullurda Aşıx Polatla deyişmə. Gurcusdanda həmin sana yazdığım Gurcusdan qızı və Tərviz oğlu onun yazdığıdır. Sonra bir söz: Aşıx Bəşir Naxçıvandan olur, bilmirəm hansı kəndindən. Onun qızını Tovuza qaçırırlar, Hüseyin adlı bir şəxs, onun da yeznəsi ilə deyişməsi var sözü də:
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Bəşir:
 
 
 
 
 
 
 
 
Axşamdan nə olsa xub gələr keçər,
 
Qonağın qaydına qal səhər ertə.
Qonax da qanandı guzaran eylər,
Bir az kərə yağnan, bal səhər ertə.

 
 
 
 
 
 
 
 
 
Hüseyn:
 
 
 
 
 
 
 
 
Axşamdan var idi bir az balımız,
 
Sabax necə keçər bizim halımız.
Qırıldı qoynumuz, tamam malmız,
Qonağa verəcəm şor səhər ertə.
 
 
 
 
 
 
 
 
Qurultaya gəlsəydim çox işlər olardı. Mən orda elə köhnə sözlər havalar deyərdim ki, bir aşıxda ola bilməzdi. Yenə də canın sağ olsun qal salamat.
 
İmza: İsgəndər Ağbabalı
 
 
 
 
 
 
 
 
03.04.1984.
 
Məktub. Məndən salamlar olsun mənim candan əziz olan qardaşım oğluna, qardaşma və həyat yoldaşna. Eləcə də Mə­hər­rəm qardaşma. Əzizlərim, sizlərin sağ və salamat, xoşbəxd olmağınızı o bir Allahdan arzu edirəm. Sizdə bizləri yada sal­sanız çox şükür Allaha sağ salamat yaşayırıq. Qardaş can, radi­yoda, yəni, «Bulax»dan eşiddim sözlərimi. Özüdə dedi: «Nax­çi­vandan Şəmilov Əli verib». Çox razı oldum. Doğurdanda ot bitər kök üsdə, əsli nə isə. Sizin köknüzə Allah rəhmət eləsin, sizində cannız sağ olsun. Sonra 14 manat da pul aldım. De­yi­rəm Əli can, o pulu özün alıb bir qanyaq ala, orda mənim də sağ­lığma içəydin, o daha yaxşı olardı. Canın sağ olsun, çox sağ ol.
Bir fikirə düşmüşəm. Olarsa, yaz aylarında isdəyirəm Ba­kıya gələm. Orada nə bilim televizora, radiyoya yazım. Sənə xəbər eliyəm gəldiyimi. Sən çağrış verəsən mən pro­puska alam gələm sizə boş olsan barabar – gedək. Çunki sənin ta­nışın çoxdur. Keçmiş havalardan sözlərdən verək. Belə. Yenə də sağ olun hamnızın. Belə qal salamat. Əl tutub ayrılıram. Qalın salamat. Sənin qəzetə verdiyin Xəstə Hasanın sözlərni yoladım Qaza­xıs­dana, Xəstənin qohum-larna. İnan­sın­lar ki, siz Xəstə Hasanı adlandırırdınız. (16) Belə daha nə yazım. Qal salamat.
 İmza: İsgəndər Ağbabalı.
Yeravana da məni tez-tez çağı­rırlar. Aşıxlar sesyasınnan gəlirəm.
 
 
 
 
 
 
 
 
 29.05.1984.
 
 
 
 
 
 
 
 
Salam, Aşıq İsgəndər. 29.5.84-cü ildə yazdığın mək-tubu aldım. Diqqətinə görə çox sağ ol. Məktubuna cavabın yuban­masının səbəbi Bakıda olmağımdır. Bakıdan dünən gəlmişəm. Sənə məktub yazanda Molla Nəsrədinin bir lətifəsi yadıma düşdü. Mollaya dedilər: «Arvadın gəzə-yəndir. Dedi: – Bəs bizə niyə gəlmir». İndi mən də bu qədər gəzirəm, amma, vacib yerlərdə ola bilmirəm. Bakıda H.Cavidin yubileyi ilə əlaqədar qəzet çıxardıq. Başım ona qarışdığından heç radio-televiziya tərəfə gedə bilmədim.
 
Mənə Bakıya gedib radio-televiziyada verilişini təşkil etdir­məyi təklif edirsən. Sizin qabağınıza düşüb təşkil etmək bor­cum və vəzifəmdir. Əvvəlcə danışıb razılaş-madan səni Bakıya aparmaq artıq əziyyətdən başqa bir şey deyil. Özün yaxşı bilirsən, nə mənim, nə də sənin elə bir vəzifən var ki, bizi görən kimi hər şeyi təşkil edələr. Nax-çıvanda yarım saatlıq verilişi yazmaq bir həftəyə yaxın vaxt apardığını özün gördün. Hələ onun təşkilatı məsələ-lərini mən əvvəlcədən ha­zırla­mışdım. Qarşıdan yay gəlir. Bakıda tanışların əksəriy­yə­ti də məzuniyyətə gedir. İstəmərəm yayın istisində Bakının küçə­lərinə qalaq. Əgər, tələsməsən mən tanışlarla danışıb razılıq­larını alaram. Ona kimi də hansı havaları oxuyacağını, hansı dastanı söyləyəcəyini müəyyənləşdirərik (Orada hər şey dəqi­qə ilə hesablandığını özün yaxşı bilirsən). Allah qoysa payızda gedib müəyyən olunmuş vaxtda səsini yazdırarıq.
Əvvəlki məktublarından birində Naxçıvana gəlmək istədi­yi­ni yazmışdın. Mən ölçüb-biçmişdim ki, aşıqlar qurul­tayı ərə­fəsində çağırış göndərərəm gələrsən Naxçıvana. Buradan da birlikdə gedərik Bakıya. Qurultayı elə tələsik keçirdilər ki, hər şey alt-üst oldu. Qurultaydan qayıdandan sonra aprel ayının axır­­larında Qubaya toya getdim. İyunda da bir həftə Bakıda qaldıq. Həm də nə toyun, nə də qəzet çıxarmağa gedəcəyimiz vaxt dəqiq bilinirdi. Ona görə də səni çağırtdırmadım. Qorx­dum ki, sən gələn vaxt mən burda olmayam. O da olar yalan­çılıq. Necə ki, Aşıq Mirzalının yanında oldum yalançı. O kişi­yə söz verib, vaxt təyin etmişdim. Çox təəssüf ki, gedə bilmədim.
O ki, qaldı pul göndərməyimizə. 14 manatı alıb konyaka versəm nə mən varlı olardım, nə də sən kasıb. Yüz elə on dörd manatları xərcləyibsən. Bu on dörd manat sadəcə olaraq diq­qət­dir. Qoy kənddə də hamı görsün ki, Aşıq İsgəndərə Nax­çı­van qəzetindən pul göndəriblər. (Allah televiziya işçilə­ri­nin üzünü qara eləsin ki, ötən il tənbəlliklərindən və laqeyid­liklə­rin­dən sənə fərli pul gön-dərmədilər. O pulu heç özləri də almadı. Batdı getdi.) Allah qoysa bundan sonra da hansı şeirini dərc etdirə bilsəm qonararını alacaqsan.
Sənin Naxçıvanda yazdığın lent yazılarından «İrfanı» martın 19-da, «Çalpapaq» isə mayın 20-də «Bulaq»da verilib. İndi növ­bə Qaçaq Usuvundu. Ona görə də gərək mənə bir balaca yazasan görüm qaçaq Usuv hansı rayon-dan, hansı kənddəndir? Nə vaxt qaçaqlıq edib, niyə qaçaq-lıq edib? Nə kimi hünər göstərib? Mən də onu yazıb gön-dərəm «Bulağa» ki, verələr.
Bütün bunlar öz yerində. Yaz görüm evdə-eşikdə nə var, nə yox? Necəsiniz? Mən də bəlkə bu yay sizin rayo-nun Qaraçanta (Əzizbəyov) kəndinə gəldim. İmkan olsa sizi də görəcəm.
 
 
 
 
 
 
 
 
Qal salamat. Ailə üzvlərinizə və qohumlarınıza salamımız daimidir. 
 Dərin hörmətlə: Əli Şamilov.
 
 
 
 
 
 
 
 
   12.06.1984.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Naxçıvan televiziyasındakı verlişdən sonra çəkilmiş bir şəkil. Soldan: Əli Şamil, İsgəndər Ağbabalı və Əsgər Qədimov.
 
 
 
 
 
 
 
 
Məktub. Məndən salamlar olsun mənim əziz qardaşla­rım və qardaş oğlanlarna: Əliyə və Məhərrəm müəllimə və ailə­lərnə və cəmi dost-qardaşlarına. Əli can, sənin qadan alım doğ­rudanda ehtibarlı adamlarsınız. Sizin «Bulağ»a verdiyiniz sözləri eşiddik. «Bulax»dan bazar günü və birinci gün verilişi eşitdik. Ayın 17-si məni Yerevan radyosuna çağırmışdılar, söz yazmağa. 8 nömer söz yazdılar. Hələ verməyiblər. Geri gəldim bütün el dedi: «Sənin sözünü «Bulax»da oxudular. Moskva oblastından da mənə təbrik məktubu gəldi. Sənin qadan alım, səndən mən dağlar qədər razıyam, çox sağ ol. Əli can, bu «Araz» radiosu hər gun saat 6-dan sonra danışır. O, sizin ra­diodurmu? Belə, daha nə yazım. Qalın salamat. Əl tutub ay­rılıram. Mən sana 3 xana gülməli sözlər yolladım, çatdımı? Birini də yazıram, öz sözlərimdən.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Keçən sözü yada salasan alagöz,
 
 
 
 
 
 
 
 
Nələr gəldi keşdi öz aramızda?
 
 
 
 
 
 
 
 
Bir sən idin, bir mən idim, tək yalqız,
 
 
 
 
 
 
 
 
 Dedim ki, açılmaz söz aramızda.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Sən bilirsən mən də sana mayılam,
 
 
 
 
 
 
 
 
Onun üçün ətrafında sayılam,
 
 
 
 
 
 
 
 
Yaxşı gündə gözəl halna qayılam,
 
 
 
 
 
 
 
 
Olarmı bu qədir naz aramızda.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Aləm bilir ilqarımda duraram,
 
 
 
 
 
 
 
 
Şən həyatda gözəl dövran sürərəm,
 
 
 
 
 
 
 
 
 
İsgəndərəm, ilqarımı verərəm,
 
 
 
 
 
 
 
 
Gətir kağız, qələm yaz aramızda.
 
 Qal salamat. Əl tutub ayrıldıq. Lazım olsa, yenə də söz yazar, yolluyuram.
 
 
 
 
 
 
 
 
 İmza: İsgəndər Ağbabalı.
 
 
 
 
 
 
 
 
Məktub. Məndən salamlar olsun qardaşım oğlu və qarda­şım Əliyə və həyat yoldaşına, Cəfərov Məhərrəmə, həyat yol­da­şına, Əsgər müəllimə, həyat yoldaşına və bütün dosdarıma, qardaşlara. Sizlərin xoş günün, şən həyatını isdəyirik, Siz də bizləri xəbər alsanız, çox sağ olun. Bizlər də yaxşı dolanırıq. Əli can, sizin yazdığınız məktubu aldım, çox şad oldum. Sizin də həmişə şad omağınızı o bir Allahdan arzu edirik. Qaldı «Çalpapax», «İrfai­ni»ni eşitmək. Amma televzorda bircə dəfə gördüm. Sağ olun.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Qaldı indi Dəli Yusub. Dəli Yusub olub Ermənisdanın Ama­siya rayonunun Göllü kəndindən. Atası Hacı Alı oğlu. Oğul­lar: böyük qardaş Omar, ikinci Dəli Yusub. Omarı duş­mən tərəfindən öldürüblər. Yusub də düşmənin oğlu Musanı öldürür və qaçaxlığa çıxır. Yusubun qaçaxlığı Niqalay hökməti vaxdında olur. Qinyazlar onu Amasiya rayonunda tutub Qars qubernatına verillər. Qubernat çağrır ki, Dəli Yusubu tuta. O da gedir. Qubernat baxır ki, bir yaxşı oğlandı. tutmur. Onda qubernata pul verillər. Qubernat uryadniqi yoladı Yusubun dalınca ki, get, Yusubu geri qaytar. Onda uryadniq qubernatın öz atnı, silahnı alıb Yusubun dalınca gəlir. Arpa gölünün kana­rında çatır və Yusuba deyir ki, «Yusub, səni qubernat geri ça­ğı­rır». Yusub deyir: «Mən yenicə yanında idim». Amma başa düşür ki, burda dolaşıq iş var. Onda uryadniqə deyir ki, gəl sana da bir az xərclik verim, get deynən: «tapa bilmədim». Ur­yadniq Çərkəz oğlu Hasan deyir: «Yox, ya özünü aparacam, ya da başnı». Onda Yusub belə deyir:
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Özün ki, islamsan, din qardaşısan,
 
 
 
 
 
 
 
 
Bir bazar xərcliyi al, geri qayıt.
 
