 ƏLİ ŞAMİL
B U R U L Ğ A N D A N
Ç I X M A Q
M Ü M K Ü N D Ü R M Ü ?
B a k ı — 2 0 0 1
“Burulğandan çıxmaq mümkündürmü?”
kitabı __________________________
_______________________________
_____________________ hədiyyəmdir
Əli Şamil
Yaxın tariximizin hadisələrini özündə əks etdirən məqalə və müsahibələri müəllif 1990-1995-ci illərdə qələmə almışdır. Senzor və redaktorların qəzet səhifələrindən çıxardığı məqalələrdən nümunələr daxil edilməsi həmin dövrün ictimai-siyasi durumu haqqında aydın təsəvvür yaratmağa xidmət edir. Rəsmi sənədlərin əlavə edilməsi isə məqalələrdə ötəri toxunulmuş məsələlərə daha da aydınlıq gətirəcəkdir. Müəllifin Azərbaycan və Türkiyə mətbuatında çap olunan məqalələri, verdiyi müsahibələr və mətbuat konfranslarında çıxışları milli azadlıq hərəkatı üzvlərinin mövqeyini özündə əks etdirir.
İ ç i n d ə k i l ə r
Ön söz əvəzi və ya unutqan oxucu üçün ............................... 5
Naşirdən.....................................................................................13
Xalq Cəbhəsinə rəğbətim var ................................................ 15
Məclis iflic vəziyyətindən çıxır.............................................. 19
Naxçıvan MR Ali Məclisinin 4 sentyabr
1991-ci il qərarı ............................... .....................................24
Naxçıvan MR Ali Məclisinin 4 sentyabr
1991-ci il qərarı .................................................................... 25
Naxçıvan MR Ali Məclisinin 5 sentyabr
1991-ci il qərarı .................................................................... 26
Naxçıvan MR Ali Məclisi sədrinin 6 sentyabr
1991-ci il bəyanatı ................................................................ 28
Heydər Əliyev — L.Petrosyan dialoqu ................................ 30
H.Əliyev: Qurultaya teleqram ............................................... 31
Mənəvi dayaq lazımdır ......................................................... 33
Naxçıvanda DTK-nın sonu ....................................................35
AXC Naxçıvan MR şöbəsinin 12 fevral
1992-ci il qərarı .....................................................................37
AXC Naxçıvan MR şöbəsinin 23 fevral 1992-ci il
protokolundan çıxarış ............................................................38
H.Əliyev… Siyasi rəqiblərini aradan qaldırmaq üçün
bütün vasitələrə əl atır .......................................................... 41
Əlvida vəzifə ......................................................................... 41
Deputatların çətin günləri ..................................................... 44
Burulğandan çıxmaq mümkündürmü .................................... 47
Ordubadda hakimiyyət böhranı ............................................ 50
Naxçıvan: Sədərəkdə döyüşlər ............................................. 51
Qarşıdurma artır ................................................................... 52
H.Əliyev Mütəllibovun çağırışına getmədi ........................... 52
H.Əliyev: Naxçıvandan çıxmaq fikrim yoxdur .................... 53
Ermənilər yenə aldadır ......................................................... 53
Hərbçilərin növbəti məşqi ..................................................... 53
Döyüşlər səngimək bilmir ..................................................... 54
Sərhəddə döyüşdür, şəhərdə yürüş ....................................... 55
Döyüşlər səngiyib, amma… .................................................. 56
Çörək ucuz olsa, basılmaz Vətən .......................................... 57
Tufanqabağı sakitlik .............................................................. 59
İxracatda “Naxçıvana bahalı mal qovğası” .......................... 61
Sessiya baş tutmadı ............................................................... 63
On gün İran zindanlarında .................................................... 64
Naxçıvanda nə baş verib ...................................................... 65
7 noyabr atəşfəşanlığı ........................................................... 70
Özünə rəva bilmədiyini ......................................................... 71
Müxalifət blokunun bəyanatı ................................................ 72
Naxçıvan niyə mühasirədədir ............................................... 73
Müştərək bazar: niyə açılıb, niyə bağlandı ........................... 75
Naxçıvanda İran nümayəndəliyi ........................................... 76
Əliyev keçmişə münasibətini dəyişdirir ................................ 78
Gözə kül üfürənlər ................................................................ 81
Məclis iflic vəziyyətindədir ................................................... 84
Ümidlər göyərmədi ............................................................... 88
Naxçıvanı nə gözləyir ........................................................... 90
Bütün qəhrəmanlıqlara görə zindan ..................................... 94
Yarımçıq qalmış evin sakini həbsdədir ................................ 96
Toy neftdən xəbər verir ........................................................ 97
Prokurorun “unutduğu məsələ” ............................................ 98
Gözəgörünməz adamlar haradadır ...................................... 101
Qəzet səhifələrindən çıxarılan yazılarımdan nümunələr .....105
İslahatlar asan həyata keçmir ............................................. 106
Deputat bərabərliyi və ya şəxsi mənafe ............................. 110
Deputatlar yuxarılarda qarışıqlıq gözləyirlər ...................... 113
Cinayətkar günahsızı ittiham edirsə .................................... 116
Çörəyin qiyməti yenə də artdı və ya
ucuz şöhrətin nəticələri.........................................................119
Senzurbaşının hünəri ........................................................... 121
Naxçıvan: soyuq günlərin qaynar siyasi havası ...................122
Türkiyə mətbuatında çap olunan müsahibələrim və
mətbuat konfranslarımız ......................................................125
Nahçıvan aclığa mahkummu .............................................. 126
Topraklarımızı geri istiyoruz ................................................129
Aliyev Ruslarla beraber çalıştı .............................................131
Hüseynov’la Aliyev yakınlarda kapışacaklar ..................... 147
 Ö N S Ö Z Ə V Ə Z İv ə y a
UNUTQAN OXUCU ÜÇÜN
Unutqanlıq, yaddaşsızlıq həkimlərə görə xəstəlik əlamətidir. Həkim olmadığımdan bioloji pozuntu nəticəsində yaranmış unutqanlıq, yaddaşsızlıq haqqında da söhbət açmayacağam. Sadəcə olaraq, siyasi mənsubiyyətinə və özlərinin yaxın keçmişdəki fəaliyyətsizliklərinə görə ötənləri “unudan”, “unutduqlarına” görə də tez-tez çıxışlarında, yazılarında, danışıqlarında təhriflərə yol verən unutqan oxucuları nəzərə alıb bu kitabı hazırladım.
Qəribədir, bu “unutqan oxucular” dünən də çox gur danışırdılar, bu gün də. Amma dünən tamam başqa şey deyirdilər, bu gün başqa. Özü də çox hökmlə, hadisələrin canlı şahidi, fəal iştirakçısı olduqlarını söyləyə-söyləyə. İttihamları elə sərt, elə kəskin olur ki, bə’zən özüm də çaşıram, az qalıram onların dediklərinə inanım. Faktlar, sənədlər isə məni inanmağa qoymur.
Televiziyadan, radiodan eşitdiyim, qəzet səhifələrində oxuduğum, məclislərdə rastlaşdığım ittihamlara cavab vermək üçün dəfələrlə yaxın keçmişimizlə bağlı xatirələrimi yazmaq istəmişəm. Həmin dəqiqə onların sifətləri gözlərimin qarşısına gəlib: “Yalan deyirsən! Onda belə demirdin!” səsləri qulağımda cingildəyib. Onda mən və mənimlə eyni cəbhədə olanlar nə deyir, nə düşünür, necə mübarizə aparırdıq? Bu suala ən yaxşı cavab həmin günlərin salnaməsi olan qəzetlərdir. Nə yaxşı onlar var! On minlərlə tirajı olan həmin qəzetlərin tək-tük nüsxələri kitabxanalarda, şəxsi evlərdə yaxşı ki, saxlanılır. Tapa bildiklərimi bir daha gözdən keçirdim. Pis, yaxşı nə varsa, bir yerə toplamağa çalışdım. Əhəmiyyətsiz görünə bilən iki-üç sətirlik xəbəri belə kitaba daxil etməkdən utanmadım. Çünki bu xəbərlər Naxçıvanın ağır vəziyyəti, erməni quldurlarının basqınları, Rus-Sovet əsgər və zabitlərinin özbaşınalığı, hakimiyyətdə olanların isə səriştəsizliyi öz əksini tapıb. Həmin günlərdə isə, elə indi olduğu kimi, “Naxçıvanın yağ içində böyrək” olduğu, “Ermənistan hakimiyyət orqanlarının Naxçıvandakı rəhbərin qorxusundan zağ-zağ əsdiyi” və s. şayiələr nəinki Azərbaycanı bürümüş, onun sərhədlərindən çox-çox uzaqlara yayılmışdı.
Bizi kimisə hakimiyyətə gətirməkdə ittiham edənlərin yadına ötənləri bir də salıb demək istəyirəm: səhv-düz biz belə olmuşuq. Bəs siz həmin günlərdə neyləyirdiniz?
Xatirələrdən qaçmağa nə qədər çalışsam da, görünür, onsuz keçinə bilməyəcəyəm. 1991-ci il sentyabrın 3-də axşam əlində heç bir hakimiyyəti olmayan, gücü bir sözə çatan Əbülfəz Elçibəyə zəng vurdum. Naxçıvandakı durumu anlatmağa çalışdım. Bir az da sərt: — Tədbir görməsəniz, vəziyyətimiz çox pis olacaq. Meydana toplaşanlar daha bizi eşitmir. Meydan başqa hava oxuyur — dedim. O da eyni əsəbiliklə: — Çox pis! Demək yaxşı işləməyibsiniz. Xalqla yaxşı ünsiyyətdə olmayıbsınız! Xalqa yaxşı başa salmayıbsınız ki, bu vəziyyət yaranıb” — deyə cavab verəndə mən özümü saxlaya bilməyib: — Bu, xalq deyil! Aldadılmış bir qrupdur. Bunlar sonra peşman olacaqlar, dönüb yenə bizim yaxamızdan yapışacaqlar — dedim.
Elçibəy çox sakitliklə: — Demokratiya, demokratiya deyirsiniz, indi onu niyə istəmirsiniz? Demək onlar sizdən çoxdur ki, Bakıya zəng vurub kömək istəyirsiniz. Siz güclü olanda heç zəng vurub kömək istəyirdiniz? Fikrinizi deyin, mitinqdə çıxış edib izah edin. Amma çoxluğun tələbi əleyhinə getməyin. Zor işlətməyə təşəbbüs belə göstərməyin. Qoy xalq kimi istəyir, onu da seçsin — dedi.
1991-ci il sentyabrın 3-4-də Naxçıvanda keçirilən mitinqlər zamanı AXC Naxçıvan Vilayət Təşkilatının mövqeyi həmin günlərdə çap olunan “Varlıq” qəzetində öz əksini tapıb. Kütləvi ictimai təşkilat olan AXC-nin hər hansı bir üzvünün dediyinə əsaslanıb onun öncüllərinin fikrinin üstündən xətt çəkmək olmaz. Gün yalnız bu gün deyil. Gələcək var!
|
Əbülfəz Elçibəy Cülfada keçirilən mitinqdə
|
Heydər Əliyev Naxçıvan Muxtar Respublika Ali Sovetinə sədr seçiləndən sonra Azərbaycanda belə bir fikir formalaşdırılmağa başladı: Naxçıvanda qurd-quzu ilə otlayır, bolluq-firavanlıqdır, ədalət zəfər çalıb, ermənilər də bu tərəflərə nəinki güllə atmır, qorxularından yön də çevirmirlər.
Həmin günlərdə Naxçıvanın sərhəd kəndləri işğal olunur, döyüşdə insanlar ölürdü. Haqsızlıq baş alıb gedirdi. Bu kitaba kiçik xəbərləri daxil etməkdə də məqsədimiz bir daha oxucunu o günlərə qaytarmaqdır. Naxçıvanda kiçik miqyasda baş verənlər sonralar Azərbaycanda geniş şəkildə özünü göstərdi. Biz vəzifəyə görə, şəxsi güzəranımızın yaxşı olması naminə gündə bir dona girib, rəhbər vəzifəyə təyin olunana yaltaqlanıb, vəzifədən çıxarılanların arxasınca danışmırdıq. Nəyi doğru hesab edirdiksə, onu da deyirdik. Sözümüzlə işimiz bir olurdu. Var səsimizlə oxucunu oyatmağa çalışırdıq. Naxçıvanın müstəqil dövlət kimi idarə edilməsinə etirazımızı bildirir, bunun Azərbaycan dövləti üçün təhlükə törədəcəyini, sabah Dağlıq Qarabağa da belə bir status veriləcəyinə hazırlıq olduğunu görür və xalqa çatdırırdıq. Uzun müddət tərifə, alqışa, üzdə bəli deyib, arxada söyməyə alışmış insanlarsa bunu qəbul etmirdilər. Yaltaqlıq, yalanı alqışlamaq, formalizm sanki onlara hava və su kimi gərək idi. Yaltaqlanmağı, alqışlamağı pisləyəndə, onu aradan qaldırmağa çalışanda onlar sudan kənara atılmış balıq kimi çabalayırdılar.
Naxçıvan Muxtar Respublika Baş nazirinin müavini Məmməd Abbasov muxtar respublika Ali Məclisinin sədri H.Əliyevin ünvanına geniş bir məktub göndərmişdi. Məktubda çörəyin qiymətinin qaldırılmasının vacibliyini faktlarla əsaslandırırdı. 6 ay öncə qəbul edilmiş qərara yenidən baxıb dəyişdirilməsini xahiş edirdi. Həmin məktubdan bir həftə keçmiş mənim “Azadlıq” qəzetində “Çörək bol olarsa, basılmaz vətən!” (məqaləni redaksiyaya “Ucuz şöhrət və ya deputat səriştəsizliyi” adı ilə göndərmişdim — Ə.Ş) məqaləm çap olunan da H.Əliyev Naxçıvan MR Ali Məclisinin iclasını çağırdı. Deputatların əksəriyyəti məqaləni pislədi, qəzet haqqında hədyanlar söylədilər, müəllifi təhqir etdilər. Ən qəribəsi bu idi ki, onların arasında Məmməd Abbasov da vardı. 5-10 gün öncə yazıb Ali Məclisin sədrinə göndərdiyi məktubu sanki unutmuşdu. Naxçıvanda çörəyin qiymətinin qalxmamasını muxtar respublika Ali Məclisi sədrinin müdrik siyasəti kimi qiymətləndirirdi.
Əslində üzümçülükdə, taxılçılıqda, heyvandarlıqda, pambıqçılıqda “pripiska”ya alışmış bu adamlar indi də “çörək pripiskası” ilə məşğul idilər. Əməllərinin faş edildiyini görəndə isə beləcə hay-haray salır, xalqı çaşdırırdılar.
Naxçıvan MR Ali Məclisinin 1992-ci ilin 22 fevralında keçirdiyi sessiyada “Naxçıvan—Türk Bankı Anonim Şirkəti adı altında bir bankın yaradılması haqqında qanun” layihəsini müzakirə edirdi. Xalq Cəbhəsindən olan deputatlar kəskinliklə Türkiyədəki Matson Dış Ticarət Anonim Şirkəti ilə, xüsusən də onun İstanbul idarə heyətinin prezidenti İbrahim Aydınla birlikdə bank qurulmasına etiraz edir, fikirlərini əsaslandırmaq üçün ortaya çoxlu sənədlər qoyurdular. Ali Məclisin sədri Heydər Əliyev isə məharətli manevrlər edərək qanunun qəbul edilməsinə çalışırdı.
Onsuz da çətin vəziyyətdə qalmış Naxçıvan MR əhalisinin başına hansı oyunlar açılacağını görən AXC Naxçıvan Vilayət Təşkilatının sədri Arif Rəhimoğlu millət vəkili olmasa da, çətinliklə söz alıb “Matson Dış Ticarət Anonim Şirkəti”nin fırıldaqlarını inandırıcı dəlillərlə ortaya qoydu. Bu çıxışdan sonra millət vəkillərinin qanunun qəbuluna səs verməyəcəklərindən ehtiyat edən sədr mətləbə dəxli olmadan “Bünyamin Lülqəmbərli” məsələsini ortaya atdı. Bu atmaca C.Cabbarlının “Almaz” pyesindəki “Ocaqqulunun axsaq qatırı” atmacası kimi bir əks-səda verdi. Aləm qarışdı. Millət vəkili Bünyamin Qəmbərli ilə Heydər Əliyev arasında höcətləşmə uzandı. Əsas məsələ yaddan çıxdı. Höcətləşmədən bezmiş millət vəkilləri salondan canlarını qurtarmaq üçün hansı sənədə desən qol çəkməyə, hansı qərarı desən qəbul etməyə razı idilər. Beləliklə H.Əliyev istədiyi qərarın qəbuluna nail oldu.
Türkiyənin Eksim bankı tərəfindən Naxçıvana ərzaq almaq üçün ayrılmış 10 milyon dollar kreditə Matson Dış Ticarət Anonim Şirkəti vasitəsilə bazarda olduğundan baha qiymətə ərzaq alınanda haray çəkməkdən başqa əlimizdən heç nə gəlmədi. (Bax: “İxracatda Naxçıvana bahalı mal qovğası”, “Azadlıq” qəzeti, 1992, 29 iyul. Məqalə Türkiyədə dərc edilən “Milliyyət” qəzetinin 1992-ci il 9 iyulunda çap olunmuş yazı əsasında hazırlanmışdı — Ə.Ş).
Naxçıvandakı demokratik qüvvələr mitinqlərdə, yığıncaqlarda vəziyyəti xalqa anlatmaqla kifayətlənmirdilər. Matson Dış Ticarət Anonim Şirkətinin fırıldaqları haqqında müxtəlif qəzetlərdə oxuduqlarını tərcümə edərək yerli qəzetlərdə çap etdirirdilər (Bax: Matsona görə biznes və ya Türk Marşı. “Hürriyyət” qəzeti, 1992, 11 sentyabr). Onda bizləri eşidən, səsimizə səs verən demək olar ki, yox idi. Əksinə, həvəslə banka pul qoyanların sayı çox idi.
1997-ci ilin fevralın 10-da bankın rəhbəri, Türkiyə vətəndaşı Osman Mehmed Sezginin şübhəli şəkildə ölüm xəbəri yayıldı. Əmanətçilər narahat oldular. Pullarını geri almaq istədilər. Mə’lum oldu ki, bankda pul yoxdur. Qəzetlərə yazdılar, şikayət etdilər. Bir nəticə hasil olmadı. Bankdan itən pulların sirri Osman Mehmed Sezginlə birlikdə qəbrə getdi.
Bu gün “məlum region” termini az qala düşmən obrazı kimi təqdim edilir. Hakimiyyətdə olan beş-on nəfərə və onlara yaltaqlanan bir dəstəyə görə bir bölgə haqqında dayanmadan təbliğat aparmaq nə dərəcədə düzdür? Bunun özü bölgəçilik, bir bölgəni başqasına qarşı qoymaq, Azərbaycanda istiqlalçı, millətçi, demokratik qüvvələri parçalamaq demək deyilmi? Parçalanmış, zəifləmiş qüvvə ilə məgər belə güclü rəqibə qalib gəlmək olar?
“Məlum region” deyə-deyə gecə-gündüz dad qılanlar görəsən bir dəfə papaqlarını qarşılarına qoyub fikirləşir, faktları, rəqəmləri tutuşdururlarmı. Nədən “məlum region”dan siyasi mənsubiyyətinə görə həbs olunan, təqiblərə məruz qalan insanların zəhmətini heçə endirirlər? Desək də, deməsək də, istəsək də, istəməsək də, həmin bölgədən olan mübarizlərin sayı çox olduğundan çox da həbs olunur, çox da təqiblərə məruz qalırlar.
Bu günkü iqtidarın yeritdiyi siyasətdən narazı qalanlar əsasən onu qohumbazlıqda, tayfabazlıqda, yerlibazlıqda ittiham edirlər. Qəzet səhifələrini dolduran, məclislərdə, toplantılarda gur-gur danışan həmin şəxslərdən soruşmaq istəyirəm: — Qardaş oğlu yaxın qohumdur, yoxsa bacı nəvəsinin əri? Nədən qardaşı oğulları gözəgirən vəzifələrdə deyil, bacısının nəvələrinin ərləri həmin vəzifələrdədir? Yaxşı nədən elə həmin bacının oğlunun oğlanları, yəni oğul nəvələri sıravi işdədir, bacı qızının qızlarının ərləri yüksək vəzifələrdədir?
İqtidarı tayfabazlıqda ittiham edənlərdən soruşmaq istəyirəm: nədən rəhbər vəzifələr, xüsusən də rüşvət mənbəyi kimi tanınan vəzifələrdə kəngərlilər yoxdur? İstər naxçıvanlı kəngərlilərdən olsun, istər tərtərli kəngərlilərdən, istərsə də başqa bölgədə yaşayan kəngərlilərdən?
İqtidarı yerlibazlıqda ittiham edənlərdən tanıdıqları naxçıvanlıları gözləri önünə gətirmələrini istərdim. Nədən onların savadlı, işbacaran, qabiliyyətli, vətənsevər kimi tanıdıqlarından birisi rəhbər vəzifədə yoxdur?
Nədən hər şeyi öz adı ilə çağırmayaq? İqtidardakıları mənafe birliyi birləşdirdiyini söyləməyək? Ötən müddətdə hakimiyyətdə olanların, bir komandanın üzvü sayılanların hər hansı birinin mənafeyinə toxunanda necə hay-küy saldığı gözlərimiz qarşısında baş verib. Onları qohumbaz, tayfabaz, yerlibaz deyil, mənafebaz adlandırmaq daha doğru olmazmı?!
Hakimiyyətdə olanlar sosial dayaqlarını möhkəmlətmək üçün özlərini qohumbaz, tayfabaz, yerlibaz kimi göstərə bilərlər. Bunu təbliğ etmək, bölgələri bir-birinə qarşı qoymaq elə onlara xidmət etmək deyilmi? Mən nə siyasi xadim, nə tanınmış qələm əhliyəm. Azərbaycanda yaşayan, Azərbaycan vətəndaşı olan yüzlərlə qəzet əməkdaşından biriyəm. İstər Azərbaycanda, istərsə Türkiyədə 1991-1995-ci illərdə çap olunmuş məqalələrim və müsahibələrimi bir araya gətirmək, bu kitabda toplamaqla demək istəyirəm: əzizlərim, mənim dostlarım, tanışlarım, oxucularım! Vaxtı ilə bu məqalələri çap etdirəndə, məqalədə yazdığım fikirləri şifahi şəkildə genişliyi ilə söyləyəndə də məni ittiham edir, düzgün fikirdə olmadığımı, oxucuya yanlış yol göstərdiyimi söyləyirdiniz və deyirdiniz: “Niyə istəmirsən dünya şöhrətli siyasətçi, təcrübəli dövlət adamı millətsevər insan gəlib millətimizi və vətənimizi xilas etsin?!”
Güzəranımız pisləşdikdə, vətən torpaqları əldən getdikdə, milli hiss söndürülüb, insanlarda bir biganəlik formalaşdıqda və s. isə deyirsiniz: “Siz bunu hakimiyyətə gətirməsəydiniz, belə günə qalmazdıq!”
Onda adamın içindən Mirzə Cəlilin “Ölülər” pyesindəki Kefli İskəndərin monoloqunu söyləmək keçir. Şeyx Nəsrullah aradan çıxandan sonra çox mətləblər aşkarlanır. Mətləblərin aşkarlanması üçün Şeyx Nəsrullahların aradan çıxmasını gözləməliyik?
Biz kimisə hakimiyyətə gətirməkdə ittiham edənlərə birincisi: “Bu kitabda toplanan məqalə və müsahibələr bizim fəaliyyətimizi özündə əks etdirib. Bunları bir daha diqqətlə oxuyun. Görün buna hakimiyyətə gətirmək demək olarmı? İkincisi: Biz gətirirdik, siz daha ağıllı və tədbirli çıxıb qarşımızı kəsəydiniz, qoymayaydınız!” — demək istəyirəm.
Belə bir əhval-ruhiyyə ilə Əli Şamilov, Ə.Şamilov, Əli Şamiloğlu, Ə.Hüseynoğlu imzaları ilə və imzasız çap olunan məqalələr və müsahibələr toplayıb “Burulğandan çıxmaq mümkündürmü?” adı altında bir daha sizin mühakimənizə verirəm.
Kitabda məqalə və xəbərlər yazılma tarixinə görə ardıcıllıqla verilir. Orada adı çəkilən və informasiyanın daha anlaşıqlı olması üçün bəzi rəsmi sənədləri də əlavə etdim. Əlavə etdiyim rəsmi sənədləri — bəyanatları, qərarları da həmin yazıların yanında verməyi münasib saydım. Redaksiyalarda edilən düzəlişlərdən doğan qeyri-dəqiqliyə və yanlışlığa toxunmadım. Yalnız korrektura səhvləri nəticəsində yaranmış yanlışlığı aradan qaldırdım. Senzurun çıxardığı parçaları da bərpa edə bilmədim. Həmin yerlərin senzur tərəfindən kəsilib çıxarıldığını bildirmək üçün qayçı işarəsi qoydum.
21. 12.2000
Vaxt vardı Sovet mətbuatı bir-biri ilə sanki yarışırdı (ənənəsinə indi də sadiqdir): Rəhbərlərin çıxışlarını, məruzələrini, adi danışıqlarını çap etmək uğrunda.
Müxbirlər, redaktorlar həftələrlə kabinet qapılarında növbə gözləyirdilər: Rəhbərlərin məktublarını təşkil etmək, rəhbərlərin əvəzindən yazmaq uğrundan yarışanlar vardı. Şairlər, yazıçılar onların hər bir sözünü havadaca qapıb “bədii nümunə”lərə çevirirdilər. Daha oxunaqlı və nisbətən demokratik qəzet kimi tanınan: “Literaturnaya qazeta” Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi H.Ə.Əliyevin “Qoy ədalət zəfər çalsın” məqaləsini təntənə ilə təqdim edir, ona rəylər təşkil edirdi.
Bu gün isə “çərxi fələk tərsinə dövran edir”. Vəzifədən çıxarılmış, rəhbərliyin gözündən düşmüş H.Ə.Əliyevin məqalə və müsahibələrini nəinki “Literaturnaya qazeta” çap etmir, heç bir sovet mətbuatı yaxın durmur. Sovetlər ölkəsində bu təbii sayılır. Çünki həmişə belə olub.
Keçmiş rəhbərlərə söz demək, fikrini xalqa çatdırmaq imkanı verilmədikdə onlar haqqında miflər yaradılır, şəxsiyyətlərinə maraq artır.
Sovet mətbuatı hazırkı rəhbərliyin yeritdiyi siyasətə uyğun məqalələr çap etdikcə xalq arasında keçmiş rəhbərlər daha çox mübahisə, müzakirə mövzusuna çevrilir. H.Əliyev isə susurdu. Axır ki, qanlı yanvar faciəsindən sonra dözə bilməyib uzun illər adət etdiyi partiya etikasını pozdu. Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin Moskvadakı nümayəndəliyinə gəlib etiraz səsini ucaltdı. Xarici müxbirlərə müsahibə verdi.
Çıxış və müsahibələr bir daha sübut etdi ki, 13-ilə yaxın Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi, 5 il SSRİ Nazirlər Sovetinin birinci müavini, Sov. İKP MK-nın Siyasi Bürosunun üzvü H.Əliyev “Azərbaycan xalqının oğlu” olmaqla yanaşı dövrünün oğlu olub. “Mən belə hesab edirəm ki, bu qərarı (Bakıdakı qırğın haqqında — Ə.Ş.) qəbul etmiş adamlar böyük səhvə yol veriblər” — deyən H.Əliyev fikrini axıradək açıqlamır. Tez günahı aşağı vəzifələrdəkilərin üzərinə yıxmağa çalışaraq deyir: “Bu cür qərar qəbul etmiş Azərbaycan rəhbərliyi buna görə məsuliyyətə cəlb edilməlidir. Və hamısından əvvəl dünən Azərbaycandan qaçmış Vəzirov öz xalqı qarşısında cavab verməlidir. Ölkənin ali rəhbərliyinə səhv məlumat vermiş adamlar məsuliyyət daşımalıdır”.
İnanmaq olmur ki, H.Əliyev bu qədər sadəlövh olsun. Məgər o bilmir ki, “ölkənin ali rəhbərliyinə” məlumat bir mənbədən deyil, bir neçə mənbədən özü də dəfələrlə yoxlanılmış və dəqiqləşdirilmiş mənbələrdən daxil olur! Sovet dövlətinin tarixi təcrübəsinə nəzər salsaq vəzifədə olan “ali rəhbərin” günahlarının aşağıdakıların ayağına dəfələrlə yazıldığının şahidi olarıq.
H.Əliyev də bütün partiya rəhbərləri kimi, partiyanın, quruluşun naqisliyini, səhvlərini ayrı-ayrı xadimlərin ayağına yazmaq praktikasından uzaqlaşa bilmir. Odur ki, deyir: “...Azərbaycan KP əksəriyyət çoxluğu öz xalqına, Sovet hakimiyyətinə, sosializm ideallarına sadiq adamlardır və mən onların özlərini nüfuzdan saldığını deyə bilmərəm. Özünü nüfuzdan salan ayrı-ayrı rəhbər işçilər və hamıdan əvvəl diktatorluq üsulu ilə işləyən Vəzirovdur.” Burada da sualsız keçinmək olmur. Bu necə nüfuzlu partiyadır ki, bir nəfər “diktatorluq üsulu ilə işləyən Vəzirovun” öhdəsindən gələ bilmədi, xalqı qırğına verdi?! Bu necə nüfuzlu, demokratik təşkilatdır ki, bir diktator Stalinin, bir volyuntarist Xruşşovun, bir şöhrətpərəst və ətalət basmış Brejnevin, bir Mir Cəfər Bağırovun, bir... öhdəsindən gələ bilməyib?.
Əliyevin müsahibəsində deyir ki, heç olmasa üç ay əvvəl Azərbaycanda rəhbərlik dəyişilsə idi respublikaya ordu yeridilməsinə də ehtiyac qalmazdı. Bəli, doğru deyir. Amma onu demir ki, bu mümkün deyildi. Çünki diktaturanın hökm sürdüyü bir ölkədə milli azadlıq hərəkatını boğmaq, xalqın gözünü qorxuzmaq üçün yuxarılar qan tökməyə bəhanə axtarırlar. Tapmayanda da özləri bu bəhanəni hazırlayırlar. Buna Əli Bayramlıda, Lənkəranda, paytaxtdan çox-çox uzaq və dincZəngilanda Bakı faciəsindən xeyli sonra xalq cəbhəsi fəallarının öldürülməsi və həbs edilməsi sübut deyilmi?! Həmin rayonların “özlərini nüfuzdan salmış” kommunistləri onda niyə demirdilər “Bəsdir, dayandırın bu qəddarlığı!”. Onlar yaxşı bilirdilər ki, desələr də əhəmiyyəti yoxdur. Eşidən olmayacaq. Necə ki, heç Vəzirovun özünü yuxarılarda eşidən olmadı. Çox hay-küy salsalar onları da Xalq Cəbhəsinin üzvlərinə qatıb Ulyanovskinin, Omskinin həbsxanalarına göndərəcəklər. Çünki yuxarıdan göstəriş Azərbaycanı susdurmaqdır.
H.Əliyevin son müsahibə və çıxışını oxuduqda gözlərimiz qarşısında öz xalqı üçün narahat olan, ona kömək əli uzatmağa çalışan, lakin müstəmləkəçilərin eyiblərini üzlərinə çırpa bilməyən bir insan surəti canlanır. Daxilində baş qaldırmış burulğanda boğulan bir insan. Bütün hüquqları əlindən alınmış bir insan!!! Onun xalqının taleyi üçün seçdiyi mübarizə yolu da çox bəsitdir. Bu isə yalnız H.Əliyevin faciəsi deyil. Müstəmləkə boyunduruğu altında inləyən xalqların özlərindən təyin edilmiş rəhbərlərinin faciəsidir.
Xalq cƏbhƏsinƏ rƏğbƏtim var
Heydər Əlirza oğlu Əliyev 1990-cı ilin iyul ayının 22-də heç kimə xəbər vermədən ata-baba yurdu Naxçıvana gəlmişdir. Onu aeroportda yalnız yaxın qohumları qarşılayaraq evlərinə gətirmişlər.
Gəlişindən xəbər tutan şəhər sakinləri axın-axın H Əliyevin görüşünə gəlmişlər. Axşamüstü isə camaat Naxçıvan şəhərinin Mərkəzi meydanına — Azadlıq meydanına toplaşaraq H.Əliyevlə görüşmək istədiklərini bildirmişdir.
H.Əliyev görüşə gedərkən yolüstü H.Cavidin məzarını ziyarət etmiş, qəbrin üstünə gül dəstəsi qoymuş və təəsüf hissi ilə bildirmişdi; Biz çox çətinliklə H.Cavidin cənazəsini Sibirdən doğma vətəninə qaytara bildik. Məqsədimiz burada onun üçün əzəmətli bir qəbirüstü abidə ucaltmaq idi”.
Azadlıq meydanına gələrkən H.Əliyev başı üzərində ucaldılan üçrəngli, ay-ulduzlu bayrağı görüb onu öpmüşdür. Görüşdəki çıxışında H.Əliyev xalqı azad, müstəqil, demokratik Azərbaycan uğrunda mübarizəyə səsləmişdir.
Görüşdə 50 min nəfərə yaxın kişi, qadın, məktəbli və hətta kiçik yaşlı uşaqlar iştirak etmişdir.
İyulun 23-də Nehrəm kəndində keçirilən çoxminli görüşdə H.Əliyev Azərbaycan SSR Ali Sovetinə xalq deputatlığına namizəd irəli sürülmüşdür.
***
— Sizdən müsahibə alan AXC Naxçıvan Vilayət Şö’bəsinin orqanı “Varlıq” qəzetinin əməkdaşıdır. Bu həmin qəzetdir ki, gah Sizin müsahibələrinizi verir, gah da Sizə tənqidi mövqedən yanaşır. Siz qəzetin belə mövqeyinə necə baxırsınız?
H. Əliyev: - Birincisi, mən Sizə də, Naxçıvan camaatına da öz minnəttarlığımı bildirmək istəyirəm. İyul ayının 22-də Azadlıq meydanında naxçıvanlılarla görüşüm oldu, hamınıza minnətdarlığımı bildirirəm. Xalqın mənə göstərdiyi bu məhəbbət və sevgi məni bir daha həvəsləndirdi, ilhamlandırdı. Çox sağ olun. Hamınızı salamlıyıram.
O ki, qaldı sizin qəzetinizə: birincisi siz məni tənqid edirsiniz, ya da tərifləyirsiniz, bu məni heç də təəcübləndirmir. Axı, mətbuat həmişə tərifnamə oxumamalıdır. Qəzet hər şeyə real yanaşmalıdır. Həyatda gedən hər bir prosesi düzgün çatdırmalıdır. Bu o demək deyil ki, məqaləni yazan adamın və yaxud qəzetin fikri son fikirdir. Xeyr, bu o demək deyil. Bunların hamısına mən ehtiramla yanaşıram.
— Xalq cəbhəsinə münasibətiniz?..
H. Əliyev: — Mənə bu sualı çox verirlər. Daha çox isə xarici müxbirlər bu sualla müraciət etməyi çox sevirlər. Çünki, Azərbaycanda Xalq Cəbhəsi yarananda, geniş xalq hərəkatı başla- yanda Azərbaycanın rəhbərliyi özünün zəifliyini, bacarıqsızlığını Moskva qarşısında, Qorbaçov qarşısında müəyyən dərəcədə bəraətləndirmək məqsədilə, özlərini yaxşı göstərmək üçün belə bir şaiyə yaymışdılar ki, guya Azərbaycanda xalq hərəkatına mən başçılıq edirəm.
Mən bununla fəxr edirəm. Demək onlar mənim gücümdən ehtiyat edirlər. Bu məndə yaxşı hisslər oyadır. Əgər Əliyev, hansı ki, indi Moskva rəhbərliyi böyük təzyiq altında saxlayır və ədalətsiz olaraq ləkələmək istəyir, ürək xəstəliyi keçirib, səhhəti də müəyyən dərəcədə zəifləyib, Moskvada belə bir iqtidara malikdirsə, deməli Əliyevin gücü hələ var.
Həqiqətə qalsa isə mənim Xalq Cəbhəsi ilə heç bir əlaqəm olmayıb. Onun rəhbərləri də mənimlə əlaqə yaratmaq fikrinə düşməyiblər. Lakin onu deyim ki, bu əsil xalq hərəkatıdır. Böyük bir qüvvədir. Bu hərəkat xalqın dərin qatlarından çıxan hərəkatdır. Ola bilər ki, bu demokratiya tam demokratiya deyil. Ancaq müəyyən şəraitə görə daxili hissiyatların biruzə verilməsidir. Mənə belə gəlir ki, bu hərəkat, AXC Azərbaycan torpağında çox tə’sirli qüvvədir. Bu qüvvə ilə hesablaşmaq lazımdır. Bu qüvvə ilə hesablaşmayan adam, demək həyatın reallığını başa düşmür, o uduzacaqdır. Mənim Xalq Cəbhəsinə hüsn-rəğbətim var.
— Şəxsi həyatınıza dair bir sual, həyat yoldaşınızın vəfatından sonra evlənmisinizmi?
H. Əliyev: — Mənim həyat yoldaşım Zərifə xanım çox böyük alim idi. Gözəl insan idi. Sizə deyim, vaxtı ilə mən onu dərin sevgi nəticəsində tapıb ailə həyatı qurmuşdum. 30 il bir yerdə çox səmimi yaşamışıq. 1985-ci ildə aprel ayının 15-də ağır xəstəlikdən vəfat etdi. Mən Moskvada qızım və oğlum ilə, onların balaları ilə bir yerdə yaşayıram. Zərifə xanım daxili keyfiyyətləri ilə özünü o qədər sevdirmişdi ki, və onun xatirəsi mənim üçün o qədər əzizdir ki, onun vəfat etməsindən qabaq keçirdiyi xəstəlik mənim əzablarıma səbəb oldu, vəfatı əsəblərimə tə’sir etdi, sağlamlığımı əlimdən aldı. Onun xatirəsi mənim üçün çox əzizdir. Hər həftə qəbrini ziyarət edirəm. Onun vəfatından sonra mənim şəxsiyyətim haqqında çoxlu şaiyələr yayıldı. Hətta deyirdilər ki, mən Qorbaçovun arvadının bacısı ilə evlənmişəm. Başqa şaiyələr də vardır.
Bir dəfə Qorbaçovla söhbətim olanda mənə dedi ki, Azərbaycandan çoxlu məktublar gəlir sənin haqqında. Bəzi məsələlərdə səni günahlandırırlar. Mən ona dedim ki, onlar adsızdır və hamısı da yalandır. Dedim ki, sizin arvadın bacısının mənim arvadım olması necə, düzdür ya yalan? Dedi ki, elə şey ola bilməz. Dedim bə buna inanmırsan, başqa şaiyələrə niyə inanırsan? Mən Zərifə xanımdan sonra bir daha evlənmərəm.
— Çox sağ olun. Bəlkə sizin başqa sözünüz var?
H. Əliyev: Azadlıq meydanındakı mitinqdə 50 mindən çox adam olardı. Geniş danışmağa şərait olmadı. Bununla belə mən xeyli vaxt Naxçıvanda olacağam. Müxtəlif yerlərə gedəcəyəm. Müasir şəraitdəki vəziyyəti hamıya çatdıracağam, fikirlərimi bölüşəcəyəm.
— Sizin təhlükəsizliyini qoruyan varmı? Axı Siz uzun müddət böyük vəzifələrdə — DTK-də işləmisiniz? DTK isə dünyada siyasi qətllərin təşkilatçısı kimi ad çıxarıb.
H. Əliyev: — Mən öz aqibətimi xalqımın ixtiyarına vermişəm. Təhlükəsizliyim haqqında düşünmürəm. Heç kəs mənim təhlükəsizliyimi təmin etmir. Mən yüksək vəzifələrdə işləyəndə də ətrafımda mənim təhlükəsizliyimi təmin edən çox adamlar gəzirdilər. Baxmayaraq ki, Naxçıvan mənim Vətənimdir, bura gələndə də yenə ətrafımda çoxlu adam olurdu. Mən milisləri görəndə onları götürdürdüm. Deyirdim ki, siz xalqnan mənim aramda durmayın. Mən eyni zamanda mülki paltarda gəzən çekistləri də uzaqlaşdırırdım. Ancaq buna baxmayaraq onlar öz işlərini görürdülər. Əslində o vaxt da mənim qorunmağa ehtiyacım yox idi. İndi isə mən adi şəxsəm. Mənim təhlükəsizliyimi xalq qorumalıdır. Xalq məni sevirsə, haqqımda bədgüman fikirdə olanlar haqda özü ölçü götürməlidir.
— Çox sağ olun. Müsahibənizə görə minnətdarlığımızı bildiririk…
“Varlıq” qəzeti, 1990, 25 iyul, № 9, s.4.
MƏclİs İflİc vƏzİyyƏtİndƏn Çıxır
Azərbaycanda xalq deputatlığına namizədlərin göstərilməsini, seçki dairə və məntəqələrinin yaradılmasını kommunist partiyası öz əlində cəmləşdirmişdi. Qanun pozuntularına prokurorluq göz yumur, şikayətlərə baxılmırdı.
Bütün bu çətinliklərə baxmayaraq Naxçıvanda demokratlar nisbi müvəffəqiyyət qazandılar. Muxtar Respublika Ali Məclisinə seçilmiş 110 deputatdan 40 nəfəri demokratlardan oldu. Şərur və Ordubad Rayon Xalq Deputatları Məclislərində də demokratik fikirli deputatlar səs çoxluğu qazanmışlar.
Belə bir vəziyyətdə Naxçıvan MR Ali Məclisi 1991-ci ilin noyabr ayının 17-də ilk sessiyasına başladı. Sessiya radio ilə Muxtar Respublikaya translyasiya edilsə də, axşamlar televiziya ilə verilsə də Ali Məclisin binası qarşısına minlərlə adam toplaşırdı. Onların təzyiqi altında sessiya bir sıra demokratik qərarlar qəbul etdi. Elə həmin gün Azərbaycan Demokratik Respublikasının üç rəngli bayrağı Naxçıvan MR-nın dövlət bayrağına çevrildi. Ali Məclis Azərbaycan SSR Ali Sovetindən də xahiş etdi ki, üç rəngli bayrağı respublikanın rəsmi dövlət bayrağı elan etsin.
Bakı qırğınına siyasi qiymət verilməsi, Dağlıq Qarabağda vəziyyətin nizama salınması haqqında qəbul edilmiş qəti qərarlar, milli ordu yaratmaq haqqında müzakirə və s. Azərbaycanın mühafizəkar kommunistlərini bərk qorxuya saldı. Azərbaycan KP MK Naxçıvan Vilayət Partiya Komitəsinin birinci katibi və Naxçıvan MR Ali Məclisinin sədri A. Cəlilovun əlilə parlamanın fəaliyyətini iflic vəziyyətinə saldı.
1991-ci ilin martında demokratik blokdan olan deputatlar nə qədər təzyiq etsələr də sessiya çağırılmasına nail ola bilmirdilər. Ümumittifaq referendumuna bir neçə gün qalmış sessiyanın çağırılmasına nail ola bildilər. Lakin bu sessiya da baş tutmadı. Kommunist deputatlar xalqın referenduma münasibətinin mənfi olduğunu görüb sessiyanı yarımçıq qoyub qaçdılar.
Muxtar Respublikada ümumittifaq referendumu keçirmək haqqında qərar qəbul edilməsə də əhali referenduma gəlmədi. Partokratiya nə qədər saxtakarlıq etsə də referenduma gələnlərin sayı 20,6 faizi keçmədi. Elə buna görə də Azərbaycan KP MK-sı Naxçıvan Vilayət Partiya Komitəsinin birinci katibi A.Cəlilovu işdən götürdü və əvəzinə Əkbər Əliyevi təyin etdi.
|
Naxçıvanda keçmiş Lenin, indiki Azadlıq meydanında 1990-cı
ildə keçirilən mitinqlərdən biri. AXC Naxçıvan təşkilatının Vilayət
və Şəhər İdarə Heyətlərinin üzvləri mitinqi açarkən
|
1991-ci ilin aprel ayının 5-də keçirilən Naxçıvan MR Ali Məclisinin sessiyasında elan edildi ki, A.Cəlilov ərizə verib işdən çıxır. Naxçıvan Vilayət Partiya Komitəsinin plenumu da onun yerinə Ali Məclisin sədrliyinə Əkbər Əliyevi məsləhət bilib.
Demokratik blok təkid etdi ki, A. Cəlilov gəlib istefa verməsinin səbəblərini deputatlara izah etsin. Kommunistlər buna qəti etiraz etdilər. Belə olduqda demokratik blokdan olan deputatlar ərizənin reallığına şübhə ilə yanaşdılar və bəyanət verib iclas zalını tərk etdilər. Kommunist deputatları gecə saat 23.00-da yığıb Ə.Əliyevi Ali Məclisin sədri elan edirlər. Naxçıvan Respublika Prokuroru H. Hüseynov və bir neçə kommunist deputat seçkinin düzgün keçirilmədiyinə etiraz edirlər. Lakin onlara yuxarıdan təzyiq göstərib məcbur edirlər ki, imza atsınlar. (Bu barədə deputat Hüseyn Hüseynov 1991-ci ilin sentyabr ayının 4-də keçirilən sessiyada ətraflı məlumat verdi). Beləliklə, yetərsay olmadan yəni 66 səslə Ə.Əliyev Ali Məclisin sədri elan edildi.
Bu qanunsuzluğa demokratik deputatlar çox etiraz etdilər. Amma onları eşidib tədbir görən olmadı. Hətta Azərbaycan Ali Məclisinin sessiyasında xalq deputatı İbrahim İbrahimov məlumat verəndə Elmira Qafarova kobudcasına “Bu, Naxçıvan sessiyasının öz işidir” deyə cavab verdi. Naxçıvandan olan Azərbaycan xalq deputatları Naxçıvan MR Nazirlər Sovetinin sədri M.Əliyevin və Şərur Rayon Partiya Komitəsinin birinci katibi M.Abbasovun qərəzli çıxışları xalqı daha da qəzəbləndirdi. Prezident seçkiləri üçün yaradılmış seçki dairə və məntəqələrinin kommunist rəhbərlik tərəfindən saxtalaşdırılması seçicilərin qəzəbinə səbəb oldu. Rayon, şəhər və kəndlərdə keçirilən mitinqlərdə deputatlardan tələb olunurdu ki, bu biabırçılığa son qoysunlar və muxtar respublika Ali Məclisinin sessiyasını çağırıb gündəliyə salınmış məsələləri müzakirə etsinlər.
DFVK-nin üç günlük hakimiyyəti dövründə mühafizəkar kommunist rəhbərlik bir daha öz iç üzünü açdı. Bunlara cavab olaraq avqustun 23-dən Muxtar respublikada mitinqlər başladı. Xalqın təzyiqi və demokratik blokdan olan deputatların tələbilə Naxçıvan MR Ali Məclisinin fövqəladə sessiyası çətinliklə də olsa işə başladı. Kommunist deputatlar qaçıb gizlənir və istəmirdilər ki, sessiya keçirilsin. Gecə saat 4-ədək davam edən sessiyada aprelin 5-də Naxçıvan MR Ali Məclisinə sədr təyin edilməsi avqust ayının 19-da hakimiyyəti zorla ələ almış DFVK-nin fəaliyyəti ilə eyniləşdirilən Ə. Əliev vəzifədən kənarlaşdırıldı.
Lakin kommunist deputatlar hələ də gözləyirdilər ki, Ə.Əliev A.Mütəllibovun köməyi ilə yenidən hakimiyyətə gələcək və Ali Məclisin qəbul etdiyi qərarı ləğv etdirəcək. Onların bu qənaətdə olmasına səbəb Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin fövqəladə sessiyasında Əkbər Əliyevin Azərbaycan Respublikası Ali Məclisinin sədr müavinliyindən azad edilməməsi idi.
Sentyabr ayının 2-də Naxçıvan şəhərində keçirilən çoxminli mitinqdə Azərbaycan respublikası Xalq deputatları Sülhəddin Əkbərov, İbrahim İbrahimov, Heydər Əliyev, AXC Naxçıvan Vilayət Şöbəsi İdarə Heyətinin üzvü Arif Rəhimov prezident seçkilərində yol verilmiş saxtakarlıqdan söhbət açdılar, xalqı birliyə çağırdılar və Naxçıvan MR Ali Məclisinin yarımçıq qalmış növbədənkənar sessiyasının sentyabrın 3-də öz işinə başlamasının vacibliyini mitinq iştirakçılarına izah etdilər.
Səhərisi gün çətinliklə də olsa yetərsəs alındı və sessiya öz işinə başladı. Naxçıvan MR Ali Məclisinin binası qarşısına Muxtar respublikanın hər yerindən gəlmiş seçicilər vardı. Əllərində H. Əliyevin portretləri olan seçicilər deputatlarından xahiş və tələb edirdilər ki, Naxçıvan MR Ali Məclisinə sədr H. Əliyevi seçsinlər.
AXC Naxçıvan Vilayət Şöbəsinin fəallarının əksəriyyəti seçicilərlə söhbət edir, mitinqdə çıxış edir, bir sözlə onları inandırmağa çalışırdılar ki, H.Ə.Əliyev seçilərsə onun əleyhinə geniş kampaniya başlayacaq, hətta Azərbaycanda gedən demokratiyaya, AXC-ya da böhtanlar yağdıracaqlar.
Mitinq iştirakçılarının əksəriyyəti belə mülahizələri heç eşitmək belə istəmirdilər. Gərgin vəziyyətdən Muxtar Respublikanı xilas edə biləcək yeganə adam, demokratik blokdan olan deputatlarla kommunist deputatlar arasında körpü yaradacaq şəxs Heydər Əliyevi hesab edirdilər. Onların bu mülahizələri həqiqətə oxşayırdı.
İlk sessiyadan 9 aydan çox keçməsinə baxmayaraq nə dövlət büdcəsi müəyyənləşdirilmiş, nə də Nazirlər Kabineti formalaşmışdır.
Seçicilərin təzyiqi altında deputatlar Naxçıvan MR Ali Məclisinin sədrliyinə H.Əliyevin namizədliyini irəli sürdülər. H.Əliyev üç dəfə çıxış edərək namizədliyini geri götürdü və Qafar Məmmədovun namizədliyini irəli sürdü. Lakin onun təkidi təzyiqlə qarşılandı. Beləliklə, sessiyada iştirak edən 75 deputatdan 70 nəfəri lehinə səs verməklə, 5 nəfəri səs saxlamaqla H.Ə.Əliyev Naxçıvan MR Ali Məclisinin Sədri seçildi.
Sentyabrın 4-də keçirilən sessiyada deputatların 89 nəfəri iştirak edirdi. H.Ə.Əliyev yenə öz namizədliyini geri götürdü. Lakin deputatlar qəti etiraz etdilər. H. Əliyev geniş nitq söylədi. Bu sanki onun fəaliyyət proqramı idi.
|
Heydər Əliyev hakimiyyətə belə gəldi! Şəkildə: soldan AXC Naxçıvan MR Məclisinin üzvü Fəxrəddin Şeyxələsgərsoy, Heydər Əliyev, AXC Culfa rayon təşkilatının sədri Ramiz Tağıyev, AXC Naxçıvan MR Məclisinin üzvü Elman Cəlilov və AXC Şərur rayon məclisinin üzvü Telman Siyabov.
|
Elə həmin gün sessiyada AXC-dən iki nəfər — Asif Kələntərli və Qafar Məmmədov sədr müavinləri seçildilər.
Beləliklə, 9 aydan artıq iflic vəziyyətinə salınmış Naxçıvan MR Ali Məclisinin sessiyası səmərəli fəaliyyətə başladı. Qısa müddətdə xalqın ürəyindən olan bir neçə qərar qəbul edildi. Həmin qərarları qəzetimizin bu nömrəsində dərc edirik.
“Varlıq” qəzeti, 1991, 8 sentyabr, № 10, s. 1-2.
AZƏRBAYCAN KP-nin VƏ ONUN STRUKTURLARININ FƏALİYYƏTİNƏ MÜNASİBƏTLƏ ƏLAQƏDAR
NAXÇIVAN MUXTAR RESPUBLİKA ALİ MƏCLİSİNİN
Q Ə R A R I
Məlum olduğu kimi, SSRİ prezidentinin fərmanı ilə Sov. İKP MK-nın və onun Siyasi Bürosunun fəaliyyəti dayandırılmışdır. Naxçıvan MR Ali Məclisinin 26 avqust 1991-ci il tarixli sessiyasında Naxçıvan Vilayət Partiya Komitəsi və partiya təşkilatlarının bütün strukturları ləğv edilmişdir. Lakin Sov. İKP-nin tərkib hissəsi olan Azərbaycan Kommunist Partiyası, onun Mərkəzi Komitəsi öz fəaliyyətini davam etdirməkdədir. Hətta, sentyabr ayında özünün qurultayını çağırmağı qərara almışdır. bu yolverilməz fəaliyyətdir və Azərbaycan istiqlalına bir maneədir. Buna görə Naxçıvan MR Ali Məclisi q ə r a r a a l ı r:
1. Naxçıvan MR Ali Məclisinin sessiyası bildirir ki, Sov. İKP MK-nın və onun Siyasi Bürosunun fəaliyyətinin SSRİ prezidentinin fərmanı ilə dayandırılmasına baxmayaraq Sov. İKP-nin tərkib hissəsi olan Azərbaycan Kommunist Partiyasının, onun Mərkəzi Komitəsinin hələ də fəaliyyət göstərməsi yolverilməzdir.
2. Azərbaycan Respublikası Ali Sovetindən xahiş edilsin ki, ölkədə gedən demokratik proseslərə uyğun olaraq Azərbaycan Kommunist Partiyasının və onun Mərkəzi Komitəsinin fəaliyyətini dərhal dayandırmaq haqqında qərar qəbul etsin. Qısa müddətdə Azərbaycan Kommunist Partiyasının, onun bütün təşkilatlarının əmlakının milliləşdirilməsini tə’min etsin.
3. Azərbaycan KP Naxçıvan Vilayət Komitəsinin bütün strukturlarının ləğv edilməsi və əmlakının milliləşdirilməsi haqqında Naxçıvan MR Ali Məclisinin 26 avqust 1991-ci il tarixli qərarı bir daha bəyənilsin.
4. Naxçıvan MR Ali Məclisinin qərarına uyğun olaraq Naxçıvan MR-da partiya təşkilatlarının əmlakının milliləşdirilməsini təmin etmək üçün Naxçıvan MR Ali Məclisi deputatlarından ibarət deputat komissiyası yaradılsın və bir həftə ərzində qərarın yerinə yetirilməsi tə’min olunsun. Deputat komissiyasının tərkibi aşağıdakı kimi müəyyən edilsin:
Asif Kələntərli — sədr, Mikayıl Rəhimov, Eynulla Mədətov, Fəxrəddin Şirzadov, Yusif Vəliyev, Əlövsət Baxşıyev, Əşrəf Talıbov.
5. Siyasi əqidəsinə görə və Kommunist Partiyasının siyasətinə etiraz əlaməti olaraq partiya biletlərindən imtina etdikləri üçün keçmişdə təqib olunan şəxslərin hüquqlarının bərpa edilməsi haqqında Muxtar Respublika Ali Məclisinin Rəyasət Hey’əti qarşısında məsələ qaldırılması həmin deputat komissiyasına həvalə olunsun.
6. Naxçıvan MR Ali Məclisinin həmin qərarı SSRİ Xalq deputatlarının qurultayına göndrilsin.
Naxçıvan MR Ali Məclisinin sədri
H.ƏLİYEV
Naxçıvan şəhəri,
04 sentyabr 1991-ci il.
“Varlıq” qəzeti, 1991, 8 sentyabr, № 10, s.2.
SSRİ-də FÖVQƏLADƏ VƏZİYYƏT ÜZRƏ
DÖVLƏT KOMİTƏSİNİN QƏRARLARINA
NAXÇIVAN PARTİYA və SOVET TƏŞKİLATLARININ
MÜNASİBƏTİNİ ARAŞDIRMAQ SAHƏSİNDƏ
DEPUTAT KOMİSSİYASI YARADILMASI HAQQINDA
NAXÇIVAN MUXTAR RESPUBLİKASI
ALİ MƏCLİSİNİN
Q Ə R A R I
Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi q ə r a r a a l ı r:
SSRİ-də Fövqəladə Vəziyyət Üzrə Dövlət Komitəsinin demokratiyaya və eləcə də konstitusiyaya zidd qərarlarına Naxçıvan Muxtar Respublikasının partiya və sovet təşkilatlarının yerinə yetirilməsi, mətbuatın, televiziya və radionun bu qərarlara münasibətini araşdırmaq üçün aşağıdakı tərkibdə deputat komissiyası yaradılsın:
Komissiyanın sədri: Qafar Məmmədov.
Komissiyanın üzvləri: Fəxrəddin Şirzadov, Elman Cəlilov, Telman Sadiqov, Rövşən Cəlilov, Həsən Xəlilov.
Naxçıvan MR Ali Məclisinin sədri
H.ƏLİYEV
Naxçıvan şəhəri,
05 sentyabr 1991-ci il.
“Varlıq” qəzeti, 1991, 8 sentyabr, № 10, s. 2.
PREZİDENT SEÇKİLƏRİ HAQQINDA
NAXÇIVAN MR ALİ MƏCLİSİNİN
Q Ə R A R I
Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin 26 iyun 1991-ci il tarixli qərarı ilə 8 sentyabr 1991-ci il tarixdə Azərbaycan Respublikası prezidenti seçkiləri keçirilməsi müəyyənləşdirilmişdir.
Prezident seçkiləri Azərbaycanda demokratiyanın və xalqın səsinin boğulması şəraitində keçirildiyindən bütün demokratik qüvvələr həmin seçkilərin təxirə salınmasını tələb etsə də, nəyin bahasına olursa-olsun hakimiyyəti əlində saxlamağa çalışan A.Mütəllibov və onun qarşısında müti olan Azərbaycan Respublikası Ali Soveti seçkilərin təxirəsalınmasına bütün vasitələrlə mane olur.
1990-cı il 19 yanvar Bakı qırğınlarından il yarımdan artıq müddət keçməsinə baxmayaraq həmin hadisələrə siyasi və hüquqi qiymət verilməmiş, bir sıra orqanlar və informasiya vasitələrinin mə’lumatlarında A.Mütəllibovun Bakıya qoşun yeridilib dinc əhalinin gülləbaran edilməsi, tankların və zirehli transportyorların altına salınmasında təqsirli olması bildirilsə də hətta özü belə bunu təkzib etməmişdir.
Təsadüfi deyildir ki, Bakıya qoşun yeridilməsi və Naxçıvan torpağına ermənilərin hücumu eyni vaxta düşüb. Naxçıvan torpağında günahsız qanlar axıdılması, hətta uşaqların belə erməni güllələrindən tələf edilməsi xalqımızın gələcəyi haqqında daha ciddi düşünməyə bizi vadar edir.
1991-ci il 19-21 avqust dövlət çevrilişi və fövqəl’adə vəziyyət üzrə dövlət komitəsinə münasibətdə də A.Mütəllibov özünün irticaçı mövqeyini gizlətməmiş, cinayətkarları açıq-aşkar müdafiə etmişdir.
A.Mütəllibovun alternativsiz namizədliyi, Azərbaycanda faktiki olaraq çoxpartiyalılığın mövcud olmaması, yeganə müxalifət qüvvəsi olan xalq cəbhəsinin zorakılıq və qanunsuzluqlara görə seçkilərdə iştirakdan imtina etməsi, seçki komissiyası və məntəqəsi üzvlərinin partokratiya nümayəndələrinin sifarişi ilə təyin edilməsi, nəhayət A.Mütəllibovun əsas dəstəkləyicisi olan Kommunist Partiyasının süqutu prezident seçkilərinin dayandırılmasını zəruri etmişdir.
Bütün bunlarla yanaşı nəzərə alınmalıdır ki, prezident seçkiləri Azərbaycan xalqının qərinələrlə sürən azadlıq arzusu ilə bağlıdır və bütün xalqın istəyi və iştirakı təmin olunmalıdır. Bu seçkilər kiminsə hakimiyyət hərisliyindən doğan arzusunun təmin olunmasına yönəldilə bilməz. Nəhayət prezident seçkilərinin tə’xirə salınmasında qanunsuzluq yoxdur, yalnız ədalətin və xalq istəyinin yerinə yetirilməsinə xidmət edir.
Bütün bunları nəzərə alaraq Naxçıvan MR Ali Məclisi q ə r a r a a l ı r:
1. Azərbaycan Respublikası prezidenti seçilməsi üçün 8 sentyabr 1991-ci il tarixə təyin edilmiş seçkilərin Naxçıvan MR ərazisində keçirilməsi dayandırılsın.
2. Azərbaycan Respublikası Ali Sovetindən respublika prezidenti seçkilərinin daha sonrakı müddətə keçirilməsi xahiş edilsin.
3. Həmin qərar barədə SSRİ xalq deputatlarının qurultayına bildirilsin.
Naxçıvan MR Ali Məclisinin sədri
H.ƏLİYEV
Naxçıvan şəhəri,
04 sentyabr 1991-ci il.
“Varlıq” qəzeti, 1991, 8 sentyabr, № 10, s. 3.
NAXÇIVAN MR ALİ MƏCLİSİ SƏDRİNİN
B Ə Y A N A T I
Naxçıvan MR Respublikası Ali Məclisi 1991-ci il sentyabrın 1-də sentyabr ayının 8-nə təyin edilmiş Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkilərinin Muxtar Respublika ərazisində dayandırılması haqqında qərar qəbul etmişdir.
Belə bir qərarın qəbul edilməsi üçün aşağıdakılar əsas olmuşdur:
A.Mütəllibov ölkədə hərbi çevriliş etmiş Dövlət Fövqəladə Vəziyyət Komitəsinin fəaliyyətini bəyənmişdir.
Prezidentlik vəzifəsinə namizədliyə yalnız Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin birinci katibi A.Mütəllibov alternativsiz əsasda irəli sürülmüşdür.
Yeganə müxalifət qüvvəsi olan xalq cəbhəsi təzyiq və qanunsuzluq şəraitində prezident seçkilərində iştirakdan imtina etmişdir. Seçki komissiyaları və məntəqələrinin üzvləri Kommunist Partiyası orqanlarının birbaşa göstərişi ilə təyin olunmuşdur.
Avqustun 19-da ölkədə hərbi çevriliş etmiş, Dövlət Fövqəladə Vəziyyət Komitəsinin fəaliyyəti ilə bağlı olaraq dövlət çevrilişində iştirakına və cinayət etdiyinə görə Sov. İKP MK-nın siyasi bürosu və Sov. İKP Mərkəzi Komitəsi buraxılmışdır. Sov. İKP MK siyasi bürosunun üzvü, Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin birinci katibi Ayaz Mütəllibov mənsub olduğu təşkilatla birlikdə bu cinayətlə bağlıdır və hər hansı bir seçkilərdə onun iştirak etmək hüququ yoxdur. Azərbaycanda Kommunist Partiyasının fəaliyyəti onun Mərkəzi Komitəsinin diktator rejimi davam etməkdədir.
1990-cı il yanvarın 19-da Bakıya qoşun yeridilərkən insan tələfatına səbəb olmuş hərbi təcavüzdə A.Mütəllibovun iştirakına dair təkzibedilməz mə’lumatlar vardır.
Azərbaycan Respublikasının Kommunist rəhbərliyi tərəfindən Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisinə və Muxtar Respublika sakinlərinin iradəsinə hər cür təzyiqlər göstərilir. Ali Məclisin 1991-ci il sentyabrın 3-də keçiriləcək sessiyasının işinin pozulması məqsədilə Azərbaycan Kommunist rəhbərliyi heç bir əsas olmadan Ali Məclisin 40-dək deputatını, şəhər və rayon sovetləri icraiyyət komitələrinin sədrlərinin Bakı şəhərinə çağırılmasını təşkil etmişdir.
Sentyabrın 2-də Naxçıvan şəhərinə doqquz Azərbaycan Xalq deputatı, o cümlədən iki general və hüquq-mühafizə orqanlarının rəhbər işçiləri gəlmişdir. Bu deputatlar qrupu özünü Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinə təqdim etməmiş, öz fikrini açıq şəkildə bildirməmiş və anlaşılmayan bir fəaliyyətlə məşğul olmuşdur.
Elə bu günlərdə məlum olmayan səbəblərə görə Azərbaycan Daxili İşlər Nazirinin müavini başda olmaqla Azərbaycan Daxili İşlər Nazirliyi işçilərinin böyük bir qrupu Naxçıvana gəlmişdir. Bütün bunlar bir daha inandırıcı şəkildə ona dəlalət edir ki, Azərbaycan Kommunist rəhbərliyi Respublikanın ali qanunvericilik orqanının fəaliyyətinə, onun əhalisinə təzyiq göstərməyə can atır və Naxçıvan Muxtar Respublikasında baş verən demokratik prosesləri boğmağa çalışır.
Bütün bu qeyri-qanuni hərəkətlərə etiraz edərək Sovet İttifaqının bütün demokratik təşkilatlarına, bütün demokratik beynəlxalq təşkilatlara, müstəqil jurnalistlərə müraciət edərək Naxçıvan Muxtar Respublikasındakı vəziyyətin obyektiv şəkildə öyrənilməsi üçün, xüsusən Azərbaycan prezidenti seçkilərinin keçirilməsi nəzərdə tutulmuş gün — sentyabrın 8-də öz nümayəndələrini Muxtar Respublikaya göndərmələrini xahiş edirəm.
Naxçıvan MR Ali Məclisinin sədri
H.ƏLİYEV
Naxçıvan şəhəri,
6 sentyabr 1991-ci il.
“Varlıq” qəzeti, 1991, 8 sentyabr, № 10, s. 3.
H.Əliyev — L.Petrosyan dialoqu
Sentyabrın 10-dan 11-nə keçən gecə ermənilər Muxtar Respublika ərazisindən iki nəfər çoban və 2887 baş qoyun aparıblar. Buna cavab olaraq Ordubadda Yerevan-Qafan qatarı girov götürülüb. Sentyabrın 12-də Ermənistan Respublikası Ali Sovetinin sədri Levon Ter-Petrosyan Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sədri Heydər Əliyevə zəng edərək parlamentin başçısı seçilməsi münasibətilə təbrik edib və sərhəd rayonlarında baş verən münaqişələri qarşılıqlı anlaşma və əməli danışıqlarla həll etmək niyyətində olduğunu bildirib. O, həmçinin Ermənistanla Naxçıvan MR arasında iqtisadi əməkdaşlıq məsələlərinə baxılması arzusunda olduğunu bildirib və şəxsi görüş keçirilməsinin mümkünlüyünü də qeyd edib. H.Əliyevdən sərnişin qatarının yola salınmasına kömək göstərməsini xahiş edib və əvəzində çobanların və qoyun sürüsünün qaytarılacağını vəd edib. Sentyabrın 12-də qatarda olan 46 nəfər qadın, uşaq və qoca sağ-salamat Yerevana yola salınıb, kişilər isə təhlükəsizliyi təmin edilməklə girov saxlanılıb. Sentyabrın 14-də Ermənistan Respublikası ilə Naxçıvan Muxtar Respublikası arasındakı danışıqlar nəticəsində 1300 baş davar qaytarılıb. Ter-Petrosyanın verdiyi məlumata görə, quldurluq etmiş dörd Ermənistan sakini həbs edilib və onlar haqqında cinayət işi qaldırılıb.
Ordubad dəmiryol stansiyasında Naxçıvan Muxtar Respublikası rəhbərlərinin Ordubad sakinləri ilə görüşü olub. Ordubadlılarla bir neçə saatlıq danışıqlar, L.T.Petrosyanla H.Əliyev arasında olmuş telefon söhbətləri nəticəsində razılıq əldə edilib.
Yerevan-Qafan qatarı saat 19.47 dəqiqədə Ordubaddan Qafana yola salınıb. Ter-Petrosyan telefonla bildirib ki, çobanlar Ordubad ərazisinə soxulmuş quldur dəstəsi tərəfindən öldürülüb. Ordubad rayon sakinləri və Naxçıvan hüquq-mühafizə orqanlarının əməkdaşları tərəfindən aparılan əməliyyat axtarışı nəticəsində öldürülmüş çobanların — Xəlil Xəlilovun və Əşrəf Cəfərovun cəsədləri sentyabrın 14-də axşam Ordubadla Qafan rayonlarının sərhəd zonasından tapılıb.
«Azadlıq» qəzeti, 1991, 17 sentyabr, № 40 (70).
|
|
Xorxad döyüşündə şəhid olanlar: solda Murad Musayev, sağda Eldar
Qəmbərov
|
|
Ordubadla Meğri arasındakı Xorxad yüksəkliyinin itkisiz tutulması Meğri-Qafan yolunu təhlükə altında qoydu və ermənilərin Zəngilana hücumunu dayandırdı. Naxçıvan rəhbərliyinin və Azərbaycan Müdafiə Nazirliyinin təkidindən sonra mühüm strateji əhəmiyyəti olan bu yuksəklikdən Xalq Cəbhəsinin könüllü müdafiə dəstəsinin üzvləri geri çəkilməli oldular. Geri çəkilmə itkisiz başa gəlmədi. Şəkildə gördüyünüz
gənclər bu geriçəkilmənin qurbanı oldular.
Qurultaya teleqram
Moskva, Kreml.
SSRİ xalq deputatları qurultayına.
Hörmətli deputatlar!
Sizə aşağıdakı məsələləri baxıb həll etmək xahişi ilə müraciət edirik.
Birincisi, SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin 7 may 1983-cü il tarixli fərmanı ilə anadan olduğum Naxçıvan şəhərində mənim Heydər Əlirza oğlu Əliyevin iki dəfə Sosialist Əməyi Qəhrəmanı kimi bürünc büstü qoyulub. Bu büstün götürülməyini zəruri sayıram. İlk dəfə bu büstü mən 1990-cı ilin iyul ayında Naxçıvan şəhərinə gələndə gördüm. Mən mənəvi əzab çəkirəm. Sağ adamam. Özümün büstüm qoyulmuş yerə yaxınlaşa bilmirəm.
İkincisi, iki dəfə Sosialist Əməyi Qəhrəmanı, iki dəfə Sovet İttifaqı Qəhrəmanına bürünc büstlərini qoymaq haqqında SSRİ Ali qanunvericilik orqanının qəbul etdiyi bütün aktlar ləğv olunsun və adamlara sağlığında qoyulmuş büstlər götürülsün.
Bu barədə qəbul olunmuş dövlət aktlarını və təəssüf ki, bu günlərədək mövcud olan təcrübəni sıralarından hələ 19 iyul 1991-ci il tarixdə çıxdığım Sov. İKP-nin fəaliyyətinin eybəcər təzahürlərindən biri kimi qiymətləndirirəm.
Heydər Əlirza oğlu Əliyev.
Azərbaycan Respublikasının xalq deputatı,
Naxçıvan Muxtar Respublikasının xalq deputatı,
iki dəfə Sosialist Əməyi Qəhrəmanı.
1 sentyabr 1991-ci il, Naxçıvan şəhəri.
“Varlıq” qəzeti, 1991, 8 sentyabr, № 10, s. 1.
“Şərq qapısı” qəzeti, 1991, 6 sentyabr,
№ 171 (16011), s. 3.
Müəllifdən: Vəzifədə olmayanda “Mən mənəvi əzab çəkirəm. Sağ adamam. Ozümün büstüm qoyulmuş yerə yaxınlaşa bilmirəm” — yazan H.Əliyev vazifəyə keçəndən sonra nəinki büstünü götürtürdü, əksinə onu qorunması qayğısına qaldı. Naxçıvan şəhərindəki büstü hərbiçilər və polislər qoruyur. Burada şəkil çəkmək və çəkdirmək iqtidara yaxın adamlara və xaricilərə müəssər ola bilər...
MƏNƏVİ DAYAQ LAZIMDIR
Hörmətli oxucu, ötən il nəşrə başlayan “Ağrıdağ” qəzetinin səhifələrində yəqin ki, bir neçə dəfə “Şərq qapısı” qəzetində çap edilmədiyi üçün biz bu yazıya öz səhifələrimizdə yer veririk” sözləri ilə rastlaşmısınız. Demokratik mətbuatımızın fidanlarından olan “Ağrıdağ” həqiqətən də cəsarətli yazıları ilə oxucuların diqqətini cəlb etmişdir. Bununla yanaşı qeyd etmək lazımdır ki, “Ağrıdağ” qəzeti də yuxarıda göstərdiyimiz “xəstəlik”dən kənara çəkilə bilməmişdir. Bu qəzetin kollektivi də müəyyən mülahizələr üzündən bəzi yazıları çap etməkdən imtina etmişdir. Həmin yazılardan birini aşağıda sizə təqdim edirik. Keçən ilin sentyabr ayında bu məqaləni qələmə alarkən nəzərdə tutmuşduq ki, onu “Ağrıdağ” qəzetində çap etdirək. Məqalə iki aya yaxın redaksiyanın qovluğunda qaldıqdan sonra, geri qaytarıldı. İndi qeyd etdiyim kimi həmin məqaləni sizə təqdim edirik.
Böyük Oktyabr Sosialist İnqilabından sonra nəinki din xadimləri, hətta dindarlar belə təqib olunmuşlar. Mən onları görməmişəm. Lakin kitablarda, qəzet və jurnallarda bu barədə oxumuşam, bir də yaşlı nəslin nümayəndələrindən eşitmişəm.
Dindarların 60-70-ci illərdə təqibi isə gözlərim qarşısında baş verirdi. Onlara nəinki dini mərasimləri icra etməyə imkan vermirdilər, hətta dinə meyl göstərənləri müxtəlif üsullarla sıxışdırırdılar. Əslində bu sıxışdırılan, təqib olunan adamların din haqqında bilikləri orta məktəb şagirdinin məlumatından da az idi. Yaxşı yadımdadır ki, fransız şərqşünası A.Massenin “İslam” kitabı Azərbaycan dilində çapdan çıxanda dindarlar necə sevinirdilər. Kitab əl-əl gəzirdi.
Əslində, bu adamlar ömrünün qürub çağını yaşayan, heç kimə pislik etməyən, əksinə hamını haqqa, ədalətə, düzlüyə doğru çağıran ağsaqqallar, ağbirçəklər idi. Onlar dini məişət ayini kimi qəbul və icra edirdilər.
Belələrinin təqib olunduğunu görəndə narahat olurdum. “Bəsdirin, dayanın!” — deyə bağırmaq istəyirdim. Başa düşə bilmirdim ki, ömrünün son illərini yaşayan el ağsaqqallarına, ağbirçəklərinə niyə mənəvi rahatlıq vermirlər.
Bu günlərdə yenə də həmin hissləri keçirirəm. Yaşlı kommunistləri, azsavadlı Sov. İKP üzvlərini, yəni marksizm-leninizm nəzəriyyəsinə yox, ciblərində gəzdirdikləri bir parça kağıza, üzvlük biletinə sadiq insanların taleyini düşünürəm.
Həmin insanların ki, onları qorxaqlıqda, cəsarətsizlikdə təqsirləndirmək olmur. Çünki ağır ömür yolu keçiblər. Əksəriyyəti İkinci Dünya Müharibəsində iştirak edib, ölümün gözünə dik baxıb. Hansısa yaxşı vəzifə tutmaq, özünə, ailəsinə güzəran qazanmaq üçün Sov. İKP sıralarına keçməyiblər. Marksizm-leninizm nəzəriyyəsi haqqında təsəvvürləri çox dumanlı olub. Amma daxil olduqları partiyaya sadiq olublar. Bu sədaqətdirmi, qorxu hissidirmi, kortəbii inamdırmı?
Ölümün gözünə dik baxmış, bu məğrur insanların ömür yolları, davranışları anlaşılmazlıqlarla doludur. Güllədən qorxmayan bu adamlar rüşvətxor, dələduz bir raykom katibinin nöqsanlarını gözünün içinə deməkdən qorxublar. Rəhbər vəzifələri (istər böyük olsun, istər kiçik) ələ keçirən hər bir şəxs onların adından danışır, qərarlar qəbul edir, göstərişlər verirdilər. Marksizm-leninizm nəzəriyyəsinə deyil, ciblərindəki “qırmızı biletə” sadiq olan bu adamlar isə susurdular. Yuxarının göstəriş və əmrlərini kor-koranə yerinə yetirirdilər.
Sıravi üzvlərin bu mütiliyindən istifadə edən rəhbər kommunistlər isə xalqın başına istədikləri oyunu açır. Qanuna hörmət etmirdilər. Hamının gözü qarşısında rüşvət verə-verə, yaltaqlana-yaltaqlana, ən yaxşı halda belə susa-susa vəzifə nərdivanları ilə yuxarılara qalxırdılar.
Ölkəni siyasi böhranın girdabına salandan sonra isə onlar yaxalarını məsuliyyətdən qurtarmaq üçün Sov. İKP-nin strukturlarını ləğv ediblər. Necə deyərlər, batmaqda olan gəmidən ilk qaçanlar kapitan və onun köməkçiləri olub.