 
 
 
 
 
 
 
Məni tanımırsan yəqin, naşısan,
 
 
 
 
 
 
 
 
Bir bazar xərcliyi al, geri qayıt.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Hasan:
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Çox da laf eyləmə, bu qədər yetər.
 
 
 
 
 
 
 
 
Bu sevdadan geri dönmək olarmı?
 
 
 
 
 
 
 
 
Eşidər sultanlar gülləyə tutar,
 
 
 
 
 
 
 
 
Bu sevdadan geri dönmək olarmı?
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Yusub:
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Bəylərin sözünü tulla kanara,
 
 
 
 
 
 
 
 
Başar ki, özünə yaxşılıq ara,
 
 
 
 
 
 
 
 
Anannan-bacına geydirrəm qara,
 
 
 
 
 
 
 
 
Bir bazar xərcliyi al geri qayıt.
 
 
 
 
 
 
 
 
Hasan:
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Eşidsə sultannar dalınca gələr,
 
 
 
 
 
 
 
 
Tüfəngin süngüsü sinəni dələr,
 
 
 
 
 
 
 
 
Qohumun qardaşın üsdündə mələr,
 
 
 
 
 
 
 
 
Bu sevdadan geri dönmək olarmı?!
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Yusub:
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Mən bilirəm qubernatın zatını,
 
 
 
 
 
 
 
 
Eşidmədin, sən Yusubin adını?!
 
 
 
 
 
 
 
 
Öldürrəm, əlindən allam atnı,
 
 
 
 
 
 
 
 
Bir bazar xərcliyi al, geri qayıt.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Hasan:
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Çərkəzin oğluyam, Hasan diyəllər,
 
 
 
 
 
 
 
 
Düşmənin bağrını kəsən diyəllər,
 
 
 
 
 
 
 
 
İndi görək kimə əhsən diyəllər,
 
 
 
 
 
 
 
 
Bu sevdadan geri dönmək olarmı?!
Burada hər ikisi vuruşur, Yusub Hasanı öldürür, atnı, sila­hını da əlindən alır. Əli can, bu iş nəğdi olub. Amma mən özüm 20-25 xana söz yazmışam, bunun 6 xana sözü var. Belə, daha nə yazım.
Qal salamat. İsgəndər Ağbabalı.
 
 
 
 
 
 
 
 
23.06.1984.
 
 
 
 
 
 
 
 
Salam, Aşıq İsgəndər! Nə var, nə yox, aşıq qardaş? Çox­dan­dır səsin gəlmir?! Haralardasan? Nə işlə məşğulsan? Səh­hə­tin necədir?
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Neçə vaxtdır bizim başımız Naxçıvanın yubileyinə qarış­mışdı. Yubileyi yola saldıq. İndi başımız bir az ayazıyıb. İndi dost-tanışla hal-əhval tutmaq olar. Bizim vəziyyətimiz sizin sağlığınıza yaxşıdır. Elə gördüyün kimi dolanırıq. Özün, ailən və arzu-istəyin haqqında ətraflı məktub yaz. 
Ailə üzvlərinə, qohumlarına salamımız daimidir.
Dərin hörmətlə: Əli Şamilov.
 
 
 
 
 
 
 
 
 Naxçıvan şəhəri.
 
 
 
 
 
 
 
 
 20.11.1984.
 
 
 
 
 
 
 
 
Məktub. Məndən salamlar olsun mənim əziz qardaşlarım və bacılarım oğlanlarına, Əliyə, Məhərrəmə, Əsgər müəllimə, ailə­­lərnə və bütün dost-qardaşlara. Əzizlərim, bizlər çox yaxşı dolanırıq. Allah sizləri də yaxşı eləsin. Əli can, bağışla kağızı gec yazdım. Əli can, səndən bir söz xahiş edirəm. Mən isdə­yi­rəm Bakiya radio uzelə gələm mart ayında. İndi bəlkə də yolun düşdü Bakiya getdin, hələ orada sən də danış. Orada biz tə­rəfdən işləyən, ya da sənin dosdun olsa mənə adresini yaz. Mən kağızla danışım, orada bütün köhnə havalar və köhnə söz­dəri diyərəm. İndi sənə köhnə bir söz yazıram onu «Bu­lağ»a ver. Bu­rada, indi məni Yeravana radio uzelə çağ­ra­cax, İsmayıl İsma­yılov. Sən canın, yazda da bir qonağım olun. Məhərrəm, sən Əsgər müəl­limi görsən çox salamlar söy­lə. Belə. İndi sözü yazıram:
 
Bir gün, keçmiş illərdə bir keçəl kasıb oğlan bir ağanın qızına aşıx olur. Qız dağa gedir, o da gedir, arana gəlir o da gəlir. Bir gün qız bulağa, suya gəlir. Keçəl də gəlir. Qız deyir: «Ay keçəl, məndən əl çək, səni öldürəllər yazıxsan». Keçəl deyir: «Yox, ölsəm də sənin yolunda öləcəm». Qız-Nazani xanım deyir: «O ki, elədi sana 3 bağlama diyəcəm, əgər tapsan sana gələcəm, yox tapa bilmədin daha məndən əl çək» Keçəl razı qalır. Nazani xanım belə deyir:
 
 
 
 
 
 
 
 
Ay Keçəl:
 
 
 
 
 
 
 
 
Qapımızda səlb ağacı,
 
 
 
 
 
 
 
 
De görüm nədi, ay Keçəl?
 
 
 
 
 
 
 
 
Topuğundan uzun saçı,
 
 
 
 
 
 
 
 
De görüm nədi, ay Keçəl?
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Keçəl gülür, deyir: «Ay qız, onu mənim anam mənə həmişə lay-lay diyərdi». Aldı Keçəl:
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Qapımızda səlb ağacı,
 
 
 
 
 
 
 
 
Sən özün deyilsənmi, xanım?!
 
 
 
 
 
 
 
 
Topuğundan uzun saçı,
 
 
 
 
 
 
 
 
Sən özün deyilsənmi, xanım?!
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Nazani xanım:
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Evimizdə vardı quyu,
 
 
 
 
 
 
 
 
İçində zəm-zəm suyu,
 
 
 
 
 
 
 
 
Şöylə salır alçax boyu,
 
 
 
 
 
 
 
 
De görüm nədi ay Keçəl?
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Keçəl:
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Evinizdə vardı quyu,
 
 
 
 
 
 
 
 
İçində zəm-zəm suyu,
 
 
 
 
 
 
 
 
Şöylə salır alçax boyu,
 
 
 
 
 
 
 
 
Lampanız deyilmi, xanım?!
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Nazani xanım:
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Utan ay keçəl, utan,
 
 
 
 
 
 
 
 
İgitlərin yerin tutan,
 
 
 
 
 
 
 
 
Sən keçələ yalan satan,
 
 
 
 
 
 
 
 
De görüm kimdi, ay Keçəl?
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Keçəl:
 
 
 
 
 
 
 
 
Utan, ay xanım, utan,
 
 
 
 
 
 
 
 
Özünü çox başda tutan,
 
 
 
 
 
 
 
 
Mən keçələ yalan satan,
 
 
 
 
 
 
 
 
Sən özün deyilsənmi, xanım?!
 
 
 
 
 
 
 
 
Odur ki, o Keçələ gedərdimi? Elə də getmir.
 
Öz sözlərim:
 
 
 
 
 
 
 
 
ALAGÖZ
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Keçən günü yada salsan, alagöz,
 
 
 
 
 
 
 
 
Nələr gəldi, keçdi öz aramızda.
 
 
 
 
 
 
 
 
Bir sən idin, bir mən idim, tək yalqız,
 
 
 
 
 
 
 
 
Dedim ki, açılmaz söz aramızda?
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Sən bilirsən, mən də sənə mayılam,
 
 
 
 
 
 
 
 
Onun üçün qapınızda sayılam,
 
 
 
 
 
 
 
 
Yaxşı günnən yaman günə qayılam,
 
 
 
 
 
 
 
 
Olarmı bu qədər naz aramızda.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
İsgəndərəm, ilqarımda duraram,
 
 
 
 
 
 
 
 
Şən həyatda gözəl devran sürərəm,
 
 
 
 
 
 
 
 
İsgəndərəm, ilqarmı verərəm,
Gətir kağız-qələm yaz, aramızda.
 
 
 
 
 
 
 
 
Belə bağışla cavab gözləyirəm. İsgəndər Ağbabalı
 
 
 
 
 
 
 
 
 
05.02.1985.
 
Məktub. Məndən salamlar olsun mənim əziz qardaş­la­rım Şəmilov Əliyə və ev – ailəsinə. İkincisi Cəfərov Mə­hər­rəmə. Əzizlərim, ailənizə və bütün el-obanıza salam­la­rım var. Qaza­xısdan elinin Çimkənd oblasdı Lenker ra­yo­nu Çuxurbulaq kən­dində sizə əziyyət verən də sizin qardaş – Aşıx İsgəndər Ağ­babalıdır. Məni burya, toya dəvət edib­lər. Yadıma sizin hör­mət düşdü. Sizə mən də yazdım. Mən bir ay qalacam həmin Çimkənd oblasdında. May ayında Al­ma-atada olacam. Əgər cavab yazsanız, tez olsa bu adre­sə yaz.
İndeks 487950 Çimkendski ob. r-n Vanofqa, Kalxoz Azat­lıx, ul. Çuxurbulax. Muratbayov İsgəndər Ağbabalı.
 Yox may ayında yazsanız belə adres: A/Atinski ob. Qas­delno, 3 Aşıq İsgəndər Ağbabalı.
Belə, qardaş can, Xəstə Hasanın adamları burada çoxdur. Nə isdəyirsən Xəstə Hasandan yazax. Belə. Qaldı buralarda havalar isdi keçir – sən canın Məhərrəmə də salamlar söylə. Qaldı həmin öz şagirdim Murtəzəni də görəcəm. Belə. Daşdan Daş­danovun tər­cümeyi-halını göndərirəm. Əgər istəsəniz Ama­si­ya rayon va­yen­komatından çastnı və aldığı orden haq­qın­da soruşa bilərsiniz:
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 Daşdanov Daşdan haqqında
 
 
 
 
 
 
 
 
Daşdanov Daşdan Balabəy oğlu, anadan olub 1921-ci ildə El­lər kəndində orta kəndi ailəsində Ellər kənd ibtidai mək­tə­bi­ni qurtarıb. Güllücə kənd yeddi illik məktəbinə daxil olub. Mək­təbi bitirdikdən sonra Amasiya rayon orta məktə­binin 8-ci sin­finə daxil olub. 10-cu sinfi qurtarıb, sonra Quzukənd 7 illik mək­təbinə müəllim təyin ediblər. 1941-ci ildə Sovet Ordusuna çağırılıb. Orduda kapitan zvaniyası alıb. 1944-cü ildə Böyük Və­tən müharibəsində həlak olub. Müharibədə aldığı II dərə­cə­li Vətən Müharibəsi ordenini ailəsinə Ellər kəndinə yolla­yıb­lar. Aldığı ordenin qınşkası və qəbzi Gürcüstanda yaşayan qızıgildədi. Mümkün edə bilsəm, Orden qnışkasını və kağızı sizə yollayacam. Daha nə yazım.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Qal salamat. İmza: İsgəndər Ağbabalı.
 
 
 
 
 
 
 
 
13.4.1985.
 
 
 
 
 
 
 
 
Salam, Aşıq İsgəndər! Aşıq İsgəndər, yel qanadlı, xoş soraqlı məktubun özünü beş-altı günə mənə yetirib. Yəqin ki, mənim məktubum da sizlərə belə tez çatar.
 