Sov. İKP-yə inam, əqidə ilə deyil, adi məişət ayini kimi sədaqətlə xidmət edən sıravi kommunistlər yenə də susurlar. Onları bu günə salıb qaçanların yaxasından yapışmırlar ki, bizi qoyub hara gedirsiniz? Yuxarıda əyləşənlər isə əslində qaçmayıblar, bir yüksək kreslonu başqa bir kreslo ilə əvəz ediblər. Cəmi bir neçə ay bundan əvvələdək çoxminli kommunistlər ordusu adından alovlu nitqlər söyləyənlər bu gün kommunist partiyasının, kommunizmin ən barışmaz tənqidçisinə çevriliblər.
Azsavadlı, partiyaya deyil, ciblərində gəzdirdikləri “qırmızı biletə” sədaqətli, mən deyərdim ki, əksəriyyəti də yaşlı nəslin nümayəndəsi olan yüzlərlə insan isə mənəvi əzaba, əziyyətə düçar olub. Onları təqib edən, təhqir edən olmasa da başsız qalıblar. Çıxış yolunu isə tapa bilmirlər.
Yaşlı nəslə hörmət və ehtiram hamımızın borcudur. Odur ki, bu adamların taleyi ilə maraqlanmaq, ömrünün qürub çağını yaşayan həmin insanların mənəvi rahatlığını təmin etmək lazımdır.
25 sentyabr 1991-ci il.
“Şərq qapısı” qəzeti, 1992,
12 fevral, № 25 (16117), s. 7.
NaxÇıvanda DTK-nın sonu
NAXÇIVAN MR ALİ MƏCLİSİ
DTK-nın FƏALİYYƏTİ HAQQINDA
QƏRAR QƏBUL EDİB
Naxçıvanda MR Ali məclisi DTK-nın fəaliyyəti haqqında qərar qəbul edib: Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi qeyd edir ki, xalq deputatlarının bir çoxunun çıxışlarında muxtar respublikanın Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin fəaliyyətində ciddi nöqsanlar olduğu, Muxtar Respublikanın ictimai-siyasi vəziyyətinin qiymətləndirilməsində DTK-nın antidemokratik, antihumanist və qərəzçilik mövqeyi tutması haqqında konkret faktlar və dəlillər göstərilmişdir. Qeyd edilmişdir ki, son illər Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsi Naxçıvanda gedən demokratik proseslərə qarşı fəal əks tədbirlər aparmış, onların boğulması üçün ciddi fəaliyyət göstərmiş, ictimai-siyasi hadisələr haqqında yuxarı instansiyalara yanlış mə’lumatlar vermiş, demokratik hərəkatın ayrı-ayrı nümayəndələrinə qarşı repressiya tədbirlərində iştirak etmişdir. Bununla yanaşı, tam qətiyyətlə israr etmək olar ki, Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsi muxtar respublikada təhlükəsizliyi təmin etmək sahəsində üzərinə düşən birbaşa vəzifələrin yerinə yetirilməsinə hədsiz dərəcədə məsuliyyətsiz yanaşmışdır. Son zamanlar ictimaiyyətin nümayəndələri, Xalq Cəbhəsinin fəalları Muxtar Respublikanın ərazisinə qanunsuz keçən ayrı-ayrı şəxslərin pozucu təxribat tədbirlərini aşkar edərkən onların nəinki göstərilən hərəkətlərinin qarşısının alınmasında iştirak etməmiş, hətta onlar haqqında əvvəlcədən heç bir məlumatları olmamışdır.
SSRİ Dövlət TəNlükəsizlik Komitəsinin tərkib hissəsi olan Sov.İKP MK-nın və Naxçıvan Vilayət Partiya Komitəsinin bilavasitə rəhbərliyi altında fəaliyyət göstərən Naxçıvan Muxtar Respublikası Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin orqanları Azərbaycan xalqının milli mənafelərinin ziddinə olaraq Mərkəzin imperiya siyasətini dönmədən və ardıcıl surətdə həyata keçirmişlər. Ali Məclis qeyd edir ki, Azərbaycan Respublikasının Ali Soveti 1 noyabr 1991-ci il tarixdə Azərbaycan Respublikası Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin Milli Təhlükəsizlik Nazirliyinə çevrilməsi haqqında qanun qəbul edərək, ciddi səhvə yol vermiş, Azərbaycan Respublikası DTK-nın fəaliyyətinə, onun respublikada gedən demokratik proseslərə qarşı çıxan, xalqa zidd roluna siyasi qiymət verməmişdir. Məlum olmayan səbəblərdən Ali Sovet 1990-cı ilin 20 yanvarında Azərbaycan xalqına qarşı həyata keçirilən və çoxlu insan tələfatı ilə nəticələnən hərbi təcavüzdə Azərbaycanın DTK orqanlarının nə dərəcədə iştirak etdiyini və təqsirini müəyyən etməyi vacib saymamış, DTK-nın ictimaiyyətə mə’lum olan terrorçu hərəkətlərdə iştirakı haqqında faktları aydınlaşdırmamışdır. Bütün bunları nəzərə alaraq Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi qərar alır.
1. Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin fəaliyyəti Naxçıvan Muxtar Respublikasının bütün ərazisində dayandırılsın. Naxçıvan Muxtar Respublikası Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin fəaliyyəti yoxlanılsın.
Naxçıvan Muxtar Respublikasında dövlət təlükəsizliyinin təmin edilməsi üçün yeni strukturların yaradılması məqsədəuyğunluğu müəyyən edilsin. Bu məsələlərin həll edilməsi və müvafiq təkliflərin verilməsi üçün aşağıdakı tərkibdə komissiya yaradılsın: Q.Məmmədov (sədr), R.Həsənov, A.Kələntərli, R.Tağıyev, F.Quliyev, A.Quliyev, S.Alışarlı, H.Həsənov, F.Allahverdiyev, E.Abbasov, F.Şirzadov. Komissiyaya tapşırılsın ki, 10 gün müddətində görülən işlər haqqında məlumat və müvafiq təkliflərini təqdim etsin. Azərbaycan Xalq Cəbhəsi, onun Naxçıvan şöbəsinə, demokratik partiyalar və qruplara, muxtar respublika vətəndaşlarına müraciət edilsin ki, Naxçıvan Muxtar Respublikası DTK-nın və onun yerli orqanlarının demokratiyaya, xalqa və hüquqa zidd fəaliyyəti haqqında onlara məlum olan faktları komissiyaya bildirsinlər.
2. İsfəndiyar İsa oğlu Mirzəyev Naxçıvan Muxtar Respublikası Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin fəaliyyətinin dayandırılması haqqında Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinə təklif verilsin ki, Azərbaycan Respublikası DTK-nın fəaliyyətini əsaslı surətdə yoxlanılması zəruri hesab edilsin. Bu orqanın respublikada demokratik proseslərin inkişafı illəri ərzində fəaliyyəti xüsusi araşdırılsın. Son illər Azərbaycan xalqının başına gətirilən faciələrdə Azərbaycan DTK-sı və SSRİ DTK-nın təqsirləri müəyyən edilməsi vacib bilinsin. Nəticələri haqqında ictimaiyyətə məlumat verilsin.
«Azadlıq» qəzeti, 1991, 31 dekabr, № 70 (100).
AXC NaxÇıvan Muxtar respublİka ŞöbƏsİnİn
12 fevral 1992-ci il tarİxdƏ keÇİrİlƏn
mƏclİsİnİn
q Ə r a r ı
1. Naxçıvan MR Ali Məclisinin sədri ilə Naxçıvan MR Baş Naziri arasındakı münaqişəni pisləyir və demokratik blokdan olan deputatlardan xahiş edir ki, təcili Naxçıvan MR Ali Məclisinin sessiyasını çağırıb Baş Nazir Becan Fərzəliyevin hesabatını dinləsinlər.
2. Heç bir ictimai-siyasi təşkilat, kollektiv iştirak etmədən bir qrup şəxsin Naxçıvan MR baş Naziri Becan Fərzəliyevə təzyiq göstərərək onu istefa verməyə məcbur etmək cəhdini pisləyir və Naxçıvan MR Ali Məclisindən həmin hərəkətə qiymət verməyi tələb edir.
3. Naxçıvanda hakimiyyət böhranı dərinləşir, AXC üzvlərindən olan rəhbər vəzifəli şəxslər azlıq təşkil etdiyindən bu böhrandan çıxış yolları tapa bilmirlər. Naxçıvan MR Ali Məclisinin sədri Heydər Əliyevin xalq arasında nüfuzunu, hakimiyyət böhrandan çıxmağa ciddi səy göstərmədiyini nəzərə alaraq AXC Naxçıvan Respublika şöbəsi vəzifədə olan cəbhəçiləri geri çağırır.
Məclisin sədri: Q.Əhmədov
Katib: V.Hüseynov
AXC NaxÇıvan MR ŞöbƏsİ
23 fevral 1992-ci il tarİxdƏ
keÇİrİlƏn mƏclİsİnİn
p r o t o k o l u n d a n
ÇIXARIŞ № 4
Naxçıvan şəhəri cəbhənin qərargahında keçirilir. İştirak edir: 14+6 (6 nəfər yubanmışdı) məclis üzvləri və icra aparatının üzvləri.
G ü n d ə l i k d ə:
1. Cəbhənin Naxçıvan şəhər müdafiə komitəsinin özünü buraxması haqqındakı bəyanata münasibət.
2. AXC Naxçıvan MR Şöbəsi Məclisinin 13 fevral 1992-ci il tarixdə keçirilən fövqəladə sessiyasının “Xalq Cəbhəsindən rəhbər vəzifələrə göndərilən şəxslərin geri çağırılması” haqqındakı qərarına münasibət.
3. Cəbhənin futbol komandasının maliyyələşdirilməsi haqqında.
4. AXC məclisinin qərarı ilə əlaqədar olaraq 29 fevral 1992-ci il tarixdə ümumrespublika mitinqinin keçirilməsi haqqında.
5. Naxçıvan MR Nazirlər Kabinetinin sədri Baş nazir vəzifəsinə Cəbhənin ön nümayəndəsini namizəd verilməsi haqqında.
AXC Naxçıvan MR Şöbəsi Məclisi səhər saat 1000-1900 müddətində yuxarıda göstərilən məsələləri geniş müzakirə edərək, aşağıdakı qərarları qəbul etmişdir.
II. M ə s ə l ə: AXC Naxçıvan MR Şöbəsinin 23.02.1992-ci il tarixli Məclisinin Q ə r a r ı
AXC Naxçıvan MR Şöbəsinin 12.02.92-ci il tarixdə gecə saat 2300 da başlayan, səhər saat 515 dək davam edən fövqəladə məclisdə MR-da yaranmış ictimai-siyasi vəziyyət müzakirə olunmuş və gərgin ictimai-siyasi vəziyyəti sabitləşdirmək məcburiyyəti ilə əlaqədar müəyyən qərarlar qəbul olunmuşdur. Məclisin Rəyasət Heyətinin qəbul etdiyi bəyanat bəyənilmişdi.
Məclisin 23.02.92-ci il tarixli növbəti sessiyası 13.02.92-ci il tarixdə məclisin fövqəladə sessiyasının keçirildiyi gündə cərəyan edən hadisələri və məclisin çağırıldığı şəraiti yenidən təhlil edərək bildirir ki, məclisin fövqəlada sesiyasında 27 nəfər məclis üzvlərindən 15 nəfəri iştirak etmiş, müzakirələr həddən artıq gərgin şəraitdə keçmiş “Xalq Cəbhəsindən rəhbər vəzifələrə göndərilmiş şəxslərin geri çağırılması” məsələsi Respublikadakı gərgin ictimi-siyasi vəziyyətin doğurduğu əsəbilik şəraitində səsə qoyulmuş məclis üzvlərindən 6 nəfəri lehinə, 6 nəfəri əleyhinə, bir nəfəri bitərəf qalmaqla qərar qəbul olunmuşdur.
MR Məclisinin 23.02.92-ci il tarixdə keçirilən sessiyası bütün bunları bir daha təhlil edərək, qərara alır:
1. AXC Naxçıvan MR Şöbəsinin 13-02.92-ci il tarixdə keçirilən fövqəladə “Xalq Cəbhəsindən rəhbər vəzifələrə göndərilmiş şəxslərin geri çağrılması” haqqında qəbul olunmuş qərarı, MR Şöbəsinin bilavasitə tabe olduğu AXC-nin Ali Məclisinin 15 fevral 1992-ci il tarixdə keçirilən sessiyasında “AXC üzvləri və fəalların hakimiyyət strukturlarında daha çox təmsil olunması” haqqında qəbul olunmuş qərarına müvafiq olmadığı nəzərə alınsın.
2. MR Məclisinin 13.02.92-ci il tarixli fövqəladə sessiyasında qəbul edilmiş və AXC məclisi qərarına müvafiq olmayan “Xalq Cəbhəsindən rəhbər vəzifələrə göndərilmiş şəxslərin geri çağrılması” ilə əlaqədar qəbul edilmiş qərarı öz qüvvəsini itirmiş hesab edilsin.
3. 13.02.92-ci il tarixli məclisin fövqəladə sesiyasının qərarı məclis üzvlərinin razılığı olmadan Naxçıvan şəhərində keçirilən mitinqdə elan olunduğundan, informasiya vasitələri ilə geniş yayıldığından 23.02.92-ci il tarixli məclisin bu qərarının şərhinin işıqlandırılması AXC Naxçıvan MR Şöbəsinin icra aparatına tapşırılsın.
|
Vaxt vardı Heydər Əliyevlə Becan Fərzəliyev şəkildə gördüyünüz kimi mehriban idilər.
İndi isə Heydər Əliyev: — “Becan satqın, saqqız alverçisi, çirkin adamdır”
Becan Fərzəliyev: — “Əgər Heydər Əliyev böyük siyasi şəxsiyyətdirsə, qoy Kərkini alsın, bir də cəmi 310 min əhalisi olan Naxçıvanı dolandırsın.
|
“Güney” qəzeti, 1992, 28 noyabr, № 4, s. 1.
Əlvida vƏzifƏ!
Fevralın 13-də Naxçıvan MR Ali Məclisinin binası qarşısında bir qrup adam yığışıb Muxtar Respublikanın Baş naziri Becan Fərzəliyevin istefasını tələb edib. Baş nazir onların qarşısına çıxaraq istefa verdiyini elan edib. Naxçıvan MR-də yaranmış siyasi vəziyyətlə bağlı fevralın 13-də AXC Naxçıvan Şöbəsinin Ali Məclisi fövqəladə sessiya keçirib. Sessiyada qərara alınıb ki, dövlət strukturlarının yüksək vəzifələrindəki bütün Cəbhə üzvləri geri çağırılsınlar.
«Azadlıq» qəzeti, 1992, 18 fevral, №14 (114).
“HEYDƏR ƏLİYEV…
SİYASİ RƏQİBLƏRİNİ
ARADAN QALDIRMAQ ÜÇÜN
BÜTÜN VASİTƏLƏRƏ ƏL ATDI”
Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisi demokratik deputat bloku MR Ali Məclisinin avqustun 8-də çağırılmış sessiyasında iştirak etməmiş və muxtar respublikada yaranmış vəziyyətlə bağlı bəyanat imzalamışdır. Bəyanatda Naxçıvan ictimai-siyasi həyatının bir çox sahələrinə toxunulduğu üçün onun əsas hissələrini oxucularımızın nəzərinə çatdırırıq.
Düz bir il əvvəl H.Əliyev ayrı-ayrı cəbhəçilərin etirazına baxmayaraq AXC Naxçıvan MR bölgəsi üzvlərinin çiyinlərində hakimiyyətə gəldi.
Bu müddət ərzində nə AXC, nə də başqa demokratik qüvvələr H.Əliyevə qarşı heç bir aksiya keçirmədi, əksinə siyasi, iqtisadi, hərbi və s. strukturlarda yeniliklərin tətbiqi üçün dəfələrlə təkliflər verildi, səbr və təmkin göstərildi. Lakin ilk aylardakı tarazlaşdırma siyasəti sonra pozuldu və Muxtar Respublika üzrə rəhbər vəzifə tutan dörd AXC üzvündən biri şişirdilmiş faktlara əsaslanan böhtan və şantaj kampaniyası nəticəsində vəzifəsini tərk etməli, digər üç nəfər isə H.Əliyev qarşısında susmalı oldu. Bundan sonra H.Əliyev onu Moskvadan tutmuş Bakıya və Naxçıvanacan mühafizə etmiş, nəhayət, hakimiyyətə gətirib təbliğ etmiş bir qüvvəyə qarşı gizli və açıq hücumlara başladı. Səbəb bu idi ki, 1992 ilin əvvəlindən etibarən bir tərəfdən “Mən hakimiyyət istəmirəm, xalq özü tələb edir” — deyə-deyə özünün Azərbaycan üzrə geniş reklam, başqa tərəfdən isə H.Əliyev qarşısında dura biləcək siyasi rəqiblərini aradan qaldırmaq üçün bütün mümkün vasitələrə əl atdı və bu zaman gördü ki, AXC Naxçıvan MR bölgəsi ona nökərçilik etməyəcək. çünki AXC Naxçıvan MR bölgəsi anlamışdı ki, özünü demokrat kimi qələmə verən H.Əliyevin varlığında diktatorluq gizlənir. Buna görə də AXC Naxçıvan MR bölgəsinin prezidentliyə namizədliyini müdafiə etmədi. Onda H.Əliyevin AXC-yə qarşı kin-küdurəti aşıb-daşdı və DTK-ya məxsus üsullarla Cəbhə haqqında min bir şayiələr, böhtan və şantajlar baş alıb getdi, Muxtar Respublikada bəlli may hadisələri törədildi…
Hakimiyyətdə olduğu bir il ərzində yürütdüyü siyasət iflasa uğradıqca, yaxud ifşa olunub gerçək mahiyyəti aydınlaşdıqca H.Əliyev min bir üsulla sudan quru çıxmağa çalışmış, gah ona imkan verilmədiyindən gileylənmiş, gah günahı kiminsə üstünə yıxmağa çalışmış, gah da başqa vasitələrə əl atmışdı. Qəribədir, yaratdığı avtoritar neosovet rejimində — qanuverici, icraedici və məhkəmə hakimiyyətlərinin yalnız öz əlində cəmləşdiyi bir məmləkətdə H.Əliyev daha hansı imkanı arzulayır? Yalnız mafiozlar üçün sərfəli olan və rüşaətlə xalqın dərisini soymuş katiblərə xeyir edən Naxçıvan-Türk Anonim Bankı ilə bağlı müzakirələrdə ifşa olunacağını görüb ayrı-ayrı adamların hərəkətlərini bəhanə edib dava salaraq və diqqəti müzakirə edilən məsələlərdən yayındıraraq qeyd-şərtsiz valyuta bankı açmaqla çoxmu uzağa getmək olar?
Bu bir il ərzində Naxçıvanda Sovet rejimi yaradılmış, Naxçıvan rus-erməni planında nəzərdə tutulan Azərbaycan Federativ Dövlətinin tərkib hissəsi kimi müstəqil dövlət həddinə çatdırılmışdır. İqtisadi baxımdan qıtlıq, bahalıq Naxçıvan MR-i bürümüş, əhalinin böyük çoxluğu getdikcə daha artıq dərəcədə yoxsullaşmış, dilənçi həddinə düşmüş və sabaha ümidini itirmişdir. Xaricdən gələn yardımların müxtəlif bazarlarda satılması, özəlləşdirmə qanunu olmaya-olmaya xalqa və dövlətə məxsus əmlakın, ərazilərin, binaların rüşvətlə ayrı-ayrı şəxslərə verilməsi və s. və i.a. nəticəsində iqtisadi hərc-mərclik daha da artmaqdadır.
Düşdüyü ağır böhrandan Naxçıvan MR-i çıxara bilməyə H.Əliyev çalışır ki, vəziyyətin ağırlığı ilə əhalini qorxutsun, qışda yaranacaq çətinliklərə görə hamını dəhşətə gətirsin, qorxan əhaliyə günahkar kimi AXC-ni və yeni Azərbaycan hökumətini təqdim etsin. çıxış yolu ikmi dəmiryolunun açılması irəli sürülür. Nə AXC, nə onun Naxçıvan MR bölgəsi dəmiryolunun açılmasına etiraz etmir.
Yuxarıda deyilənləri nəzərə alaraq aşağıdakıları b ə y a n e d i r i k:
1. Avtoritar neosovet rejiminə son qoyulsun, dövlət və hökumət strukturları yeni demokratik əsaslarla qurulsun, Azərbaycan konstitusiyasının pozulması dayandırılsın.
2. Qeyri-leqal özəlləşdirmənin qarşısı alınsın, muxtar respublika üçün alınmış xarici kreditlə bağlı müqavilənin şərtləri xalqa çatdırılsın və həmin kreditin xərclənməsində şəxsi mənafe məqsədilə israfçılığa yol verənlər cəzalandırılsın.
3. Azərbaycan dəmir yolu Naxçıvan fəaliyyətinin bərpası Naxçıvan MR Ali Məclisindən tələb edilsin.
4. Demokratik qüvvələrə qarşı Naxçıvan MR rəhbərliyinin böhtan, şayiə, şantaj siyasətinə, MR Radio-Televiziyasındakı senzuraya son qoyulsun və bildirilsin ki, muxtar respublikada baş verəcək bütün xoşagəlməz hallar üçün məsuliyyət birbaşa Ali Məclis sədrinin üzrəinə düşür.
Naxçıvan MR Ali Məclisi
Demokratik Blokunun sədri: H.İsmayılov
Katib: M.Rəhimov
Redaksiyadan: Bu bəyanatın qəbul edildiyi vaxtdan xeyli keçib və biz onu dərhal çap etmədik. Adətən, Naxçıvanla bağlı məsələləri işıqlandırarkən bizi tərəfkeşlikdə, qeyri-obyektivlikdə günahlandırırlar. Bu bəyanat öncə ayrı-ayrı qəzetlərdə çap edilib. Biz isə bəyanata ona görə məhz indi müraciət edirik ki, bu müddət ərzində hansısa dəyişikliklər ola biləcəyinə inanırdıq. Ancaq təəssüf ki, belə deyil. Əksinə, Naxçıvanda münasibətlər daha kəskinləşib. AXC Naxçıvan şöbəsinin H.Əliyevə sui-qəsd hazırlaması barədə şayiələr baş alıb gedir. Rəsmi mətbuat isə həmişə olduğu kimi susur. H.Əliyev — AXC qarşıdurmasının dərinləşməsinə xidmət edən təbliğat aparmaqdadır. Muxtar Respublikada hər hansı islahatların keçirələcəyi də gözlənilmir.
“Azadlıq” qəzeti, 1992, 27 avqust, N 73 (173), səh.4.
Deputatların ÇƏtin günlƏri
Naxçıvan üzrə zona müxbirimizin
qeydləri
Küçə yürüşləri, piketlər Naxçıvanı şıdırğı yağış kimi qəflətən yaxalayıb. Ötən ilin sentyabrından — Heydər Əliyev Naxçıvan MR Ali Məclisinin sədri seçildiyi vaxtdan piketlər, küçə yürüşləri olmamışdı. Cəbhəçilərdə də demokratik blokdan olan deputatların əksəriyyətində də Naxçıvanda demokratiyanın qələbə çalması haqqında bir illüziya yaranmışdı. Bu da səbəbsiz deyildi. Ali Məclisin sessiyalarında kommunist deputatlar susur, demokratik blokdan olan deputatlar isə H.Əliyevə arxalanaraq təşəbbüsü ələ alıb bir sıra mütərəqqi qərarlar qəbul edirdilər. Həmin qərarlar nəinki Naxçıvanda, bütövlükdə Azərbaycanda eyforiya ilə qarşılanırdı. Televiziya və radiodan nəzarət götürülmüşdü. Siyasi partiyaların, Xalq Cəbhəsinin fəalları öz fikirlərini xalqa sərbəst çatdıra bilirdilər.
Lakin qəbul olunmuş qərar və bəyanatlar Muxtar Respublikanı ictimai-siyasi böhrandan çıxara bilməzdi. İşləməyən köhnəlmiş sovet aparatını yeni strukturlarla əvəz etmək, xalqın uzun illər boyu həsrət və arzusunda olduğu qanunlar qəbul edib həyata keçirmək lazım idi. Buna isə deputat korpusunun gücü çatmadığı aydın hiss olunurdu. Cəbhə nümayəndələri isə alovlu çıxışlara daha çox adət etdiklərindən stol arxasında əyləşib qanun yazmağa maraq göstərmirdilər.
Uzun müddət seçkilərdəki saxtakarlıqları ifşa edən, məhz buna görə də Ali Məclisin buraxılmasını tələb edən demokratik blok deputatlarının əksəriyyəti son beş ayda həmin məsələyə bir də qayıtmayıblar. Hətta aylarla sessiyanın iclaslarında iştirak etməyən “tutduğu vəzifəyə görə seçilmişlər”in, nazir vəzifəsinə irəli çəkilənlərin xalq deputatlığından geri çağırılması məsələsini də sükutla qarşılayıblar. Odur ki, dünənədək hakimiyyətə qarşı birgə mübarizə aparanların bu gün yolları ayrılıb. Müxalifətdə olanlar rəhbər vəzifəyə getmiş cəbhəçi yoldaşları haqqında belə bir fikir formalaşdırırlar ki, onlar həqiqət, haqq-ədalət uğrunda deyil, vəzifə uğrunda mübarizə aparırmışlar. Vəzifədə olan cəbhəçilər və demokratlar haqqında şayiələr də həndəsi silsiləylə yayılır.
Muxtar Respublikada radikal dəyişikliklərin aparılmaması, Ali Məclisin, Nazirlər Kabinetinin strukturlarının dəyişdirilməməsi, bir sözlə, idarəetmə aparatında mütərəqqidəyişikliklərə təşəbbüs göstərilməməsi müxalifətin özünə daha çox tərəfdar toplamasına şərait yaradır.
İqtisadi böhran, ermənilərin tez-tez dəmir yolunu kəsməsi əhalinin gün-güzəranını pisləşdirir. Bir tərəfdən də alverin, möhtəkirliyin, cinayətin sürətlə artması, hüquq-mühafizə orqanlarının fəaliyyətsizliyi adamları hövsələdən çıxarır.
Demokratik blokun deputatları isə çətin vəziyyətdə qalıblar. Onlar bir tərəfdən torpaq islahatı, müəssisələrin özəlləşdirilməsi, yeni vergi sistemi, Muxtar Respublikanın sərbəst iqtisadi zonaya çevrilməsi, hüquq-mühafizə orqanlarının yeni strukturda qurulması və s. Barədə qanunların hazırlanmasında çətinlik çəkirlər, o biri tərəfdən qovluqlarındakı hazır layihələrin qəbul etdirilməsinə tələsmirlər. Belə ki, bu qanunlar qəbul edilərsə Azərbaycan-Naxçıvan qarşıdurması dərinləşər, Naxçıvanın müstəqil dövlətə çevrilməsi haqqında illüziya yaranar.
Alverlə məşğul olanlara vergi tətbiq edilsə həmin şəxslər müxtəlif yollarla muxtar respublikadan malı çıxarıb Azərbaycanın başqa yerlərində vergi vermədən fəaliyyətlərini sərbəst davam etdirəcəklər. Vergi, gömrük, əsgəri mükəlləfiyyət kimi bir çox qanunlar var ki, bunları mütləq Azərbaycanın Ali Məclisi qəbul etməlidir.
Qarşıya çıxan çətinliklər Naxçıvan MR Ali Məclisinin fəaliyyətini ləngitdikcə Ali Məclisin Rəyasət Heyəti keçmiş partiya aparatının bürosu kimi formalaşmağa başlayıb. Çevik və sözəbaxan bu aparat icra hakimiyyətinin bir çox funksiyalarını da yerinə yetirməklə, kosmetik yamaqlarla məşğuldur.
Tarixi təcrübə göstərir ki, bu üsulla böhrandan çıxmaq olmaz. Əsaslı qanunlar qəbul edilməlidir. Demokratik blokun deputatları da, Xalq Cəbhəsinin və siyasi partiyaların fəalları da qarşıdan gələn tufanı hiss edirlər. Lakin bunun qarşısını almağa qadir deyillər. Uzun müddət susan demokratik blokun deputatları son bir ayda iki dəfə yığıncaq keçiriblər. Xalq CəbhəsininMəclisi də formalaşmağa və tez-tez öz yığıncaqlarını keçirməyə başlayıb.
Bir sözlə, dinclik və sakitlik dövründən səmərəli, bacarıqla istifadə edilməyib. Odur ki, xalqın yeni hakimiyyətə də inamı qırılmaqdadır. Bu inamı bərpa etmək üçün ən’ənəvi sovet variantından — “Günahkar ayrı-ayrı rəhbər şəxslərdir!” devizindən bacarıqla istifadə olunur. Məqsədi həyata keçirmək üçün televiziya və radio verilişləri üzərində nəzarət gücləndirilir.
Elə bu yolla da Naxçıvan MR Baş naziri Becan Fərzəliyev bütün nöqsanların səbəbkarı kimi xalqa təqdim edildi. Rəhbərliyə inamı bərpa etmək üçün dünənki silahdaş qurban verildi. Yəqin ki, sabah da bir başqası çatışmazlığın günahkarı kimi xalqa təqdim olunacaq. Sonra üçüncüsü, dördüncüsü…
Bəs sonra?! Məgər sovet imperiyasının təcrübəsi bizə dərs olmayıb? Elə aparat, elə qanunlar yaratmaq lazımdır ki, hamı o qanun qarşısında bərabər olsun. Rəhbər vəzifəli şəxsin sahv addımını ilk andaca görmək və onu dayandırmaq mümkün olsun. Yoxsa ki, iş-işdən keçəndən sonra xalqa car çəkməyin, nöqsanları göstərməyin nə mənası var?!
“Azadlıq” qəzeti, 1992, 25 fevral, № 16 (116), s.3.
Burulğandan Çıxmaq
mümkündürmü?
Neçə vaxtdır AXC Naxçıvan Muxtar Respublika şöbəsinin qərargahında bir əsəbi gərginlik hakimdir. Cəbhənin fəalları son vaxtlar tez-tez görüşlər, yığıncaqlar, müzakirələr təşkil edir, vəziyyətdən çıxış yolu axtarırlar. Xalq Cəbhəsinin muxtar respublika şö’bəsinin məclisləri də qızğın diskussiyalar, əsəbilik şəraitində keçir. Belə ki, fevralın 12-də məclis axşam saat 23-də başlayıb, səhər saat 4-5 arasında cəbhəçilər əsəbiliklə dağılışıblar.
Naxçıvan MR Ali Məclisinin sədri ilə Naxçıvan MR Baş naziri arasındakı münaqişə cəbhədaxili ixtilafları alovlandırdı. Vəziyyət elə gərginləşdi ki, təşkilatın qarşısında duran vəzifələrdən söhbət açanı da tərəflərdən hansı birini müdafiə etmək cəhdi kimi qiymətləndirirdilər.
Cəbhədəki bu gərginliyə səbəb nədir? Həmişə mübarizliyi, öncüllüyü ilə fəxr etdiyimiz Naxçıvan şöbəsi mövqelərini niyə əldən verib?
Avqust çevrilişindən sonra ölkədə müxalifətin güclənməsi, kommunist partiyasının fəaliyyətinin dayandırılması Naxçıvan cəbhəçiləri arasında bir arxayınlıq yaratdı. Çünki onlar kiçik həmlə ilə 1991-ci ilin aprelində Azərbaycan KP MK-nın Naxçıvan MR Ali Məclisinə sədr təyin etdiyi Ə. Əliyevi vəzifədən uzaqlaşdırdılar. Ali Məclisdə və Nazirlər Kabinetində yüksək vəzifələrə özlərinin bir neçə nümayəndələrini yerləşdirdilər. Bu, ilk baxışda uğurlu qələbə tə’siri bağışladı. Ali Məclis bir sıra demokratik və cəsarətli qərarlar qəbul etdi. Azərbaycanda kommunist partiyası fəaliyyət göstərdiyi halda Naxçıvanda onun strukturları dayandırıldı. Rayonlarda da bir sıra cəbhəçilər rəhbər vəzifələrə irəli çəkildilər. Odur ki, cəbhəçilərin əksəriyyəti (bu sətirlərin müəllifi də) bütün gücləri ilə rəhbər vəzifə tutmuş məsləkdaşlarının mövqelərini möhkəmlətməyə girişdilər.
İdarə və müəssisələrdə, fabrik və zavodlarda ilk partiya təşkilatları buraxıldığı kimi cəbhənin dayaq dəstələri də buraxılmışdı. Bütün güc ərazi dayaq dəstələrinin bərpasına və yenilərinin yaradılmasına yönəldilməmişdi. Öncüllərin dayaq dəstələrinə diqqəti azaltması təşkilatın onsuz da möhkəm olmayan strukturlarını laxlatdı. Konfransa yüksək səviyyədə hazırlaşmaq mümkün olmadığından bir neçə dəfə vaxtı dəyişdirildi. Sonra keçirilən konfrans aşkarladı ki, dörd illik mübarizə bizə möhkəm strukturlu təşkilat qurmaqdan daha çox mitinq, piket təşkil etməyi öyrədib. Alovlu natiqlərin çıxışları bir daha göstərdi ki, nəinki səravi cəbhəçilərin, hətta konfrans nümayəndələrinin bir çoxunun belə məramnamə və nizamnamə haqqında aydın təsəvvürləri yoxdur.
Təşkilatın nəzarət orqanının yaradılmasına ehtiyac duyulmaması da, mən deyərdim ki, Nizamnamədən xəbərsizliyin və ya nizamnamə ilə hesablaşmamağın nəticəsi idi. Konfransda isə bunu onunla əsaslandırmağa cəhd göstərdilər ki, ötən seçkidə yaradılmış nəzarət orqanı fəaliyyətsiz olub.
Sıravi cəbhəçilər konfransa və başqa seçkili orqanlara nümayəndə seçilməsinə necə laqeyd yanaşırlarsa, həmin nümayəndələr də öz seçicilərinə elə laqeydlik göstərirlər. Bəzi nümayəndələr konfranslarda, yığıncaqlarda axıradək iştirak etmir və yaxud özü çıxış etdikdən sonra salonu tərk edib gedir. Kimlərin çıxış edəcəyi, hansı məsələlərin müzakirə olunacağı, hansı qərarların qəbul edildiyi ilə maraqlanmır. Buna görə də sıravi cəbhəçilər seçdikləri nümayəndələrdən doğru və ətraflı məlumat ala bilmir, dedi-qodulara inanmaq məcburiyyətində qalırlar.
Konfransda öncüllərin hesabat dövründəki fəaliyyətinə obyektiv qiymət vermədən yenidən onları rəhbər orqanlara seçdilər. Bu da ümümi işə öz mənfi təsirini göstərdi.
1991-ci ilin payızında Muxtar Respublikada yaranmış nisbi sakitlikdən öncüllər bacarıqla istifadə edib dayaq dəstələri ilə səmərəli iş apara bilmədilər. Necə deyərlər, müxalifət zəiflədi. Bu hakimiyyət orqanlarına da sərfəli idi. Güclü müxalifətin olmasını kim istəyir ki?!
Cəbhədən və demokratik qüvvələrdən rəhbər vəzifələrə seçilənlərin də vəziyyəti yaxşı olmadı. “Ədalətli şah” ümidi ilə yaşayan kütlələr məhz onların yanına axın-axın şikayətə gəldilər. Demokratlar şikayətçilərdən baş açıb başqa iş görməyə imkan tapmadılar. Beləliklə, bürokratik sovet aparatını yenisilə əvəz etməyə gücləri çatmadığına görə həmin aparatın bir hissəsinə çevrildilər.
Mitinqlərdə, nümayişlərdə bürokratik sovet aparatını alovlu tənqid edənlərin bəziləri vəzifə tutduqdan sonra əsaslı dəyişikliklərə nail ola bilmədiklərinə görə bolşeviklər sayağı çağırışlara başladılar. Təxribatçıların, sabotajçıların, köhnəlik qalıqlarının onlara mane olduqları haqda səs-küy saldılar.
Vəzifələrini və mövqelərini itirmiş və itirməkdə olanlar isə idarəetmə təcrübəsi olmayan demokratlar haqqında şayiələr yaymaqla hədəfi onların mənsub olduqları təşkilata — Xalq Cəbhəsinə yönəltdilər. Xalqda belə bir fikir formalaşdırmağa çalışdılar ki, bütün bu çətinliklərin, iqtisadi böhranın səbəbkarı cəbhəçilər və onların sıralarından rəhbər vəzifələrə irəli çəkilmiş nümayəndələrdir. Şəhər və kəndlərdə möhtəkirlik baş alıb getdikcə, oğurluq, hüquq pozuntuları artdıqca, əliəyrilər vəzifə kreslolarını dəyişdikcə tez-tez bir sual eşidilirdi: “Bəs cəbhə hara baxır?!”
Dayaq dəstələrinin möhkəm olmaması, rəhbər vəzifələrə seçilmiş cəbhəçilərin sıravi cəbhəçilərlə tez-tez görüşməyə imkan tapa bilməməsi sualların cavabsız qalmasına, şayiələrin yaranmasına münbit şərait yaradırdı.
Bütün bunların qarşısını almağa, Xalq Cəbhəsinin strukturlarını möhkəmlətməyə doğru yeni-yeni addımlar atılırdı ki, qəfil zərbə AXC Naxçıvan Muxtar Respublika şöbəsini haqladı. Naxçıvan MR Ali Məclisinin sessiyasında Baş nazirin hesabatının dinlənilməsinin yubadılması, əvəzində Ali Məclisin Rəyasət Heyətinin Baş nazir haqında dalbadal qərarlar verilməsi ictimai fikri formalaşdırdı. Hər yerdə cəbhəçilərə qarşı tənələr başladı: “Bu da Cəbhənin rəhbər vəzifəyə irəli sürdüyü şəxslər!” “Cəbhə-zad boş şeydir!”.
“Hamısı millət”, “xalq”, “vətən” deyə-deyə vəzifə tutmağa, yeyib dağıtmağa can atırlar!” və başqa bu kimi söz-söhbətlər hər yerdə eşiidilməyə başladı.
İcra Aparatının sədri Arif Rəhimoğlunun belə gərgin günlərdə Naxçıvanda olmaması təşkilatın işinə öz mənfi təsirini göstərdi AXC Naxçıvan Muxtar Respublika Şöbəsi məclisinin üzvlərinin və fəallarının AXC Ali Məclisinin qərarlarına laqeyd qalmaları, ayrı-ayrı şəxslərin mənafelərinin təşkilatın mənafeindən üstün tutmaları ümumi işə zərər verdi. Millət vəkili olan Xalq Cəbhəsi öncüllərinin sessiyadakı çıxışlarına cəbhənin məclislərinə münasibət bildirilmədi. Buna görə də onlar mənsub olduğu təşkilatın mövqeyindən çox öz şəxsi mövqelərindən çıxış etdilər.
Dünənə kimi sovet sisteminə, totalitarizmə “cihad” elan edən cəbhə öncüllərinin bəziləri bu gün xitabət kürsülərindən “əliyevçi” olduqlarını fəxrlə söyləyirlər. Təəssüf ki, cəbhənin məclisi “əliyevçi cəbhəçilərə” hələ öz münasibətini bildirməyə tələsmir.
Muxtar Respublikada baş verən bu hadisələr sıravi cəbhəçilərə də sirayət etmiş, onları burulğana salmışdır. AXC Naxçıva MR şö’bəsi də hələlik bu burulğanda fırlanır. Burulğandan çıxmaq, görəsən mümkün olacaqmı?
“Azadlıq” qəzeti, 1992, 3 mart, № 18 (118), s. 4.
OrdubadDA hakİmİyyƏt böhranı
Ordubadlılar 1990-ci ildə Azərbaycanın ən’ənəsini pozaraq bitərəf kənd müəlliməsini — Həmidə Məmmədovanı Rayon Xalq Deputatlar Məclisinə, Rayon Partiya Komitəsinin I katibi Nemət Sadıqovu isə Rayon Xalq Deputatlar Məclisi İcraiyyə Komitəsinə sədr seçdilər. Bu seçki də cəbhəçiləri qane etmədi. Raykomun I katibindən tələb etdilər ki, iki vəzifədən birini seçsin. Ne’mət Sadıqov da köhnə vəzifəni seçdi. Beləliklə, AXC üzvü Rövşən Şəfiyev rayon XDMİK-in sədri seçildi. Rövşən Şəfiyev 1991-ci ilin sonunda ərizə yazaraq işdən çıxmaq istədiyini bildirib. Bu günlərdə Həmidə Məmmədova da işdən çıxmaq haqqında ərizə verib. Həmin çətin günlərdən bir il keçəndən, Kommunist Partiyasının strukturları ləğv ediləndən sonra cəbhəçilər niyə istefa verirlər? Bu suala AXC Ordubad Rayon Şöbəsi Məclisinin sədri, Naxçıvan MR Xalq Deputatı Həbib İsmayılov belə cavab verdi:
— Son günlər keçmiş DTK əməkdaşları ilə köhnə partiya nomenklaturasından olanlar rayonda sabitliyi pozmaq üçün “əllərindən gələnləri beş qaba çəkirlər”. Onlar sosial ədalətsizlikdən, qıtlıqdan narazı olan az bir qrup adamı da öz ətrafına toplayaraq qanuni seçilmiş rəhbərləri devirməyə çalışırlar. Bu yolda, hətta böhtandan, təhqirdən də çəkinmirlər.
Rövşən Şəfiyev isə istefasının səbəbini belə izah etdi:
— Bu vəziyyətdə işləmək mümkün deyil. Qanunlar Ali Məclisdə hazırlanır. Belə olan halda rayonlarda iki aparat — rayon XDM və rayon XDM İK saxlamaq nəyə lazım?! Demək olar ki, hər iki təşkilat eyni işi görür. İkinci tərəfdən, mən özüm mövcud qanunlardan narazıyam. Onun bürokratikliyini hər addımda hiss edirəm. Amma qanunsuz-qaydasız işləmək olmaz. Narazı olduğum, qəbul edə bilmədiyim qanuna necə hörmətlə yanaşa bilərəm?! Onda özüm özümü aldatmarammı?!
“Azadlıq” qəzeti, 1992, 17 mart.
Naxçıvan: Sədərək qəsəbəsində və Şərur rayonunun Yuxarı Yayıcı, Havuş və Cağazir kəndlərində döyüşlər gedir, MDB sərhəd qoşunlarının 14 nömrəli zastavasına məxsus bir tank və iki zirehli maşın ermənilərin tərəfində iştirak edir. Sədərəkdə məktəb binası, AXC-nin yerli şöbəsinin qərargahı dağılıb, milis işçisi E.İsmayılov və S.Əsgərov həlak olub, 11 nəfər yaralanıb.
Sədərək rayonunda vəziyyətin gərginləşməsinə baxmayaraq, Naxçıvan Dövlət Müdafiə Komitəsinin sədri E.Abbasov aprelin 23-də rayon müdafiə qərargahının rəisini Şuşa şəhərinə ezam edib. Bundan əlavə, ona tabe olan Milli Ordu əsgərləri hücumdan əvvəl mövqelərdən çıxarılıb, onların əvəzinə milis və XTMD dəstəsi yerləşdirilib.
«Azadlıq» qəzeti,1992, 5 may, № 36 (136)
Qarşıdurma artır
Mayın 5-də Naxçıvan şəhərində cəbhəçilərin mitinqi keçirilib.
Cəbhəçilər sərhədlərdə gedən döyüşlər haqqında obyektiv məlumat verilməsini tələb edib, əhalini prezident seçkilərində Əbülfəz Elçibəyə səs verməyə çağırıblar. Ali Məclisin binası qarşısında toplaşan Əliyev tərəfdarları isə cəbhəçilərin cəzalandırılmasını tələb ediblər. Cəbhəçilər rəhbərliyi baş verən hadisələr haqqında televiziya ilə məlumat verməməkdə ittiham edir, əks tərəf isə Ermənistanla atışmanı birinci cəbhəçilərin başladığını iddia edirlər.
«Azadlıq» qəzeti,1992, 8 may, № 37 (137)
Naxçıvan: Mayın 9-da Şuşa ətrafındakı döyüşlərlə əlaqədar Ordubad yerli müdafiə qüvvələri Soyuq və Kilid kəndləri istiqamətində mövqelərini möhkəmlədərək döyüşə hazır vəziyyətdə dayanıblar.
Muxtar Respublika Ali Məclisinin sədri H.Əliyev televiziya ilə çıxış edərək onları xalqı qana aparmaqda günahlandırıb və hədələyib. Bundan sonra döyüşçülər öz mövqelərinə qayıdıblar.
Ötən gecə Şərur rayonunun Cağazir kəndi üç saat atəşə tutulub.
«Azadlıq» qəzeti, 1992, 12 may,№ 38 (138).
HeydƏr Əlİyev MütƏllİbovun Çağırışına
getmƏdİ
Mayın 15-də Naxçıvan MR Ali Məclisinin sədri H.Əliyev AXC sədri Ə.Elçibəyin başçılıq etdiyi hakimiyyət qurumunda iştirak etməyə hazır olduğunu bildirib.
“Azadlıq” qəzeti, 1992, 17 may, № 39 (138).
HEYDƏR ƏLİYEV: NaxÇından ÇIxmaq
fİkrİm yoxdur
AXC-nin Ali Məclisinin son sessiyasından hazırlanan və ötən nömrəmizdə dərc edilən reportajda H.Əliyevin seçkilərə və namizədlərə münasibəti barədə yazılmışdı. Xatırladırıq ki, bu sözlər Naxçıvan Ali Məclisinin deputatı S.Hüseynovun adından getmişdi. H.Əliyevlə əlaqə saxlayıb bə’zi dəqiqləşdirmələr apardıq. O dedi:
— Mən seçkilərə qarışmamışam və qarışmıram. Ona görə də heç kimi rəqib hesab etmirəm. Kim məni özünə rəqib sayırsa bu onun öz işidir. Ümumiyyətlə isə Naxçıvandan çıxmaq fikrim yoxdur. Çünki mən getsəm burada çox pis vəziyyət yarana bilər.
“Azadlıq” qəzeti, 1992, 23 may.
ErmƏnilƏr yenƏ aldadır
Mayın 23-də Naxçıvan Ali Məclisinin sədri H.Əliyevlə Ermənistan Respublikasının rəhbərliyi arasında telefon danışığı zamanı tərəflər razılığa gəliblər ki, döyüş xəttində qalmış meyidləri daşımaq üçün atəş heç olmasa, bir günlüyə kəsilsin. Lakin mayın 24-də meyidləri aparmağa gəlmiş naxçıvanlıları ermənilər güclü atəşə tutub. Naxçıvan Xalq Cəbhəsi fəallarından Bahadur Abbasov qüvvələrin qeyri-bərabər olduğu döyüşdə həlak olub.
“Azadlıq” qəzeti, 1992, 27 may, № 43 (143).
HƏrbÇİlƏrİn növbƏtİ «mƏşqİ»
Mayın 23-də gündüz saat 10-11 radələrində Culfa şəhərində və rayonun Yayıcı kəndində qəflətən həyəcan siqnalı eşidilib və bunun dalınca avtomat və pulemyotlardan aramsız atəş açılıb. Əhali təşviş içində evləri tərk etməyə başlayıb. Köçhaköçdə 7 qadın xəstəxanaya düşüb. Yerli hakimiyyət orqanları vəziyyəti aydınlaşdırmaq üçün rus ordusunun 23641 nömrəli hərbi hissənin rəhbərliyinə müraciət edib. Polk komandiri podpolkovnik İvanov deyib: «Məşq edirdik, görək yerli camaat bizə hücum etsə, necə müdafiə olunacağıq...».
«Azadlıq» qəzeti, 1992, 27 may, № 43 (143).
DöyüşlƏr sƏngİmƏk bİlmİR
Mayın 21-də muxtar respublika ərazisindəki sərhəd qoşunlarının zabitləri ağ rəngli “Niva” ilə Ermənistana silah və pul, “Ural-373” markalı dövlət nömrəsi 75-12-03 olan maşınla benzin və silah apararkən Sədərək körpüsündəki gömrük işçiləri tərəfindən yaxalanıblar. “Ural-373” markalı dövlət nömrəsi 75-12-03 olan maşını hərbiçilər qaçırmaq istərkən gömrük işçisi Faiq Rzayev ayağından yaralanıb. Rus ordusunun iki kapitanı maşını sürüb sərhəd zastavasında gizlədiblər.
Bunlara etiraz əlaməti olaraq Naxçıvan şəhərində qadınlar mayın 22-də yürüş keçirdilər. “Şapoşnikova, Burbulis, Qraçova və onların Naxçıvandakı əlaltılarına ar olsun!”, “Rus ordusu ermənilərin çaldığı ilə oynadığınız bəsdir!”, “Ya bizi müdafiə edin, ya da rədd olun!”, “Erməni təcavüzkarlarının havadarlarına ar olsun!” və başqa şüar, plakatlar tutmuş qadınlar H.Cavidin qəbri önündən diviziyanın qərərgahı qarşısına yürüş keçirdilər. Naxçıvan MR Ali Məclisinin xalq deputatı, diviziya komandiri, general Slobeşeviç nədənsə yürüş iştirakçısı olan qadınların qarşısına çıxmağı özünə sığışdırmamışdı. Qadınlar Rusiyanın əsgər analarına müraciətlərini, eləcə də tələblərini yürüşü işıqlandıran xarici ölkə jurnalistləri arasında yaydılar.
Diviziya qərargahına tələblərini verib dağılışan yürüş iştirakçılarından bir dəstəsi Naxçıvan MR Ali Məclisinin qarşısına döndü. Qadınların yürüşünə tamaşa etməyə toplaşan kişilər də böyük həvəslə oraya gəldilər. Böyük bir mitinq alındı. Heydər Əliyev toplaşanlar qarşısına çıxaraq qadınların hərəkətini alqışladığını, sərhəd döyüşlərini dayandırmaq üçün apardığı danışıqlardan söhbət açdı.
İtkin düşənlər haqqında ara-sıra söhbətlər eşidilsə də, dəqiq mə’lumat verilmir. Ehtimal ki, onların sayı 16 nəfərə yaxındır. 14 nəfər yaralı tə’cili Türkiyəyə yola salınıb.
Mayın 22-də Naxçıvan televiziyası ilə çıxış edən Naxçıvan MR Ali Məclisinin sədri Heydər Əliyev bildirdi ki, Levon Ter-Petrosyanla və Ermənistanın başqa rəhbərləri ilə danışıqlar aparıb. Levon Ter-Petrosyan danışıqlar aparmaq istədiyini bildirib. Heydər Əliyev də Ermənistan prezidentinə bildirib ki, bu təkliflərlə biz razıyıq. Qarabağdakı İran İslam Respublikasının müşahidəçilər qrupunun rəhbəri Məhəmmədəli Puşiyari də bu günlərdə Naxçıvandadır.
Ermənistan ərazisindəki 14-cü sərhəd zastavasının yaxınlığından atılan mərmilər Sədərəyə daha çox dağıntı verir. Nədənsə rəsmi dairələr bu zastavanın adının çəkilməsini istəmir. Mayın 22-də saat 19.20 radələrində cəbhə xəttindən Səyavuş Mustafayev telefonla xəbər verdi ki, oradan atılan 7-8 mərmidən 2 nəfər yaralanmışdı. Naxçıvan MR Ali Məclisi isə Azərbaycan televiziyası ilə həmin faktı təkzib edir.
R.S. Ə.Şamilov Naxçıvandan telefonla xəbər verir:
Yaralılar Ərzurum xəstəxanalarında yerləşdirilib. Türkiyədən Naxçıvana 9 nəfər tibb işçisi, habelə ərzaq və tibbi ləvazimatla dolu maşınlar gəlib. Ermənilərin işlətdikləri silahların tərkibində kimyəvi maddə olub-olmamasını yoxlamaq məqsədi ilə “Qırmızı Aypara” beynəlxalq cəmiyyətinin nümayəndələri də Naxçıvana gəliblər.
“Azadlıq” qəzeti, 1992, 27 may, № 43 (143), s. 3
SƏrhƏddƏ döyüşdür, şƏhƏrdƏ yürüş….
Mayın 24-26-da sərhədlərdə qızğın döyüş getdiyi, Xalq Cəbhəsi fəallarının səngərlərdə olduğu bir vaxtda Naxçıvan şəhərində sür’ətlə şaiyə yayıldı: “Xalq Cəbhəsi Heydər Əliyevin iste’fasını tələb edəcək!” Həmin günlərdə hərbi paltarda olan ayrı-ayrı araqarışdıranlar bazarlarda, küçələrdə Xalq Cəbhəsi adından soyğunçuluqla məşğul olublar.
Mayın 26-da qadınlar dəstə-dəstə Naxçıvan MR Ali Məclisinin qarşısına yığışıb dağılışdılar. Günortaya yaxın daha böyük bir dəstə şəklində toplandıqdan sonra AXC Naxçıvan MR bölgəsinin qərargahına doğru irəlilədilər. Xalq Cəbhəsinin iste’fasını tələb edən “Ya Heydər, Ya Heydər” deyən qadınlar iki saatdan sonra Naxçıvan televiziya komitəsinə getdilər.
Bir saatlıq “ürəkboşaltma”dan sonra yürüş iştirakçıları yenidən Ali Məclisin binasına sarı yollandılar. Öndəki qadınların, onların arxaları ilə gedən kişilərin iştirakı ilə böyük mitinq oldu. Heydər Əliyev mitinq iştirakçıları qarşısında çıxış etdi.
“Azadlıq”qəzeti, 1992, 30 may, s. 3.
DöyüşlƏr sƏngİyİb, amma…
Naxçıvan sərhədlərində gah ara verən, gah da şiddətlənən döyüşlər son günlər səngiyib. Gündə 3-5 nəfərin yaralanması, 1-2 nəfərin ölüm xəbəri indi Naxçıvanda da adi qarşılanır. İyunun7-də Şərur rayonunun Havuş kəndi ətrafında atışmada həlak olan milis işçisi Abdulla Həsənov mayın 1-dən bəri döyüşlərdə itirdiyimiz 45-ci şəhid idi. Yaralıların sayı isə 200 nəfərə qədərdir. Əminə Mərcanın başçılığı ilə Ankaralı həkimlərdən Olqun Arbaş, Sinan Güvən, Cəlal İplikçi, tibb bacılarından Könül Ərsoy, Nərgiz Gürsoy, Şəngül Qaradəniz, Birsal Qarslı, Soltan Qılınc 20 günə yaxındır Naxçıvanın mərkəzi xəstəxanasında yaralıları müalicə edirlər. Bakıdan köməyə gəlmiş professor Çərkəz Cəfərov, Elxan Əliyev, Ərəb Salehov, Nizami Məmmədov, Fuad Yusifzadə də onlarla birlikdə çalışır. İyunun 4-də isə 9 nəfər yaralı müalicə olunmaq üçün İran İslam Respublikasına yola salınıb.
Arxa cəbhədəki siyasi qarşıdurmanın, cəbhəçilər haqqında şaiyələrin, dedi-qoduların yayılmasının da son həftə xeyli səngiməsi prezident seçkilərinə müsbət təsirini göstərdi. Ayrı-ayrı yerlərdə tək-tək adamların qarışıqlıq salmaq cəhdləri nəzərə alınmasa seçkilər yüksək səviyyədə keçdi. Seçicilərin 83,5 faizinin səsvermədə iştirak etdi.
Lakin aldadıcı sakitlik arxasında qorxulu itkilər durur. Mil təpəsində ermənilərin mövqe tutub Sədərəyə gələn maşınlara, kənddəki adamlara atəş açmaları camaatı tədricən doğma ocaqdan perikdirib. 10 min nəfərdən çox əhalisi olan kəndin sakinləri xeyli vaxtdır didərginə çevrilib. Şərur rayonunun Günnüt, Havuş kəndləri tamam boşalıb. Kərkidə olduğu kimi bu kəndlərdə nə ermənilər, nə də azərbaycanlılar yaşayır. Beləcə sərhəd kəndlərimiz boşalır, ərazilərimiz hissə-hissə əldən gedir.
Yüksəkliklərdə, keçidlərdə müdafiə-mühafizə postları yaradılmasa bu il heyvanların yaylağa qaldırılması da mümkün olmayacaq. Ətin, yağın qıt vaxtında bunun nə demək olduğunu muxtar respublika sakinləri yaxşı bilir və onları bərk narahat edir.
Uzun illər boyunca İranla sərhədlərdən quş belə keçə bilmədiyi halda, indi rus ordusunun əsgər və zabitlərinin biganəliyindən qaçaqmalçılıq gündən-günə artır. Məcburiyyət qarşısında qalan Şərur rayon könüllü müdafiə batalyonunun komandiri, xalq deputatı Şahmərdan Cəfərov rayonun İranla sərhəddi boyunca əlavə keşikçi-nəzarətçi dəstələri yaradıb. Qaçaqmalçılığın qarşısı alınsa da sərhəd boyundakı rus ordusu hissələrinin zabitləri bundan bərk narahatdır.
Naxçıvan şəhərində gecələr tez-tez avtomatlardan və tapançalardan havaya atəş açılır. Bu da əhali arasında narazılığı və narahatlığı artırır. İyunun 3-dən naxçıvanlılar və bölgəyə yaxın ərazilərdə yaşayan cənublu bacı-qardaşlarımız Azərbaycan televiziyası verilişlərin baxa bilmirlər.
“Azadlıq” qəzeti, 1992, 13 iyun, s. 3.
ÇÖRƏk ucuz olsa, basılmaz vƏtƏn?
Bu il yanvarın ilk günləri Naxçıvan televiziyası və radiosu xəbər verdi ki, Muxtar Respublika ərazisində çörək və çörək mə’mulatının qiyməti qalxmayacaq. Naxçıvan MR Nazirlər Kabinetinin çörəyin qiymətini qaldırmamaq Naqqında qərarı Ali Məclisdə bir qısqanclıq doğurdu. Səhərisi gün televiziya və radioda Naxçıvan MR Ali Məclisi Rəyasət Heyətinin qərarı e’lan edildi: Naxçıvanda çörək və çörək mə’mulatının qiyməti qaldırılmayacaq!
Azərbaycan Respublikasının baş naziri H.Həsənov Naxçıvan rəhbərliyinə müraciət etdikdən sonra 1992-ci il yanvarın 7-də Nnaxçıvan MR Ali Məclisinin Rəyasət Hey’ətinin genişləndirilmiş iclasında çörəyin qiymətinin qaldırılıb-qaldırılmaması məsələsi yenidən müzakirə edildi. Qərara alındı ki, çörək və çörək məmulatı satışından dəyən zərəri ödəmək üçün tütün, şərab məhsullarının, xaricə keçidin qiyməti artırılsın.
Beləliklə, respublika daxilində bir neçə növ məhsulun satışında iki qiymət yarandı. Biri Azərbaycanda, biri də Naxçıvanda. Naxçıvan Ali Məclisi bu qanunları qəbul etməklə özünü müstəqil dövlət kimi apardığını nümayiş etdirdi. Beləliklə bir respublikada çörək fərqli qiymətlərlə satılmağa başladı. Bu da çörəyin qiymətini qaldırmayan rəhbərlərin geniş kütlə arasında nüfuzunu daha da artırdı.
Naxçıvan MR Ali Məclisinin apreldə keçirilən sessiyasında Muxtar Respublikada çörək və çörək məmulatının qiyməti məsələsi geniş müzakirə edildi. Deputatların əksəriyyəti Naxçıvan MR Ali Məclisi Rəyasət Heyətinin 7 yanvar 1992-ci il qərarını bəyəndilər.
Həmin vaxtdan ötən müddətdə (14 iyun 1992-ci il tarixədək) çörək və çörək məmulatının satışından 65 milyon 500 min manat borc yaranıb. İran İslam Respublikasına göndərilənlərdən 200 manat əvəzinə 1000 manat dövlət rüsumu alınması, şərabın, neftin qiymətinin artırılması hesabına kəsirin 5 milyon 631 min manatı ödənilib. Taxıl məhsulları kombinatı isə bonkrot təhlükəsi qarşısında qalır. Görəsən, müəssisə bankrot olanda, xalq qəflətən aclıq təhlükəsi qarşısında qalanda ucuz şöhrət aşiqləri və səriştəsiz deputatlar çıxış yolunu nədə görəcəklər? Muxtar Respublikadan qaçmağı üstün tutacaqlar, yoxsa günahlarını başqalarının boynuna atmaqla özlərini yenə sudan quru çıxarmağa çalışacaqlar.
“Azadlıq” qəzeti, 1992, 18 iyul, № 58 (158).
Naxçıvan: İyulun 16-da Culfa rayonunun Ərəfsə kəndi Ermənistan ərazisindən atəşə tutulub. Bir əsgərimiz yaralanıb. Həmin gecə Sədərək ətrafında da ara-sıra atışmalar olub.
“Azadlıq” qəzeti, 1992, 18 iyul,№ 58 (158). s. 2
Tufanqabağı sakİtlİk
İlk baxışda elə görünür ki, Naxçıvanda möhkəm siyasi sabitlik var. Ara-sıra sərhədlərdə gedən döyüşlər, Şəhidlər xiyabanında atılan yaylım atəşləri sakit qarşılanır. Sədərək kəndinin 10 min nəfərdən çox sakini ev-eşiklərindən perikib, qohumlarının, tanışlarının evində, çadırlarda yaşayırlar. Kəndin başının üstünü əjdaha kimi almış Mil təpəsi gündə, iki-üç gündən bir 3-4 nəfərin yaralanmasına və ölümünə səbəb olur. Mil təpəsi iki aydan çoxdur düşmənin əlindədir. Ora da mütləq hücumla alınmalıdır. Hücum zamanı itki veriləcəyi mülahizəsini əsas tutaraq Mil təpəsinin geri alınması təşkil edilmir. Nəticə isə daha pis olur. Ölən və yaralananların sayı gündən-günə artır (hücum edilsə, bəlkə, heç bu qədər itki olmazdı). Camaat isə ev-eşiyinə dönə bilmir.
Ermənilər də elə bunu istəyirlər. Hücum edib Sədərəyi işğal etmək istəyirlər. Hücum edib Sədərəyi işğal etmək fikrindən uzaqdırlar. Dözülməz şərait yaradıb, adamları ikibir, üçbir köçməsinə nail olduqdan sonra boşalmış kəndi rahatca tutacaqlar. Kərkini də beləcə işğal etdilər. Son aylar apardıqları əməliyyat nəticəsində Günnüt, Havuş kəndlərini də boşaldıblar. Uzun müddət Naxçıvanda belə bir fikir formalaşmışdı ki, Ermənistan tərəfdə yüksək səviyyəli danışıqlar aparmaqla sərhədlərdə dincliyə nail olmaq mümkündür. İnsafən, bunun da hamı şahidi idi. Hətta sakitlik, dinclik naminə sərhədlərdə səngər qazılması, müdafiə qurğuları yaradılması da dayandırılmışdı ki, erməni tərəfi əsəbiləşməsin.
Mayın ilk günlərində və xüsusən mayın 18-də sübh tezdən erməni quldurlarının qəfil hücumu hamını sarsıtdı. Məlum oldu ki, düşmən tərəf bizlə danışıq apara-apara öz işlərini görür, dağ yüksəkliklərinə yollar çəkir, hücum hazırlığı görür. Rəhbərlik erməni tərəfin xəyanətini pisləmək əvəzinə, bütün günahları müxalifətin üstünə yıxmağa çalışdı. Mitinqlərdə, televiziyada söylənən bu mülahizələrdən düşmən tərəf çox məharətlə istifadə etdi. Bundan sonra da muxtar respublikanın sərhəd kəndlərinə hücuma keçdilər.
Erməni quldurlarına qarşı döyüşlərdə isə Muxtar Respublikadan ayrı-ayrı dəstələr yollanır. Bu dəstələr arasında sıx əlaqə, birlik, rabitə yoxdur. Neçə vaxtdır həmin dəstələri Azərbaycan Müdafiə Nazirliyinin diviziyasına çevirmək haqqında söz-söhbət gedir. Əməli iş isə yoxdur.
Naxçıvan MR Dövlət Müdafiə Komitəsini muxtar respublika maliyyələşdirir, könüllüləri Xalq Cəbhəsi, OMON-çuları Daxili İşlər Nazirliyi.
Muxtar Respublikada Dövlət Müdafiə Komitəsinin, Gömrük Komitəsinin, Xarici Əlaqələr Komitəsinin və s. yaradılması və bu təşkilatların Azərbaycan Konstitusiyasına əməl etməyərək özlərini sərbəst aparmaları Naxçıvanın Monako, Andorra, Lixtenşteyn kimi cırtdan bir dövlətə çevrilməsi qorxusu yaradır. Naxçıvandan İrana və Türkiyəyə getmək üçün qoyulan qanunlar gömrük qanunlarından fərqlənir. Naxçıvan Dövlət Müdafiə Komitəsi Azərbaycan Müdafiə Nazirliyinin xəbəri olmayan əmrlər verir və onu həyata keçirir. Hüquqşünaslar da, millət vəkilləri də, xalq da bütün bu Konstitusiya pozuntularını hələlik sakitcə qarşılayır. Dəmiryolu işləmədiyindən muxtar respublikada yanacaq, ərzaq qıtlığı var. Vəziyyətdən çıxmaq üçün 400-ə yaxın yük maşını ayrılıb ki, Astaradan yükləri İran İslam Respublikasıın ərazisindən keçirməklə Naxçıvana gətirsinlər. 16-20 ton yük götürən maşınlar Naxçıvana 2-5 ton yüklə gəlir. Muxtar respublikaya gələn yardımları dəllallar hamının gözü qarşısında od qiymətinə satırlar.
Xarici ölkə vətəndaşları istədikləri fəaliyyətlə məşğul olurlar. İran İslam Respublikasından gəlmiş Abdulla Məhəmmədi Qahab kəndindən olan yeniyetməni qanunsuz yolla İrana apartdırmışdı. Məsələnin üstü açılıb valideynlər şikayət etsə də, MR Daxili İşlər Nazirliyi cinayət işi qaldırmadı. Aradan bir aydan çox keçəndən sonra yeniyetmənin cənazəsi Araz çayından tapıldı.
Cinayəti törətmiş Abdulla Məhəmmədi İrana yola salındı... Nazirlər Kabinetinin funksiyasını Ali Məclis «mənimsəyir».
Keçmiş partokratlar təzə qiyafədə meydana çıxırlar. Məsələn, uzun müddət Ordubadda və Naxçıvanda Partiya Komitəsinin I katibi işləmiş Ş.Xanbabayev Baş nazir təyin edilir. Partiya təsərrüfat fəalları yığıncağını xatırladan Naxçıvan MR Ali Məclisi Rəyasət Heyətinin genişləndirilmiş iclaslarında bütün məsələlərin müzakirə və həll edilməsinə cəhd göstərilir.
Demokratik blokdan olan deputatlar da, siyasi partiyaların nümayəndələridə hələlik susur, hətta televiziya və qəzet üzərindəki ciddi nəzarətə də etiraz etmirlər.
Totalitar rejim dövründən qalmış idarəetmə aparatına xalq hərəkatından gəlmiş bir neçə nəfəri işə götürməklə yaradılmış tarazlıq uzun müddət davam edə bilməz. Bu ölməkdə olan kommunist rejimini qoruyub saxlamaqdan, demokratik islahatların qarşısını almaq cəhdindən başqa nə ola bilər?
Naxçıvanda sakitlikdir. Lakin bu tufanqabağı sakitliyi xatırladır. Qarşıdakı tufanda bütün çatışmazlıqların günahkarı kimi müxalifəti təqdim etmək olar. Bu, gəminin tufandan sağ-salamat çıxarılacağına zəmanət vermir.
“Azadlıq” qəzeti, 1992, 29 iyul, № 61(161), s. 5.
İxracatda «NaxÇıvana baHalİ mal»
qovğası
Naxçıvan MR Ali Məclisinin bu il aprelin 30-da keçirilən sessiyası qızğın diskussiya ilə keçdi. Demokratik blokun deputatları Türkiyənin «Madsan Dış» firması ilə şərikli anonim bank yaradılmasına şübhə ilə yanaşırdılar. Fikirlərini onunla əsaslandırırdılar ki, firmanın sahibi İbrahim Aydın başladığı işlərin çoxunu yarımçıq qoyub. Türkiyə mətbuatında onun fırıldaqlarından bəhs edən çoxlu məqalə dərc olunub.
Demokratik blok deputatlarının və Xalq Cəbhəsi fəallarının göstərdikləri faktlar yoxlanmadan şərikli bank yaradılması haqqında qərar qəbul olundu. Bu firma, görəsən, Naxçıvana necə və hansı formada «yardım» edir?
Türkiyədə nəşr olunan «Milliyyət» qəzetinin iyulun 9-da çıxan nömrəsində çap olunmuş «İxracatda “Naxçıvana bahalı mal» qovğası» məqaləsi bundan bəhs edir.
Türk Eksimbank tərəfindən Naxçıvan Muxtar Türk Cümhuriyyətinə verilməsi proqnozlaşdırılan 100 milyon dollarlıq kreditin dövriyyəyə buraxılan 10 milyon dollarlıq bölümündən təkcə bir firmanın yararlandırılması ixracatçıların etirazına səbəb olub. Türk Eksimbankın öhdəsinə götürdüyü kredit əvəzində Naxçıvan Türkiyə ixracatçılarına akreditiv açır, firmalar da bu əsasda Naxçıvana mal satır. Haqqında danışılan kreditin istifadəyə buraxılan, işə salınan 10 milyon dollarlıq bölümü üçün Naxçıvan yalnız Madsanın sahibi İbrahim Aydına akreditiv açdı. Hadisəni təsdiqləyən İbrahim Aydın isə A.A-ya bunları söylədi: «Naxçıvan hökumətinə bizim hökumət 100 milyon kredit verdi.
Bu kreditin 10 milyon dollarlıq qismi ilə bağlı satış yetkisini (ixtiyarını) mən aldım, yəni onlara malı mən satacağam. Bu kreditdən Naxçıvan istifadə edir. Naxçıvan ilə sözləşməni mən yapdım. Bəzi iş adamları bu sözləşməni duyduqdan sonra müdaxilə etmək istədilər. Mən də sözləşməni daha əvvəl yapdığım üçün pay alammırlar. İndi şikayətdə bulunurlar. Mənim Eksimbankla bir işim yox. Mən bir sözləşmə yapdım. Bu sözləşmənin əvəzində akreditiv açılacaq. Akreditivləri Eksimbank krediti ilə açacaqlarmış. Pulu başqası ödəyəcəkmiş, mən bunları bilməm».
Türkiyə Xarici Ticarət Dərnəyi (Türktrade) də ölkə kreditlərinin çoxsərhədli iş adamları arasında hər hansı bir obyektivlik me’yarı gözlənilmədən paylaşdırılmasına qarşı olduğunu bildirərək Naxçıvanın misalında olduğu kimi kreditin tək bir şəxsə verilməsinin yanlış olduğu görüşünü dilə gətirdi. Türktrade: «Üstəlik bu təhsis Eksimbank içindən verilən olumsuz raporta uyğun gerçəkləşdirilmişdir», - fikrini də irəli sürdü.
Bu tutumun nəticəsi olaraq Naxçıvanın Türkiyədən baha qiymətlə mal almaq gerçəyi ilə qarşı-qarşıya qaldığını Türktrade öz üzvü olan firmaların öz xidmətini işi üstün tutulan firmaya nisbətən daha ucuz qiymətə təklif etdiyini açıqladı.
Türktrade Naxçıvana yönəlmiş 10 milyon dollarlıq krediti təkbaşına bir firmanın istifadə etdiyinə görə Xarici İşlər Nazirliyinə şikayət edib.
|
Məhsulun adı
|
Türktradenin qiymət təklifi dollar/ton
|
Madsanın qiymət təklifi dollar/ ton
|
|
Un
|
200
|
250
|
|
Makaron
|
545
|
649
|
|
Şəkər
|
375
|
520
|
|
Zeytun yağı
|
1965
|
2810
|
|
Günəbaxan yağı
|
715
|
1159
|
Göründüyü kimi, Naxçıvan Muxtar Respublikasının rəhbərliyi daha ucuz mal təklif edən Türkiyə Xarici Ticarət Dərnəyi ilə deyil, fırıldaqları ilə Türkiyədə məşhur olan «Madsan»ın saNibi İbrahim Aydınla sövdələşməni üstün tutub.
«Azadlıq» qəzeti, 1992, 29 iyul, № 61 (161), s. 8.
sessiya baş tutmadı
Son üç ayda Ali Məclisin Rəyasət Heyəti adından verilmiş fərmanları təsdiq etmək və Azərbaycan Milli Məclisinin 1992-ci ilin iyunun 15-də qəbul etdiyi «Naxçıvan MR-də vəziyyət haqqında» qərarını müzakirə etmək məqsədi ilə avqustun 8-də sessiya çağırıldı. Sessiya baş tutmadı.
Naxçıvan MR Ali Məclisinin sədri bunun günahını Xalq Cəbhəsində və Demokratik Blokun deputatlarında gördü. Bu fikir televiziya və radio ilə elan edildi. Həmin gün AXC Naxçıvan MR bölməsi və Demokratik Blokdan olan deputatlar da bəyanat qəbul etdilər.
Bəyanatda deyilir: «Naxçıvan MR Ali Məclisinin sədri H.Əliyev seçildiyi gündən etibarən təsdiq edilmiş gündəliyi kənara atmaqla daim parlamentin fəaliyyətini öz şəxsi ambisiyalarına müvafiq istiqamətə yönəltməyə çalışıb, sessiyalarda aktual olmayan, özünün şəxsi təbliğinə və intriqalarına xidmət edən məsələləri müzakirə etdirib, parlamentin Rəyasət Heyətini icra orqanına çevirib, Konstitusiya və reqlamentlə Rəyasət Heyətinə verilmiş səlahiyyət həddini aşaraq bir sıra qərarlar qəbul etdirib». Lakin deputatlar bəyanatın Naxçıvan televiziyası və radiosunda səslənməsinə nail ola bilmədilər.
«Azadlıq» qəzeti, 1992, 11 avqust, № 96 (166), s.1.
Savaş soraqları: Həmin gün Naxçıvanın Sədərək qəsəbəsi də atəşə tutulub. 7 əsgərimiz yaralanıb. Dağıntı var.
“Azadlıq” qəzeti, 1992, 31 oktyabr, № 101 (201).s. 1.
10 gün İran zindanlarında
52 nömrəli Zeyvə (Şərur rayonu) seçki dairəsindən Naxçıvan MR xalq deputatı İlyas Abdullayev 10 gün İran zindanlarında yatdıqdan sonra Naxçıvana qayıtdı. Xalq deputatının zindana düşməsinin səbəbini öyrənmək üçün İ.Abdullayevlə görüşdük. Millət vəkili başına gələnləri belə nəql etdi:
— Kolxoz sədriyəm. Traktorçulara yanacaq aparırdıq. Xəbər verdilər ki, mal-qaranı Arazdan İrana keçirirlər. Maşını çayın sahilinə sürdüm. Nə sərhədçilər gözə dəyirdi, nə milis. O tayda isə İran İslam Respublikasının sərhədçiləri gəzirdilər. Xələc kəndinin yaxınlığında çayın dayaz yerlərindən 5-6 dəstə mal-qara keçiridilər. İranlı sərhədçilərdən xahiş etdim ki, mal-qaranı geri qaytarsınlar. Onlar məni eşitmək belə istəmədilər. Əksinə, mal-qaranın keçirilməsinə şərait yaradırdılar. Dözə bilmədim. Paltarımı soyunub özümü Araza vurdum. O taya keçib İran sərhədçilərinə hirsləndim ki, Muxtar Respublikanın mal-qarasının oğurlanmasına niyə şərait yaradırsınız. Mübahisəyə zabitlər gəldi. Məni zastavaya apardılar. Əvvəl çay verdilər, yaş paltarımı dəyişdilər. Geri qayıtmağımı məsləhət bildilər. Sonra zabit farsca əsgərlərə nəsə dedi. Məni qonşu otağa keçirib sillə ilə vurdu və qoluma qandal taxıb stola bağladı. Biləndə ki, millət vəkiliyəm - döyməkdən vaz keçdilər. Səhəri Poldəşt qəsəbəsinə apardılar. Bu minvalla 10 gün İranın Makı, Culfa zindanlarında yatdım. Naxçıvan MR Ali Məclisinin sədr müavini Asif Kələntərli işə qarışıb İrana müraciət edəndən sonra məni buraxmalı oldular. Sərhədçilərimiz gəlib bizi təhvil almadıqlarına görə iki gün də zindanda qaldıq. Bu tərəfə gətirəndən sonra 4 saat da öz sərhədçilərimizin zirzəmisində saxladılar. Özləri yaxşı bilirdilər ki, mən millət vəkiliyəm...
«Azadlıq» qəzeti,1992, 31 oktyabr, № 101 (201), s.3.
NAXÇIVANDA NƏ BAŞ VERİB
Axşamüstü üzərində səsgücləndirici olan polis maşınları Naxçıvanın küçələri ilə irəliləyərək adamları Ali Məclisin qarşısına çağırırdı.
Muxtar Respublikanın kəndlərinə avtobuslar, yük və minik maşınları göndərilmişdi. Bu işə İrandan və Türkiyədən gəlmiş maşınlar da cəlb edilmişdi. Bir sözlə, “Muxtar Respublika hökumətini devirmək cəhdi” xəbəri ildırım sürəti ilə yayılırdı.
Beləliklə, hamı Naxçıvan MR Ali Məclisinin binası qarşısına toplaşdı və mitinq başlandı.