Aşıq İsgəndər, bizim qəzetdə Xəstə Hasan haqqında yazdı­ğımı yəqin ki, özün oxumuşdun. Səhv etmirəmsə, həmin qə­zet­dən bir neçəsini Murtuzaya göndərmişdim. Bilmədim nə üçünsə cavab yazmadı.
Sənə yazdığım bu məktubu iki surət edirəm. Birini, Van­nov­ka rayonuna, o birini isə Talqar rayonundakı adresinə gön­də­ri­rəm. Bu işləri sən məndən çox bilirsən. Ona görə də sənə sual göndərməyi artıq sayıram. Söhbət zamanı özün gö­rür­dün ki, mən nəyi daha çox xəbər alıram. Birinci, nə qədər baca­rır­san, təzə – bu tərəflərdə məlum olmayan şeirlər gətir. İkincisi, şei­rini öyrəndiyin hər bir aşığın hansı kənddə doğul­du­ğunu, təxmi­nən hansı vaxtlar yaşadığını, ata-babasını, uşaq­la­rını (on­lar­dan kimin harada yaşadığını) müəyyənləşdir­məyə çalış. Xüsusən, Xəstə Hasanın «Yüzdə bir» şeirində adı çə­ki­lən Qul Qaranı, Qara Zülal, Aşıq Ömər, Çöllü İsmayıl, Molla Xəlif, Küfdadi, Üfani, Aşıq Teyfi, Usta Polad (hansı ki, da­nı­şır­dın ki, Xəstə Ha­sanla deyişif), Dəli Tamı və başqa­la­rının şeirlərini, hansı kənd­də doğulduqlarını, kimlərinin indi harada yaşadığını öyrən.
Aşıq İsgəndər, mən bir yazıda oxudum ki, Xəstə Hasanın yaşadığı kənd Mesxet-Cavaxetidən olub. Hasanın nəsli-kökü Qarapapaq tayfalarının İmirhəsənli qolundan olub. Qarapa­paq­lar, eləcə də İmirhəsənlilər 1830-cu ildən sonra Borçalı və Qazaxdan Axskaya köçüblər. Xəstə Hasan da Levis kəndində deyil, Dırğına kəndində doğulub. Qazax və Borçalıdan köçən Qarapapaqlar (yəni, azərbaycanlılar, Qafqaz türkləri), «Niyal düzü»ndə Levis, Van, Qarzamet, Kiondra, Daşlıqışlaq, Ələncə kəndlərini salıb, «Levis cəmiyyəti» yaratmışlar.
Hər-halda, belə bir tarixi fakt olsa, onu yaşlılar nağıl edib rəvayət şəklində xatırlayarlar. Bir də öyrən gör, Qazaxıstana köçən türklərin Qafqazdakı tarixini kim yaxşı bilir. Onların bir dərin savadlısı ilə mənim məktublaşmamı təşkil et. Təcili cavab yaz! Allah qoysa, qayıdanda da mə­nə xəbər elə. İmkan tapsan, Murtuzaya yazdığım mək­tub­ları da diqqətlə oxuyub suallarıma cavab al! Sağlıqla qal!
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 İmza: Əli Şamil                                                                          21.04.1985
 
Salam, Aşıq İsgəndər. Aşıq İsgəndər, məktubunu alan gün cavabı yazsam da ikinci məktubu da yazmağa ehtiyac duydum. Məktubumun biri çatmasa da, yəqin o biri çatar. Yaxud da sənə çatmayan məktub hər halda Xəstə Hasanı tanıyanlardan birinin əlinə keçər. Onlar bildikləri haqda mənə cavab yazıb fikir mü­badiləsi edərlər. Özün yaxşı bilirsən ki, aşıq şeiri ağızdan-ağıza keçdikcə təhrif olunur. Xəstə Hasanın şeirlərini oxuyan­dan sonra bu qənaətə gəldim ki, bəzilərində təhrif var. O təhrifləri, yanlış­lıqları aradan qaldırmaq üçün yalnız bir yol var. Şeirin daha çox variantını toplamaq. Ola bilsin ki, bir nəfər Xəstə Hasanın cəmi bir şeirini bilir, o şeir də pərakəndə, pozunuq. Həmin şeiri də toplamaq lazımdı. Çünkü onun içərisində də doğru misralar, hətta ifadələr ola bilər. Mən sizi yaxşı tanıdığıma görə bilirəm ki, nə qədər çox bilsəniz də öyrənməyi, düzgününü tapmağı özün­üzə ar bilmirsiniz. Bu da sənətkar üçün ən gözəl xasiyyətdir. O sənətkar ki, özündən razı oldu, «yalnız mən bildiyim düzdü, baş­qalarının bildiyi yalan!» – dedi, onda vay onun halına.
Odur ki, Xəstə Hasanın şeirlərində pozulmuş – yerində ol­mayan misra, beyt və rədifləri yazıram. Bəlkə Siz həmin şeir­lərin daha yaxşı variantlarını, daha doğrularını tapdınız. Məs:
 1.İnanmaq olmur ki, Xəstə Hasan kimi qüdrətli bir sənət­kar «Əfəndim» rədifli qoşmasının birinci bəndini də, ikinci bəndini də «Aləm bilir» ifadəsilə başlasın. Məncə bunlar­dan birincisi doğrudu. İkinci bənd başqa cür başlayırmış. Sonradan unudulub bu şəklə düşüb.
2. «Ayağı gözdər» qoşmasında üç misra (2,4 və 8-ci mis­ralar) – «Axlı kamil olan ayağı gözdər» şəklindədir. İnanmaq olmur ki, Xəstə Hasan belə desin.
3. «Azad olur» şeirinin 10-cu misrası «Könlüm evi övlü­ya­lar xocası» şəklində olar.
4. «Bir-bir çək» cığalı təcnisinin ikinci bəndinin birinci mis­rası «Sin səhərdən oxun atdın bir yerə»dir. Bəlkə bu «Sin səh­rada oxun atdın bir yerə» şəklindədir, yoxsa başqa variantı var?
 5. Qəlyanla bağlı dediyi: «Neyləsin?» şeirinin son bəndin­də qafiyə çatışmamazlığı var.
 6. «Bu sarayları» bağlamasının bir və ikinci bəndi «Əcəb kim becərib bu sarayları?»dır. Məncə bunlardan biri başqa cür olmalıdır.
 7. «Yüz açar indi» bağlamasının da birinci bəndində qeyri- dəqiqlik var.
Bütün bunlardan əlavə, yadındadırsa, mənə Daşdan rəh­mətliyin şeir dəftərini göndərmişdin. Orada Hasanın iki şeiri var idi. Həmin şeirlər pozunuqdu. Onları göndərirəm. Bəl­kə düzgün variantını tapdın. Sağlıqla qal. Tanışlara salam de.
 Dərin hörmətlə Əli Şamilov.
 
 
 
 
 
 
 
 
373630, Azərbaycan SSR, Naxçıvan
 
 
 
 
 
 
 
 
 şəhəri, Puşkin küçəsi ev 73, kv 44.
 
 
 
 
 
 
 
 
24.04.1985.
 
 
 
 
 
 
 
 
Unudulmaz məktub. Məndən salamlar olsun mənim ən əziz, hörmətli qardaşım və qardaşım oğlu Şəmilov Əliyə və Cə­fərov Mə­­hərrəmə, Əsgər müəllimə və ailələrnə və bütün dost-qardaşlara.
 
Əzizim, bil və agah ol, may ayının 3-də Vannovka rayonun Çuxurbulax kəndində sizin məktubnuzu aldım. Çox şad və xoşbəxd oldum. Sizin qadanız alım, Əli can, onları mən bilirəm. May ayının 15-də də Alma-Atanın Talqar rayonunda olacam. Onları bütün xəbər alıb sizə cavab yazacam. Maxsus, Xəstə Hasanın qardaşı oğlunun oğlu yaşıyırdı, 110 yaşı var idi. O, ölüb. Mənim qonağım Əhdaman dayım da ölüb. Nəysə…. Hələ görüm Murtaza niyə sizə cavab yazmır.
Onu da biləcəm, qadan alım, nə desən mənim gözüm üsdə, çoxu ona səbəb gəlmişəm. Sənə də kağız yazdım, çox sağ ol. Sən də gözəl cavab yazıbsan. Belə. Əli burada Rusdam adlı bir qoca kişi xəbər alır: «1942-ci ildə Şaxtaxdının yanındakı Qıv­raq kəndində bir seyid var imiş». Başarsan onun haqqında bir şey öyrənib mənim adresimə yaz. Buralarda havalar çox isdi keçir. Amma vəzyət çox yaxşıdı. May ayının 30-a kimi Alma-Atanın Talqar rayonunda olacam. Murtaza də oralıdır. Belə. Daha nə yazım. Mənim televezorda, radiodakı sözlərmi veril­lər­mi? Çox sağ ol.
 
 
 
 
 
 
 
 
Qal salamat. İmza: İsgəndər Ağbabalı.
 
 
 
 
 
 
 
 
05.05.1985.
 
 
 
 
 
 
 
 
Məktub. Aşıx İsgəndərdən və Aşıx Murtazadan qardaşmız olan Şəmilov Əliyə yazaraq sizlərə bildiririk ki, həmin məktu­bu Qazaxsdanın Talqar rayonundan yazırıq. Əli can, siz dedi­yiniz düz deyil. Deyirsiniz, Xəstə Hasan Mesxet-Cavaxetidəki Dırqınada anadan olub. Yox, atası Seyid, anası Sultan Türki­yədəki Vandan olublar. Xəstə Hasangil olub 5 qardaş: 1.Qara Alı, 2.Çiçək. 3.Musdafa. 4.Abdulla. 5.Xəstə Hasan. Oradan köçüllər Gürcüsdana. 3 qardaşı, yəni Musdafa, Abdulla, Xəstə Hasan gəlirlər Əsminzə rayonunun Levis kəndinə. Bir qardaş­ları – Qara Alı qalır dayısı Məhəmmədin yanında. Bir qardaş­ları – Çiçək Çayıs kəndində Süleyman kişinin yanında qaldı.
 
…Abdullanın oğlu Dəli Bayram Xosbuya bəylərindən Dədə bəy tərəfindən tutulur. 8 il iş verillər. Tutduran da Fə­dinin atası Bayram ağanın oğulları. Kəndin koxası üşgüllü Vəzirə pul verib tutdurmuşdu. Odur ki, Xəstə Hasan gedir Dəli Bayramı azad etdirməyə. Bu olur Oruc-luq bayramında. Xəstə Hasanın orada birinci sözü olur: «Aləm bilir eşq ataşı mən­dədi», ikinci sözü olur: «Başa sən», Üçüncü sözü: «Qul azat olar». Dədə bəyin məclisində Aşıx Ruhanı, yox İrfanı Hasana «Dört qalar» bağlamasını deyir. Xəstə Hasan bağlamanı açır. Məclisdəkilər onu tərifləyib onun kimi aşığın dünyaya gəl­mədiyini deyəndə Xəstə Hasan «Bir» divanisini deyir. Dədə bəy, onun bu sözünnən xoşu gəlir. Açarı Hasanın özünə verir ki, aparıb istədiyi dusdağı azat etsin.
Qardaş, biz bu qədərini Murtaza ilə topladıx, düzəliş verdik.
Qal salamat. Qaldı ki, mən may ayının 30-da evdə olacam. Kağız yazsan mənim öz adresimə yaz. İndi sizə Murtaza salamlar yazır.
 
 
 
Hörmətli məktub. Hörmətli qardaşım Əli. Əvvəla ürəkdə olan qızılgül ətirli salamları siz kimi əziz qardaşa təqdim edi­rəm. Əgər siz də zəhmət çəkib biz tərəfi xəbər alsanız, çox şü­kür yaxşı dolanırıx. Amma bir ildir sizlə məktublaşmadığımın səbəbi mənim dayım və Aşıx İsgəndərin qonaxçısı Əhdaman dünyasını dəyişdi. Onnan sonra Əhdamanın bacısı, yəni mə­nim anam Allahın rəhmətinə getdi. Ona görə mən özümə belə vədə vermişdim: Anamın bir yılı gəlib, illik çörəyini yedirmə­yincə mən nə saz çalacam, nə də o tərəfnən danışacam. İndiki Aşıq İsgəndər ki, gəldi bizə, ona görə ikimiz birrəşib bu mək­tubu yazdıx. Əzizim, qal salamat. Əl tutub ayrılıram.
 