Həmin vaxt Naxçıvan televiziyasında Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Naxçıvan MR bölgəsinin sədri Asəf Quliyev və Azərbaycan xalq deputatı AXC Ordubad Rayon Şöbəsinin sədri Fərəc Quliyev xalqa müraciət edirdilər. Açıq-aşkar bildirirdilər ki, Naxçıvan televiziyası və radiosu Heydər Əliyevin monopoliyasıdır. Onun razılığı olmadan nəinki Xalq Cəbhəsinin və siyasi partiyaların liderlərinə, xalq deputatlarına, hətta Ali Məclis sədrinin müavinlərinə, baş nazirə də televiziya və radio ilə çıxış etməyə icazə verilmədiyi söylənirdi. Deyirdilər ki, buna görə də bu gün yarızor, yarıxoş efirə çıxıblar.
Göstərilirdi ki, hakimiyyət kreslosunda əyləşməmişdən əvvəl mitinqlərdəki çıxışları ilə, verdiyi müsahibələrlə rüşvətxor partnomenklaturanı, mafioz qrupları qorxuya salan Heydər Əliyev MR Ali Məclisinin sədri seçiləndən sonra onların hamisinə çevrilib. Vaxtilə Heydər Əliyev seçilməsin deyə sessiyaya gəlməyib süni yetərsay çatışmazlığı yaradan kommunist deputatlar indi onun möhkəm dayağına çevriliblər.
Nəticədə Muxtar Respublikada xalqın güzəranı günü-gündən pisləşir. İdarə və müəssisələrdə avadanlıq, fabrik və zavodların xammalı, hətta kommunikasiya kabelləri doğranıb xarici ölkələrə aparılır. Müharibə gedən regionda bunun necə təhlükəli olduğu hamıya məlumdur. Narkomaniya baş alıb gedir. Bir qrup adam isə yaxşıca varlanır. Azərbaycan hökumətinin göndərdiyi və eləcə də İrandan, Türkiyədən gələn ərzaq, yanacaq möhtəkirlər tərəfindən od qiymətinə satılır. Xarici ölkələrdən gəlmiş təbliğatçılar Azərbaycan dövlətçiliyi əleyhinə sərbəst iş aparırlar.
Bir qrup polis zabiti mafioz qüvvələrlə, oğru və quldurlarla əlbir olduğundan cinayətkarlıq sürətlə artır. Bunun qarşısını isə ənənəvi üsullarla “alırlar”. Baş vermiş cinayətlər qeydə alınmır. Azərbaycan Respublikasının Daxili İşlər naziri İsgəndər Həmidov Muxtar Respublikada vəziyyəti nizama salmaq üçün Daxili İşlər Nazirliyi sistemində işləməmiş — yəni mafioz qrupların tə’sirinə düşməmiş Səyavuş Mustafayevi Naxçıvan MR Daxili İşlər naziri təyin etmişdir.
Bəd əməllərinin açılacağından qorxuya düşən bir qrup polis zabiti Azərbaycan DİN-in əmrinin əleyhinə mitinqlər, piketlər təşkil etmişdir. Naxçıvan MR Ali Məclisinin sədri H.Əliyev də İsgəndər Həmidovun özfəaliyyətinə görə təcili sessiya çağırmış və özü istədiyi şəxsi Naxçıvan MR Daxili İşlər naziri təyin etmişdir.
Xalq Cəbhəsinin bir qrup silahlı nümayəndəsi isə oktyabrın 24-də Səyavuş Mustafayevə öz vəzifəsini icra etmək üçün köməklik göstərmişdir. Qəribədir ki, 4-5 ay əvvəl Heydər Əliyevin təhriki ilə həmin silahlı dəstə Naxçıvan MR DTK-nı bağlayanda və onun fəaliyyəti dondurulanda Ali Məclisin sessiyası təcili çağırıldı və bu hal təqdirəlayiq hesab edilərək pafoslu qərarlar qəbul olundu. Bu gün isə nazirin dəyişdirilməsi cəhdi Heydər Əliyev tərəfindən dövlət çevrilişi kimi qiymətləndirilir...
Görəsən nə baş vermişdir? Heydər Əliyevin siyasətindəki bu dəyişiklik nə ilə bağlıdır? Zəngin təcrübəsindən və idarəetmə bacarığından istifadə edərək demokratiya pərdəsi altında Azərbaycan dövlətçiliyinə ağır zərbə olan Dövlət Müdafiə Komitəsi yaradılanda çoxları bu qürumun arxasında nə durduğunu görmürdü. Elə ki, bu qürum H.Əliyevə xidmət edən jandarm rolunu oynadığını gördülər, onun yaranmasına səs verənlər də yanıldıqlarını anladılar.
Uzun mübarizədən sonra Azərbaycan hökumətinin köməyi ilə qanunsuz yaradılmış Dövlət Müdafiə Komitəsi Azərbaycan Respublikası Müdafiə Nazirliyinin briqadasına çevrildi. Necə deyərlər, H.Əliyevin əlindən ən güclü silahı çıxdı. Yeganə ümidi o qədər də mütəşəkkil olmayan Daxili İşlər Nazirliyinin qüvvələrinə qalır. Onun da əlindən alındığını gördükdə etirazını bildirməyə başladı.
Ali Məclis qarşısına toplanmış xalq kütləsi və təzə naziri qəbul etməyən bir qrup silahlı adamlar televiziyanın və Daxili İşlər Nazirliyinin binaları üzərinə yeridilər. Toqquşma olmasın deyə Xalq Cəbhəsinin silahlı nümayəndələri geri çəkildilər. Amma bütün bunlara baxmayaraq iki nəfər yaralandı. Hələ də aydınlaşdırılmayıb ki, qeyri-mütəşəkkil hücum zamanı təsadüfən yoldaşın gülləsi yoldaşa dəyib, yoxsa tərəflər bir-birinə atəş açıb...
Oktyabrın 25-də səhər tezdən Ali Məclis qarşısında mitinq başlandı. Bu mitinq daha mütəşəkkil idi. Mitinqi Milli İstiqlal Partiyasının Naxçıvan Şəhər Şöbəsinin sədri Əli Yusifov, Nemət Pənahov, Sirus Təbrizli və başqaları aparırdı. Nazirin dəyişdirilməsi cəhdini dövlət çevrilişi kimi qiymətləndirirdilər. Və belə bir fikir aşılanırdı ki, çevriliş Azərbaycan hökuməti tərəfindən hazırlanıb.
Həmin gün saat 12.45-də Naxçıvan radiosu ilə təkrar-təkrar elan edildi ki, bir neçə dəqiqədən sonra H.Əliyev xalqa müraciət edəcək və saat 14-də Naxçıvan MR Ali Məclisinin sessiyası öz işinə başlayacaqdır. H.Əliyev müraciətində bildirdi ki, təxribatçılar televiziya mərkəzində bir milyon manatlıq avadanlığı sıradan çıxardıqlarına görə radio ilə xalqa müraciət edir. Axşamüstü isə artıq “dağıdılmış” televiziya mərkəzindən verilişlər efirə verilirdi. Azərbaycan Respublikası Daxili İşlər Nazirinin əmrinin yerinə yetirilməsi cəhdini isə dövlət çevrilişi kimi qiymətləndirdi və xalqı qanuni hökuməti qorumağa çağırdı.
Həmin gün Naxçıvanda olan Azərbaycan hökumətinin nümayəndə heyəti ilə (heyətə Azərbaycan Ali Məclisi sədrinin müavini A.Cəlilov, prezident aparatının dövlət-hüquq şöbəsinin müdiri F.Mustafayev, MTN-in birinci müavini Sülhəddin Əkbərov daxil idi). H.Əliyevin 5 saatlıq dialoqu heç bir nəticə vermədi. Sessiya saat 18.00-dan sonra öz işinə başladı. Gündəliyə bir məsələ salınmışdı: Naxçıvanda dövlət çevrilişi cəhdinə siyasi qiymət vermək.
|
Naxçıvanda Mömünəxatun məqbərəsi qarşısında keçirilən mitinq
|
Qızğın keçən müzakirələrin sonunda H.Əliyevin təklifi ilə Xalq Cəbhəsinin silahlı qüvvələrini üç gün müddətinə tərksilah etmək haqqında qərar qəbul edildi. Silahlı dəstələri tərksilah edəcək eputat komissiyası yaratmaq məsələsinə gələndə mübahisə qızışdı. Heç kim belə bir komissiyanın tərkibinə düşmək istəmədi. Belə olduqda o, gündəlikdə olmayan bir məsələni — “Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin buraxılması haqqında” qərar qəbul edilməsini səsə qoymaq istədi. Azərbaycan Ali Sovetinin sədr müavini A.Cəlilov bildirdi ki, bu məsələ Milli İstiqlal Partiyasının sədri Etibar Məmmədovun təşəbbüsü ilə geniş müzakirə edildi və qəbul edilmədi. Sessiyanın gedişində məsələyə onun mövqeyindən yanaşmayan deputatlara H.Əliyev hirslənərək “mətləbdən uzaqlaşmayın” dediyi halda çağırılmamış qonaqlara — Sirus Təbrizliyə və Nemət Pənahova uzun-uzadı nitqlər üçün gözəl şərait yaradırdı.
H.Əliyevin Xalq Cəbhəsini ləğv etmək cəhdi isə deputatlar tərəfindən müsbət qarşılanmadıqda o, əsəbiliklə dedi: “Qoy bu dəfə də mənim təklifimlə səsə qoyulsun”. Deputatlar bu təklifə səs vermək istəməyəndə H.Əliyev məsələni açıqlamağa çalışırdı: “Ayaz Mütəllibov dövründə konsititusiyadakı dəyişikliklərə əməl etmək lazım deyil. Orada yazılıb ki, Azərbaycan unitar dövlətdir. Bu o deməkdir ki, Milli Məclis istədiyi vaxt Naxçıvanın muxtariyyətini ləğv edə bilər. Buna yol vermək olmaz, çünki muxtariyyəti Naxçıvan xalqı qanı ilə qazanıb”. (Maraqlı burası idi ki, həmin gün Ordubad Rayon XDM tərəfindən polis rəisi təyin edilmiş İlqar Səidoğlu Naxçıvan Daxili İşlər Nazirliyinə çağırılaraq xidməti silahı və maşını alınıb həbs edilmişdi. Bu belə əsaslandırılmışdı ki, onun tə’yin edilməsində Naxçıvan DİN-in fikri öyrənilməyib. Demək belə çıxırdı ki, Naxçıvan MR Ali Məclisinin Daxili İşlər naziri təyin etməsi qanuni rayon XDM-in polis rəisi təyin etməsi isə qeyri-qanunidir).
Üzərində səsgücləndiricilər olan polis maşınları oktyabrın 27-də saat 10 radələrində yenə şəhərdə dolanaraq xalqa xəbər verirdi ki, İsgəndər Həmidov 1000 nəfərlik ordusu ilə Naxçıvanın üzərinə gəlir. Təcili Ali Məclisi qorumağa gəlsinlər. Yenə də kəndlərə avtobuslar, yük maşınları göndərdilər ki, camaatı yığsınlar. Aeroporta yük maşınları yerləşdirməklə İ.Həmidovun gələcəyi təyyarənin enməsinə yol verməməyə cəhd göstərilsə də komendantın öz işinə məsuliyyətli münasibəti nəticəsində əməliyyat baş tutmadı. Yenidən mitinq başlandı. Qırmızı mollaların, tiryək, xaricə digər mallar aparıb satmaqla məşğul olanların Əliyevə ürəkdən, kor-koranə məhəbbət bəsləyənlərin, qarışıqlıqdan şəxsi mənafe üçün istifadə edənlərin çoxluq təşkil etdiyi bu mitinqdə iqtidarı təhqir edən, onu devirməyə çağıran şüarlar tez-tez səslənirdi.
Mitinqin məşhur aparıcıları — Sirus Təbrizli, Nemət Pənahov toplaşanları inandırmağa çalışırdılar ki, iqtidar son günlərini yaşayır. Yaxın günlərdə Azərbaycanı mitinq və tətil dalğası bürüyəcək.
Xalq Cəbhəsinin qərargahında isə siyasi partiyaların yerli şö’bələrinin liderləri ilə birlikdə qızğın müzakirələr gedir, bəyanatlar yazılır. Lakin bu bəyanatları xalqa çatdırmağa nə radio-televiziya var, nə də mətbuat.
AXC Naxçıvan MR bölgəsinin məclisi isə hələlik susur. Xalq cəbhəsi sədri A.Quliyevin öz funksiyasına daxil olmayan işi görməsinə qiymət vermir.
Naxçıvan Ali Məclisinin qərarından isə bir neçə gün keçib. Silahlı dəstəni tərksilah edən komissiya işinə hələ başlamayıb. Ali Məclisdə partiya-təsərrüfat fəalları yığıncağını xatırladan müşavirələr gedir.
“İncəsənət” qəzeti, 1992, 11 noyabr, № 22 (43), s. 7.
7 NOYABR ATƏŞFƏŞANLIĞI
Noyabrın 7-də Naxçıvan Şəhər Daxili İşlər Şöbəsi yaxınlığında baş verən atışma ətraf məhəllərdə yaşayanları təşvişə salmışdır. Həmişə olduğu kimi “naməlum” qüvvələrə atəş açılıb. Yaralananlar və zərər çəkənlər olub. SMU-9-un gözətçisi Bayram Məmmədov, təcili yardım mərkəzinin sürücüsü Şamil Kazımov yaralanmış, növbətçi həkim Əli Qurbanov döyülmüşdür.
Təcili yardım mərkəzinin baş həkimi Ədalət Salmanovun MR Daxili İşlər Naziri Tahir Allahyarova yazdığı ərizəsindən: “7 noyabr 1992-ci il saat 19.40 dəqiqədə SMU-9-da çağırış verilmişdir. Növbətçi hakim Qurbanov Əli və sürücü Kazımov Şamil hadisə yerinə getmişdilər. Yaralını götürüb xəstəxanaya apararkən Şəhər Polis Şöbəsinin yaxınlığında duran polis nəfəri xəbərdarlıqsız təcili yardım maşınına atəş açaraq maşını sıradan çıxarmış, polislər növbətçi həkim Əli Qurbanovu döymüşlər. Cəzasız qalacaqlarına arxayın olan polis nəfərləri barədə cinayət işi qaldıraraq onların haqlı cəza almaları üçün tədbir görmənizi xahiş edirəm”.
Əməkdaşımız hadisə ilə bağlı Naxçıvan MR Daxili İşlər naziri T.Allahyarovdan daha ətraflı məlumat almaq istəmişdir. Yeni təyin olunmuş nazirin cavabı qısa və konkret olmuşdur: “Hələlik istintaq gedir. Bu haqda məlumat vermək olmaz”.
***
AXC Naxçıvan MR bölgəsinin sədr müavini Həsən Əliyevin münaqişə ilə bağlı dedikləri:
— Şəhərdə atışma səsini eşidən kimi Naxçıvan MR Dİ naziri Tahir Allahyarova zəng vurub vəziyyəti öyrənmək istədim. Dedi ki, polis idarəsinə basqın ediblər. Onda mən təklif etdim ki, basqınçılara qarşı əməliyyatı birgə keçirək, Xalq Cəbhəsi fəalları polisə köməyə gəlsin. Cinayətkarlar yaxalansın, görək kimlərdir.
Tahir Allahyarov təşəkkürünü bildirdi, dedi ki, biz özümüz onların öhdələrindən gələ bilərik. Sizin uşaqlara xətər toxunar.
AXC Naxçıvan MR bölgəsi məclisinin üzvü Sabir İsmayılov da nazirin yanına gedib Xalq Cəbhəsinin köməyini təklif edib. Lakin eyni cavabı alıb.
“Güney” qəzeti, 1992, 28 noyabr, № 4, s. 3.
ÖZÜNƏ RƏVA BİLMƏDİYİNİ...
Naxçıvan MR Ali Məclisinin 25 oktyabr 1992-ci ildə keçirilmiş sessiyasının qərarı 8 noyabr 1992-ci ildə Naxçıvan radio və televiziyası ilə oxundu. Sonra da mətbuata verildi. Dinləyici və tamaşaçıları bir məsələ şübhəyə saldı. Sessiyanı Ali Məclisin sədri apardığı halda qəbul olunmuş qərarı görəsən niyə Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisi sədrinin birinci müavini Rəşid Həsənov imzalayıb. (Bir az ayıq oxucular buna adətkardadırlar. Bilirlər ki, ötənlərdə də Naxçıvan MR Ali Məclisinin və Rəyasət Heyətinin cəncəl qərarları həmişə müavinlərə imzaladılıb).
Verildiyi vaxtdan 13 gün sonra işıq üzü görən qərarın 5-ci bəndində yazılıb: “Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Əbülfəz Elçibəydən, Azərbaycan Respublikasının Ali Sovetindən xahiş edilsin ki, bu qərara baxıb onunla əlaqədar tədbirlər görsünlər”.
Əziz oxucu, mühakimə etməyi öz ixtiyarınıza buraxırıq. Amma bir sual vermək istəyirik: beş-on il əvvəl Azərbaycan KP Naxçıvan Vilayət Komitəsi Azərbaycan KP MK-yə göndərdiyi qərarlarda yazsaydı “qərara baxıb onunla əlaqədar lazımi tədbirlər görsünlər” onda nə həngamə qopardı?
Hələ onu demirik ki, qərarda Prezidentə məsləhət görülür ki, “Prezident aparatının əməkdaşı F.Mustafayev və Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyinin birinci müavini A.Kərimov tutduqları vəzifədən azad edilsinlər”.
“Güney” qəzeti, 1992, 28 noyabr, № 4, s. 3
MÜVƏQQƏTİ MÜXALİFƏT BLOKUNUN
CULFA RAYONUNDA YARANMIŞ
VƏZİYYƏTLƏ ƏLAQƏDAR
B Ə Y A N A T I
Müvəqqəti Müxalifət Bloku qeyd edir ki, 6 noyabr 1992-ci ildə Culfa rayonunun XDM İK-nin sədri Telman Xudaverdiyev səhhətinə görə ərizəsi əsasında işdən aza edilmiş, həmin tarixdə XDM Rəyasət Heyətinin qərarı ilə bu vəzifəyə MR-in xalq deputatı, Demokratik Blokun üzvü Bayram Muradov tə’yin edilmişdir.
MR Ali Məclisinin sədri Heydər Əliyev sədr dəyişikliyi ilə bağlı məsələyə etirazını bildirərək keçmiş kommunist T.Xudaverdiyevi öz vəzifəsinə qayıtmağa təhrik etmişdir. Bəhanə kimi ona istinad etmişdir ki, guya T.Xudaverdiyevə təzyiq olmuşdur. Həqiqətdə isə həmin gün AXC rayon məclisinin növbəti yığıncağı keçirilmiş, heç kəsə demokratlar tərəfindən təzyiq olmamışdır.
Culfa rayonunda demokratların hakimiyyətdə güclənməsinə etiraz əlaməti olaraq kommunist nomenklaturası Culfa rayonuna qarşı təxribata əl atmışdır. Belə ki, son 3 gündə Culfa ərazisinə işıq verilməmiş, nəticədə Culfa şəhər əhalisi çörəksiz qalmışdır. Rayon ərazisində demokratlar əleyhinə təbliğat gücləndirilmiş, qarşıdurma halları artmışdır.
Müvəqqəti Müxalifət Bloku heç bir siyasi mübarizəyə sığınmayan belə halları yolverilməz hesab edir və MR rəhbərliyini ögey-doğma münasibətlərə son qoymağa çağırır.
Bəyanatı imzalamışlar:
AXC MR bölgəsi
Müsavatın Bərpa Mərkəzi
Naxçıvan Şöbəsi
Xalq Azadlıq Partiyası
Naxçıvan bölgəsi
Milli Demokrat Partiyası
Azərbaycan Kəndli Partiyası
Naxçıvan MR Şurası
“Güney” qəzeti, 1992, 28 noyabr, № 4, s. 2
NaxÇıvan niyƏ mühasirƏdƏdir?
Naxçıvan niyə mühasirədədir? Bu cümləyə gözü sataşan oxucu həmin dəqiqə təəccüblə «məgər müəllif bilmir ki, 5 ilə yaxındır ki, ermənilərlə müharibə şəraitindəyik?” - deyə xəbər alacaq.
Əlbəttə, müəllifin Naxçıvanı Azərbaycanla bağlayan şosse yollarının, dəmir yolunun, qaz, elektrik, telefon xətlərinin Ermənistandan keçdiyindən xəbəri var. Hətta onu da bilir ki, ora sonuncu avtomobillər 1989-cu il aprelin 24-də gedib.
Amma oxucuya onu xatırlatmaq istəyir ki, Muxtar Respublikanın blokadaya düşməsinin günahkarları kimdir və vəziyyətdən necə çıxmaq olar? Onu da xatırlatmaq istəyir ki, 80-ci illərin ortalarında Ordubad rayonundakı M.F.Axundov adına kolxozun ərazisinin bir hissəsi rəhbərlərimizin qorxaqlığından və vəzifə hərisliyindən Ermənistana verilməsəydi, Xorxard yüksəkliyi bizim döyüşçülərin əlində olardı. Xorxard yeganə yüksəklikdir ki, oradan atılan mərmilər Ordubad şəhərini dağıdır.
Neçə dinc sakin evindəcə həlak olub. Həmin ərazini səxavətlə paylayanlar isə hələ də vicdan əzabı çəkmədən yaşayır və xidməti maşınlarından, yüksək vəzifədən istifadə edirdər.
Muxtar Respublikanın bu gün belə çıxılmaz vəziyyətə düşməsinin əsası isə 1929-cu ildə qoyulub.
...1921-ci ilin martında Moskvada, oktyabrında isə Qarsda Türkiyə, Azərbaycan, Gürcüstan, Ermənistan və RSFSR-in imzaladıqları beynəlxalq müqaviləyə əsasən, Zaqafqaziya respublikalarının bir-birilə, eləcə də Türkiyə ilə sərhədləri müəyyənləşdirilib. Qars müqaviləsini Türkiyə tərəfindən Kazım Qarabəkir Paşa, Vəli əy, Muxtar bəy, Azərbaycan tərəfindən Behbud bəy Şahtaxtlı, Azərbaycan SSR MİK sədri Muxtar Hacıyev, Ermənistan tərəfdən Xarici İşlər Komissarı Əsginaz Muravyan, Daxili İşlər Komissarı Poqos Makinziyan, Gürcüstan tərəfdən Hərbi və Dəniz İşləri Komissarı Şalva Elava və RSFSR tərəfdən respublikanın Latviyadakı səlahiyyətli səfiri Y.S.Qanaçvski imzalamışdılar. Həmin müqaviləyə əsasən Naxçıvanın Türkiyə ilə 11 kilometr, İranla isə 176 kilometr uzunluğunda sərhədi vardı.
Lakin bolşeviklər hakimiyyətlərini möhkəmlətdikcə beynəlxalq müqavilələri saya salmamağa başladılar. Zaqafqaziya Mərkəzi İcraiyyə Komitəsi Rəyasət Heyətinin 1929-cu il fevralın 18-də keçirilən iclasının 3 nömrəli protokolunda Azərbaycanın bir sıra sərhəd bölgələrinin qonşu dövlətlərə verildiyi bildirildi.Həmin protokolda göstərilirdi ki, Naxçıvanın 9 kəndi - Karçevan, Qurtqulaq, Qorodiz, Oğbin, Ağxac, İtqıran, Sultanbəy və Azərbaycanın Cəbrayıl qəzasının (indiki Zəngilan rayonunun) Nüvədi, Eynadzor, Tuqut kəndləri əraziləri ilə birlikdə Ermənistana verilir. Beləliklə, Naxçıvanın qərbində 455,5 desyatin, şərqində isə 522 desyatin ərazi Ermənistana verildi. Bu da Naxçıvanı Azərbaycandan ayıran 9-11 kilometrlik Meğri dəhlizinin 42 kilometrə çatdırılması demək idi.
Protokol yuxarılarda imzalansa da, uzun illər xalqın təzyiqi ilə aşağılarda həyata keçirilə bilmədi. 1937-ci il repressiyasından sonra nəinki qərar həyata keçirildi, hətta 1938-ci il mayın 5-də Azərbaycan MİK işçiləri Qadakçayın və İsaxanyanın imzaladığı protokolla Naxçıvanın qərbindəki — Sədərəklə Kərki arasındakı ərazi də Ermənistana verildi.
Torpaq bağışlama mərasimləri 1969-cu, 1985-ci illərdə də davam etdirilib. 1990-cı ildən sonra isə Ermənistan Naxçıvanın ərazilərini silahlı müdaxilə ilə işğal etdi.
Beynəlaxlq müqavilələr hüququ haqqında 1969-cu il Vyana konvensiyasının 26-cı maddəsinə görə, qüvvədə olan hər bir müqavilə onun iştirakçıları üçün məcburidir və müqaviləyə imza atan dövlətlər onu vicdanla yerinə yetirməlidir.
Köhnə rejimin tərəfdarı olan Azərbaycan rəhbərləri vəzifələrini itirməmək xatirinə beynəlxalq müqaviləni yada salmırdılar. Xalq Nərəkatının təsiri ilə iqtidara gələnlər, görəsən niyə gözləmə mövqeyi tutur, Qars müqaviləsinə imza atmış dövlətləri «dəyirmi stol»a dəvət etmir? Beş dövlətin iştirakı ilə keçirilən danışıqlarda beynəlxalq müqavilənin şərtlərinə əməl edilməsinə nəzarət edən komissiya yaradılarsa, Naxçıvan blokadadan çıxar.
«Azadlıq» qəzeti,1992, 3 dekabr, № 115 (215), s.4.
MüştƏrƏk bazar:
NiyƏ aÇılıb, niyƏ bağlandı?
Şərur rayonunun Şahtaxtı kəndi yaxınlığında — Sona bulağı adlanan yerdə bu ilin ikinci yarısında Araz üzərində bir körpü quruldu. Bu kiçik körpüdən yük maşınları keçməsə də, yüngül maşınlar və piyadalar keçə bilir. İran İslam Respublikasının Qərbi Azərbaycan ostanı ilə əlaqələrinin daha da genişlənməsində, sözsüz ki, körpünün rolu böyük olacaqdır.
Bu kiçik körpünü qurmaqda məqsəd odur ki, Arazın hər iki sahilində müştərək bazar yaradılsın. Yerli sakinlər heç bir növbə gözləmədən, əlavə sənədlər hazırlamadan pasportunu göstərməklə bazarda alverini edib geri qayıda bilsin. Bazar üçün ayrılan ərazinin Naxçıvan tərəfində tikinti işləri ləngisə də, dekabrın 25-də müştərək bazarın təntənəli açılışı oldu. Açılışda Naxçıvan MR-nın və Şərur rayonunun rəhbərləri iştirak edirdilər. Arazın sağ sahilində — İran tərəfdə 30-a yaxın mağaza-köşk tikilib. 15-nə mal yığılıb. Satıcılar satışa hazır vəziyyətdə açılışı gözləyirlər.
Müvəqqəti olaraq naxçıvanlılar üçün ayrılan 15 mağaza-köşk isə tamam boş idi. Bilinmirdi ki, bu mağazalara kim mal gətirməli, hansı mallar satılmalı idi. İran tərəfin mağazalarında ərzaq və sənaye malları tümənə, rubla, dollara satılırdı. Naxçıvan tərəfdən ayrı-ayrı adamlar əllərinə nə keçmişdisə, asfaltın üstünə qoyub satırdılar. Əsgərlər isə onları İran tərəfə - bazara buraxmırdılar. Mübahisə uzanırdı.
Əsgərlər əldə onu əsas tuturdular ki, belə bir bazarın açılması, oraya kimlərin buraxılacağı haqda əllərində heç bir əsas yoxdur. Məntəqədə gömrük nəzarətinin olmaması səbəbindən nəyin aparılıb, nəyin gətirilməsi ilə maraqlanan da yox idi.
Əvvəlcədən ölçülüb-biçilmədiyindən, hər şey dəqiqləşdirilmədiyindən müştərək bazar ikinci gün bağlandı.
«Azadlıq» qəzeti,1992, 31 dekabr, № 127 (227)
NAXÇIVANDA İRAN NÜMAYƏNDƏLİYİ
Repressiya illəri adlandırdığımız 30-cu illərdə yalnız ayrı-ayrı adamlar deyil, bəzən idarə və təşkilatlar da təqiblərə məruz qalırdı. Belə təşkilatlardan biri də Naxçıvandakı İran konsulluğu oldu. Azərbaycan öz müstəqilliyini elan edəndən sonra ilk dəfə Bakıda İran İslam Respublikasının konsulluğu səfirliyə çevrildi. Təbrizdə Azərbaycanın, Naxçıvanda İranın konsulluğu açılması haqqında söhbətlər genişləndi. Hələlik bunlar reallaşmayıb. Amma Naxçıvan şəhərində İran İslam Respublikası Qərbi Azərbaycan ostanının nümayəndəliyi fəaliyyət göstərir. Bu təşkilat Qərbi Azərbaycan ostanının nümayəndəliyi adlansa da əslində daha böyük səlahiyyətlərə malikdir. Məsələləri bir başa Tehranla həll edə bilir. Azərbaycan Respublikasının Xarici İşlər Nazirliyi isə belə bir nümayəndəliyin açılmasını rəsmiləşdirməyib. Nümayəndəlik nə vaxtdan fəaliyyət göstərir? Hansı missiyanı həyata keçirir, gələcəkdə nə kimi işlər görəcək? — suallarına cavab almaq və oxucuda nümayəndəliyin fəaliyyəti haqqında aydın təsəvvür yaratmaq üçün müxbirimizin İran İslam Respublikasının Qərbi Azərbaycan ostanının Naxçıvandakı nümayəndəsi Həbib Ağa Berincidən aldığı müsahibəni çap edirik.
— Həbib Ağa Sizi ilk dəfə Qərbi Azərbaycandan Naxçıvana idman yarışları təşkil etməyə gəlmiş nümayəndə heyətinin tərkibində görmüşük. Bir neçə ay sonra isə Qərbi Azərbaycanın Naxçıvandakı nümayəndəliyinin rəhbəri kimi işə başladınız. Oxucularımıza aydın olsun deyə, xahiş edirəm, Naxçıvanda nə vaxtdan rəsmi fəaliyyətə başladığınızı deyəsiniz?
— Bisimillahirəhmanirrəhim. Keçən ilin martından ermənilər Sədərəyə (ermənilər Sədərəyə mayın 01-də basqın ediblər — red.) basqın edib kəndin kənarındakı yüksəkliyi tutandan sonra camaat məcbur qaldı Velidağ tərəfə, daha təhlükəsiz yerə çəkilsin. O zaman bizim fəaliyyətimiz genişləndi.
— Nümayəndəliyinizin neçə işçisi var?
Hələlik cəmi 7 nəfərik. Onlardan 4 nəfəri əsasən Sədərək hüdudunda — Velidağ ətəyindəki kənddə işləyir. Orada may ayında 880 ədəd çadır qurmuşuq ki, Sədərəkdən qaçanların bir hissəsi sığınsın. Qaçqınlara ərzağı da İrandan gətiririk. Gətirdiyimiz ərzaqları öz adamlarımız paylayır. İndiyədək qənd, çay, yağ, düyü, noxud, lobya və başqa ərzaq məhsulları və eləcə də odeyal, 560 ədəd su qabı və başqa məişət əşyası və geyim paylamışıq. Südəmər uşaqları da unutmamışıq. Onlara da quru süd və beledin veririk.
Velidağın ətəyindəki kempdə nümayəndələrimizdən biri qaçqınların tələbatını öyrənir. Göndərdiyimiz məhsulları tələbata uyğun paylayır. İki nəfər Qırmızı Ayın nümayəndəsidir ki, onlar da xəstələrə, yaralılara baxırlar. Biri həkimdir, biri də həkim yardımçısı. Bir də bir ambulansımız var. Ağır xəstələri Şərur, Naxçıvan xəstəxanalara gətirir.
Naxçıvan şəhərində isə üç nəfərik. Biz də Muxtar Respublikanın müxtəlif şəhər və kəndlərinə dağılmış qaçqınlara, əlsiz-ayaqsızlara, kimsəsizlərə əl tuturuq. Naxçıvan ilə İran arasındakı əlaqələrə vasitəçilik edirik. Bu əsasən iqtisadi əlaqələrdir.
— Həbib ağa, Naxçıvan blokadada olduğundan yüklərin bir çoxu Astaradan və Xudafərindən İran İslam Respublikasına keçir. Yəni İran ərazisindən yüklərimiz və sərnişinlərimiz daşınır. Kolxoz və sovxozlarımızda əkilən şəkər çuğunduru sizin fabriklərə göndərilir. Hər həftə Naxçıvandan İrana 1000-1200 adam müxtəlif iş üçün gedir. Təəssüf ki sizin nümayəndəlik kimi bizim nə Təbrizdə, nə də Ərdəbildə, nə də Urmiyədə nümayəndəliyimiz var. Bu nümayəndəliklər qarşılıqlı olsa, daha faydalı işləməzmi?
— Sizin Tehranda səfirliyiniz dünən açılıb. Dünənədək İrandan Azərbaycana gəlmək istəyənlər Rusiyanın səfirliyinə müraciət edib viza almaq məcburiyyətində idilər.
Biz siyasi və diplomatik əlaqələrdə sizdən həmişə irəli olmuşuq. Dala qalmamışıq. Bu sualı mənə yox Azərbaycan Respublikasının Xarici İşlər nazirinə versəniz, daha yaxşı olar. Mən də istərdim, Azərbaycan Respublikasının Ərdəbildə, Təbrizdə, Urmiyədə konsulluğu, Astarada, Culfada, Polşada nümayəndəliyi olsun. Konsulluqlar və nümayəndəliklər nə qədər çox olsa, iqtisadi və mədəni əlaqələrimiz də bir o qədər çox olar.
P.S. Bu günlərdə Naxçıvan şəhərində Şərqi Azərbaycan ostanının da nümayəndəliyi açılıb. Görəsən, bu, Həbib ağa Berincinin dediyi kimi, İran İslam Respublikasının siyasət və diplomatiyasının Azərbaycan Respublikasından qabaqda olmasının nəticəsidir, yoxsa?..
HeydƏr Əliyev keÇmişƏ
Halbuki cəmi iki il əvvəl o, çıxışlarında Sovet İmperiyasının Azərbaycan xalqına vurduğu mənəvi və maddi zərərdən alovlu söhbətlər açardı.
Prezident 1993-cü ili Azərbaycanda milli dövlət quruculuğu ili e’lan edib. Naxçıvanda isə bu il deyəsən, Yeni Azərbaycan Partiyası (YAP-ın) quruculuq ili olacaq, Naxçıvan televiziyasının hər biri iki saata yaxın davam edən reportajlarının 80 faizini partiya sədrinin alovlu nitqi və sürəkli alqışlar təşkil edir.
Sərbəst düşünüb qərar qəbul etmək əziyyətinə qatlaşmaq, yaxşını pisdən, doğrunu yalandan ayırmaq, istəməyənlər hansı bir nüfuzlu adamınsa hamının əvəzindən düşünüb qərar çıxarmasını həvəslə qəbul edirlər. Özlərinə isə düşünmədən həmin şəxsin arxasınca getmək qalır.
Yeni Azərbaycan Partiyasının Şərur rayon konfransında YAP-ın sədri deyəndə ki, yalnız bu rayondan 31 min nəfər üzvümüz var, təəccüblənmədik. Vaxtilə heç komsomolun 15 min üzvü olmayan həmin rayonda iki-üç il əvvəl Xalq Cəbhəsi üzvlərinin sayı təxminən o qədər idi. Amma bir fərqi vardı ki, Xalq Cəbhəsi siyasi partiya yox, ümumxalq hərəkatı idi. Bir-iki ildən sonra isə bu hərəkatın tərəfdarlarının sıraları seyrəldi.
Naxçıvanda rəsmi məclislərdə tez-tez səslənən “Naxçıvan Azərbaycanın ayrılmaz hissəsidir!” deyimi şüara çevrilib. YAP konfranslarında isə Azərbaycan dövlətçiliyi əleyhinə üstüörtülü, eyhamlı təbliğat gedir. Partiya liderləri çıxışlarında yaratdıqları təşkilatın Kommunist Partiyası ilə heç bir bağlılığı olmadığını söylədikləri halda yeni partiyanın sıralarında keçmiş rəhbər sovet və inzibati orqan işçiləri daha çox gözə dəyir. Muxtar respublikanın ictimai-siyasi həyatında keçmişi qaytarmaq meylinin güclü olduğu açıq-aydın hiss olunur. Rəhbər vəzifələrə əsasən, keçmiş raykom katibləri, yüksək vəzifədə işləyənlər, daha dəqiq desək, bir-iki il əvvəl xalqın təzyiqi ilə vəzifədən uzaqlaşdırılanlar irəli çəkilir. Son 5-6 ayda əvvəllər Naxçıvan Şəhər Partiya Komitəsinin birinci katibi işləmiş Şəmsəddin Xanbabayev Baş nazir, əvvəllər Nazirlər Soveti sədrinin birinci müavini işləmiş Eldar İbrahimov Baş nazirin birinci müavini, əvvəllər Babək Rayon Xalq Deputatları Soveti İcrayyə Komitəsinin sədri işləmiş Mircəmil Mahmudov isə Naxçıvan MSSR Torpaq Komitəsinin sədri təyin ediliblər.
Cəmi iki il əvvəl nitqlərində və çıxışlarında sovet imperiyasının Azərbaycan xalqına vurduğu mə’nəvi və maddi zərərdən alovlu söhbət açan Heydər Əliyev yavaş-yavaş keçmişə münasibətini dəyişdirir. Partiyanın konfranslarında sədr tez-tez “1920-ci ildən bəri Azərbaycanda çox böyük iqtisadi potensial yaranıb”. “Son yetmiş il Azərbaycanın həyatında baş vermiş hadisələr Azərbaycanın sərvətidir” kimi ifadələr işlədir. “Keçmişi inkar edənlər, ona damğa vuranlar” (natiq yaxın keçmiş deyəndə Sovet hakimiyyəti illərini nəzərdə tutur — müəl.) bolşevik siyasətçilərinə oxşadırlar. Azərbaycanın müstəqilliyi uğrunda aparılan mübarizə, tökülən qan bə’zən də az qala inkar edilir, dövlət müstəqilliyimiz hədiyyə adlandırılır.
Əliyevin fikrincə, əgər iki il əvvəl müharibə Qarabağın dağlıq ərazisində gedirdisə, iqtidarın səhv siyasəti nəticəsində indi nəinki Azərbaycanın sərhəd bölgələrində, Ağdam, Füzuli kimi mərkəzi rayonlarında gedir. Bunun nəticəsində də 100 minlərlə adam evindən-eşiyindən qaçqın düşüb. “Naxçıvanda bir nəfər də qaçqın yoxdur!”.
Kərki, Günnüt, Havuş, Cağazir kəndlərinin sakinlərinin, Sədərəyin yarısının ev-eşiklərindən didərgin düşdüklərindən sədrin xəbəri yoxdurmu?
Dəmiryolunun işləməməsi Muxtar Respublikanın aşağı təbəqə sakinlərinə ağır zərbə vurur (Meğridə ermənilərin dəmiryolunu kəsməsinin günahını da Yeni Azərbaycan Partiyasının sədri erməni quldurlarında deyil, “hansısa” başqa qüvvələrdə görür). Halbuki imkanlı şəxslər istədikləri yükləri istədikləri vaxtda Muxtar Respublikaya gətirib oradan da xaricə ötürə bilirlər. Bu yaxınlarda Muxtar Respublika Daxili İşlər Nazirliyinin əməkdaşları İran İslam Respublikasına keçirilmək üçün hazırlanmış bir qatarı saxlayıblar. 20 yük vaqonundan ibarət olan bu qatarda nə olmayıb? 10 pianino, 45 avtomobil şini, 8 su nasosu, 5 mərkəzdənqaçma nasosu, 2 dizel yanacağı ilə işləyən su nasosu, 2 ədəd qaynaq aparatı, 2 ədəd elektrik mühərriki, 1 vaqon taxta mebel, metal adı ilə sökülüb vaqona yığılmış təzə avtokran, dəmir təbəqə, Naxçıvan xalçaçılıq fabrikinə məxsus 8,5 ton iplik və s. və i.
H.Əliyev çıxışlarında ərzaq və yanacaq mallarının dağıdılmasından, göndərilmiş humanitar yardımın bazarda od qiymətinə satılmasından ürək ağrısı ilə danışır. Naxçıvan Muxtar Respublikasında iqtisadi və sosial gərginlik davam edir. Yaz tarla işlərinə hazırlaşan yoxdur. Kənd təsərrüfatı texnikasını, eləcə də idarə və müəssisələrin nəqliyyat maşınları üçün ayrılmış yanacağı qısa müddətdə baha qiymətə satmaqla işi bitmiş hesab edirlər. Bu isə sabahımızın bu gündən pis olacağını xəbər verir.
“525-ci qəzet” 1993, 13 mart, № 14, s. 2, 7.
GÖZƏ KÜL ÜFÜRÜRLƏR
Az qala hər gün radio və televiziyada, qəzetlərdə Azərbaycanın dövlət xadimlərinin, hökumət rəhbərlərinin bəyanatlarına rast gəlirik: siyasi dünyagörüşünə görə heç kim təqib olunmur, heç kim işdən çıxarılmır, heç kimə təzyiq göstərilmir!
Bölgələrdən gələn xəbərlər isə bütün bunların əksini deyir. Belə çıxır ki, ya respublikanın başbilənlərinin bölgələrdən xəbərləri yoxdur, ya da öz əməllərini ört-basdır etmək üçün xalqın gözünə kül üfürürlər. Son zamanlar müxalifət qəzetləri əleyhinə başlanmış kampaniya da onu göstərir ki, yerlərdə kimin kimlə yeyib-içdiyini, kimin harada yığıncaq keçirdiyini, kimin dişini qurdaladığını diqqətlə izləyənlər qarşıdurmanı dərinləşdirən hadisələrdən xəbərsiz deyillər. Əksinə, onu planlı surətdə həyata keçirir və həm də istəyirlər ki, mətbuatda bunlar işıqlandırılsın.
Naxçıvan MR Daxili İşlər naziri Ramil Usubovun verdiyi 214 nömrəli əmrdə deyilir: “29 oktyabr 1993-cü il tarixdə Naxçıvan şəhərində Azadlıq meydanında AXC Naxçıvan MR bölgə üzvlərinin iştirakı ilə qeyri-qanuni mitinq keçirilmiş, həmin mitinqdə 1.500 nəfərdən artıq adam iştirak etmişdir. Mitinq iştirakçıları saat 730-da Naxçıvan MR DİN binası qarşısına gələrək Daxili İşlər nazirinin istefasını tələb etmiş, Daxili İşlər nazirinin iste’fası üçün bir sutka vaxt verərək, saat 2000 radələrində Nazirliyin inzibati binası qarşısından getmişlər. Müəyyən edilmişdir ki, həmin vaxt mitinq iştirakçıları arasında Ordubad Rayon Polis Şöbəsinin 12 nəfər əməkdaşı da olmuşdur.
Bunlardan əlavə, Azərbaycan Respublikası Daxili İşlər nazirinin 8 iyul 1993-cü il tarixli 8 nömrəli göstərişilə polis əməkdaşlarının hər hansı bir siyasi təşkilatın üzvü olması və ya keçirilən hər hansı kütləvi-siyasi tədbirlərdə iştirakı qadağan edilir.”
Qəribədir, verdiyi əmrlərdə qanunları və göstərişləri xatırlayan, onlara sədaqətlə əməl etdiyini sübut etməyə çalışan R.Usubov həmin mitinqin səhərisi Naxçıvan MR Ali Məclisi sədrinin müavini R.Həsənov, Naxçıvan MR baş naziri Ş.Xanbabayev və prokuror H.Mustafayevlə birlikdə Naxçıvan televiziyası ilə çıxış edərək xalqı növbəti — noyabr ayının 2-də keçiriləcək mitinqə çağırmışdır. Hələ üstəlik, mitinqə adam çox gəlsin deyə kəndlərə avtobuslar, yük maşınları göndərilməsi üçün səy göstərmiş, idarə və müəssisələrə zəng vurub işçiləri mitinqə gətirmələrini tələb etmişlər.
Görəsən, nazir sıravi işçilərinə rəva görmədiyi bir işi özü niyə can-başla icra edir?!
Bunun üçün Ramil Usubovun ömür yolunu geniş təhlil etməyə ehtiyac duymuruq. 1988-ci ildə Naxçıvan MSSR Daxili İşlər naziri vəzifəsində işlərkən əhalidən — xüsusən sərhəd kəndlərindən ov silahlarının yığılmasında necə canfəşanlıq etdiyini xatırlamaq kifayətdir. R.Usubov xaraktercə o qədər də kobud, mühafizəkar adam deyil. Adam onu bəzən başa düşməyə çalışır: “Neyləsin, balalarını dolandırmalıdır, ya yox?!” Odur ki, qanunlara deyil, ona “çörək verənlərin tapşırıqlarına” sədaqətlə əməl edir. Əgər belə olmsaydı R.Usubov xatırlayardı ki, indiyədək Naxçıvanda onlarca mitinqin əksəriyyəti icazəsiz keçirilib. Çünki şəhərin hakimiyyət orqanları heç vaxt “ağrımaz başlarına buz bağlayıb” mitinqlərin keçirilməsinə icazə verməyiblər.
Hətta H.Əliyev Naxçıvan şəhərinə gələndən sonra AXC fəallarının bir qrupunun onun şərəfinə təşkil etdikləri mitinq də, H.Əliyevin Naxçıvan MR Ali Məclisinin sədri seçilməsi üçün təşkil edilən mitinqlər də nazirin təbirincə desək, “qeyri-qanuni” idi.
Naxçıvan MR Daxili İşlər naziri Ramil Usubovun 214 nömrəli əmrindən narazı qalan 12 nəfər polis əməkdaşı işdən çıxarılmışdır. Onlar da müxtəlif ünvanlara məktub və teleqramla müraciət edirlər. Onların müraciətlərindən göstərilir ki, həmin gün Tofiq Şəfiyev, Fətəli Məmmədov məzuniyyətdə, Mürvət Cəfərov, Tariyel Qafarov Rayon Prokurorluğunda, Məhəmmədhüseyn Baxşıyev, Mail Məmmədov, Hüseyn İsgəndərov Rayon Polis Şöbəsində növbətçi, Səttar İbrahimov atasının vəfatının ili ilə bağlı keçirilən yas mərasimində olmuşlar.
Lakin bu kiçik rütbəli işçilər görünür bilmirlər ki, onların şikayətlərinə baxan olmayacaq. Bu gün keçmiş iqtidarla “salamməleyküm” edənlərə az qala “xalq düşməni” statusu verildiyi bir vaxtda Ə.Elçibəyin yerliləri olan Ordubad polisinin şikayətini kim yoxlayacaq, onların mitinqdə olub-olmadığını kim qiymətləndirəcək?
|
Naxçıvan şəhərindəki Azadlıq (keçmiş Lenin) meydanında mitinq
|
Xalq hərəkatı başlayandan ürəkdən bu hərəkata qoşulan, ilk təşkilata üzv yazılan, sərhədlərimizin beş il ermənilərdən qoruyan, bu gün isə “xalq cəbhəsinin üzvü olubsan!” — deyə işdən azad edən nazir, ömrü boyu yuxarıların tapşırıqlarına canla-başla əməl edən, bir dəfə də olsun erməni quldurlarının basqınlarının qarşısını almağa getməyən, kabinetlərindən çölə çıxmayan, dünən kommunist partiyasının, bu gün Yeni Azərbaycan Partiyasının kölgəsində daldalanan yüksək rütbəli zabitlərin siyasi əqidəsi haqqında niyə bir söz demir?!
Çünki Naxçıvanda baş verən qeylü-qallardan sonra R.Usubovu Naxçıvan MR Daxili İşlər naziri göndərənlər hakimiyyətdədirlər. Odur ki, nazir hələ Sədərəkdə xalq cəbhəsinin konfransını dağıtmaq üçün millət vəkilini girov götürən polis zabitlərinə də, Naxçıvan şəhərində keçirilmiş mitinqdə çıxış edən Yeni Azərbaycan Partiyasının Müdafiə Komitəsi rəhbərinin hədə və təhqirlərinə də göz yumur. Çoxları da bununla barışır. Hələ bərkə düşəndə deyirlər: “Dünən xalq cəbhəsi hakimiyyətdə idi, onların dediyini icra edirdik, bu gün YAP hakimiyyətdədir, onların tapşırığını yerinə yetiririk”.
İstəsək də, istəməsək də, hələlik qanunlara deyil, vəzifədə olanların tapşırıqlarına əməl edənlər çoxdur. Düşünürəm ki, Allah eləməsin, birdən rəhbərlikdə erməni oldu (1920-ci ildə və sonralar bu xalqımızın başına gəlib) onda qanunlara deyil, rəhbərlərə xidmət edənlər xalqın başına hansı müsibətləri açarlar?!
“Müxalifət” qəzeti, 1993, 11 dekabr, № 124 (275), s. 6-7.
MƏCLİS İFLİC VƏZİYYƏTİNDƏDİR
Naxçıvan MR Ali Məclisi iflic vəziyyətindədir. Düz 14 ay, yəni bir il iki aydır ki, Muxtar Respublikada heç bir qanun qəbul edilmir. 110 deputat boş-bekar gəzir. Nə Ali Məclisin sessiyalarını çağırtdıra bilirlər, nə də seçiciləri qarşısında hesabat verirlər. Necə deyərlər, su axıb çuxurunu tapıb. Seçicilər də bütün bunlara seyrçi mövqedən tamaşa edir. Səs verib seçdiyi millət vəkilini taleyin ümidinə buraxıb. Öz hüququnu qoruya bilməyən millət vəkili mə’lumdur ki, seçicisinin də hüqunu qoruya bilməz. Muxtar respublika sakinləri, necə deyərlər, qalıblar Allah ümidinə.
Naxçıvan şəhər xalq deputatları Məclisi də indiyədək bir və ya iki dəfə sessiya keçirib. Açıq-aydın görünür ki, istər rayon, istərsə də şəhər sovetlərinin deputatlarının heç bir fəaliyyətləri yoxdur. Onlar deputat seçildiklərinə görə maaş da almırlar. Amma Naxçıvan MR Ali Məclisinin deputatları az-çox maaş alırlar. Əmək intizamını iki-üç dəfə pozanları işdən qovurlar. Görəsən, bəs işləməyən deputatlar haqqında niyə tədbir görülmür?!
Vaxt vardı Naxçıvan MR Ali Məclisi deputatlarının fəallığı, onların qəbul etdikləri bir sıra demokratik qərarlar dillər əzbərinə çevrilmişdi. Bəs sonra nə oldu? Deputatların enerjisi tükəndi, yoxsa “demokratisi bitdi”?
Bu suallara cavab tapmaq üçün Naxçıvan MR Ali Məclisinin son illər hansı şəraitdə sessiyalar keçirdiyini nəzərdən keçirmək kifayətdir. Onda açıq-aşkar görəcəyik ki, Ali Məclisin iflic vəziyyətinə salınması planlı surətdə həyata keçirilib.
Axırıncı sessiya 1992-ci il oktyabr ayının sonlarında keçirilib. “Məşhur dövlət çevrilişi”nə həsr olunmuş fövqəladə sessiya (sessiyanın ikinci iclasında yetərsay yox idi. Bunu Ali Məclis Rəyasət Heyəti sədrinin müavini Qafar Məmmədov sədrə xatırlatsa da, sədr eşitməməzliyə vurdu. Sədr eşitməsə də, televiziya tamaşaçıları və deputatlar eşitdilər) “unudulmaqda”, “diqqətdən kənarda” qalmaqda olan Naxçıvan MR Ali Məclisi Rəyasət Heyəti sədrinin adı ətrafında hay-küy yaratmağa, ictimaiyyətin diqqətini ona cəlbə xidmət edirdi.
Bəli, fövqəladə sessiya “dövlət çevrilişi”nə siyasi qiymət verdi. Bir azdan sonra “dövlət çevrilişi”nə rəhbərlik edənlərdən biri Naxçıvan MR Daxili İşlər Nazirinə müavin təyin edildi. (15-20 gündür ki, həmin nazir müavinini həbs edib Bakıya gətiriblər).
Fövqəladə sessiyadan əvvəl də Naxçıvan MR Ali Məclisinin sessiyaları yaman seyrəlmişdi. Əvəzində partiya təsərrüfat fəalları yığıncaqlarını xatırladan “genişləndirilmiş” Rəyasət Heyətinin iclasları rövnəqlənmişdi. Sonuncu qayda-qanunu sessiya 1992-ci il sentyabr ayının 20-26-da keçirilmişdi. Bir neçə aylıq fasilədən sonra sentyabr sessiyasının keçirilməsinin də öz məqsəd və vəzifələri vardı. Burda nə qərar, nə qanun qəbul ediləcəkdi, nə də ki, ciddi bir məsələ müzakirə ediləcəkdi. Bunu demokratik fikirli millət vəkilləri aydan bilirdilər. Odur ki, günlərlə “sessiyaya gedək, ya getməyək?” məsələsini müzakirə edirdilər.
Naxçıvan MR Ali Məclisi Rəyasət Heyətinin sədrinə isə sessiyanın keçirilməsi olduqca vacib idi. Çünki verdiyi fərmanların sessiya tərəfindən təsdiqi vacib idi. Xüsusən də uzun illər Ordubad rayon, sonradan isə Naxçıvan şəhər partiya komitəsinin birinci katibi işləmiş, “gedənin dalınca danışıb, gələni mədh etməklə” ad çıxarmış Ş.Xanbabayevi Naxçıvan MR Baş naziri təsdiq etmək lazım idi. Çünki həmin fərmandan Naxçıvanda da, Bakıda da narazı olan qüvvələr çox idi.
Odur ki, Ali Məclisin təcrübəli spikeri məharətli manevr etdi. Danışıqlar yolu ilə demokratik blokdan olan deputatları sessiyaya gəlməyə razı saldı. Belə bir fikir formalaşdırdı ki, o demokratik qanun və qərarların qəbuluna, bir çox islahatlara razıdır. Lakin çoxluq təşkil edən partnomenklaturadan seçilmiş deputatlar maneçilik törədir. Bunun qarşısını da Azərbaycanda olduğu kimi Naxçıvanda da Milli Məclis yaratmaqla almaq olar.
Demokratik blokdan olan deputatların bir qismi həmin fikirlə razılaşdığına görə, bəziləri də sədrlə “təkbətək danışıqlarına” görə sessiyaya getməyə razılıq verdilər. Milli Məclis yaradılması mövzusunda məruzə də Naxçıvan MR Ali Məclisi Rəyasət Heyəti sədrinin müavini, Xalq Cəbhəsinin liderlərindən olan Asif Kələntərliyə tapşırıldı. Demokratik blokdan olan deputatlar bir bəyanat da hazırladılar ki, sessiyada oxunsun. Həmin bəyanatı oxumaq da xalq hərəkatı dövründə radikallığı ilə ad çıxarmış, Culfa rayon Xalq Deputatlar Məclisinin sədri Ramiz Tağıyevə həvalə olundu. Əvvəlcədən razılaşdırılmış sessiya öz işinə başladı. Adətən sessiyalarda fərmanların təsdiqi sonuncu məsələ olardı. Bu dəfə sədrin inadlı təzyiqindən sonra fərmanlar təsdiq edildi. Ş.Xanbabayev Naxçıvan MR Baş naziri oldu (hansı xidmətlərinə görə?. və sədr rahat nəfəs alıb gündəliyin müzakirəsini davam etdirdi. Naxçıvan MR Ali Məclis sədrinin Türkiyə Respublikasına və İran İslam Respublikasına səfər təəssüratları dinlənildikdən sonra “Milli Məclis”in təşkilinin müzakirəsinə başlandı. Deputatların bir çoxu bildirdilər ki, belə bir quruma ehtiyac yoxdur. Millət vəkillərinin suallarına cavab verməyə çətinlik çəkən məruzəçi — Naxçıvan MR Ali Məclisi Rəyasət Heyəti sədrinin müavini Asif Kələntərli bir neçə dəfə əsəbiliklə bildirdi ki, “bu məsələni sədr bilər”, “onunla məsləhətləşmişik” və s. 10—12 saat davam edən sessiyada R. Tağıyev “demblok”un bəyanatını da oxuya bilmədi.
Sanki sədr bütün bu söhbətləri eşitmirdi. Başı başqa məsələlərin həllinə qarışmışdı. Beləliklə, “Milli Məclis yaradılması” məsələsi müvəffəqiyyət qazanmadı. Necə deyərlər, demokratik blokdan olan deputatlar uduzdular. Əslində onlar həmin sessiyada yox, ondan çox-çox əvvəl uduzmuşdular. Uduzmalarına səbəb isə öz aralarında dil tapa bilməmələri idi.
1991-ci ilin sentyabrından dekabr ayına kimi birinci mərhələ (A.Mütəllibova qarşı mübarizə kampaniyasında) Naxçıvan MR Ali Məclisinin ən məhsuldar çağları idi. Nəinki iş günləri, hətta şənbə-bazar günləri də sessiyalar davam edirdi. Deputatlar gündə 12-16 saat işləyir, müzakirələr edirdilər. Birbaşa yayım mümkün olmadığından videoya köçürüb səhərisi gün Naxçıvan televiziyası ilə transilasiya edilirdi.
İkinci mərhələdə (1992-ci ilin yanvar-aprel ayları) hansısa mahir bir əl “demblok”un arasına ziddiyyət toxumu səpdi. Neçə ilin mübarizə yoldaşları rəqibə çevrildilər. Sözləri, söhbətləri, fikirləri düz gəlmədi. Parçalanma dərinləşdi. Belə parçalanma kommunist nomenklaturasından seçilmiş deputatlar arasında da baş verdi. Əgər əvvəllər 70 nəfərlik “komblok” adlandırılan qrupla 40 nəfərlik “demblok” adlandırılan qrup üz-üzə dururdusa, indi adlı-adsız, açıq-gizli 5-6 qrup yarandı. Bu qrupların heç birinin də sessiya çağırmağa və yaxud da hər hansı bir məsələni özlərinin istəyincə həll etməyə kifayət edəcək qədər səsləri olmadı. Beləliklə, bir-biri ilə qarşıdurmada olan qruplar arasında vasitəçi və hakimi-mütləq sədr oldu. O da sessiyaları “genişləndirilmiş rəyasət heyətinin” iclasları ilə əvəz edərək, “dədə-baba qaydasında” olduğu kimi — yəni 15-20 il əvvəlkitək idarəçiliyə başladı.
Üçüncü mərhələdə, görünür, nə sessiyaya, nə də genişləndirilmiş Rəyasət Heyətinin iclaslarına ehtiyac qalmadı. Çünki Naxçıvanı idarə etməyə ehtiyac yox idi. Azərbaycan haqqında düşünmək lazım idi. Çünki həmin fərmandan Naxçıvanda da, Bakıda da narazı olan qüvvələr çox idi.
Bütün bunları nəyə görə xatırladırıq? Çünki 1993-cü ilin iyun-avqust ayında keçirilən Azərbaycan Milli Məclisinin iclasları, televiziya ilə transilasiyadan tutmuş, çıxışların seçilməsinədək Naxçıvan MR Ali Məclisinin 1991-ci ilin sentyabr-dekabr sessiyalarını xatırladırdı. İndi deyəsən, ikinci mərhələ başlayıb. Hətta Azərbaycan Ali Sovetinin sədri də Milli Məclisin iclaslarını keçirməkdənsə iqtisadi mövzuda müşavirələr keçirməyə üstünlük verir. Daha Milli Məclisin iclaslarını birbaşa yayımlarına da ehtiyac duyulmur.
İndi həftədə bir-iki dəfə toplaşan Milli Məclisə yəqin ki, bir müddət sonra heç ehtiyac da olmayacaq. Bəs sonra...
“Müxalifət” qəzeti, 1993, 18 dekabr, №127 (278), s.1, 6.
ÜMİDLƏR GÖYƏRMƏDİ
Mühasirədə qalmış Naxçıvan əhalisinin Azərbaycanının başqa bölgələri ilə əlaqəsi yalnız təyyarə vasitəsilədir. Ondan da kim istifadə edə bilsə... Naxçıvan — Bakı reysinə biletin qiyməti 12 min rublu haqlasa da, yenə də sıxlıqdı. Bilet almaq hələ işin cüzi bir hissəsidir. Əsas hünər bileti qeydiyyatdan keçirib təyyarəyə minməkdir. Bunun üçün mütləq kiminsə “saqqalının altından” keçməlisən. Yoxsa abır-həya, qayda-qanun gözləyəsi olsan, bayırdan yalnız zir-zibilinin çoxluğu ilə fərqlənən aeroport binasında 3-4 gün, bəlkə də çox gözləməlisən.
Bütün bunlara səbəb aeroportun binasının kiçikliyi, reyslərin azlğı, bir də bu qarmaqarışıqlıqdan gəlir mənbəyi kimi istifadə edən işçilərin insafsızlığıdır... Ötən illə müqayisədə biletin qiyməti yeddi dəfədən çox artıb, reyslərin sayı az qala iki dəfəyə yaxın azalıb, qarmaqarışıqlıq da ki...
Bütün bunlar Azərbaycanın müharibəyə sürüklənməsi, iqtisadi böhranın dərinləşməsi və s. izah etmək olar. Amma izah edilməsi mümkün olmayan tamam başqa şeylərdir.
Televiziya və radio ilə, qəzet və jurnallarla rəsmi məclislərdə söylənilən nitqlərlə belə bir fikir formalaşdırılırdı ki, Azərbaycanın rəhbərliyi Muxtar Respublika əhalisinin güzəranını bilərəkdən pisləşdirir. Yəni, Bakı—Naxçıvan marşrutu ilə işləyən təyyarələrin reysini azaldır, biletlərin qiymətlərini bahalaşdırır, yanacaq, ərzaq gətirilməsinə şərait yaratmır və s. və i.a. Hətta açıq-aşkar bildirilirdi ki, dəmir yolunda qatarların işləməsi haqqında Ermənistan rəhbərliyi ilə danışıq aparılıb, bu işə razılıq alınıb. Mane olan isə AXC və onun timsalında Azərbaycan rəhbərliyidir. Ali Məclis sədri İran İslam Respublikasından, Türkiyə Respublikasından, dünyanın başqa ölkələrindən gələn yardımı, ərzağı, yanacağı da şəxsi nüfuzu hesabına aldığını söyləmişdi.
!
Hər yerdə söhbət gəzirdi ki, ermənilərə atəş açan da, Muxtar Respublikaya gələn benzini, solyarkanı xaricə satan da, xarici ölkələrdən gəlmiş yardımı bazarlarda, komissiyonlarda satdıran da Xalq Cəbhəsinin toruna düşənlərdir. Bu sözləri tutuquşu kimi təkrarlayanlara: “Əgər belədirsə, onda niyə tədbir görülmür?” sualı ilə müraciət etdikdə belə, bir cavab almaq olmurdu.
Naxçıvanın sadə əmək adamlarının (təbliğat maşınının quruluşundan yaxşı xəbərdar olan kiçik bir qrup ziyalı vəziyyəti aydın başa düşsə də, nadanların təhqir və tənəsindən çəkinərək susmağı üstün tuturdu, bir qrup ziyalı isə öz güzəranı
!
naminə düşündüklərini yox, lazım olanı söyləyirdi. Mafioz qruplar isə həqiqəti hamıdan yaxşı bilsələr də, onların qaz vurub qazan doldurmasına şərait yaradanı hər vasitə ilə təbliğ və müdafiə edirdilər) gözlədiklərinin əksinə oldu. MDB-yə daxil olsaq da Rusiya ilə iqtisadi əlaqələr bərpa olunmadı. Çünki Rusiyanın özünün daxilində bu əlaqələr pozulub. Hələlik bərpa etməkdən də söz gedə bilməz. Çörəyin, yağın, qəndin və s. ərzaq məhsullarının qiymətinin enəcəyini böyük ümidlərlə gözləyənlər az sonra qiymətlərin belə sürətlə qalxmasına hələ də inana bilmirlər.
Qonşu ölkələrdən gələn yardımın miqdarı artmaq əvəzinə azalır. Yardım adı ilə göndərilən məhsullar ötən ilkindən də baha qiymətə bazarlarda satılır. Naxçıvan isə kiçik yerdi. Adamların əksəriyyəti bir-birini yaxşı tanıyır. Yardım adı ilə gələn ərzağı satdıranı da, satanı da yaxşı tanıyırlar.
Bilirlər ki, yardım nə Xalq Cəbhəsinə gəlir, nə də onun anbarlarına yığılır, nə də oradan bazara ötürülür. Xalq Cəbhəsinə şəxsi maraqları naminə daxil olanlar da burada xalq malını yeyib dağıtmağa bir şey olmadığını görüb mafioz qruplaşmalara qoşuldular. Vəd olunmuş evlərin, xəstəxanaların, məktəblərin qızdırılmasından, fabrik-zavodların işə salınmasından əsər-əlamət yoxdu. Qırıb yandırmağa daha ağac da qalmayıb. Vədlər elə vəd olaraq qaldıqca xalqın ümidi puça çıxır.
!
Müharibədən qurtarmağın yeganə yolunu MDB-yə daxil olmaqda gördülər. Nəticədə Naxçıvanın vəziyyəti daha da ağırlaşdı. Muxtar respublikaya ərzaq və yanacaq daşınan Horadiz stansiyası Xudafərin körpüsü ermənilərin əlinə keçdi.
Kiçik yerin böyük “bəlalarından” biri də odur ki, hər bir sözü diqqətlə yadda saxlayır, hər addımı müşahidə edirlər.
“Müxalifət” qəzeti, 1993, 28 dekabr, №131 (281), s.5.
NAXÇIVANI NƏ GÖZLƏYİR?!
Qəzetlərin çap etdiyi kiçik məlumatdan aydın olur ki, Naxçıvanda yanvar şəhidlərinin 4-cü ildönümü qeyd edilərkən qanıqaraçılıq, qeylü-qal baş verib. Orada bildirib ki, 1990-cı ilin yanvarında erməni quldurları Sovet Ordusunun bəzi bölmələri ilə birlikdə Sədərəyə hücum edəndə bu gün Azərbaycan prezidenti olan şəxs Müxtar Respublikadan çox-çox uzaqda idi. Hətta 1991 və 1992-ci ilin yanvarında şəhidlərin xatirəsi yad ediləndə onun haqqında heç bir söz deyilmirdi. Bu gün isə niyə hər şeyi onun adı ilə bağlamağa çalışırsınız.
Yanvar ayının 12-də səhər saat 5-6 arasında polis işçiləri bir neçə evə basqın edərək Cəbrayıl Qasımovu, İbrahim Salahovu, Vəli Əsədovu, İntiqam Məmmədovu, Əkbər Məmmədovu və Nazim Ağayevi həbs etmişlər. Ondan dörd gün əvvəl isə Fəxrəddin Qurbanov həbs edilmişdir. Ümumiyyətlə, son aylarda Naxçıvanda 30 nəfərə yaxın gənc həbs edilmişdir. Həbs edilənlərin valideynləri övladlarının rəsmi şəkildə nədə ittiham olunduqlarını bilmirlər.
Kimdir bu həbslərə məruz qalanlar? Ermənilərə qarşı döyüşlərdə fəaliyyət göstərmiş, canlarını qurban verməyə hazır olmuş, lakin ölməyib sağ qalmış vətənpərvərlər! Qəribə burasıdır ki, bu gün həbs olunan gənclərin həlak olmuş döyüş yoldaşlarına Milli Qəhrəman adı verilir, adları əbədiləşdirilir.
1992-ci ilin mayında Sədərək uğrunda döyüşlərdə ağır yaralanmış, hazırda I dərəcəli əlil olan İbrahim Abbas oğlu Salahovu türk həkimləri ölümün pəncəsindən xilas etməsəydilər, yəqin ki, ona da Milli Qəhrəman adı veriləcəkdi. Bu gün onu həbs etdirənlər bəlkə də onun büstünün, heykəlinin açılışında bəlağətli nitqlər söyləyəcəkdilər. Yaxud da Naxçıvan şəhər XDM deputatı Vəli Əsədov 1990-cı ilin yanvarın 16-17-də Kərkidə, yaxud da 19-23-də Sədərəkdə ölsəydi indi onun da qəhrəmanlığından danışacaqdılar. Amma ölmədilər! Sağ qaldılarsa demək cinayətkardırlar?!
Hüquqi baxımdan həbs olunan gənclərin hər birinin əməlində cinayət tərkibi tapmaq olar. Məsələn: erməni ordusuna qarşı işlədilmiş bu qədər patronu, mərmini, silahı hərbi sursatı haradan alıblar? Yaxud onlar hansı qanunla, hansı əmrlə ermənilərə qarşı döyüşə gediblər? Hətta Ermənistan tərəfdən arayış da almaq olar ki, döyüşlərdə onlardan neçə nəfər ölüb və yaralanıb. Bu arayış əsasında da həmin gəncləri ittiham etmək olar. Çünki onlar bu ittihamı daha təkzib edə bilməzlər. Erməni quldurlarına qarşı döyüşlərdə həmişə bu gənclər öndə olublar.
Oxucu sual verə bilər ki, niyə məhz onlar?
Bu suala cavab vermək üçün yaxın keçmişimizə ötəri nəzər salmaq kifayətdi. Ermənistandan müsəlman kürdlər və türklər qovulmuşdu. Naxçıvana gələn şosse yolu bağlanmışdı. Dəmiryol qatarlarına və sərhəd kəndlərinə erməni silahlı dəstələri tez-tez basqın edirdi. Azərbaycan hökuməti isə öz vətəndaşlarının təhlükəsizliyin, şərəf və ləyaqətini qorumaq əvəzinə xalqı “təxribata uymamağa” çağırırdı. Bu ikiüzlü siyasət xalqı bezdirmişdi. Odur ki, adamlar özlərini, ailələrini və vətənlərini qorumaq üçün yollar axtarırdılar. Belə təlatümlü bir vaxtda, 1989-cu ilin iyul ayında Naxçıvanda 17 nəfər Könüllü Müdafiə Komitəsi adlı bir qurum yaratdıqlarını elan etdilər. Belə bir qurumun yaranması Xalq Cəbhəsinin yerli şöbəsində geniş müzakirəyə səbəb oldu. Müzakirədə üç təklif irəli sürüldü. 1. İctimai-siyasi təşkilat heç bir silahlı dəstəni, qurumu tanımır. 2. Xalq cəbhəsi özü vətənin müdafiəsi üçün silahlı dəstə yaradır. 3. Yaranmış könüllü müdafiə komitəsi getdikcə güclənər və qarşıdurmanı dərinləşdirər. Yaranmış qurumdan xalqın əleyhinə istifadə edilər.
Uzun müzakirə və məsləhətdən sonra qərara alındı ki, xalq cəbhəsinin yerli şöbələri müdafiə komitələrinə ideya-siyasi baxımdan istiqamət versin, yardım etsin. Bu həmin vaxt idi ki, Moskvanın göstərişi ilə əhalidən ov tüfəngləri də yığılmışdı. Müdafiə Komitəsinin ətrafına ilk toplaşanlar ovçular və vətənpərvər gənclər oldu. 1990-cı ilin yanvarınadək bu dəstələrdə avtomat silahlar demək olar ki, yox idi. Ermənilərin avtomatlar və pulemyotlarla silahlanmış dəstələri qarşısına bizimkilər ov tüfəngləri ilə çıxırdılar.
İstər daxili işlər orqanlarının əməkdaşları, istərsə də hökumətin üzvləri belə bir qurumun gündən-günə güclənməsindən xəbərsiz deyildilər. Amma onlar ikili mövqe tuturdular. Belə bir qurumun güclənməsindən həm ehtiyat edirdilər, həm də erməni silahlı dəstələrinə qarşı dura biləcək bir qurumun formalaşmasını istəyirdilər.
1990-cı ilin mart-aprelində erməni silahlı dəstələri Şada-Buzqov istiqamətində hücuma keçəndə Naxçıvan MR Daxili İşlər Nazirliyinin rəhbərləri AXC Naxçıvan MR təşkilatına gəlib danışıq apardılar. Razılaşıldı ki, Könüllü Müdafiə Komitəsinin döyüşçüləri sərhəd bölgəsinə çıxmır. Erməni silahlı dəstələrinin basqını milis bölmələri və Sovet Ordusu tərəfindən alınacaq. Həmin razılaşmadan bir neçə saat sonra Daxili İşlər naziri ratsiyada Xalq Cəbhəsinin rəhbərlərindən xahiş edirdi ki, döyüş bölgəsinə könüllüləri göndərsin. Sovet Ordusunun hissələri yerli polislərə kömək etməkdən imtina edib. Polislər mühasirə vəziyyətində qalıblar və s.
Maraqlı burası idi ki, erməni quldurlarının hücumu güclənən kimi hökumət az qala bütün səlahiyyətlərini Xalq Cəbhəsinin müdafiə komitəsinin sərəncamına verirdi. Elə ki, döyüşlər səngidi, xalq cəbhəsi və onun müdafiə komitəsi haqqında dedi-qodular genişlənirdi. Bütün bu dedi-qodu və ziddiyyətlərə baxmayaraq, xalqdan toplanmış vəsait və idarə, müəssisələrin Xalq Cəbhəsinin hesabına keçirdiyi pulların hesabına Sovet Ordusundan xeyli avtomat silah və hərbi sursat alınmışdı.
Qanunsuz silah alınmasını, silahlı dəstələr yaradılmasını Xalq Cəbhəsinin əli ilə həyata keçirirdilər.
Məlumdur ki, xalq cəbhəsinə xüsusən də onun müdafiə dəstələrinə daxil olanların hamısı ideal saf adamlar deyildi. Qanunsuz alınan silah və patronun da dəqiq qeydiyyatını aparmaq mümkün olmurdu. Əliəyrilər bundan öz məqsədləri üçün istifadə edirdilər. Döyüşçüləri maaşla təmin etmək, onlara imtiyazlar vermək də Xalq Cəbhəsinin imkanından xaric idi.
İstər hökumət, istərsə də hökumət strukturuna daxil olan DİN rəhbərləri döyüşlərdə bərkimiş gəncləri hansısa strukturlarda birləşdirməyə heç vəchlə razı olmurdular. Ona görə də ermənilərə qarşı döyüşlərdə hünər göstərənlərdən bəziləri sonradan ayrı-ayrı imkanlı şəxslərin qeyri-rəsmi mühafizə dəstələrinə keçdilər.
Könüllü Müdafiə Komitəsinin döyüşçüləri yalnız ermənilərə qarşı döyüşlərdə iştirak etmirdilər. Bəzən daxili məsələlərə də qarışır, nizam-intizam yaratmağa çalışırdılar. Buna 1991-ci ilin sentyabrında baş verənləri misal göstərmək olar. Ayaz Mütəllibov heç cür istəmirdi ki, Naxçıvan MR Ali Məclisinin sessiyası baş tutsun. 30-dan çox millət vəkili müxtəlif adlarla Bakıya dəvət edilmişdilər. Partnomenklaturadan olan deputatların böyük bir qrupu da sessiyaya gəlmək istəmirdi. Həmin vaxt bu gün həbsə atılan gənclərin əksəriyyəti aeroportu nəzarət altına götürdülər, kəndlərə getdilər, necə deyərlər, yarı zor, yarı xoş deputatları Naxçıvana gətirdilər. Sessiya öz işinə başladı. H.Əliyev Naxçıvan MR Ali Məclisinin sədri seçildi.
Bütün bunları sadalamaqda məqsədim odur ki, yarandığı vaxtdan 6-7 ay sonra müdafiə komitəsi elə bir güc toplamışdı ki, istədiyi vaxt güclə hakimiyyəti ələ ala bilərdi. Lakin heç vaxt buna getməmişlər. Ermənilərə qarşı döyüşlərdə hünər göstərmiş, zəngin təcrübə toplamış bu gənclərin qüvvəsindən səmərəli istifadə üçün 1993-cü ilin əvvəlində DİN nəzdində xüsusi batalyon yaradıldı. Lakin bu batalyonun da ömrü uzun olmadı.
Görəsən, bu gənclərin həbsi üçün sanksiya verən prokuror, onları həbs edən polis işçiləri bir dönüb ötənlərə baxırmı?! Əgər onlar olmasaydı, qanunsuz silah əldə edib, qanunsuz döyüş dəstələri yaratmasaydılar bu gün Naxçıvanda polis, prokurorluq işçiləri rahat oturub işləyə bilərdilərmi?!
Görəsən, Dağlıq Qarabağın, Kəlbəcərin, Ağdamın, Füzulinin, Qubadlının, Zəngilanın, Cəbrayılın polis işçilərinin, hüquq- mühafizə orqanlarının, camaatının taleyini Naxçıvandakılar nə tez unutdular!
“Müxalifət” qəzeti, 1994, 29 yanvar, №5 (288), s.3.
BÜTÜN QƏHRƏMANLIQLARA GÖRƏ —
AXC Naxçıvan bölgəsinin sədri Asəf Əli oğlu Quliyev üç aydır həbsxanadadır. Bu müddətdə nə müstəntiq onu dindirib, nə də tutulmasının səbəbini deyiblər. Çünki yuxarılara gərək olan Asəfi cəmiyyətdən təcrid etməkdir. Asəf Quliyevin Naxçıvanda göstərdiyi fəaliyyətin heç də “sabitliy”ə xidmət etmədiyini çoxları dərk edir. Hələ daxili işlər naziri R.Usubov Naxçıvan polisinə rəhbərlik edən vaxtlar Asəf Quliyevin AXC kimi bir təşkilata xüsusi nəfəs verdiyini yaxşı bilirdi.