 
 
 
 
 
 
 
Hələlik. İsgəndər Ağbabalı, Murtuza
 
 
 
 
 
 
 
 
20.05.85.
 
 
 
 
 
 
 
 
Məktub. Məndən salamlar olsun mənim əziz dost-qar­daş­la­rım Əliyə və Məhərrəm müəllimə, ailələrnə və cəmi tanıyıb bi­­lənlərə. Əzizim Əli can, mən sizin məktubunuzu aldım, Qa­zax elində. Çox sağ olun. Sən bizdən Xəstə Hasanın tərcü­me­yi-halını isdəmişdin. Biz də orada olan yaşlı adamlardan so­ru­şub yazdıx. Siz heç bir xəbər vermədiz ki, aldınızmı. Mən Mur­­­­­taza ilə o işdən ötəri çox dolandıx, yazdıx. Canın sağ olsun.
 
Əli can, Bakıdan mənim yanıma adamlar gəldi. Məndən köh­­nə havalar, sözlər, nağıllar yazdı. Apardılar ki, həmi «Bu­lax»da, həmi də radyolarda səsdəndirələr. Özümü də Bakıya ça­ğıracaq­lar. Olsa, sana da xəbər verəcəm. O gələnlərdən biri sə­ni yaxşı tanıyırdı. Adı Axundova Kamilə; ikincisi Məm­mə­do­va Kifayət. Məni bu adresə çağırıllar, sən bilərsən: 370000, Ba­kı, Xaqani 27, Respublika Aşıqlar Birliyi. 26 Bakı Ko­mis­sa­rı bağının yanı. Telefon: 93-14-20. Bax məni burya dəvət edə­cək­lər. Belə. Bunu sən bilərsən, bunları da yollayan Hüseyin Arif olub. Belə, qardaş can, canın sağ olasan. Qaldı bizlərin yaşayışı da yaxşıdı. Çox sağ olun. Daha nə yazım. Qaldı ki, Yerevanda da radioya verdilər. Saat 5-i keçmiş 30-da verirlər. Belə.
 Qazaxsdanda da iki ay qaldım. Yaxşı gəzdim. Çambulski ob. Çimkəndi, Alma-Atanı, Talqar və s. gəzdim. Çox sağ olun. Əli can bağışla. Bir xahiş eliyəcəm. Əziyyətdə olsa incimə. Sizin mağazalarda MKA matasqılın 6 voltlu dinamosu olarmı? Mənə bir dənə al göndər, qadan alım.
İmza: İsgəndər Ağbabalı.
 
 
 
 
 
 
 
 
22.08.1985.
 
 Salam, Aşıq İsgəndər. Aşıq İsgəndər, xeyli vaxtdır ki, məktubunu almışam. Cavab yazmağı ona görə yubadırdım ki, bəl­kə motoskil üçün dinamo tapdım. O da çox təəssüf ki, ma­ğa­zalarda yoxdu. Bir nəfər söz vermişdi hələ gətirib çıxar­mayıb. Ölçüb-biçirdim ki, bir Ağbabaya gəlib sizinlə ətraflı söhbət edim. Ona da imkan tapa bilmirəm.
Sizə Qazaxıstanda olanda da, Qazaxıstandan qayıdandan sonra da məktub yazmışdım. Bilmirəm nə üçün məktubum gəlib çatmayıb. Vaxtlı-vaxtında ətraflı məktub yazdığına görə çox sağ ol. Amma açığını deyim Qazaxıstandan yazdığın mək­tu­bun məni qane etmədi. Elə bil mənim məktubumu oxu­ma­mış­dın. Mən məktubda çoxlu suallar yazmışdım. Cavab mək­tu­bunuzda isə bu cavabların heç birinə toxunulmamışdı.
Sizin yanınıza gələn qızlardan Kamiləni 4-5 il olar tanı­yı­ram. Bir neçə dəfə Naxçıvanda olub. Sizin ünvanı da ona mən verib məsləhət görmüşdüm ki, görüşsün. Bu haqda mən əv­vəlki mək­tubumda geniş yazmışdım. Görünür yaddan çıxarıbsan.
O qızların hər ikisi Bakıda Hüseyin Arifin yanında, Respub­lika Aşıqlar Birliyində işləyir. Kamilə saz havaları ilə maraq­la­nır. Sizin Naxçıvan radiosunda olan lentinizə də bir neçə dəfə qulaq asıb. Özün də arxayın ol, o, qətiyyən yalan danışmaz. Çox ağıllı, qa­na­caqlı və savadlı qızdı. Aşıq musiqisini onun sayaq öyrənmək istə­yənə hələ rast gəlməmi­şəm. Onlar nə radioda, nə də televi­ziyada işləyirlər. Sizdən topladıqları mate­rial­ları da radio və ya televi­ziyada işləyənlərə verib xahiş edəcəklər ki, səsləndirsinlər.
Onun işi radio və televiziyadan, qəzetdən daha ciddi, daha sanballıdır. Sizin kimi aşıqlardan topladığı havaları müqayisə edərək elmi iş yazacaq, sonra da onu kitab kimi çap etdirəcək. Belə kitablara ehtiyacımız çoxdur. Nə qədər hava bilirsən gərək ondan əsirgəməyəsən. Bu həm sənin adını yaşadar, həm də millətimizə xeyri olar.
O ki, qaldı səni Bakıya dəvət etməməyimin səbəbi: sənin çıxışını televiziya ilə verdirmək üçün gərək kimlərləsə alverə başlayaydım. Onu da mən bacarmıram. Mən ölüm, sən ölümlə də iş keçmədi. Dostlarım, tələbə yoldaşlarım da orda kiçik vəzifədədir. Onların da gücü çatmadı. O ki, qaldı radioya. Onun üçün də əziyyət çəkib Bakıya getməyə dəyməz. Lazım gəlsə yenə Naxçıvanda təzə mahnılarını yazıb göndərərik, Bakıya verərlər. İstəmirəm ki, gedib bəzi adamları görüb qanın qarala, Bakı haqda fikrin dəyişə. Hər halda özün bilən yaxşıdı. Nə vaxt getsən mənə xəbər elə. Bacardığım köməyi edim. Sağlıqla qal. Ailə üzvlərinizin hamısına salamımız var.
Dərin hörmətlə: Əli Şamilov.
 
 
 
 
 
 
 
 
 Naxçıvan şəhəri.
 
 
 
 
 
 
 
21.09.1985.
 
 
 
 
 
 
 
 
Məktub. Məndən salamlar olsun mənim əziz qardaşım və qardaş oğlanlarına, Şəmilov Əliyə və Cəfərov Məhərrəmə, ev ailə­lərinə. Qardaşlarım, xəbər alsanız bizlər çox yaxşı dola­nırıq. Sizlərin də yaxşı, gülərüzlü, şad olma­ğı­nızı o bir Allahdan arzu edirik. Əli can, məktubunu aldım. Çox şad və xoşbəxd olun.
 
Əli can, məni bağışla. O dinamonu sizə yazdım. Amma çox peşman oldum ki, niyə sizə elə əziyyət verdim. Ayıb oldu. Məni yenə də bağışla, helə də tapa bilmədim. Sizi qardaş oğlu kimi bildim, yazdım. Qaldı o qadınların gəl­məsi. Onlar çox düzdür. Sizi əla tanıyırdı və mənim orada olan sözlərimi və havaları da bilirdilər. Onları Hüseyin Arif yollamışdı, yəni ki, Bakıda Aşıxlar Birliyi var. Məni də oraya çağracaxlar. Şəklimi də apardılar. Əgər, məni çağırsalar sənsiz getmərəm. Sana teleqramma vuracam. Qaldı ki, Qazaxsdanda sizin məktubu aldıx. Orada Əhdaman dayım, Daşdan kişi, Aydın və s. kimi yaşlı adamlar indi yoxdur. Mən Murtaza bir neçə adamdan da soruşdux və sizə də yazdıx. Odur daha nə yazım.
Xəstə Hasanın qardaşı oğlu Murat da ölüb. 115 yaşı var idi. Xəstə Hasan anadan olub Türkiyədə Van kəndində. Atası Seyid, özü də Seyid törəməsi. Anası Sultan. 1.Qara Alı, 2.Çiçək. 3.Musdafa. 4. Dəli Abdulla. 5.Xəstə Hasan. Bunlar Vandan köçür Gürcüsdana. 3 qardaş gəlir Levisə. Xəstə Hasanın da Levisdə 2 oğlu 1 qızı olur. Belə. Bəs sənə belə yazılmış məktubu aldınmı, ya yox? Belə.
 
 
 
 
 
 
 
 
Qal salamat. İsgəndər Ağbabalı.  
 
 
 
 
 
 
 
 
01.10.1985.
 
Məktub. Məndən salamlar olsun mənim qardaş əvə­zin­də olan Əliyə və Məhərrəm müəllimə. Siz də əziyyət çəkib biz­ləri xəbər alsanız, çox şükürlər olsun yaxşı yaşayırıq.
 
 
 
 
 
 
 
 
Qardaşım can, səndən bir söz xəbər alacam. Sən olasan o bir Allah, düzünü yaz, sizin Naxçivanda bir adam var, məndən söz isdəyir. Deyir: Çapa verdirəcəm. Naxçivan elm, mədə­niy­yət, folklor şöbəsinin müdiri Cəlilov Cabbar (17) mənə mək­tub yazıb. Köhnə sözlər və dasdanlar isdəyir. İndi mən səndən qardaş balası və qardaş kimi xəbər alıram, sən canın mənə tez xəbər ver. Bəlkə özün də gördün. Mənim canım da sizə qur­bandır. Şərt budur mənim adım olsun. Qardaş can, dünyadan hamı köçəcək, adım qalmağını isdəyirəm. Belə.
 Qal salamat. Məhərrəm müəllimə də salamlar söylə. Qal­dı sənə yolladığım məktubu aldınmı. Xəstə Hasan haq­qında yaz­mış­dım orada da, yəni Qazaxsdan da Murtəzə ilə da­nışdıx. Be­lə. Daha nə yazım qal salamat. Əl tutub ayrılı­ram.
İmza: İsgəndər Ağbabalı.
 
 
 
 
 
 
 
 
 22.11.1985.
 
Əli can, bizim rayonun Güllübulaq kəndindən Musta­fa­yev Qasıma məndən salam söylə. İmkanı olsa mənə mək­tub yaz­sın. Mən yazardım, ünvanını bilmirəm. Naxçıvana gə­ləndə Qa­­sım müəlliimlə də görüşərik. Mənim ustadım Qa­sım müəl­li­min həmkəndlisi Aşıq Nəsib olubdur.
Əli can, bağışla həmin şəklə səbəb gec oldu, əmmə sən ca­­nın, sən Allah, həmin şəkli də, dəftəri də geri yolla. Ya­di­gardı. Bir də Cəfərov Məhərrəm müəllimə deynən onda da 1 dəftər, bir də Şenniyin kitabını yollasın. Ona görə ki, ki­ta­bı mənə verən istəyir. Belə.
 
 
 
 
 
 
 
Məktub. Məndən salamlar olsun qardaşım və qardaşım oğ­lu olan Əliyə və ailəsinə, Məhərrəm müəllimə və ailə­sinə, Əsgər müəllimə və ailəsinə və Ceyran qardaş qızna.
 
 
 
 
 
 
 
 
İsgəndər Ağbabalı.
 
 
Əli can, sənin geri yolladığın dəfdəri aldım, şəkli aldım. Çox razı qaldım ki, doğurdan da söznə düz insan var imiş. Qaldı ki, bizlər də çox yaxşıyıq. Sağ olun, Əli can, Heydər bəy elə bir nağıldı. Göləli İbrahim aşıxdı Türkiyədə. Həmin sözləri deyir, Artvin qəzəsində bir yüzbaşnın arvadna. O ki, deyirdin İrzayev Məhəmməd, sizin Göyçə tərəfdən olub. Bir dənə də Aşıx Bəşir olub. Onun qızını da Tovuz rayonunda Söyün adlı bir oğlan qaçırıb.
Qaldı Gürcüsdan qızı. (18)
Bu uzun söhbətdi. Bağışla, Molla Nəbi kimdi bilmirəm. Bir söz özümdən:
BİR NƏDİR
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Haxdan nida gəldi, yarandı insan,
 
 
 
 
 
 
 
 
Bu dünya malına paxıllıx nədir?!
 
 
 
 
 
 
 
 
Canın sağlam olsa, beynin də dolu,
 
 
 
 
 
 
 
 
Axıl başda olar, cavannıx nədir?!
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Neçə min insanlar köçdü dünyadan,
 
 
 
 
 
 
 
 
Ərəsdun, Əflatun, Fərəzdan, Xəqan,
 
 
 
 
 
 
 
 
Urusdam, Zal, İsgəndər, bir də Süleyman,
 
 
 
 
 
 
 
 
Bu dünya fanidir, gumannıx nədir?!
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Aşıx İsgəndərəm, yaxşı seçərsən,
 
 
 
 
 
 
 
 
Elnən gələn şeydir, bir gün köçərsən,
 
 
 
 
 
 
 
 
Məzar sıxar axirətini içərsən,
 
 
 
 
 
 
 
 
Yaxşılıx ki vardır, yamanlıx nədir?!
 
 
 
 
 
 
 
 
Belə. Köhnə söz çoxdur, yazmax-yaratmax çətindir. Görü­şərik. Qal salamat.
 
Murtaza niyə sənə cavab yazmır, bilmirəm. Mən də yazdım, qəzetin də birini ona yolladım.
 
 
 
 
 
 
 
 
Belə. İsgəndər Ağbabalı.
 
Unudulmaz məktub. Məndən salamlar olsun mənim əziz qardaşım oğulları və qardaşlarım Əliyə, Məhərrəmə, ailələrnə və dost-qardaşlara. Əziz qardaşım Əli can, agah ol ki, sənin yolladığın məktubu və «Sovet Gürcüsdanı» qəzetni aldım, çox şad oldum. Çox sağ ol ki, yaddan çıxartmırsınız. Əli can, mən Qazaxsdana keçən ili getdim. Xəstə Hasanın tarixini bir də dəqiqləşdirmək istədim. Dediklərinə görə Türk tarixinin 1214-ci ilində o, aşıxlıx edib. Onda Ələsgər yox idi. Özləri də Qır­qınadan köçüb, Əsminzə rayonunun Levis kəndinə gəlib. On­lar 3-4 qardaş olub. Üçü də Qırqınada qalıb.
Şenlik də yeni aşıx olanda daysı Xəstə Hasanın şagirdi Aşıx Nurunun yanına gətirib ki, yoxlasın, bir şey bilirmi. Belə. İndi siz bilərsiniz. Onun qardaşı oğlunun oğlu yəni nəvəsi Mədət iki il əvvəl 117 yaşında Talqar rayonunda ölüb. Belə.
Daha nə yazım. Qal salamat. Bu sözləri «Bulağ»a verər­sən­mi? Ermənisdanın Ağbaba rayonunun Göllü kəndində Sovet­dən qabax bir Dəli Yusub olub. Hansı ki, Niqalay vaxdı Qars­dan qubernat qazaxları Ağbabanın Öksüz kəndində Dəli Yusu­bu tutmağa göndərir. 100 dənə qazax kəndə gəlir. Onda Dəli Yusub Səməd ağanın dayısı Asdan ağaya deyir:
 
 
 
 
 
 
 
 
AMANDI
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Başına döndüyüm ay Asdan dayı,
 
 
 
 
 
 
 
 
Mərtlik meydanıdı qaçma, amandı.
 
 
 
 
 
 
 
 
Yığılan düşməndi, bilinməz sayı,
 
 
 
 
 
 
 
 
Mərtlik meydanıdı qaçma, amandı.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Qaçmax olmaz, bərkit atın tikini,
 
 
 
 
 
 
 
 
Mən görərəm mərd igidin cəngini,
 
 
 
 
 
 
 
 
Bil səni sevirəm, canda can kimi,
 
 
 
 
 
 
 
 
Mərtlik meydanıdı qaçma, amandı.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Mən Yusubam, sən də mənə arxasan,
 
 
 
 
 
 
 
 
İnanmıram, bu qovğadan qorxasan,
 
 
 
 
 
 
 
 
Hərdən-hərdən yada salıb darıxasan,
 
 
 
 
 
 
 
 
Mərtlik meydanıdı qaçma, amandı.
 
 
 
 
 
 
 
 
Belə. Qal salamat. Bağışla, evdə yoxudum. Məktub gecikdi. Hamınıza salamlarım var.
 
Bir də bəlkə Bakıya getdim. Mənim tərcümeyi-halımı Ki­fa­yətlə Kamilə apardı. Hüseyin Arif qınışqa verəsiydi. Hə­ləlik sağ ol. Mənə də bir cavab yaz. Qadan alım, inci­mə.
Qal salamat. İsgəndər Ağbabalı.
 
 
 
 
 
 
 
 
08.09.1986.
 
 
 
 
 
 
 
Məktub. Əziz və hörmətli qardaşım oğlu və qardaşım Əli­yə və həyat yoldaşına və bütün dost-qardaşlara əziz və hör­mətli sa­lamlarımı göndərirəm. Siz də bizləri yada salsanız çox sağ olun. Bizim vəziyyət dolanışığımız çox yaxşıdır. Sizin də şad və xoş­bəxd olmağınızı Allahdan arzu edirik. Əli can, sə­nin mək­­tubunu aldım, amma gec aldım. Ona görə ki, Gür­cüsdana toya getmiş­dim. 10-15 gün qaldım. İndi məni bağışla, canın sağ olsun.
 Qal salamat. Hörmətlə: Aşıq İsgəndər Ağbabalı.
 
 
 
 
11.10.1986.
 
 
 
 
 
 
 
 
Məktub. Əziz və hörmətli qardaş oğlu və qardaşlara salam­­lar göndərirəm. Əli və Məhərrəm qardaşlara və ev ailə­lərinə, qohum qardaşlarına. Əzizlərim, sizlər də bizləri xə­bər alsanız, çox şükür yaradan Allaha, sağ-salamat yaşı­yırıq və sizin kimi dost-qardaşları da şad və xoşbəxt isdə­y­irik.
 
Əli can, məktubnu aldım, çox sağ ol. Əmmə məndən in­ci­mə. Məni Alma-Ataya da, Zalqaya da toya dəvət etdilər. Gedə bil­­mədim. Ona görə ki, sazımı Marneuli rayonunda ramota ver­dim. 5 aydı hələ qayırmayıb. Ona görə qaldım, sən Allah, inci­mə. Qadan alım, yenə də getsəm sənə xəbər edəcəm. Bir də sizin ora­dan bir oğlan məndən o sözləri isdədi. Mən sənə də yazmış­dım. Vermə­dim ona görə ki, mənə heç bir şey lazım dəyil. Bircə mənim adımla verə. Bu lazımdır. Belə. Məhər­rəmə də salamlar söylə. Onun da hörmətini görmüşəm. Qaldı nə vaxd çağırsan, gözüm üsdə. Məncə may, iyul ayları yaxşıdı. İndi bizlərdə metr yarım qar var, boran da çox olur. Belə, qardaş can. Mənim 3 xana sözlərimi «Bulağ»a versən yaxşı olar. Qal salamat. Canın sağ olsun.
 
 
Arax haqqında sözlər
 
 
 
 
 
 
 
 
 
DÜZƏLMƏZ
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Bir əziz dosdunki irast gələndə,
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
İsdəkan dolmasa, hesab duzəlməz.
 
 
 
 
 
 
 
 
Şirin söhbət edib, məclis quranda,
 
 
 
 
 
 
 
 
Qalmaqal olmasa, hesab düzəlməz.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Bir – iki isdəkan qızardır gözü,
 
 
 
 
 
 
 
 
Şirindir söhbəti, şirindi sözü,
 
 
 
 
 
 
 
 
Gəlhagəl eyləsən bir neçə yüzü,
 
 
 
 
 
 
 
 
İrəngin solmasa, hesab duzəlməz.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Dört-beş yüz qramla doyulmur, vallah,
 
 
 
 
 
 
 
 
Litirlər gələndə çağrılar Allah.
 
 
 
 
 
 
 
 
Künclərə yıxılanda düşəcək kullah,
 
 
 
 
 
 
 
 
Ağzından gəlməsə, hesab düzəlməz.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ey aşıq İsgəndər, belədir belə,
 
 
 
 
 
 
 
 
Bu simli sazı vur gülə-gülə,
 
 
 
 
 
 
 
 
Birdə ki, məclisdə düşər vəl-vələ,
 
 
 
 
 
 
 
 
Məhkəmə olmasa, hesab düzəlməz.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Bağışla. Əli can. Qal salamat. Yazan: İsgəndər Ağbabalı.
 
 
 
 
 
 
 
 
İndeks: 377565. Arm. SSR
 
 
 
 
 
 
 
 
r-n Amasiya, selo Ellər kəndi
 
 
 
 
 
 
 
 
05.04.1987.
 
Məktub. Məndən salamlar olsun mənim qardaşım oğlu və qardaşım Əliyə, ailəsinə, qardaş-bacılarına, bütün dost-qar­daş­lına. Əzizlərim, əgər sizdə əziyyət çəkib bizləri xəbər alsanız çox şükür, o bir Allaha sağ və salamat varıq. Siz də sağ olun. Həmin məktubu yazıram Bakıdan. Əli can, məni Bakıya dəvət etdilər. Bakıda oldum, yaxşı çıxış etdik. Qansert verdik, sağ­lığ­ına birinci yeri tutdum. Sumqayıta da getdik. Məni televizora verdilər. Axırda yaxşı havalar verdim. «Çal­papax», «Ağbaba­yı», Şenniyin «Çuxurobası», «Dərbə­dəri», «Xoşda­mağ» və say­rə. Ayın 1-dən 4-ünə kimi qaldım. Belə. Məndən köhnə söz­­lərdən və öz sözlərimdən isdəyillər. Belə. Qardaş can, ca­nın sağ olsun. Qal salamat. Məhərrəm nə işdədi, xahiş edi­rəm, yetik ol. Şenliyin sözlərini kitaba verdimi? Bəs sən Xəstə Ha­sandan götürdüyün sözləri kimə verdin? Belə. Qardaşım in­cimə. Daha nə yazım. Əl tutub ayrıldıx.
 
 
 
 
 
 
 
 
İmza: İsgəndər Ağbabalı. (18)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Bakıdan, 2-ci Zabratdan yazıram.
 
 
 
 
 
 
 
 
04.12.1987.
 
 
 
 
 
 
 
 
Məktub. Məndən salamlar olsun mənim yaddan çıxmaz qardaş oğlu və kiçik qardaşım Əliyə. Əli can, məni unutma. Mən sənin hörmətini görmüşəm və duz-çörəyini yemişəm. Sən necəsən, ailən və mənim dosdum Cəfərov Məhərrəm necədi? Siz də məni yada salsanız, sağ və salamat yaşayıram, Azərbaycanın Şamxor rayonunda. Çox əziyyətlər çəkdim ki, nə cür deyim. 8 göz damlarmı verdim iki göz yer evləri aldım. Çox dar evlərdi. Üsdündədə 3 min manat pul verdim. Belə. Çox çərimə çəkdim. Neynəyim indi zərəl yox, dolanırıx. Köçəndə bir söz yazdım. Nəinki bir, bir neçəsini yazım oxu:
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Bu səksən səkizdə, beşinci ayda
 
 
 
 
 
 
 
 
Dağıldı el-oba, yaman hal oldu.
 
 
 
 
 
 
 
 
Erməni musurman dava eylədi,
 
 
 
 
 
 
 
 
Qarışdı ortalıx, qalmaqal oldu.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Kimi dağa köçdü, kimi arana,
 
 
 
 
 
 
 
 
Qucağında uşax ağladı ana,
 
 
 
 
 
 
 
 
 
O gözəl vətəni qoydu verana,
 
 
 
 
 
 
 
 
Ağ eyvan otaxlar, binalar qaldı.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Aşıx İsgəndər gülərmi, ağlar,
 
 
 
 
 
 
 
 
El-oba bu işi yadında saxlar,
 
 
 
 
 
 
 
 
Qaralar geyindi, soyux bulaxlar,
 
 
 
 
 
 
 
 
Dağlarda açılan lalalar qaldı.
 