...Son günlər səhhətinin pozulduğuna görə Asəfi Bayıldan həbsxana xəstəxanasına köçürüblər... Erməni quldurlarına qarşı döyüşən, gecə-gündüz səngərlərdə yatan, ölüm qorxusu bilməyən bu millət oğlunun günahı nədir, görəsən? Repressiyalar müstəvisində Asəf kimi oğullarının “günahı” birmə’nalı görsənir: Vətən, xalq yolunda canından keçməyə hazır olanlara “atalıq qayğısı”.
A.Quliyev Y.Məmmədəliyev adına Naxçıvan Dövlət Pedaqoji İnstitutunun tarix fakültəsini bitirib. Naxçıvan Dövlət Tarix Muzeyində elmi işçi işləyirdi. Xalq hərəkata gizli dərnəklərdən gəlmişdi.
1988-ci ildə Dağlıq Qarabağda baş qaldıran separatçılıq ovqatı Naxçıvanda fəaliyyət göstərən gizli dərnəklərin işini bir növ leqallaşdırdı. Elə həmin il Asəf işlədiyi muzeyin zirzəmisində “Yurd” birliyinin açıq fəaliyyət göstərməsinə nail oldu. 70 nəfərin iştirak etdiyi ilk yığıncaqdan sonra vilayət partiya komitəsində, dövlət təhlükəsizlik orqanlarında Asəf Quliyevə qarşı təzyiqlər gücləndi. Ancaq Asəf bunların fərqinə varmadı.
AXC-nin Naxçıvan bölməsinin formalaşmasında A.Quliyevin əməyi çox böyükdür.
1989-cu ilin noyabr ayından başlayaraq AXC Naxçıvan bölməsi İranla sərhəddə keçiriləcək tədbirlər planı hazırlamışdı. Bu işlərə rəhbərlik A.Quliyevə tapşırılmışdı. Çünki silahdaşları Asəfin işə prinsipial yanaşmasını, boynuna götürdüyü işin öhdəsindən həmişə gəldiyini bilirdi.
1990-ci ilin yanvar ayında Kərki kəndini erməni-rus işğalından müdafiə etməyə getmiş 17 nəfər könüllünün sıralarında A.Quliyev də var idi.
|
AXC-nin Naxçıvan vilayət təşkilatının sədri Asəf
Əlioğlu Quliyev
|
Tale elə gətirib ki, erməni güllələri Asəfdən yan keçib.
1992-ci ildə AXC Naxçıvan bölməsinin sədri vəzifəsinə seçilən Asəf Quliyev öz radikallığı, yerli rəhbərlik qarşısında sərt və qəti tələbləri ilə onları həmişə narahat edirdi. Bütün varlığı ilə Azərbaycanın müstəqilliyi və bütövlüyü uğrunda mübarizəyə qoşulmuş millət oğlu bu gün dörd divar arasındadır.
Dörd övlad atası, 36 yaşlı Asəf Quliyev torpaq və millət yolunda göstərdiyi qəhrəmanlıqlara görə zindanlara salınıb...
“Azadlıq” qəzeti, 1994, 5 iyul, № 65 (432), s. 4.
YARIMÇIQ QALMIŞ EVİN SAKİNİ
HƏBSDƏDİR
Naxçıvan şəhərinin gündoğanında ucaldılmış böyük yaşayış məhəlləsinə “Yeni Naxçıvan” adı verilmişdi. 1985-ci ildən sonra rejim yumşaldığına görə köhnə Naxçıvanla Yeni Naxçıvan arasında qalmış boş sahəni evsiz sakinlərə payladılar. Hərə öz bacarığına və imkanına görə özünə ev tikdi. 2-3 mərtəbəli evlərin yanında tikintisi hələ də davam edən birmərtəbəli 2-3- otaqlı evlər də var. Tikintisi yarımçıq qalmış belə evlərdən biri də AXC Naxçıvan bölgəsinin sədri Asəf Quliyevindir. 4 uşaqla neçə vaxtdır bir otağa sığınıbdır.
Naxçıvanın yüzlərlə sakini isə hər gün bu evlərin arası ilə gedib gəlir. 2-3 mərtəbəli evlərin sahibini də tanıyır, bir-iki otaqlı yarımçıq tikililərdə kimin yaşadığını da yaxşı bilir.
1958-ci ildə Babək rayonunun Yuxarı Uzunoba kəndində müəllim ailəsində doğulan Asəf Quliyev yeniyetmə çağlarından xalq azadlıq hərəkatına maraq göstərmiş, gizli dərnək yaradılmasında fəal iştirak etmişdir. 1988-ci ildə onun fəaliyyət meydanı daha da genişləndi. Az vaxtda xalq hərəkatının fəallarından birinə çevrildi.
Gizli dərnəklərdən açıq fəaliyyətə keçmə problemi ortaya çıxanda Asəf xalq hərəkatı fəallarının dadına çatdı. İşlədiyi Dövlət Tarix Muzeyinin zalında xalq hərəkatı fəallarının toplanmasına, bir-biri ilə tanış olmasına və təşkilatlanmasına şərait yaratdı.
Hərəkatda daim radikallığı ilə seçilən A.Quliyev sərhəd simlərinin sökülməsi, İranla Azərbaycan arasında gediş-gəlişin bərpa olunması kampaniyasına rəhbərlik etmişdir.
Sərhədlərimizə erməni quldurları basqın edəndə əlinə silah alıb döyüşə birincilər sırasında gedən A.Quliyev 1990-cı ilin yanvarında xüsusilə fərqlənmişdi. Döyüşlərin hansı birindəsə həlak olsa idi indi xalqımıza onu milli qəhrəman kimi təqdim edərdilər. Amma bu gün onu cani kimi zindanlarda çürüdürlər. 1994-cü il martın 3-də Naxçıvan MR Milli Təhlükəsizlik Nazirliyinin Naxçıvan təşkilatına iqtidar — müxalifət münasibətlərini yoluna qoymaq adı ilə çağırıb danışdırdıqdan sonra həbs ediblər.
Vəkili Namizəd Səfərovdan Asəf Quliyevin nədə ittiham edildiyini xəbər aldıqda — “Elə ittihamlarla istənilən vətəndaşı həbs etmək olar. Əslində onları siyasi motivlərə görə həbs ediblər. Həmin vaxt da qanunlar kobud surətdə tapdanıb. İstintaq üç aydan artıqdır başa çatsa da məhkəmə hələ işə başlamaq fikrində deyil. Bu da kobud qanun pozuntusudur. Görünür cinayət işində Azərbaycan Cinayət Məcəlləsinin 70-ci maddəsinin II hissəsi olmadığını görürlər” — cavabını verdi.
Əslində Asəf Quliyev və onunla birlikdə ittiham olunan Siyavuş Mustafayev, Fəxrəddin Qurbanov dövlət çevrilişi ittihamından çox Azərbaycan dövlətçiliyini qoruyub möhkəmlətməyə cəhd göstərdiklərinə görə həbs edilmişlər.
Xalq Cəbhəsi yaranandan AXC Naxçıvan vilayət təşkilatının məclis üzvü, 1992-ci ilin oktyabrından AXC Naxçıvan MR bölgəsinin sədri seçilmiş Asəf Quliyev 7 aya yaxındır Bayıl həbsxanasında yatır. Səhhəti pisləşdiyinə görə bir dəfə həbsxananın xəstəxanasında müalicə olunub.
Dünən onun çıxışlarını alqışlarla qarşılayan, arxasınca döyüşlərə, sərhəd məftillərini sökməyə gedənlər isə laqeydliklə taleyin hökmünü gözləyirlər. Bəlkə də gözləyirlər ki, 37-ci il nə vaxt gələcək, onların növbəsi nə vaxt çatacaq.
“Müxalifət” qəzeti, 1994, 24 sentyabr, № 68 (350), s. 4.
Toy neftdƏn xƏbƏr verir?!
Neft! Bu qara, kəsif qorxulu mayenin hikmətinə bax ki, arı şirəyə toplaşan kimi insanlar da onun ətrafında toplaşırlar. Toplaşırlar? Hələ vəziyyət gərginləşəndə onun üçün nəinki bir-birini, Hətta yüzlərlə insanı məhv edirlər. Onun acısını dadan çox olsa da, ləzzəti az adama müyəssər olur! Neftdən gələn gəlirin xərclənməsini statstika rəqəmlərindən öyrənmək olar. Amma statstikaya düşməyən rəqəmlər də var. Bu məbləğlər toylara, əyləncələrə, kef məclislərinə, hədiyyələrə xərclənir.
!
Türkiyədə çıxan ««KLIRS» jurnalı bu ilki nömrələrinin birində (Ekim 1994, № 27) rəngli şəkillərlə bəzənmiş «Kristal gelin gümüş anne» adlı məqalə dərc edib. Jurnalın yazdığına görə, İzmirli Ceyla xanım Gölçüklü ilə petrolçuluqla uğraşan Azəri ailənin Mahin-Şahruh Şahmavazın oğlu Şəhri ilə toyu təntənəli keçib. Çırağan otelində keçirilən toyda xeyli qonaq olub. Ceyla xanım üçün Parisdə modelyer Hayri Akduman tərəfindən ipəkdən hazırlanmış və brilyantla bəzənmiş gəlinlik paltarının qiyməti 1,5 mlyon lirə (təxminən 50 min dollara yaxın) olmuşdur (Anasının gümüş rəngli paltarı Neç də qızınınkından ucuz deyil).
!
Toya «Çox mübarək! Oğullu-qızlı olsunlar!» - deyə xeyir-dua verirlər. Bütün bunlar öz yerində.
«Azadlıq» qəzeti,1995, 31 yanvar, № 7 (493).
Hakimin diqqətinə
Prokurorun “unutduğu” mƏsƏlƏ
Dekabrın 21-nə təyin olunmuş məhkəmə “müttəhimlər” və “şahidlər” gəlmədiyinə görə dekabrın 28-dək təxirə salındı. Naxçıvanda yaşayan “müttəhimlər” və ”şahidlər”in gətirilməsini təşkil etmək bir yana, Asəf Quliyev və Fəxrəddin Qurbanovla eyni həbsxanada — Şüvəlan həbsxanasında olan “müttəhim” Səyavuş Mustafayevin də məhkəməyə gətirilməsi nədənsə “unudulmuşdu”. Dekabrın 28-də “müttəhimlər” və ”şahidlər” gətirilmədiyinə görə, məhkəmə iclası 1995-ci ilin yanvar ayının 3-dək təxirə salındı.
70-dən çox şahidin, beş zaminə götürülmüş “müttəhim”in Naxçıvan MR-da yaşadığını nəzərə alsaq, məhkəmənin aylarla uzanacağına şübhə qalmır.
Bu günlərdə Naxçıvan MR prokurorluğunun istintaq şöbəsinin rəisi, I dərəcəli hüquqşünas Ə.S.Əsgərovun 1-4 iyul 1994-cü ildə imzaladığı bir ittihamnamə ilə tanış oldum. Xalq Cəbhəsinin fəalları — AXC Naxçıvan MR bölgəsinin sədri Asəf Quliyev, Naxçıvan MR Daxili İşlər nazirinin keçmiş müavini, podpolkovnik Səyavuş Mustafayev, erməni quldurlarına qarşı döyüşlərdə fəallıq göstərmiş Fəxrəddin Qurbanov, Balaca Hüseynov, Vahid Məmmədov, Vidadi Mahmudov, Fətulla Hüseynov, İbrahim Səfərov Azərbaycan Respublikası CM-nin 70-2-ci maddəsinin II hissəsi ilə müqəssir bilinib məhkəməyə cəlb olunmuşlar.
Məhkəmənin gedişinə təsir göstərməmək üçün müstəntiqlərin harada haqlı, harada haqsız olduğunu sübuta yetirməyə çalışmayacağam. Amma bir məsələ var ki, onu ictimaiyyətin də, hakimin də, xalq iclasçılarının da nəzərinə çatdırmağı özümə borc bilirəm. Məlumdur ki, Naxçıvanda baş verən hadisələr haqqında Bakıda yaşayan hakimin də, Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlarının da aydın təsəvvürü olmaya bilər. Çünki bu barədə indiyədək nə danışılıb,nə də geniş yazılar dərc ounub. İttihamnamədə tez-tez “müdafiə komitəsi»ndən, onun qanunsuz silahlı birləşmə olmasından söhbət gedir.
Qarabağ dalğası gizli fəaliyyət göstərən dərnəkləri aşkarladı. Cəmiyyətdəki haqsızlıqlardan narazı olan adamların əksəriyyəti həmin qüvvələrin ətrafında birləşdilər. Dərnəklər arasında əlaqə yaratmaq, narazı olanları bir yerə toplamaq — bir mərkəzdən idarə etmək məqsədilə 1988-ci ilin iyul ayında Naxçıvan çayının sahilindəki meşədə kiçik bir iclas çağırıldı. Bu iclasda gizli təşkilatın rəhbər hey’əti seçildi. Onu da xatırladım ki, həmin gizli təşkilat heç bir ad daşımırdı. Elə həmin ilin avqustunda “Sovetskaya Estoniya” qəzetində “Tartu Xalq Cəbhəsinin proqramı” çap edildi. Bu, Naxçıvandakı gizli təşkilatın üzvlərini də Xalq cəbhəsi adı altında açıq fəaliyyət göstərməyə həvəsləndirdi.
Təşkilatın üzvləri yeni proqramlar yazıb yayır, Tartu Xalq Cəbhəsinin proqramını tərcümə edir, Ermənistandan qovulan, təhqir edilən soydaşlarımızı müdafiə etməyə, onlara yadım etməyə səy göstərir, mitinqlər, toplantılar keçirməyə cəhd edirdilər. Ən uğurlu addım isə “Marağa görə klublar” (belə klubların yaradılması haqqında Sov. İKP MK 1985-ci ilin iyulunda qərar qəbul etmişdi) adı altında dayaq dəstələrinin yaradılması idi.
1988-ci ilin dekabr ayının 17-də Naxçıvan şəhərində Respublika sarayının kiçik salonunda keçirilən iclasda Xalq Cəbhəsi yaradıldığı elan edildi. 9 nəfərin imzası ilə Naxçıvan MSSR Ali Soveti rəyasət Hey’ətinə müraciət edildi ki, yeni yaranmış təşkilatı qeydə alısınlar.
Naxçıvana gələn şosse və dəmiryolu Ermənistan ərazisindən keçdiyinə görə muxtar respublika sakinlərini və oraya gəlmək istəyənləri ermənilər milis işçilərinin, sovet ordusunun əsgər və zabitlərinin qarşısında döyür, təhqir edir, mallarını talayırdılar. Hələ bu azmış kimi, onlar tez-tez yaylaqlara, sərhəd kəndələrinə də basqınlar edirdilər. Naxçıvan MSSR DİN işləyən R.Usubovun rəhbərliyi ilə əhalidən ov silahları yığılmışdı. Bir sözlə, Muxtar Respublikanın hüquq-mühafizə orqanları, milisi əhalini erməni quldurlarının basqınlarından qorumağa qadir deyildilər. Böyük səbir və dözümlə Moskvanın işləri sahmana salmasını, erməni quldurlarını cəzalandırmasını gözləyirdilər.
!
Belə gərgin və ağır bir zamanda 1989-cu ilin iyul ayının 17-də hazırda Naxçıvan MR Ali Məclisi sədrinin müavini işləyən Asif Kələntərlinin başçılığı ilə bir qrup vətənpərvər gənc Könüllü Müdafiə Komitəsi yaratdıqlarını elan etdilər. Muxtar Respublika ərazisində belə bir silahlı dəstənin yaradılması Xalq Cəbhəsinin rəhbərliyində qızğın mübahisəyə səbəb oldu. Üç təklif ortaya çıxdı: Xalq Cəbhəsi qeyri-rəsmi yaradılmış heç bir silahlı dəstəni tanımır, Xalq Cəbhəsi özünün silahlı dəstəsini yaradır, Xalq Cəbhəsi silahlı dəstəni ləğv etməyə çalışır, bu mümkün olmadıqda silahlı dəstədən milli azadlıq hərakatının əlyehinə istifadə edilməsinə yol verməmək üçün nəzarəti altına alır. Üçüncü təklif özünə vətəndaşlıq hüququ qazandı.
İlk günlər ov tüfəngləri ilə silahlanmış Könüllü Müdafiə Komitəsinin üzvləri sonralar müxtəlif yollarla avtomatlar, pulemyotlar və s. silahlar və hərbi sursat əldə etdilər. Rayonlarda təşkilatın şö’bələri yarandı. Qısa müddətdə üzvlərinin sayı və peşəkarlığı artdı. Daxili İşlər Nazirliyinin işçiləri çox böyük həvəslə Könüllü Müdafiə Komitəsinin üzvlərinə patron, hərbi sursat verir, onlarla birlikdə erməni quldurlarına qarşı döyüşlərə gedirdilər. Muxtar Respublika sakinlərinin erməni quldurlarından qorunmasında bu cəsur gənclərin rolu böyük oldu. Çox vaxt milis işçilərinin cəsarət edib getmədikləri yerlərə onlar böyük həvəslə gedirdilər.
Milis işçiləri, hüquq mühafizə orqanlarının əməkdaşları bu cəsur döyüşçüləri tə’rifləyib onlara yardım etsələr də, Moskvadan gələn mə’murların yanında onları söyür, öhdələrindən gələ bilmədiklərini söyləyirdilər. 1990-cı ilin yanvarında Bakıya Sovet Ordusu yeridiləndə Sədərəyə də erməni quldurlarının basqını təşkil edildi. Xalq ayağa qalxıb Könüllü Müdafiə Komitəsinə üz tutdu. İtkilərə baxmayaraq düşmən Sədərəyə daxil ola bilmədi. Xalqın özünə, özünün yaratdığı silahlı dəstəyə inamı artdı. Zaman göstərdi ki, belə silahlı dəstələrin yaraldılması vacib imiş (baxmayaraq ki, bu sətirlərin müəllifi də ilk günlər hər cür silahlı birləşmənin əleyhinə idi). Təəssüf ki, sonralar da bu dəstələrdə möhkəm intizam yarada bilmədik.
Milli Ordu yaradılmasına mane olmaq istəyən daxili və xarici qüvvələr buraya müxtəlif ünsürləri daxil edə bildilər.
Azərbaycanda Milli Ordu yaratmaq təşəbbüsləri partiya funksionerlərinin; imperiyapərəst qüvvələrin müqavimətini yarıb keçə bilmirdi. Sessiyalarda hətta peşəkar hərbiçilər də ordu, silahlı dəstələr yaratmağın əleyhinə çıxırdılar. Xalq isə yuxarıların verdiyi qanunlara əhəmiyyət vermədən sərhəd rayonlarında özünümüdafiə dəstələri yaradırdı.
Beləliklə, 1989-cu ildən könüllülük prinsipi ilə yaradılmış silahlı dəstələr rəsmi dövlət statusu qazandı. Könüllü Müdafiə Komitəsinin komandirlərindən Elman Abbasov (hazırda Naxçıvan şəhəri icra hakimiyyətinin başçısıdır) Naxçıvan MR Dövlət Müdafiə Komitəsinin sədri tə’yin olundu. Bu gün qanunsuz silahlı birləşmələr yaratmaqda, “Müdafiə Komitəsi” adı altında fəaliyyət göstərən, silahlı dəstənin üzvü olmaqda ittiham edilən Fəxrəddin Qurbanov, Balaca Hüseynov, Fətulla Hüseynov, İbrahim Səfərov və b. Naxçıvan MR Ali Məclisinin qərarı ilə yaradılan Dövlət Müdafiə Komitəsinin əməkdaşları oldular.
Görünür, Naxçıvan MR prokurorunun istintaq şö’bəsinin rəisi, I dərəcəli hüquqşünas Ə.S.Əsgərovun “Müdafiə Komitəsi”nin tarixini öyrənməyə vaxtı və imkanı olmayıb. Təfsilatı ilə yazdım ki, Ə.S.Əsgərov da bilsin, hakim də, xalq iclasları da, ictimaiyyət də bilsin.
“Cümhuriyət” qəzeti, 1995, 5 yanvar, № 1 (37), s.3.
GözƏgörünmƏz adamlar haradadır?
Cəbhəçiləri bə’zən “bolşevik əhval-ruhiyyəli”likdə ittiham edirlər. Amma bir fakt göstərmirlər ki, xalqı kölə vəziyyətində saxlayanlara, seçkiləri saxtalaşdıranlara, illər boyu pambıq, üzüm, taxıl, tərəvəz “pripiska”sı ilə məşğul olanlara, institutlara rüşvətlə tələbə qəbul elətdirənlərə, bir sözlə rüşvətxorlara, dələduzlara, vətən xainlərinə cəbhəçilər hansı divanı tutdular?
Bu gün isə altı ay, bir il hakimiyyətin müxtəlif strukturlarında olanların və olmayanların məhkəməsi gedir. Respublika böyük bir məhkəmə salonunu xatırladır. Amma ötən illərdəki günahlarını üç-beş ay müxtəlif vəzifədə işləyənlərin boyunlarına yıxmaq istəyənləri “bolşevizmdə” günahlandırmaq istəyən deyəsən yoxdur.
Bu gün həbsxanalarda nə vaxt məhkəməsi olacağını gözləyən, məhkəmələri aylarla süründürülən, qanunsuz cəza çəkən cəbhəçilərin hamısının “iqtidarın əleyhinə olduqlarına görə həbs edilmişlər” hökmünü vermək doğru olmaz. Onların bə’zisi Xalq Cəbhəsinin hakimiyyəti dövründə yüksək vəzifə tutsa da, bugünkü iqtidarı daha yüksək qiymətləndirir, çox vaxt açıq-saçıq onun tərəfini saxladıqlarını gizlətmirdilər. Həbs olunanlar arasında ayrı-ayrı şəxslərinin fərdi intiqamının “məhsulları»da yox deyil. “Qurd dumanlı gün axtarar” atalar məsəlində deyildiyi kimi ara qarışan kimi hərə öz “işini görmək”, intiqamını almaq fikrinə düşür.
Əlbəttə, belə qarışıq vaxtda daim diqqət mərkəzində olan, həmişə valyuta mənbəyi sayılan, uçotuna “əl gəzdirmək” asan olan balıq, kürü məsələsi maraq dairələrindən kənarda qala bilməzdi. Hələ SSRİ-nin dünyaya meydan oxuduğunu, sosializmin çiçəkləndiyi zamanlarda xaricə qanunsuz kürü, nərə və qızıl balığın satışı ilə bağlı yaranan qalmaqallar haqqında söz-söhbətlər Kremlin “dəmir pərdələri”ni də yarıb xalqa çatırdı. Qanunsuz kürü satışı uğrunda mübarizə ayrı-ayrı qrupları üz-üzə qoyurdu. Bu qruplara, nüfuz dairəsinə SSRİ-ni idarə edən şəxslərin daxil olduğu söylənilirdi.
SSRİ dağılsa da ayrı-ayrı klanların, qrupların nüfuz dairəsi asanlıqla dağılmır. Çünki onların xarici ölkələrdə ənənəvi “sədaqətli” partnyorları var. Onlar gəlirləri azalmasın deyə SSRİ-dəki qrupları himayə edir, nüfuzlarını, mövqelərini itirməsinə yol verməməyə çalışırlar. Özü də xarici filmlərdə, publisistik əsərlərdə gördüyümüz və oxuduğumuz kimi əsas simalar kənarda durur. Oyuna isə peşəkarları qoşurlar.
Bu böyük cinayətkarlar qrupunun əməllərini açıb-ağarda biləcək nə hüquqşünaslarımız, nə də jurnalistlərimiz yetişib. Bəlkə də xarici ölkələrdə yaşayan hansısa jurnalistin bu mövzuda kitabı da çıxıb. Amma hələlik bizə gəlib çatmayıb. Moskvada yaşayan həmkarlarımız da görünür, hələ bizdən çox irəli gedə bilməyiblər. Ya da jurnalist D.Xolodovun faciəsindən “ibrət dərsi” götürüblər.
Əgər Moskvadakı “böyük qardaşlarımız” bu işə baş qoşmurlarsa, biz nəkarəyik ki, belə işlər haqqında söz açmağa meyl göstərək. Bizimki xırda-para işlərdir. Özümüzün qabiliyyətimiz və bacarığımız səviyyəsində göz qabağında olan faktların qısa xülasəsini oxucuya çatdırmaq bəsdir!
1993-cü ilin avqust ayının 10-da “Azərbalıq” Dövlət Konserninin sədri Hafiz Hacıyev həbs olunub. 3 aya yaxındır ki, Azərbaycan respublikası Ali Məhkəməsinin binasında məhkəməsi gedir.
Hələ nə qədər davam edəcəyini də dəqiq bilən yoxdur. Məhkəmənin gedişi haqqında müxtəlif qəzetlər, informasiya agentlikləri xeyli məlumat yayıblar. Odur ki, biz məhkəmənin gedişini geniş işıqlandırmaq fikrindən uzağıq.
Məhkəmədə şahid sifətində dindirilən “Azərbalıq” Dövlət Konserninin direktoru əvəzi Nuşirəvan Rüstəmovun (N.Rüstəmov Hafiz Hacıyevin vaxtında sədrin birinci müavini işləyib. Xaricə kürü satışı müqaviləsinin bə’zilərini N.Rüstəmov imzalayıb) dediklərindən bəzilərini oxuculara çatdırmaqla kifayətlənəcəyəm.
Zamana adamı, öz işini yaxşı bilən, iş yoldaşlarının yaxşı mütəxəssis kimi qiymətləndirdikləri Nuşirəvan Rüstəmov məhkəmədə təmkinlə danışır, lazım olandan artıq bir söz və ağzından qaçırmırdı. Keçmiş həmkarı (H.Hacıyev — red.) haqqında da müsbət fikir söylədi. Bildirdi ki, o, bacarıqlı, tələbkar yoldaş idi.
Kürü istehsalı sahəsində üç ilin rəqəmini də sadaladı. Bildirdi ki, 1992-ci ildə 2,2 ton, 1993-cü ildə 19,2 ton (H.Hacıyev konserninin sədri işlədiyi vaxt), 1994-cü ildə isə 1,5 ton balıq kürüsü istehsal edilib. Həştərxandan gətirilən də nəzərə alınsa, keçmiş sədrin səyi nəticəsində Azərbaycanda 45 tondan çox kürü e’mal edilərək satışa hazırlanıb. Bu, Azərbaycan balıqçılığı tarixində ən yüksək göstərici hesab olunur.
İlk dəfə xarici bazara Azərbaycan müstəqil dövlət kimi kürü çıxardıb. Kiloqramı 80 dollara kürü satmaq haqqında müqavilə (müqaviləyə H.Hacıyev ABŞ-da ezamiyyətdə olduğuna görə I müavin kimi N.Rüstəmov imza atıb) imzalayıb. Prokurorluq kürünü “ucuz satdıqlarına görə” yoxlama aparıb. Müqavilə pozulub. Sonradan kürünü əvvəlki qiymətindən 30 dollar baha, yəni 110 dollara satmaq haqqında müqavilə bağlanıb. Daşınma, reklam və s. xərcləri Azərbaycan tərəf ödəməklə! Sonda mə’lum olub ki, elə 80 dollara satılsaymış, respublikanın gəliri daha çox olarmış.
Bu da prokurorluğun işə qarışmasının nəticəsi!
H.Hacıyevin işlədiyi müddətdə kürünü satmaq üçün xaricdə xüsusi şüşə qablar istehsalına başlanmış, kürü e’mal edən və qablara dolduran maşın alınıb H.Zeynalabidin adına qəsəbədəki zavodda quraşdırılıbmış. O, həbs edildikdən sonra nəinki bütün bu işlər dayandırılıb, hətta satılmaq üçün hazırlanmış 10-12 ton kürü, ABŞ-ın Xavyar-AN-Xavyar firmasına (məhkəmədə bildirildi ki, təmiz duzda saxlanan kürünün saxlanma müddəti 2,5 aydır. Amma satılandan 6-7 ay sonra bizim mütəxəssislərin iştirakı ilə akt bağlanıb ki, kürü xarab olub) üzərində lazımi əməliyyatlar aparılıb. Xaricə ezamiyyətə gedənlərin nə qədər xərclədiklərini bilmədik. Amma 6-7 ay sonra “xarab olmuş” kürünün aktlaşdırılması respublikamıza 310 min ABŞ dolları məbləğində zərər vurmuşdur.
Hafiz Hacıyev məhkəmədə bildirdi ki, İran İslam Respublikasının Ənzəli şəhərindənki balıq zavodu ildə 100 ton kürü istehsal edir. Azərbaycanda isə ondan çox kürü istehsal etmək mümkündür.
Bax, elə məsələ buradaca qəlizləşir. Demək, kimsə illərdən bəri davam edən ənənəni pozmağa cəhd göstərib. Necə deyərlər, istehsal edilən, satılan kürünün uçotunu aparmaq, oradan gələn gəlirin ayrı-ayrı adamların cibinə deyil, respublikanın büdcəsinə daxil edilməsinə cəhd edirmiş. Nəticə göz qabağındadır.
Məhkəmədə sözəbaxan icraçılar görünür kürü istehsalını və satışını uzun illər boyu inhisara alanların nə adları çəkilir, nə də özləri görünür.
“Cümhuriyət” qəzeti, 1995, 12 yanvar, № 2, (38), s. 3.
QƏZET SƏHİFƏLƏRİNDƏN
ÇIXARILAN YAZILARDAN
NÜMUNƏLƏR
İSLAHATLAR ASAN HƏYATA KEÇMİR
Naxçıvan xalq hərəkatına ilk qoşulanlardan və Xalq Cəbhəsini yaradanlardan biri də Kazım Teymurlu olub. Piket və mitinqlərdə təzyiq göstərilməsi nəticəsində partnomenklaturanın ənənəsi pozuldu. 1994-cü ilin yanvarın 14-də keçirilən konfransda AXC Naxçıvan Vilayət Şöbəsi İdarə Heyətinin üzvü K.Teymurlu Naxçıvan Vilayət Həmkarlar İttifaqları Şurasının sədri seçildi. 20 yanvar hadisələrinə etiraz əlaməti olaraq partbiletini atsa da, Azərbaycan Həmkarlar İttifaqları Şurasının qurultaylarında Azərbaycan KP MK-nın birinci katibinin ünvanına kəskin tənqidi fikir söyləsə də, köklü dəyişikliyin vacibliyini yüksək səviyyəli iclasda sübut etsə də, onu tutduğu vəzifədən azad etməyə partnomenklaturanın gücü çatmadı.
Bu ilin əvvəlində isə vəziyyət dəyişildi. Onun rəhbərlik etdiyi təşkilatın bankdakı hesabı dayandırıldı. Naxçıvan VHİŞ-nın “Ağrıdağ” qəzetinin çapı da əngəlləndi. Naxçıvanda həmkarlar həyatında baş verən dəyişikliklər haqqında aydın təsəvvür yaratmaq üçün K.Teymurluya müraciət etdik.
M ü x b ir: — Kazım bəy, həmkarları yenidən qurmaq istərkən, daha da dağıtdınız, qarşıdurma yarandı. Özünüz və işçiləriniz neçə aydır maaş almırsınız. Binasız, maşınsız, telefonsuz qalıbsınız. Əvvəlcədən bilsəydiniz, belə məhrumiyyətlərlə üzləşəcəksiniz, bu işə girişərdinizmi?
Kazım Teymurlu: — İşə başladığım ilk aylardan işdən kimisə çıxarmaqla, hansı vəzifəyə kimisə qoymaqla əsaslı dəyişikliklərə nail ola bilməyəcəyimi hiss edirdim. Odur ki, idarəetmə mexanizmini yenidən qurmağı planlaşdırdım. Xarici ölkələrin həmkarlar təşkilatlarının proqram, nizamnaməsi ilə tanış oldum, təcrübəli, savadına və qabiliyyətinə bələd olduğum həmkarlar ittifaqı işçiləri ilə söhbət apardım.
Qəribəsi bu idi ki, SSRİ-də həmkarlar ittifaqlarının nizamnaməsi var idi, proqramı yox. Əziyyətə qatlaşıb bir qrup həmkarlar təşkilatına proqram və nizamnamə yazdıq. 1991-ci ilin avqust qiyamından sonra proqram və nizamnamənin layihəsini çap edib işə girişmək istədik. Azərbaycanda baş verən sonrakı hadisələr bizi gözləməyə məcbur etdi. 1992-ci ilin yanvar ayının 15-də Naxçıvan VHŞ-nın plenumunu keçirdik. Yığıncaqda 49 nəfər plenum üzvündən 39 nəfər iştirak edirdi. Qızğın diskussiyadan sonra ilk təşkilatlarda çox pərakəndəlik, çaşqınlıq olmasın deyə islahatı yuxarıdan — Vilayət Həmkarlar Şurasından keçirməyi razılaşdıq.
Plenumun qərarı ilə ilk təşkilatlar qalmaqla VHİŞ-nı və şuraya daxil olan komitələr buraxıldı. Onların bazasında yeni idarəetmə aparatı — işçi konfederasiyası yaradıldı.
“Ağrıdağ” qəzetində işçi konfederasiyasının nizamnamə və proqram layihəsi çap olundu. Açığını deyim ki, qızğın diskussiya, mübahisələr gözləyirdik. Amma əksinə oldu. Nizamnamə və proqram layihəsinin müzakirəsi qaldı kənarda. Həmkarlar təşkilatlarında uzun müddət rəhbər vəzifə tutanlar imtiyazlarının itəcəklərini başa düşüb hücum etdilər mənə və yeni yaratdığımız təşkilat komitəsinə. Plenumda əl qaldırıb qərar qəbul edənlərin də bəziləri fikirlərini dəyişdilər. İşçi konfederasiyasında işləməyə razılıq vermiş Kommunal Məişət və Yerli Sənaye İşçiləri Hİ Naxçıvan VK-nin sədri Yusif Cəfərov, Aqrar-Sənaye İşçiləri Hİ Naxçıvan VK-nin sədri Arif Hüseynov, VHİŞ-nın sədri Əli İbrahimov da sonradan köhnə aparatın saxlanılmasının tərəfdarlarına qoşuldular.
M ü x b ir: — Həmkarlar Təşkilatından sizin təklif etdiyiniz İşçi Konfederasiyasının fərqini necə izah edə bilərsiniz?
Kazım Teymurlu: — Köhnə həmkarlar təşkilatının ictimai fəallığı hamıya məlumdur. O da məlumdur ki, ucdantutma yaşı çatmış hər bir vətəndaş bu təşkilatın üzvü olur. Qaldı ki, siyasi tərəfinə, bütün dövrlərdə kimə və necə xidmət edib, bunu da hamı bilir.
Bizim nizamnaməyə görə işçilər peşələrə uyğun olaraq ilk təşkilatlarda, sahə federasiyalarında birləşməlidir. Yəni neft sənayesində çalışan hüquqşünas və ya həkim öz peşəsinə uyğun həmkarların üzvü olmalıdır. Həmkarlar təşkilatı indiə qədər üzərinə götürdüyü dövləti funksiyalardan tamam azad olmalıdır. Siyasi partiyaların göbələk kimi hazırkı dövrdə və gələcəkdə ictimai təşkilata üzv olmaq: rəhbər vəzifələrə seçilmək məsələsi aydınlaşdırılır. Formal olaraq bu gün saxlanılan inzibati amirlik funksiyalarından bir dəfəlik əl çəkməli, aşağı təşkilatların hüquqlarının tamamilə özünə verilməsi və s. məsələlər öz əksini tapmışdır. Yeri gəlmişkən, həmkar sözündən imtina etmək məsələsini də qeyd etdim. Dilmizin saflığını qorumaq hər bir vətəndaşın borcudur. Həmkar fars sözü olub işçi birliyi mənasını ifadə edirsə, niyə öz sözümüzü qəbul etməyək? İşçi konfederasiyasının nizamnaməsi və fəaliyyətini əks etdirən proqram sənədinin çap olunmasına respublika qəzetləri yer versəydi, sualı ətraflı cavabla oxuculara çox şeyi izah etmək olardı.
M ü x b i r: — Köhnə strukturları kimlər müdafiə edir? Belə olan halda siz hansı addımı atmağı planlaşdırmısınız?
Kazım Teymurlu: — Naxçıvanda həyata keçirmək istədiyimiz islahat mühafizəkarların hamısını narahat etdi. AHİŞ-dən köhnə strukturu qoruyanlar hətta belələrini ilhamlandıranlar da tapıldı. Naxçıvan MR prokurorluğu da onlarla ərizə və şikayətə aylarla baxmadığı, cavab verməyə vaxt tapmadığı halda iki daşın arasında Naxçıvan VHİŞ-nın 15 yanvar 1992-ci il qərarını qanunsuz saydı.
Bununla da köhnə aparat işçilərinin yeni yaratdığımız təşkilat komitəsinin üzvlərini söyüb-döyməyə şərait yaratdılar. İşçilərimizin təhqir edilməsi, döyülməsi haqqında inzibati orqanlara, prokurorluğa göndərdiyimiz ərizələr isə cavabsız qaldı.
Yaxşı başa düşürdük ki, yeniliklə köhnəliyin mübarizəsində muxtar respublikanın bütün mühafizəkar qüvvələri əleyhdarlarımıza kömək edir. Bu da səbəbsiz deyil. Naxçıvan MR Ali Məclisinin sədri H.Əliyev mühafizəkarları öz ətrafına cəlb etmək üçün məharətli manevrlər edir. amma ruhdan düşmürük. İlk təşkilatlarla əlaqələri gücləndirir, məqsəd və məramımızı sıravi əmək adamlarına çatdırmağa çalışırıq.
Mart ayının 31-də İşçi Konfederasiyasının təsis qurultayını çağırdıq. Geniş müzakirədən sonra xeyli dəyişikliklə proqram və nizamnamə qəbul edildi. Aprelin 2-də isə yetərsay olmasa da, 22 nəfərin iştirakı ilə plenum çağırılıb buraxılmış Naxçıvan VHİŞ-nı bərpa etdiklərini bildirdilər. Hakimiyyətdə olanlar bundan məharətlə yararlanaraq İşçi Konfederasiyasının bankdakı hesabını dondurdular, yetərsaysız bərpa edilmiş təşkilata işləməsi üçün gözəl şərait yaratdılar.
Qarşıdurma olmasın deyə, biz bütün bunlara dözdük. Yeni ictimai təşkilat kimi qeydə alınmaq üçün Naxçıvan MR Ədliyyə Nazirliyinə müraciət etdik. Üç ay müxtəlif bəhanələrlə qeydə alınmağımızı yubatdılar. Bütün bunlar işləmək imkanlarımızı məhdudlaşdırmaq, tərəfdarlarımızın bezikdirib, bizdən uzaqlaşdırmaq məqsədi daşıyırdı. Acınacaqlısı burasıdır ki, bütün bunlar Azərbaycanda demokratik hərəkatın gücləndiyi günlərdə baş verirdi.
İyulun ortalarında yeni ictimai təşkilat kimi qeydə alındıq. Həmkarlar İttifaqlarının 400-ə yaxın ilk təşkilatı İşçi Konfederasiyasına qəbul olundu. Bu da muxtar respublikada olan Hİ üzvlərinin üçdə biri deməkdir. Yavaş-yavaş işlərimiz sahmana düşür. Əminik ki, gec-tez AHİŞ-də də bu proseslər baş verəcək.