 
 
 
 
 
 
 
Əli can, mənim sözlərim yenə radio-televizorda varmı? 89 da məni Bakıya çağırdılar. Dekabrın 22-sində Şaum­ya­nın adı­na olan mədəniyyət evinə Ələsgərin adını verdik. Çal­dıx, oxu­dux, mənə nişan və qnışqa verdilər. İndi Ba­kıda da radiyo-te­levizora düşmək isdəyirəm elə adamım yoxdur, varınsa kömək elə. Canın sağ olsun.
 
İmza: Aşıq İsgəndər Ağbabalı.
 
 
 
 
 
 
 
 
 27.05.1990.
 
 
 
 
 
 
 
 
Məktub. Məndən salamlar olsun əziz qardaş və qardaşım oğluna, yəni, Əliyə və Məhərrəm müəllimə, Əsgər müəllimə və ev ailənizə. Cəmi dost-qardaşlara. Siz də bizləri xəbər alsa­nız, çox sağ olun yaxşıyıq. Sizin kimi dost-qardaşların qadasın alım. Əli can, Alma-Atadan şagirdim Murtazadan kağız aldım. Deyir, Əli mənə məktub yazmışdı, mən də ona yazdım, cavab almadım. Belə yazıb. İndi sən deyəni, yəni Yetim Məhəm­mə­di yazıram.
 
O sənə dediyim «Məhəmməd Gürcüsdan qızı» bu belə olur. Tərvizdən Beçan sövdagar Gürcüsdan dan Ağtəhlədən Valeh söv­dagar sövdagarlıx edirlər. Evlənib ayrılanda belə söz qoyul­lar kimin oğlu olsa, kimin də qızı onda özgəsinə qız vermə­sinlər. Elə olur ki, Valeh sövdagarın qızı olur, Beçan sövda­garın oğlu. Adnı Məhəmməd qoyullar. Məhəmmədə molla badvalda dərs deyir ki, diqqəti yayınmasın fikrini oxumağa versin. Məhəmməd 18-20 yaşnıa kimi dünya, el görmür. 20 yaşında eşiyə çıxardılar. Öz mollasını da ona lələ verillər. Şə­həri gəzə-gəzə çayxanaya gəlir­lər ki, bir aşıx saz çalıb-oxuyur. Onda Məhəmməd deyir:
–Ay lələ, bu nədir?
 Lələ deyir:
–Bu aşıxdır.
 Deyir:
–Bəs bu qucağındakı nədir?.
Lələ deyir:
–Bu da onun həmdəmidir.
Həmdəm yoldaş deməkdir. Məhəmməd deyir:
–Lələ, mənə də bir həmdəm alın.
O da atasına yazır ki oğlu həmdəm istiyir. Atası da elə başa tü­şür ki, oğlu evlənmək isdəyir. Gəlir Gürcüsdan Valeh söv­da­ga­rın qızı Pəriyi oğluna gəlin gətirib. Oğlan qızın üznə bax­ma­yıb ki, mən belə həmdəm isdəmirəm.
Onda qızı 6-7 il qaynatası öz balası kimi saxlayıb. Xalq de­yib ki, Pəri çirkindi, yəqin bir dərdi var, onunçün Mə­həm­məd almır. 7 il gözləyir qız. Məhmməd də yaylada. Bir gün qızlar gəzməyə gəlir bağın içinə. Məhəmməd də həmin bağın ətra­fında ikinci bir otaxda lələ ilə qalırdılar. İndi qızlar həmin Pəri xanımı da gətirillər. Məhəmməd və lələ həmin günü otaxdan çıxmalıydı ki, gələnlərə, yəni, bütün qızdar baxa. O da deyir ayıfdı. Əmmə Məhəmməd çıxmır, qapıyı kilitlədib pen­cə­rədən baxırdı. Həmin Pəri gəlib bir daşın üsdündə oturdu. Qız­dar isə bağı gəzməyə düşdülər. Onda Məhəmməd Pəriyi ta­nımadı. Elə tək otumağna söz demək isdədi. Lələ qoymadı ki, qızdar bizi öldürər ki, niyə evdən çıxmayıbsan. O biri qızlar Pə­riyə dedilər:
– Sən niyə üzünü açmırsan, danışmırsan, gülmürsən?
 Onda Pəri ağlayıb dedi:
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Fələk vurdu ayrı saldı,
 
 
 
 
 
 
 
 
Düşdüm bu diyara mən də.
 
 
 
 
 
 
 
 
Ya ölərəm bu dərdinən,
 
 
 
 
 
 
 
 
Ya edərəm çara mən də.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Havada dövr eliyər laçın,
 
 
 
 
 
 
 
 
Fələk qoymur qədim açım,
 
 
 
 
 
 
 
 
Baş götürüm harya qaçım,
 
 
 
 
 
 
 
 
Gedim nə diyara mən də.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Gözəllərin incəsiydim,
 
 
 
 
 
 
 
 
Qızıl gülün qonçasıydım,
 
 
 
 
 
 
 
 
Mən Gürcüsdan beçəsiydim,
 
 
 
 
 
 
 
 
Qısmat oldum xara mən də.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Mən Pəriyəm sözüm çoxdur,
 
 
 
 
 
 
 
 
Hax yanında payım yoxdur,
 
 
 
 
 
 
 
 
Gözəllikdə tayım yoxdur,
 
 
 
 
 
 
 
 
Yaramadım yara mən də.
 
 
 
 
 
 
 
 
Belə diyəndə Məhəmməd yenə də tanımır. Təzdən Pəriyi sevir, ləliyə baxmır. Belə deyir Məhəmməd:
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Canım lələ, gözüm lələ,
 
 
 
 
 
 
 
 
O gözəl mənim olaydı.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Budur sənə sözüm lələ,
 
 
 
 
 
 
 
 
O gözəl mənim olaydı.
 
 
 
 
 
 
 
 
Onda qız Məhmmədi tanıyır və gülür. Məhəmməd belə deyir:
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Dişləri yaquddu, ləldi,
 
 
 
 
 
 
 
 
Bir güldü canım aldı.
 
 
 
 
 
 
 
 
Canımı odlara saldı,
 
 
 
 
 
 
 
 
O gözəl mənim olaydı.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Məhəmməd də yara keçər,
 
 
 
 
 
 
 
 
Eşqə düşən bada içər,
 
 
 
 
 
 
 
 
Yazıx canım sərdən keçər,
 
 
 
 
 
 
 
 
O gözəl mənim olaydı.
 
 
 
 
 
 
 
 
Belə diyəndə Pəri qızlardan icazə alıb belə deyir:
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Pəncərədən ayıl-mayıl baxan yar,
 
 
 
 
 
 
 
 
Öləsən məməmə yad əli dəyər.
 
 
 
 
 
 
 
 
Sınıx könlüm eşq odna yaxan yar,
 
 
 
 
 
 
 
 
Öləsən məməmə yad əli dəyər.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Yar-yar deyib mənə qulax asmadın,
 
 
 
 
 
 
 
 
Ziyah zülfüm dal gərdəndə kəsmədin,
 
 
 
 
 
 
 
 
Yeddi ildir döşəyə qədəm basmadın,
 
 
 
 
 
 
 
 
Öləsən məməmə yad əli dəyər.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Mən Pəriyəm gedər vətəndə qallam,
 
 
 
 
 
 
 
 
Bir gözəl oğlanı qoynuma sallam,
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Axrısında Xurşud bəyə yar ollam,
 
 
 
 
 
 
 
 
Öləsən məməmə yad əli dəyər.
 
 
 
 
 
 
 
 
Belə bu çox uzun söhbətdi. Burdan Pəri xanım qızdar ilə yola düşüb getməyə başladı. Bu vaxt Məhəmməd yenə oxumağa başladı. Görək nə dedi:
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Başına döndüyüm gül üzlü lələ,
 
 
 
 
 
 
 
 
Yarı götürüb nə diyara getdilər?
 
 
 
 
 
 
 
 
Dalınca get, sən də o qızı bəllə,
 
 
 
 
 
 
 
 
Yarı götürürb nə diyara getdilər?
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Mən bilmirəm o qız kimin qızıdı,
 
 
 
 
 
 
 
 
Səpdiyi eşqin közüdü,
 
 
 
 
 
 
 
Elə bil ki, mənim sərəndazımdı,
 
 
 
 
 
 
 
 
Yarı götürüb nə diyara getdilər?
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Məhəmmədəm dəryalara dalaram,
 
 
 
 
 
 
 
 
Şirin canım eşq oduna salaram,
 
 
 
 
 
 
 
 
Ya ölərəm o gözəli alaram,
 
 
 
 
 
 
 
 
Yarı götürüb nə diyara getdilər?
 
 
 
 
 
 
 
 
Belə deyəndə lələ qızın dalınca gəlib gördü ki, qız Məhəm­mə­din öz sevgilisidir. Bu vaxt bu xəbəri Məhəmmədə gətdi. Məhəmməd lələ ilə bərabər qızın yanına gəldilər. Qız Mə­həm­mədi aldadıb gecə dedi ki, gəl Gürcüstan adəti ilə gedək. Bir az gedək alma-heyva dərək və söhbət edək. Ata minib yola düzəldilər. Ordan qız Məhəmmədə dedi ki, mən Gürcüstana gedəcəm. Bu vaxt Məhəmməd istədi ki, qızı qoymasın. Qız Məhəmmədi qılıncla yaralayıb qaçdı. Məhəmməd geri atası evi­nə gəldi. Qul Yusif adlı pəhləvanı qızın dalınca getdi. Yol­da qıza çatdılar. Qızı əylətdilər. Çadır qayırıb içində gecə qal­dılar. Qız Məhəmmədi yuxuya verib yenə Gürcüstana qaçdı. Məhəmməd Qul Yusiflə qızın dalınca gedib qızı geri gətdilər. Toy eliyib qızı Məhəmməd aldı.
 
Əli can, bu uzun söhbətdi, yazılası deyil. O mənada ki, çox vaxt aparır.
Qalın salamat. Məndən və ailə üzvlərinizdən sənə, ailə üzvlərinizə və dost-tanışlara səmimi salamlar.
 
 
 
 
 
 
 
 
İsgəndər Ağbabalı.
 
Əl tutub ayrılıram, sən Allah, sizlərdə nə var-nə yox yaz. Görüşərik Allah qoysa. Məhərrəmə də çox salamlar söylə, qadan alım. Belə. Cavab yaz. Mənim adresim:
 
 
 
 
 
 
 
 
Az. SSR, r-n Şamxor Azi Aslanov, 2-ci küçə, dom. 19, kv 7.
 
 
 
 
 
 
 
 
Gülməmmədov İsgəndər Ağbabalı.
 
 
 
 
 
 
 
09.06.1990
 

 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
Əlavələr
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

 

 
 

 

 
 
 

 

 
 
 

SAZLI, SÖZLÜ QONAQLAR

 
Ekranda saz şəkili görünür. Titirdə «Azərbaycan aşıq­la­rının IV qurultayı qarşısında» yazısı oxunur. Saz şəkili divar­dan asılmış sazla əvəzlənir. Bir əl saza mizrab vurur. Saz səsi əvvəlcə yavaşdan eşidilir, getdikcə artır və sonra ye­nə azalır. Musiqinin səsi azaldıqda aktyorun səsi eşidilir və səsi getdikcə gurlaşır. Aktyor şeiri oxuduqca sazın arxa­sında aşıq görünür. Kamera sazın üzərindəki sədəflə yazıl­mış «Aşıq İsgəndər Ağbabalı» yazısını önə çəkir. Aşıq «Şahsevər» havası üstə «Telli sazım» mahnısından bir bənd oxuyur. Səs getdikcə uzaqlaşır. Aktyorun səisi eşidilir:
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Sən-durna boğazlı, bülbül avazlı,
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ağır yollar gələn yoldaşım mənim,
 
 
 
 
 
 
 
 
Xəzərli, Göyçəli, Kürlü, Arazlı,
 
 
 
 
 
 
 
 
Uzaq Urmiyalı sirdaşım mənim.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Dilə gəl, saçılsın atəşin, odun,
 
 
 
 
 
 
 
 
Sən ki, dərdlərmin tərcümanısan,
 
 
 
 
 
 
 
 
Əsirlərin dalından Dədə Qorqudun,
 
 
 
 
 
 
 
 
Mənə göndərdiyi ərmağanısan!
 

 

 
 
 

 

 
 
 

Sən – böyük bir elin sevinci, qəmi

 
 
 
 
 
 
 
 
Duymadı, sevmədi söylə kim səni?!
 
 
 
 
 
 
 
 
Buluddan sıyrılan al günəş kimi,
 
 
 
 
 
 
 
 
Köynəkdən çıxartdı Qurbanım səni.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Şeir bitəndə ekranda aparıcı görünür.           
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Aprıcı: Qədim Naxçıvan xalqımızın tarixini, istər maddi, istərsə də mənəvi sərvətlərini yaşadan bir guşədir. Tariximizin maraqlı səhifələrini açan miflər burada toplanır. Memarlıq ba­xımından də qədimliyinə görə qiymətli abidələr burada qoru­nub saxlanılır. Bura həm şeir, həm də sənət məbədi olmuşdur.
Məlum olduğu kimi, şifahi xalq ədəbiyyatımızın ən güclü qolunu aşıqlarımız yaratmış və yaşatmışlar. Naxçıvanlı aşıqlar da bu sahədə həmişə öz sözlərini demişlər. Bu qədim torpaq təkcə öz yetirmələrinin deyil, başqa yerdə doğulub, boya-başa çatan sənətkaların da diqqətini cəlb etmişdir. Müxtəlif əsrlərdə Azərbaycanın ən istedadlı aşıqları Naxçıvana gəlmiş, burada məclislər yola salmışlar. Aşıqların bir yerdən başqa yerə tez- tez səfərə çıxması aşıq yaradıcılığını məhəlliləşməkdən xilas edərək ona ümumimilli xarakter vermişdir. Həm də belə sə­fərlər yeni şeirlərin, dastanların, rəvayətlərin yaranmasına və yayılmasına səbəb olmuşdur. Dilqəm, Şəmkirli Hüseyn, Aşıq Alı, Aşıq Ələsgər və onlarla başqa sənrətkarların Naxçı­van­­­da olmasına dair maraqlı rəvayətlər indidə söylənilir. Müa­sir aşıqlar da bu gözəl ənənəni davam etdirirlər.
Bu günkü qonağımız Amasiya rayon mədəniyyət evindəki «Aşıq­lar» ansanbılının bədii rəhbəri Aşıq İsgəndər Ağaba­ba­lı­dır. Aşıq İsgəndər Bəxtiyar oğlu Gülməmədov 1925-ci ildə Ağ­baba mahalında, indiki Ermənistan SSR-nin Amasya rayo­nunun Ellər kəndində doğulub. Uşaqlıqdan aşıq sənətinə bö­­yük marağı olub. Sənətin sirlərini həmyerlisi Güllübulaqlı Aşıq Nəsibdən öyrənib.
Aşıq Nəsib istedadlı şair-aşıq Şenliyin, Şenlik Aşıq Nu­ru­nun, Nuru da Xəstə Hasanın şagirdi olub. Aşıq İsgəndər 200 ilədək davam edən ustad-şagird ənənəsinin yetirməsidir. Odur ki, klassik aşıqlarımızın yaradıcılığı ilə yaxından tanışdır. İndi o, sizin üçün getdikcə unudulmaqda olan «Çuxuroba» havası üstə XVII əsrdə yaşayan Dəllək Muradın «Eləmə» ustad­na­mə­­sini oxuyacaqdır.
 
 
 
 
(Aşıq İsgəndər «Eləmə» ustadnaməsini oxuyur.)
 Aparıcı: Aşıq İsgəndər Qurbani, Tufarqanlı Abbas, Əmrah və başqa aşıqlarımızın yaradığılıcı ilə də yaxından tanışdır. Ona bu sənəti öyrətmiş ustadını və ustadının ustadlarını da hər məc­lisdə ehtiramla xatırlayır. O, son illərdə nə konsert salon­la­rın­da, nə də efirdə səslənməyən «Dastanı» havası üstə XVII yüzilliyin ikinci yarısı XVIII yüzilliyin əvvələrində yaşamış Xəstə Hasanın «Ayağı gözdər» qoşmasını sizlərə oxuyacaq.
 
 
 
 
 
 
 
 
(Aşıq İsgəndər «Ayağı gözdər» qoşmasını oxuyur)
Aparıcı: Aşıq İsgəndər ustadlarından öyrəndiklərini həvəs­lə el içərisində yayır. Onu tez-tez Ermənistanın, Gürcüs­ta­nın, Qa­zaxıs­tanın şəhər və kəndlərində el şənliklə­rinə gör­mək olar. İstər Za­qaf­qaziyadan gedib Orta Asiya və Qazaxıs­tan­da məs­­kun­laşanlar, istərsə də də yerli sakinlər aşığı böyük hə­vəs­lə dinləyirlər. Aşıq İsgəndər xalq yaradıcılığını hər yerdə yük­sək uğurla təbliğ edir.
İndi gəlin, onunu ifasında «Müxəmməs» havası üstə Molla Cümənin «Pəri» müxəmməsini dinləyək.
 
 
 
 
 
 
 
 
(Aşıq İsgəndər « Müxəmməs» oxuyur)
Aparıcı: Aşıq İsgəndər dəfələrlə xalq yaradıcılığı festival­la­rın­da iştirak etmiş və həmişə fəxri fərmanlar, qiymətli hə­diy­yələrlə təltif edilmişdir. Klassik aşıqlarımızın yaradıcılığını uğurla təbliğ edən Aşıq İsgəndər hərdən özü də hadisələrə münasibətini sazla, sözlə bildirir. Onun şeirlərindəki, yumor, satira, nəsihətlər xalq ruhundan süzülüb gələn fikirlərin bədi­iləş­miş formasıdır. İndi gəlin Aşıq İsəgəndəri dinləyək.
 
 
 
 
 
 
 
 
(Aşıq İsgəndər danışır və «Baş Şərili» havası üstə öz şeirini oxuyur)
Aparıcı: Aşıq İsgəndər səmimi və qayğıkeş ailə baş­çı­sı­dır. Beş övlad böyüdüb boya-başa çatdırıb. Övladlarının da hamısı saz çalmağı bacarır. İndiyədək 6 həvəskar gəncə öz peşəsni öyrədib. Şagirlərindən biri Qazaxıstanda, biri Gür­cüstanda, dördü isə Ermənistanda yaşayır.
Aşıq İsgəndər Azərbaycan aşıqlarının IV qurultayına ye­ni repertuarla gəlir. Arzu edərdik ki, aşıq yaradıcılığında əm­ək adamlarımızı tərənnüm edən mahnılara da geniş yer ver­sin.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 Elxan Əliyev
 
Məktub. Hörmətli və candan əziz, görməzdən tanış olan qar­daşım Əli can. Əvvəli ürəgimin ən dərin guşəsində bəslə­di­yim qızıl gül ətirli salamlarımı sizin kimi əziz və hörmətli dost­lara göndərirəm. Əgər siz də zəhmət çəkib biz tərəfi xabar al­malı olsaz, çox şükür Allahın birliginə yaxışıyıq.
Əzizim Əli, sizin 22.3.83-cü ildə yazdığınız məktubu al­dım, oxu­dum, çox şad oldum. Qoy Allah sizi də daim şad və əziz elə­sin. Qardaşım, Əli can. Yazırsınız Hasa­nı­nın ustadı kim olub və neçənci ildə dünyasını dəyişib. Yə­ni ölub. Kim ona aşıx­lıx öyrədib? Əli qardaş, Hasanının us­tadı pirlər olub ki, gö­zə görünməzdi. Deyərsən ki, yanı, nə təhər gözə görunməz?! Bu adam balaca vaxtı, yəni ca­van­nıxda Xabet kəndində danıya ge­dib, dana otaranda bir nu­ranı dəvriş gəlib ona bada verib, aşıx­lıx badası. Əgər yaz­sam nə təhir, o çoxa gedər.
Sora da yazırsan nə vədə anadan olub? O da belə məlum­dür ki, naxoş olan vaxdı belə sözlər oxuyub:
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Xəstə Hasan deyir xəstə sinnidir,
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Gey-qurşan əyninə, xəstə sənnidir,
 
 
 
 
 
 
 
 
Ölüm haxdan gələr, xəstə sənnidir,
 
 
 
 
 
 
 
 
Gəl, kəsmə üsdümnən ayağın, gözəl.
 
 
 
 
 
 
 
 
2-ci sözün axır xanası:
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Xəstə Hasanam qəmli-qəmli söylərəm,
 
 
 
 
 
 
 
 
Yara xançal vurub bağrım teylərəm,
 
 
 
 
 
 
 
 
Səksən üşdə ömrü tamam eylərəm,
 
 
 
 
 
 
 
 
Sayılmaz tarıxı qədərim mənim.
 
 
 
 
 
 
 
 
 3-cü sözün axır xanası
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
İçmişəm eşqin badasın, həm oxuyum, həm yazam.
 
 
 
 
 
 
 
Böylə getməz bu zaman, bir gün olar eyyəzəm.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Min iki yüz qırx sənədi, tarixim yoxdu sayam.
Neçə aşıx gəldi çatdı, Xəstə Hasan sözdə bir.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Rəhmətdik Daşdan kişi vardı, o deyirdi, guya dədəsi hesab eyliyib: İndi türk tarixi 1403 sənə olsa, Xəstə Hasan 1265 sə­nədə vəfat etmişdir. Onar da öldüyünü bunnan bilər ki, 83 yaş yaşasa onda 1177-ci ildə anadan olubmuş. Bizim kənddə onun mə­zarı dururdu. Əgər, hava yağmasa gedirdilər onun baş da­şın­nan bir çınqıl qırıb suya saldıxları kimi yağış yağırdı.
 Onun 2 oğlu olub, bir qızı. İndi nəvələrinnən qalan mənim dayım Əhdaman və Muraddı. Onnarın da uşaxları içində söz düzən yoxdu. Bir tolko Əhdəman dayım az-az bacarar, bir də qız nəvələrinnən mən.
Əli can, birəz Xəstə Hasannan da şeir var. Amma İsgəndər hamısını yazıb. Nə bilim, bilmədiklərini mən deyərəm.
Onnardan başqa Levisdə söz qoşan Aşıx Əhməd olub. O, da yaxşı aşıx olub. Axrı 1933-cü ildə Türkə gedib. Onun da yaxşı sözləri var, məndə.
Bizlər Qazaxıstana köçəndə Aşıx Hasanbalı və Süleyman La­yığına Aşıx Sülü balaca deyişidilər və Sədayın aşıx. Bir neçəsin də gah tütülyüb, gah əsgər gedib, bəzi də Türkə keçib. Buruya gə­lənnərnən danışıram, əgər şeirlərini bilən olsa yazıb göndərərəm.
Qaldı ki, Əli qardaş mənim özüm 2 dənə nağıl (19) yaz­mı­şam, düzəltmişəm. Belə. Əli can, əgər xoşuna gəlsə gənə ya­zım, bir. İkinci, burda bir Bəşir müəllim var, söz düzən, onun­nan deyişməmiz var. Sora Ermənistannan Qaraqoyun­lu­sun­dan bir sözdüzən (20) də var. Onnan da deyişməm var.
Əgər, qardaşdıx eyləyib yazdırsan, özümünkünü də gön­dər­rəm, baxarsan. Əli qardaş, bildir yox irəliki il Kafkaza getdim, Xaç­maza. Köhnə Xaçmazda bizim bu Qazaxıstannan gedən bir ne­çə ev var, onun içində mənim mamam oğlu da var.
 
 
 
Onnarda oturmuşdux, nərd oynayırdıx. Bir də qonşu gəldi, adı da Paşa. Mən ki, mamam oğlunu yendim, özüm də bir o qədər yaxşı oynaya bilmirəm. Sora Paşa dedi: «Ay Şəfkət, indi mən oynuyaram. Ama yendim qoçu kəsərsən, yox əgər mən yenil­səm, siz nə desəniz qoy olsun. Onda elə gətirdi mən yendim. On­nar dedilər: «De görək nə isder köylün?» Mən götürdüm belə dedim:
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Danışıb oynadıx ikimiz nərdi,
 
 
 
 
 
 
 
 
Yenildin, hesabı mən düz istərəm.
 
 
 
 
 
 
 
 
Açılsın dəstərxan, düzülsün içmək,
 
 
 
 
 
 
 
 
Armyan konyakınnan bir yüz istərəm.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Gəlsin suframıza quzu kavabı,
 
 
 
 
 
 
 
 
Dolmaynan soyutma doldursun qabı.
 
 
 
 
 
 
 
 
Altmış qradus bolğar şərabı,
 
 
 
 
 
 
 
 
Becərsən onnan da bir süz istərəm.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Sabahnan qalxanda ağrıdır başı,
 
 
 
 
 
 
 
 
Dovğa bişirməkdə sən olma naşı,
 
 
 
 
 
 
 
 
On-onbeş illikdə cecənin yaşı,
 
 
 
 
 
 
 
 
Becərsən onnardan bir yüz istərəm.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Yeməgə yaxşıdı hinduşqa əti,
 
 
 
 
 
 
 
 
Çolpa cücələrin var xoş ləzzəti.
 
 
 
 
 
 
 
 
Çəkinmə sufraya vodkanı qəti,
 
 
 
 
 
 
 
 
Beçərsən onnan da bir süz istərəm.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Paxmelə unutma yumru xəngəli,
 
 
 
 
 
 
 
 
Özün öz başına aşdın əngəli.
 
 
 
 
 
 
 
 
Yeyib-içib yoldaşlarım yangəli,
 
 
 
 
 
 
 
 
Murtaza, mərəkə bir söz istərəm.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Qal salamat. Ağ kağız üzərinə əl tutub ayrılıram. Hələlik. 
 
 
 
 
                                 Yazan: Murtaza Tursunov.
 
 
 
 
 
 
 
 
Qazaxıstan, obl. Alma-Ata, q. Talqar, ul. Çelyuski,
 
 
 
 
 
 
 
 
 31.05.1983
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Salam, Murtaza qardaş.
Səndən məktub alandan sonra istədim bir Qazaxıstana gə­lim, sizlərlə qonuşum – söhbət edim. Çox təəssüf ki, gələ bil­mə­­dim. Məktub yazmağı da yubatdım. Azərbaycanda da aşıq­la­rın qurultayı gecikir.
İmkan düşən kimi Qazaxıstana gələcəm. Yazırsan ki, Xaç­maz­da biboğlun (mamaoğlun) yaşayır. Yaz görüm, Xaç­ma­zın hansı kəndindəndir, ad, famili necədir? Çünki mən ildə bir-iki dəfə Xaçmaza gedə bilirəm.
Məni maraqlandıran bir neçə məsələdir. Əvvəlki məktu­bun­da buna nisbətən cavab veribsən. Amma tam cavab ver­mə­yib­sən. Yaz görüm, Levisli qocalar nə deyir: Xəstə Hasanın qə­bir daşı üstündə yazı var imişmi? Yəni, mən Levisə getsəm qəb­ristanlıqda Hasanın qəbir daşını necə tapa bilərəm? Hasan hansı tayfadandır? Atasının, babasının, anasının adı nədir? Hasan kimlərə aşıqlıq öyrədib?
Hasanın şeiri olan qəzeti sənə göndərirəm. Şeiri mənə İs­gən­dər vermişdi. Sən də Hasanın və başqa aşıqların şeirini gön­dər­sən çap edərik. O ki, qaldı Hasanın məndə olan şeir­lə­rinə. İs­gən­dər mənə Hasanın İrfanı və Usta Poladla deyiş­mə­sini verib. Qə­zetdə çap olunan da «Hasanın İrfanı ilə deyiş­məsi» dastanından Fədiyə qoşulmuş şeirlərdi. Sən mənə Xəstə Hasanın üç şeirinin hərəsindən bir bənd yazıbsan. O şeirləri ki, Hasan naxoş vaxtı deyib. Olardan yalnız biri, «Yüzdə bir» rə­difli divanisinin məndə beş nüsxəsi var. Birini Türkiyədən Aşıq İslam Ərdənər, birini Gürcüstanın Borçalı – Dəmirçiha­san­nı­dan dostum Osman Əhməd oğlu, birini Aşıq İsgəndər, bi­ri­ni sən göndəribsən, birini də Şenliyin Türkiyədə çap olun­muş kitabından götürmüşəm. Bu şeirlərdəki tarixlər fərqlidir. Tür­ki­yədə çap olunmuş kitabda tarix 1280, Boça­lı­dan Osmanın və Tür­kiyədən İslamın göndərdiyi şeir­də 1218, Aşıq İsgəndə­rin gör­dərdiyi şeirdə 1214, sənin gön­dərdiyin şeirdə isə tarix 1240 göstərilir. Bunun hansını düz hesab­lamaq olar? İsgəndə­rin mənə verdiyi «Əfəndim» rədifli qoşmada qafiyələr düz gəl­­mir. Onun səndə doğrusu, yaxşısı varmı?
Murtaza, Hasanın məndə olan şeirlərinin rədiflərini və neçə kuplet olduğunu yazıram ki, məndə olmayannarı göndərəsən. «Dörddü-dörd» (deyişmə) 3, «Ayağı gözdər» 3, «Azad olur» 3, «Neynəsin?» 3, «Bir su ver» 3, «Kimdə var?» 3, «Oynamasın» 3, «Muyların» 3, «Bu sarayları» 3, «Yüz açar indi» 3, «Bir-bir çək» 3, «Aşıq Qoranı ilə deyişmə» 3, «Yalvara-yalvara»3. Bunlardan başqa köhnə, (yəni, 1935-ci ildə yazılmış ) bir dəftərdən «Mən» və «Salmayasan» rədifli iki divani var ki, onların da nə vəzni, nə qafiyəsi, nə rədifi yerindədi.
Səndə Xəstə Hasanın olan şeirlərini göndər mənə tutuş­du­rum, görüm nə fərqlər var. Bir də mənə yaz görüm. Daşdan kişi nə­yə əsasən deyirdi ki, Xəstə Hasan 1265-də vəfat edib? Xəstə Hasa­nın oğullarının və qızının, arvadının da adını öy-rən yaz. Murad necədir, onun neçə yaşı var, onu da yaz! Yaz gö­rüm sən Hasanın şeirlərini haradansa dəftərdən öyrə-nibsən, yox­sa aşıqdan?
Hasanın «Yüzdə bir» divanisində adı çəkilən aşıqlar haq­qın­da nə bilirlər? Onların hansının şeirini bilirsiniz, hansının oğul-uşağı, nəvə-nəticəsi yaşayır? Yəni, Qaranı, Zülalü, Ömər, Va­qif, Çöllü İsmayıl, Molla Xəlis, Küftadi, Aşıq Teyfi, Polad, Tamı hansı kəndlərdən – köylərdən, hansı ellərdən olub, on­lardan istər oğul-uşaq, istər şeir, nə qalıb?
O ki, qaldı sənin öz şeirlərinə. Xahiş edirəm bir neçə li-rik, bir neçə ictimai məzmunlu şeirini göndər Bakıda bax-sınlar. Əgər, çap edəcəklərinə söz versələr sənə yazım, qalan şeir­lərini də gətir kitab kimi çap etdir.
Bir məsələni də mənə yaz görüm indi sizin pasportlarda milliyyətinizi necə yazırlar?
Murtaza, bu kitabı da sənə göndərirəm ki, oxuyasan. Bura­da olmayan şeirləri göndər çap etdirək, altından da sənin gön­dərdiyini yazaq.
Böyüklərin əllərindən, uşaqların gözlərindən öpürəm.
 
 
 
 
 
 
 
 
Dərin hörmətlə: Əli Şamilov.
 
 
 
 
 
 
 
 
Naxçıvan şəhəri.
 
 
 
 
 
 
 
 
26.02.84.
 
 
 
 
 
 
 
 
Salam Murtaza!
Murtaza, səndən cavab almamış ikinci məktubu yazı­ram. Buna səbəb Azərbaycan aşıqlarının IV qurultayı oldu. Qu­rul­tay Novruz bayramı ərəfəsində martın 19-da ke­çirildi. Bir gün əvvəl isə qurultaya gəlmiş aşıqlar Bakıda – İçərişə­hərdə, Qız qalası ətrafında böyük bayram konserti verdilər. Çox təəssüf etdim ki, qurultaya çağırılmış aşıqlar arasında nə sən, nə Aşıq İsgəndər, nə də İslam Ərdənər (İsa oğlu) var idi. Qurultayda Gürcüstan, Ermənistan, Özbəkistan, Qazaxıstan və başqa yerlərdən də gələnlər vardı. Hətta Qazax artisti Kayrat Bayba­sı­nov domburda-tamburda çalıb oxudu da.
Nə isə. Keçənə güzəşt deyərlər. Təki sağlıq olsun. Xəstə Hasan haqqında çap etdirdiyim birinci məqaləni göndərirəm. Oxu özünün və qohumlarının fikrini yaz. Səhvləri, yanlışlıqları göstər ki, Xəstə Hasan haqqında daha geniş yazmağı planlaş­dır­dığım məqalə səhvsiz olsun.
Səni kimi dostlar kömək etsə Axırkələk tərəflərdə yaşamış aşıqların hamısını dirildərik. Yəni, qoymarıq ki, yaddaşlardan silinsin. Onun üçün bir az zəhmətə qatlaş­maq lazımdır. Heç cür inana bilmirəm ki, sizinkiləri Gür­cüs­tandan köçürəndə özləri ilə aşıqların şeir dəftərlərini apar­masınlar. Bir də sizin­kilərdən kimlərin harada yaşa­dığını da bilmirəm.
1. Xırtızlılar indi hardadı, onlarla görüşürsünüzmü?
2. Hasanla deyişən Usta Polad hansı kənddən (köydən) olub, onlardan kim harada yaşayır?
3. Xəstə Hasanın adını «Yüzdə bir» divanisində çəkdiyi aşıq­­lardan hansının şeirini, kəndini (köyünü) tanıyırsan, qo­hum­lardan kim yaşayır?
4. Sən mənə aydın yazmayıbsan ki, Xəstə Hasanın hansı nəvəsinin övladısan? Daşdan kişinin dədəsinin adı nə idi, sa­va­dı vardı, yoxdu? Daşdan kişi və eləcə də dədəsi dünyasını ne­çənci ildə dəyişiblər? Onlar Xəstə Hasanın necə qohumları imiş?
5. Əhdəman və Murad Xəstə Hasanın hansı oğlunun uşaqla­rıdı? Hasanın oğul və qızlarının adını yaz. Bir də onların təx­mi­nən neçə il əvvəl dünyalarını dəyişmələrini. Hər halda Əh­də­man və Murad dədələrinin neçə yaşında, neçə il əvvəl dün­yala­rını dəyişdiklərini bilərlər. Əhdəman və Muradın neçə yaşı var?
Murtaza, qardaşım, əziyyət də olsa tələsmə bunlara bir-bir diqqətlə cavab yaz. Bir də səndən xahişim budur ki, yaz görüm Dəllək Murad, Ululu Kərim, Allahverdi (Ağ Aşıq) haqqında kimdən nə eşidib­sən? Kitabdan oxuduqlarını demirəm.
Sənə göndərdiyim kitabı oxudunmu? Ordakı şeirlərin hamı­sı düzdü, yoxsa səhvləri var, səhv saydıqların hansılardır?
Məktubunda Qazaxıstana köçəndə sağ olan aşıqlardan Ha­sa­­nın, Süleyman Layıxınanın, Sülü Balacanın, Aşıq Sadayın ad­­larını çəkirsən. Onların şeirlərini və neçənci ildə, harada dün­­yalarını dəyişdiyini bilirsənmi? Əhmədin də şeirlərini gön­dər. Bir də yaz görüm Əhməd ölüb, yoxsa sağdı? Onnan bir xəbər varmı?
Görürsənmi Murtaza qardaş, sənə nə çox sualım var? Öz şeirlərini də göndər! Görüm nə edə bilirik.
Ailə üzvlərinizə və qohumlarınıza mənim adımdan salam söylə. Sağlıqla qal. Tez-tez məktub yaz.
 
 
 
 
 
 
 
 
Dərin hörmətlə: Əli Şamilov.
 
 
 
 
 
 
 
 
Naxçıvan, 24.03.84.
Salam Əli qardaş.
Hörmətli məktub! Ürəgimin ən dərin güşəsində bəslə­di­yim qızılgül ətirli salamları sizi kimi əziz və hörmətli qar­da­şa təq­dim edirəm. Əli can, çox da üzünü görməsəm də elə bilirəm ki, yaxşı hörmətli və söz qanan yigitmişsən.
Budur, iki məktubunu aldım, qəzet bərabəri. Yazırsan ki, Xəs­­tə Hasan neçənci ildə anadan olub, neçənci ildə dünyasını də­yişib?
1.İndi Əhd&#