M ü x b i r: — Müsahibəyə görə çox sağ olun.
Müsahibəni yazdı: Əli Şamilov.
Redaksiyadan: Məqalə çapa hazırlanarkən eşitdik ki, Naxçıvan İşçi Konfederasiyasının sədri K.Teymurlunu AHİŞ-ə işə dəvət ediblər. Burada da islahatlar aparmaq üçün təşkilat komitəsi yaradılıb. K.Teymurlu da həmin təşkilat komitəsinə daxil edilib.
DEPUTAT BƏRABƏRLİYİ VƏ YA ŞƏXSİ MƏNAFE
İstər Milli Şura yaradılanda Ali Sovetin sessiyalarında, istərsə də qəzetlərdə və ya Televiziya-radio verilişlərində “deputatları növlərə ayırmayın” deyə haray salanları çox eşitmişik. Onların sözü ilk anda məntiqli və gözəl təsir bağışlayır. Ancaq bu fikri söyləyən millət vəkillərinin keçmişlərinə nəzər salanda başqa şeylər aşkara çıxır.
Bu cür hüquq bərabərliyi uğrunda mübarizə aparan deputatlardan biri də bizim yaxşı tanıdığımız Mirismayıl Əliyevdir. Sessiyaları diqqətlə izləyən tamaşaçıların yəqin yadında qalmış olar. Deputatların bəziləri Ali Sovetin sessiyalarının radio və Televiziya ilə translyasiya etmək məsələsini qaldıranda, M.Əliyev tez-tələsik mikrofona yaxınlaşaraq buna etirazını bildirdi. Fikrini də onunla əsaslandırdı ki, qışlama dövrü olduğundan seçicilərinin başı bu işlərə qarışıb. Sessiyalar translyasiya olunarsa, seçicilər işi qoyub televizora baxar, nəticədə heyvandarlığa böyük zərər dəymiş olar.
M.Əliyev Naxçıvandakı Şahbuz rayonundan deputat seçilib. Rabitənin bərbad vəziyyətdə olduğu bir zamanda sessiyanın gedişi müddətində M.Əliyev bu dağlıq rayonda yaşayan seçiciləri ilə görəsən, necə əlaqə saxladı və onların fikirlərini belə operativ şəkildə Milli Məclis üzvlərinə çatdırdı.
Bu hadisədən bir neçə gün sonra Naxçıvan MR Nazirlər Kabineti qarşısında — yəni M.Əliyevin Baş nazir olduğu binanın qarşısında piket keçirildi. Piketçilərin hay-küyündən aydın oldu ki, deputat seçicilərinin rəyini öyrənməyibmiş. Sadəcə rəhbərliyə yarınmaq üçün o cür çıxış edib.
Növbəti sessiyaların birində Azərbaycan Ali Sovetinin deputatları Naxçıvan MR Ali Məclisinin sədri Əkbər Əliyevin qanunsuz təyin olunduğunu, yəni seçkilərdə yetərsay olmadığı məsələsini müzakirəyə çıxarmağı istəyəndə, xitabət kürsüsünə qalxanlardan ilki yenə M.Əliyev oldu. Özündən əvvəl danışan deputat yoldaşının söylədiklərini heçə çıxarmaq üçün dəridən-qabıqdan çıxdı. Sonda “bu üzdəniraq demokratlar bizə işləməyə imkan vermirlər” hökmü ilə çıxışını yekunlaşdırdı. Azərbaycan Ali Sovetinin partnomenklaturadan seçilmiş deputatlarına da, rəhbərliyə də bu cür çıxışlar lazım idi. M.Əliyevin deyil, həqiqəti söyləyən deputatın sözü keçərsiz oldu.
Aradan bir neçə ay keçəndən sonra, Naxçıvan MR xalq deputatları Demblokun təkidi ilə növbədənkənar sessiyaya toplaşdılar. Ə.Əliyevin yetərsay olmadan seçildiyi təsdiqləndi və vəzifədən kənarlaşdırıldı. Hələ bu azmış kimi, elə həmin sessiyadaca Naxçıvan MR-də Sov. İKP-nin fəaliyyəti dayandırıldı. M.Əliyevin isə hakimiyyəti davam edirdi.
Oxucuları yəqin ki, bir deputat kimi onun fəaliyyəti də az maraqlandırmır. Lakin biz istərdik öncə onun namizədlik dövründəki fəaliyyətindən başlayaq.M.Əliyevi 1990-cı ilin əvvəlində Naxçıvan MR Nazirlər Sovetinə sədr təyin edərkən onu tanıyanları bir sual düşündürdü: — Görəsən, hansı yüksək iş keyfiyyətlərinə görə ağır və gərgin bir vaxtda M.Əliyevi belə bir məsul vəzifəyə təyin ediblər? Elə ilk aylardan məlum oldu ki, istər savadca, istər bacarıq və təşkilatçılıq cəhətdən o, nəinki müavinlərindən hətta ayrı-ayrı şöbə müdirlərindən də aşağı səviyyədə durur.
İlk dəfə idi ki, İran İslam Respublikasından Naxçıvana çoxsaylı rəsmi qonaqlar gəlmişdi. Onlar Naxçıvan Rəssamlar İttifaqının sərgi salonunda təşkil edilmiş “Azadlıqdır mənə məlhəm, sənə dərman, Azərbaycan” devizi altındakı sərgidə iştirak edəcəkdilər. 1990-cı il mayın 7-si idi. Sərginin açılışını səbrsizliklə gözləyən tamaşaçılar lentin kəsilməsi üçün qapıya yaxınlaşan M.Əliyevi və qonaqları alqışladılar. Lakin çox gülməli bir hadisə baş verdi. M.Əliyev tələsik addımlarla qırmızı lentin üstündən keçərək birbaşa salona daxil oldu. Qonaqlar da çaş-baş halda onun arxasınca getməli oldular.
…Xeyli vaxt idi Naxçıvan aeroportunun tikintisi davam edirdi. Hamı narahatçılıqla bu tikintinin tezliklə başa çatmasını arzulayırdı. Belə bir vaxtda sabiq sədr özünün deputat seçilməsi xatirinə yüksək keyfiyyətli betonu Şahbuz rayonunun kəndarası yollarına tökdürdü. Aeroportun tikintisi isə bu səbəbdən bir ildən çox yubanası oldu. Seçkilər ərəfəsində deputatlığa namizəd diqqətini Şahbuz rayonuna normativdən artıq ərzaq və sənaye mallarının göndərilməsinə yönəltmişdi. Onun imzaladığı sənədlər bu rəqəmlərin necə şişirdildiyindən xəbər verir. Hətta öz doğulduğu kənddən belə namizədliyini irəli sürə bilməyən M.Əliyev Şahbuz kimi kiçik bir rayonun sadə əmək adamlarını aldatmağın necə asan olduğunu, buradakı partokratiyanın mütiliyini yaxşı bilirdi. Heç təsadüfi deyil ki, bu yolla da Azərbaycanın xalq deputatı oldu.
Yuxarıda M.Əliyevin savadsızlığına vurulan eyham heç də təsadüfi deyildi. Oxucuda şübhə qalmasın deyə, onun bir neçə sənədə qoyduğu dərkənardan nümunələri aşağıda veririk: “Xahiş edirəm təcili baxıb həll edin ki, sədri quru söz verən saymasınlar və Qorbaçova bənzətməsinlər, nəticəsini mənə bildirin. M.Əliyev.” “İşə taxılsın. M.Əliyev” və s.Bu cür misalları çoxaltmaq olar. Təəssüf ki, sabiq sədr işlədiyi dövrdə rayon və şəhər XDS İK-nin hüquq və səlahiyyətlərini öz sərəncamları ilə pozurdu. Hansı maraq və təmənna iləsə, yerli sovetlərin başı üzərindən ayrı-ayrı adamlara maşın və başqa şeylər bölürdü.
İranın Zəncan və Gilan şəhərlərində baş verən zəlzələ bütün Naxçıvan xalqını kömək üçün ayağa qaldırmışdı. Öz bacı və qardaşlarına kömək etmək üçün küllü miqdarda ərzaq, geyim, pul və sair toplanırdı. Təəssüf ki, toplanmış pul vəsaiti zərərçəkənlərə kömək komissiyası üzvlərinin xəbəri olmadan M.Əliyevin sərəncamı ilə hara gəldi xərclənmişdi.
Artıq doqquz aydır ki, M.Əliyev Naxçıvan MR baş naziri vəzifəsindən azad edilmişdir. Bu müddətdə sizcə o öz seçicilərinin vəziyyəti ilə yenədəmi elə canfəşanlıqla maraqlanır? Əlbəttə yox. İndiyə qədər nəinki onlarla maraqlanmır, hətta Muxtar Respublika Ali Məclisinin sessiyalarında da iştirak etmir. Onda görəsən hansı hüquqla deputat bərabərliyindən danışır?
Ümumiyyətlə, Naxçıvan Muxtar Respublikasından seçilən 15 nəfər xalq deputatından 4 nəfəri vəzifəyə görə seçilənlərdir. Əgər belə olmasaydı, onlar vəzifədən çıxandan sonra da seçiciləri ilə bir dəfə də olsun görüşərdilər. Odur ki, belələrinin bərabər hüquqdan danışmağa haqlarının olub-olmadığını qoy oxucular desinlər.
“Azadlıq” qəzeti, 1992, 20 may
DEPUTATLAR YUXARILARDA QARIŞIQLIĞI
GÖZLƏYİRLƏR
Naxçıvan MR Ali Məclisinə sədr təyin edilməsindən (bu barədə qəzetlərdə geniş məlumat olduğundan sessiyanın yetərsəssiz keçirilməsi və s. məsələləri geniş şəhr etməyə ehtiyac duymadıq) iki aya yaxın bir müddət keçir. Lakin yeni təyin edilmiş sədr hələ də deputatları bir yerə toplayıb Ali Məclisin sessiyasını keçirə bilməyib. Özünün dediyinə görə əgər üç ayı sessiyanı çağıra bilməsə istefa verəcək.
Hadisələrin gedişi, ötən illərin təcrübəsi, hazırki siyasi duruğ onu göstərir ki, Namiq Həsənov istəsə belə istefa verə bilməyəcək. Necə deyərlər ona imkan verməyəcəklər. Olsa-olsa Azərbaycanda hakimiyyət dəyişən kimi Naxçıvan MR Ali Məclisinin 1994-cü ilin aprelin 1-də qəbul etdiyi qərarı qanunsuz sayacaqlar.
Bəs Muxtar Respublikanın siyasi həyatındakı gərginliknə vaxtadək davam edəcək, bu gərginlik kimə və nəyə lazımdır?
Onu da xatırladaq ki, H.Əliyev Naxçıvan MR Ali Məclisinin sədri işlədiyi 21 ayın son yeddi ayında bir dəfə də olsun sessiya çağıra bilməmiş, partiya-təsərrüfat fəalları yığıncağını xatırladan “genişləndirilmiş rəyasət heyəti” iclasları ilə kifayətlənmişdi. Hətta o Bakıya rəhbər vəzifəyə gedəndən sonra da sessiya çağırmaq mümkün olmamışdır. Bir sözlə Naxçıvan MR Ali Məclisinin sessiyaları arasındakı fasilə rekord rəqəmə 18 aya çatmışdı. N.Həsənov da bax beləcə — Muxtar respublikanı qanunvericilik orqanın fəaliyyətindən istifadə etməyə məcbur edilmişdir. O, buna istəsə də, istəməsə də məcburdur. Çünki, onun hazırkı rəhbərliyə sədaqətinə şübhə var. Rəhbərlik yaxşı bilir ki, Namiq Həsənov partiya — nomenklatura əxlaqını gözəl mənimsəsə də lider olmaq həvəsi hər şeyə üstün gəlir. Onun bütün xasiyyətləri — daim liderliyə can atması, müxtəlif manevrləri, qarşısına çıxa biləcək maneələri dəf etmə üsulları Heydər Əliyevə yaxşı tanışdır. 1991-ci ilin avqustun 26-da Moskvada baş vermiş qarışıqlıqdan istifadə edən Naxçıvandakı xalq hərəkatı fəalları beş aydan artıq çağırılması mümkün olmayan Naxçıvan MR Ali Məclisinin sessiyasının çağırılmasına nail oldular. Həmin vaxt Ali Məclisin sədri təyin edilmiş Əkbər Əliyev və bir neçə rəhbər vəzifəli deputat Muxtar Respublikadan kənarda idi. Gecə saat 4-dək davam edən, dəfələrlə fasilə verən sessiyanı məcburiyyət qarşısında qalmış Ali Məclis sədrinin müavini Rəşid Həsənov aparırdı. Demokratik blokdan olan deputatların, eləcə də sessiyanın keçirildiyi binanı mühasirəyə almış adamların təzyiqi ilə Əkbər Əliyevin Ali Məclisə sədr təyin olunduğu sessiyada yol verilmiş saxtakarlıq geniş müzakirə edildi. Yetərsəs olmadan keçirilmiş sessiyada qəbul edilmiş qərar qanunsuz sayıldı. Ali Məclisə yeni sədr seçilməsi uğrunda mübarizə başladı. Demokratik blokdan olan deputatlar azlıq təşkil etdiyindən öz namizədlərini keçirə bilməyəcəkdilər. Sessiya baş tutmasın deyə Bakıdan rəhbər vəzifədə olan deputatların bir qrupunu müxtəlif bahanələrlə mərkəzə çağırırdılar. Ayaz Mütəllibovun Əkbər Əliyevin ona tam sadiq olacağına inamı yox idi. Ona görə də Azərbaycan KP MK katibi Zakir Abdullayevi Naxçıvana göndərib. Əkbər Əliyevi həm Vilayət Partiya Komitəsinə I katib, həm də Ali Məclisə sədr təyin etdilər. Əkbər Əliyev demokratik blokdan olan deputatlar arasında da mütaliəli, loyal bir rəhbər işçi kimi tanınırdı. O, Vilayət Partiya Komitəsinin I katibi kürsüsündə əyləşəndən sonra özü demokratik blokdan olan deputatlarla danışıq aparıb qanuni yolla Ali Sovetə sədr seçilə bilərdi. A.Mütəllibov və onun komandası yaxşı bilirdi ki, belə olarsa Əkbər Əliyev sərbəst işləyəcək, çox vaxt onların tapşırığını yerinə yetirməyəcək, deputatların qəbul etdiyi qərarlarla razılaşacaq. Kommunist idarə üsulunun sınanmış metodundan istifadə edərək, Əkbər Əliyevi yetərsəs olmadan Ali Məclisə sədr təyin etdilər ki, o bir az sərbəstlik edən kimi, sessiyanın yetərsəssiz olduğunu, vəzifədən hər an uzaqlaşdırılacağını ona xatırlatsınlar. Əvvəllər cəbhəçilərlə mülayim davranan, çox vaxt onlarla məsləhətləşib ortaq yol seçən Əkbər Əliyev Ali Məclis sədri olan kimi demokratik qüvvələrə qarşı sərt mövqe tutdu.
Nəticəsi də o oldu ki, cəmi beş ay sonra özünün iştirak edə bilmədiyi sessiyada vəzifədən uzaqlaşdırıldı. Dünən onun qanuni seçildiyini söyləyən kommunist nomenklaturasından olan deputatlar 5 aydan sonra sessiyanın yetərsəssiz keçirildiyini söylədilər. Həmişə yuxarının tapşırıqlarını yerinə yetirməyə alışmış partnomenklatura deputatları arasında bir çaşqınlıq yaranmışdı. Demblok öz yığıncaqlarını keçirir sədrliyə, sədr müavinliyinə verəcəkləri namizədləri müzakirə edirdilər. Komblok isə yuxarıdan göstəriş gözləyirdi. Belə bir çaşqın vəziyyətdə Namiq Həsənov irəli çıxdı, partnomenklaturadan olan deputatların yığıncaqlarını keçirdi Komblok yığıncaqdan yığıncağa püxtələşir, çaşqınlıqdan çıxır Namiq Həsənovu lider və özlərinin sədrliyə namizədlərindən biri kimi görürdülər. Komblokun mütəşəkkil qüvvəyə çevrildiyini görən Heydər Əliyev özünün Ali Məclis sədrliyinə namizədliyinin irəli sürülməsinə razılıq verməsilə komblokda parçalanma saldı istədiyinə çox məharətli manevrlə nail oldu.
1991-ci ildə Ali Məclis sədrliyinə H.Əliyevin real rəqiblərindən biri də Namiq Həsənov idi. Belə olan halda Heydər Əliyev Namiq Həsənova kin-küdurətini unutmuşdumu? Niyə məhz başqasını yox Namiq Həsənovu Ali Məclis kreslosunda əyləşdirdi. Əkbər Əliyevin Ali Məclis kreslosunda əyləşdiyi ilə Namiq Həsənovun Ali Sovet sədri vəzifəsini tutması arasında çoxlu oxşar cəhətlər tapmaq olar.
Namiq Həsənov da təcrübəli işçidir. Özünü demokratik fikirli, yenilikçi bir şəxs kimi göstərə bilir. İmkan və vaxt verilsəydi, özü deputat qrupları arasında manevrlər edərək qanuni yolla Ali məclisə sədr seçilə bilərdi. Lakin bu Heydər Əliyevi qane etmirdi Çünki, səhər Namiq Həsənov onun hər bir tapşırığına müticəsinə əməl etməzdi.
Odur ki, Azərbaycan Ali Sovetinin sədri Rəsul Quliyevi Naxçıvana göndərib yetərsəssiz olmadan da Namiq Həsənovu Ali Məclis sədri kreslosunda əyləşdirərdi. H.Əliyevin bu manevri mənasız deyildi. Yaxşı bilirdi ki, N.Həsənovun qohumları Muxtar Respublikada bir çox yüksək vəzifələri tutublar, onların iqtisadi dayağı və silahlı dəstələri də var. Demək Namiq Həsənov Muxtar Respublikanı qanunlarla deyil qohumları — Babək Rayon Sovetinin sədri olan qaynı Tahir Əliyevlə, Naxçıvan Səhiyyə Nazirinin müavini olan bacısı Elmira Əliyeva ilə, Naxçıvan Su Təsərrüfat naziri olan xalaoğlusu Kərim Qasımovla, Naxçıvan Taxıl Məhsulları Kombinatının direktoru Bəxtiyar Kərimovla, Naxçıvan MR Baş nazirinin birinci müavini, həmkəndlisi Eldar İbrahimovla, Naxçıvan Kənd Təsərrüfatı Naziri, həmkəndlisi və yaxın dostu Adil Məmmədovla, Naxçıvan Kooperativlər İttifaqı Avtomobil dəstəsinin rəisi olan qardaşı Natiq Həsənovla və Ali Məclisə işə götürdüyü qohumları Nəbi Qasımov, Aydın Quliyev və başqaları ilə birlikdə idarə edəcək. Yuxarıların hər hansı tapşırığına əməl etmək istəməsə onda tez qanunsuz seçildiyi sessiya yadına salınacaq.
Naxçıvanda Ali Məclis sədri dəyişən kimi deputatların “fəallığı”, sessiyaların sayı, yeni qərar və qanunların müzakirəsi, qəbulu da artır. Amma yetərsay olmadan keçirilən sessiyalarda seçilən Əkbər Əliyevin və Namiq Həsənovun hakimiyyəti dövründə bu “fəallığı” bir passivlik əvəz edib. Deputatlar səbrlə gözləyiblər ki, yuxarılarda nə vaxt qarışıqlıq düşsə onda səslərini çıxartsınlar, sədrin qanunsuz seçildiyini elan etsinlər.
“Müxalifət” qəzeti, 1994, 15 may
CİNAYƏTKAR GÜNAHSIZI İTTİHAM EDİRSƏ…
Son vaxtlar Azərbaycanda demokratiyanın mövcudluğundan, insan haqlarının qorunduğundan, dövlətçiliyin gündən-günə möhkəmləndirildiyindən rəsmi şəxslər daha çox danışır, bəyanat verirlər. Aylarla uzanan məhkəmələr, başa çatmaq bilməyən istintaqlar, iqtisadi böhranın dərinləşməsi isə deyilənlərlə uyğun gəlmir. Gəncə hadisələri ilə bağlı davam edən məhkəmə prosesinə isə ictimaiyyətin marağı azalmaq bilmir. Bunu ağzınadək dolu salon və müxtəlif peşə, müxtəlif sənət adamlarının daima burada olması da sübut edir. Görəsən bunun səbəbi nədir? Azərbaycanda baş verənlər xalqı hara aparır? Bütün bunlar təsadüfdür, yoxsa elmi əsası var?
Bu və buna bənzər suallara cavab almaq üçün “Qanun” jurnalının baş redaktoru, Müstəqil Elmi Praktik Hüquq Mərkəzinin Prezidenti, hüquqşünas Aydın Kərimova müraciət etdik.
M ü x b i r: — Aydın bəy, hüquqşünaslar “qanun şahdır!” ifadəsini çox sevirlər. Amma Azərbaycanda siyasi mənsubiyyətə görə həbslər, həbs olunanların istintaqının bilərəkdən süründürməçiliyə salınması, aylarla uzanan məhkəmə prosesləri və ən nəhayət son nəticəsi adamda belə bir fikir oyadır ki, Azərbaycanda “şah qanundur!” Əvvəllər hüquqşünaslarımız qanunsuz əməllərinə bəraət qazandırmaq üçün partnomenklaturadan qorxduqlarını, raykom katiblərindən birbaşa asılı olduqlarını, onların sifarişlərini yerinə yetirdiklərini söyləyirdilər. İndi allaha şükür nə Sov. İKP var, nə büro qorxusu, nə də raykom. İndi hüquqşünaslarımız niyə yuxarıların əhval-ruhiyyəsini qanundan uca tuturlar?
Aydın Kərimov: — Hazırda Azərbaycanda cəmiyyətdə mövcud olan ən böyük eybəcərliklərdən biri baş verir. Siyasi, iqtisadi, hərbi, mənəvi böhranlara hüquqi aşınma, qanunsuzluq da əlavə olunur. Biz Azərbaycanda yaşadığımıza görə məhz Azərbaycanda dedim. Əslində bu proses keçmiş Sovetlər birliyinə daxil olan ərazilərdə bir-birindən məğlubiyyət az və ya çox şəkildə davam edir. Siyasi böhranın zirvəsi dövlət çevrilmişi, iqtisadi böhranın zirvəsi pulun dəyərsizləşməsi və hiperinflyasiya, hərbi böhranın zirvəsi isə məğlubiyyət, mənəvi böhranın zirvəsi simasızlıqdır. İkiüzlülük, rüşvətxorluq, rus alimi P.Sorokinin dediyi “şakalizm” olduğu kimi, hüququ böhranın da zirvəsi Gəncə hadisələri ilə bağlı məhkəmədir.
Hüquqşünaslar həmişə deyiblər ki, əgər cəmiyyətdə cinayət varsa, cəza yoxsa bu dövlətin ədalətsizliyinə, mənəviyyatsızlığına sübutdur. Cinayət də, cəza da varsa, cinayətkar günahsızı ittiham edirsə bunun nəyə dəlalət etdiyini heç bir hüquqşünasdan eşitməmişəm. Yəqin ki, onlar bu qədər qanunsuzluğu təsəvvürlərinə gətirə bilməyiblər. Belə hallar qanunsuzluğun hökm sürdüyü dövlətlərdə, simasızlaşmış cəmiyyətlərdə baş verir. 20-ci illərin “sinfi düşmənlər”ini, 37-ci ilin “xalq düşmənləri”ni, 70-80-ci ilin illərin pambığı, üzümü, heyvandarlıq məhsullarını şişirdənlərin mühakimələrini xatırlasanız Sovet cəmiyyətinin əsl simasını anlayarsınız.
20 yanvar təcavüzündən sonra qatillərin Xəlil Rzaya, Etibar Məmmədova və Azərbaycanın yüzlərlə vətənpərvər oğluna qarşı qaldırılmış cinayət işi, əsl cinayətkarların xalq hərəkatına qarşı irəli sürdükləri ittihamlar belə hallara ən sonuncu misaldı. Canilər xalqı ittiham edirdilər ki, niyə öz hüququnuzu, öz haqqınızı müdafiə etmək üçün küçəyə çıxıbsınız? Dəhşət bax budur!
O ki, qaldı hüquqşünasların partnomenklatura “əsarət”indən qurtulması məsələsinə bu geniş bir mövzudur. Yalnız onu deyə bilərəm ki, meşələr şahı şiri qəfəsdən açıb buraxırlar. Gedib özünə yem tapa bilmədiyinə, ov ovlaya bilmədiyinə görə azadlığını bir qarın yeməyə qurban verib, yenidən qəfəsə qayıdır. Əsarətdən qurtulmağa gərək mənəviyyatca, ruhca hazır olasan. Mənən buna hazır olmayanda bax, indiki kimi — bizim cəmiyyətdəki kimi olur.
M ü x b i r: — Aydın bəy, sizcə bu həbslər, aylarla uzanan istintaqlar, bəzən məhkəmə salonlarından uzun-uzadı, birtərəfli telereportajları, hazırda davam edən məhkəmələr iqtidarın siyasi rəqiblərini nüfuzdan salmaq, müxalifəti əzmək, necə deyərlər, gözəl mənimsədikləri, adət etdikləri totalitar rejimi bərpa etmək üçün göstərilən cəhdlər deyilmi?
Aydın Kərimov: — Müəyyən mənada siz dedikləriniz də var. Ancaq daha böyük cinayəti ört-basdır etmək, şahidləri cəzalandırmaq, xalq azadlıq hərəkatı iştirakçılarının gözünü qorxutmaq, dünya ictimaiyyətinin gözünə kül üfürmək üçün qurulmuş senariyə oxşayır. Amma senari hüquq baxımdan o qədər savadsız, icraçılar o qədər qabiliyyətsizdirlər ki, heç kimi nə aldada, nə də qorxuda bilirlər. Təsəvvür edin ki, az-çox savadlı və ləyaqətli hüquqşünaslar belə qondarma işlərdən imtina edirlər, ittihamçı kimi çıxış etmək istəmirlər.
M ü x b i r: — Naxçıvan MR Daxili İşlər naziri Ramil Usubovun istefasını tələb edən mitinq iştirakçılarının məhkəməsində əvvəl tamam başqa abi-hava hökm sürürdü. R.Usubov Dİ naziri təyin ediləndən sonra vəziyyət tamam əks istiqamətdə dəyişdi. Gəncə hadisələri ilə bağlı gedən məhkəmə prosesini necə qiymətləndirirsiniz?
Aydın Kərimov: — Hadisəni törədənlərin yüksək dövlət vəzifələrində olduğu, siyasətin qanundan üstün tutulduğu, hakimlərin qanun və ədaləti deyil, yuxarıların iradəsini icra etdiyi şəraitdə əvvəlcədən heç nə demək olmaz.
Bircə şeyi deyə bilərəm: bir neçə ildən sonra bugünkü hadisələrdən bəhs edəcək əsər yazmaq istəyəcək “ədalət və həqiqət” carçıları olan hörmətli şair və yazıçılarımız fürsəti əldən verməyib material toplasınlar. Hələ ki, imkan var, sonra arxivlərdə qurdalanmalı olacaqlar.
M ü x b i r: — Müsahibəyə görə çox sağ olun.
Müsahibəni yazdı: Əli Şamilov.
“Azadlıq” qəzeti, 1994, 20 oktyabr
ÇÖRƏYİN QİYMƏTİ YENƏ DƏ ARTDI…
VƏ YA UCUZ ŞÖHRƏTİN NƏTİCƏLƏRİ
1992-ci ilin günlərində Azərbaycanda çörəyin qiyməti üç dəfəyə yaxın artırılaraq, 90 qəpikdən iki rubl 60 qəpiyə qaldırıldı. Naxçıvan MR Nazirlər Kabineti Azərbaycan Hökümətinin bu qərarına etiraz edərək yerli televiziya və radio ilə bildirdi ki, çörəyin qiyməti qaldırılmayacaq.
Yanvar ayının 7-də Naxçıvan MR Ali Sovetinin Rəyasət Heyətinin geniş partiya təsərrüfat fəallarının yığıncağını xatırladan iclası çağırıldı. Yerli televiziya və radio ilə birbaşa yayımlanan həmin iclasda elan edildi ki, əhalinin güzəranı pis olduğuna, işsizlik baş alıb getdiyinə, ailələrin çoxu yalnız təkcə çörəyə möhtac olduğuna görə Muxtar Respublikada çörəyin qiyməti artırılmayacaq. Bu qərar nəinki Naxçıvan MR-də, Azərbaycanın əksər şəhər və əkndlərində də böyük maraq doğurdu. Azərbaycan Respubilkası Nazirlər Sovetinin sədri H.Həsənov Naxçıvana H.Əliyevə zəng vurub xahiş və minnət etsə də, qərarın Azərbaycan dövlətçiliyinə zərbə vurduğunu söyləsə də, əhəmiyyəti olmadı.
Əksinə Naxçıvan MR Ali Sovetinin sədri H.Əliyev gələcəkdə baş verə biləcək hər hansı bir təhlükədən özünü sovuşdurmaq üçün 1992-ci ilin aprelində çağırılmış yığıncaqda çörəyin qiymətinin qaldırılmamasını geniş müzakirə etdi (yenə də radio-televiziya ilə canlı yayımla!!!)
Deputatların əksəriyyəti bu oyunun əsl mahiyyətini başa düşmədiyindənmi, yoxsa H.Əliyevin qorxusundanmı, Ali Sovet sədrinin diktəsi ilə hazırlanmış qərarın qəbuluna səs verdilər. beləliklə, sədr məsuliyyəti deputatlarla bölüşmüş oldu.
Azərbaycanda çörəyin fərqli qiymətlərlə satılmasının doğurduğu bəlanı ilk görən və etiraz səsini ucaldan “Azadlıq” qəzeti (bax: 1992-ci il, 18 iyul, N38. Çörək bol olarsa, basılmaz Vətən.) oldu. 70-ci illərin pambıq, üzüm, taxıl, tərəvəz, heyvandarlıq və sənaye məhsulları “pripiskası” özünü yeni formada göstərdi. Muxtar Respublikanın çörək zavodları istehsal gücündən dəfələrlə artıq “çörək bişirir və əhaliyə satırdı”. 5 ay 15 gündə Muxtar Respublika büdcəsi “çörək əməliyyatından” 85 milyon manatdan çox zərər gördü. Naxçıvan MR Baş nazirinin birinci müavininin imzası ilə Ali Sovet sədri H.Əliyevə məktub göndərildi. Məktubda göstərilirdi ki, büdcə kəsiri gündən-günə artır, çörəyin qiymətini təcili olaraq respublika qiymətləri səviyyəsinə qaldırmaq lazımdır.
“Azadlıq” qəzetinin çıxışından altı-yeddi gün sonra Naxçıvanda yenə yeni bir teleşou göstərildi. Yenə də partiya təsərrüfat fəalları yığıncağını xatırladan təntənəli bir iclas. Yenə də teleradio ilə canlı yayım. Yenə də bəlağətli çıxışlar, rəhbərin şəninə tostlar. Bütün bunlar bir məqsədə xidmət edirdi: “Ey əhali, gör ki, biz sənin qədrini bilir, çörəyin qiymətini artırmırıq. Amma “Azadlıq” qəzeti və məqalə müəllifi bunu istəmir və gözügötürməzlik edir.” qəribə burası idi ki, bir həftə əvvəl Ali Sovet sədrinə məktubla müraciət edib çörəyin qiymətinin artırılmasının qaçılmaz reallıq olduğunu yazan Naxçıvan MR Baş nazirinin birinci müavini Məmməd Abbasov yazdıqlarının əksinə çıxış edərək, “Azadlıq” qəzetini günahlandırdı. Əhalinin güzəranının ağır olduğunu, bir çox ailələrin yalnız çörəyə möhtac qaldığını dönə-dönə vurğuladı. Qətiyyətlə bildirdi ki, muxtar respublikada çörəyin qiymətini qaldırmaq düşmənçilikdir.
Toplantıdan bir neçə gün sonra isə çörəyin qiyməti qaldırılıb respublika səviyyəsinə çatdırıldı. Qiymət artımının günahkarı kimi isə xalqa “Azadlıq” qəzetinin müxbiri, yəni bu sətirlərin müəllifi təqdim edildi. çoxları da bu təbliğatı asanlıqla həzm etdi.
Nə deputatlardan, nə də mütəxəssislərdən durub etiraz etməyə, həqiqəti xalqa çatdırmağa cəsarəti çatan olmadı. Əksinə, H.Əliyevin yanında yaxşı kişi olmaq, vəzifə qazanmaq üçün xalqa yalan satdılar. çox təəssüf ki, bu gün xalq onu tez-tez aldadan deputatdan, mütəxəssisdən, rəhbərdən hesabat tələb etmir. Ona görə də bir çox deputatlar və mütəxəssislər xalqı aldatmaqda davam edirlər. Xalq isə yaxın keçmişdə olanları belə “asanlıqla unudur”.
“Azadlıq” qəzeti, 1994, 13 dekabr.
SENZURBAŞININ HÜNƏRİ
“Azadlıq” qəzetinin 1995-ci il 31 yanvar tarixli (№ 7; 493) sayında “Toy neftdən xəbər verir” sərlövhəli bir yazı dərc olunmuşdu. Əqidəsi, qanunlara ehtiramı ilə deyil vəzifədə olanlara yarınması ilə fəxr edən senzurbaşı Cahangir İldırımzadə cənablarının sayeyi-mərhəmətindən nəinki məqalə ixtisar edilmiş, həm də məqalə ilə birlikdə verilməli olan şəklin də yarısı kəsilib götürülmüşdü. Çoxminli oxucu “Azərbaycan demokratiyasının” bəhrəsini daddığından çaşbaş qalmışdı.
“Azadlıq” qəzeti oxucularının görə bilmədiyi və ya görmək istəmədiyi məsələyə aydınlıq gətirməyə çalışacağıq.
Şəkildən Heydər Əliyevin oğlu, Azərbaycan Dövlət Neft Şirkətinin vitseprezidenti İlham Əliyevin və onun zövcəsi Sevinc Əliyevanın şəkli kəsilib götürülmüşdü. Gəlin və anası üçün Fransız modelyeri Hayri Akduman tərəfindən Parisdə tikilmiş toy paltarı da çox diqqəti cəlb etmişdi. Çünki yalnız gəlinlik paltarının qiyməti 50 min ABŞ dolları həcmindədir. Bəs anasının paltarının qiyməti neçəyədir? Çırağan hotelində keçirilən bu möhtəşəm toya nə qədər xərc çəkilib? Bu və buna bənzər suallara cavab tapmağa acizik. “Svest” hotelinin gündəlik xərci 400 dollar olan kral otağını ilboyu kirələyən bəylə — “Klips” jurnalının (1994-cü il, Ekim, № 27) yazdığı kimi desək “petrolçuluqla uğraşan Azəri ailənin Mahin Şahruh Şahnavazın oğulları Siheyr ilə Heydər Əliyevin petrolçuluqla uğraşan oğlu İlham Əliyevin nə alış verişi? Heydər Əliyevin özünün dediyi kimi, milyonyarım qaçqını və köçkünü olan, adamlarının çoxu gün çörəyinə möhtac bir məmləkətin petrolçularının belə təntənəli toylarda və səyahətlərdə xərclədiyi pullar haradandır?
“Azadlıq” qəzetinin bu və buna bənzər onlarla suala cavab verməsinə senzurbaşı Cahangir İldırımzadə imkan vermədi. Yəqin ki, cavabsız qalan suallara cavab tapan oğullar tapılacaq.
“Azadlıq” qəzeti, 1995, 3 fevral.
NAXÇIVAN: SOYUQ GÜNLƏRİN
QAYNAR SİYASİ HAVASI
Qışın ortasında qazı olmayan, işığı fasilələrlə verilən, blokadada qalmış Naxçıvanda siyasi gərginlik “kəllə-çarxa” yaxınlaşıb. İnflyasiyanın atını dördnala çapdığı adamların bir parça çörək qayğısından qurtula bilmədiyi bir vaxtda görəsən, siyasi mühit niyə belə qızışıb? Ocağı kimlər belə odlayıb? Bu onların nəyinə gərəkdir?
Belə suallar çoxlarını düşündürür. Suallara cavab axtarmaq, fikir mübadiləsi aparmaq üçün insanlar bir araya toplanmağa ehtiyac duyurlar. çayxanalar, uzun qış gecələrində qonum-qonşu söhbətləri, fikir mübadiləsi etməyə ötənlərə nəzər salmağa imkan verir. çıxış yolunu yenə də, təşkilatlanmada görürlər. İl yarım öncə müəyyən imtiyaz əldə etmək məqsədiləmi, yaxud da təşkilatda gördüyü bəzi kəm-kəsirlərə görəmi Xalq Cəbhəsindən küsüb gedənlərlə yanaşı indiyədək bitərəf qalanlar da AXC-nin dayaq dəstələrinə gəlirlər. Yenidən bir yerə toplaşanlar siyasətinə dərinliklərinə baş vura bilməsələr də, günün hadisələrini, ötənləri müzakirə edirlər. Deyirlər, necə oldu ki, 1994-cü ildə Azərbaycan Respublikasında çörəyin qiymətləri artdığı halda, Naxçıvanda əhalinin güzəranın pisliyi nəzərə alınaraq qiymətlər artırılmadı, H.Əliyev Azərbaycan Respubilkasının prezidenti seçiləndən sonra çörəyin qiyməti bir neçə dəfə artdı. Yoxsa Naxçıvan blokadadan xilas olub? Yoxsa naxçıvanlıların güzəranı yaxşılaşıb? İki il öncə kürsülərdən, teleekranlardan gur səslə: — Biz Naxçıvanı blokadadan qurtarmaq, Meğridən keçən dəmir yolunu açmaq istəyirik, Azərbaycan rəhbərliyi qoymur. Onlar Bakıda isti otaqlarda əyləşib naxçıvanlıların soyuqda ac-yalavac, susuz qalmasından xəbərsizdirlər! — deyən H.Əliyev görəsən, indi nə fikirdədir? Dəmir yolunu niyə açdırmadı? Naxçıvanı niyə blokadadan qurtarmadı? Əksinə, o hakimiyyətə gələndən sonra Azərbaycana gələn digər dəmir yolları da qapandı.
Bu suallara cavab arayanların narahatlığı Naxçıvanda siyasi mühiti qızışdırır. İki il öncə YAP-ın Şərur konfransında H.Əliyev rayonda təşkilatın 30 min üzvü olduğunu iftixarla deyirdi. Bu gün isə orada YAP-ın təşkil etdiyi mitinqlərə heç iki-üç min nəfər gəlmir.
Əlinə silah alıb sərhədlərimizi erməni quldurlarından qoruyanların böyük bir qismi çeşidli bəhanələrlə həbsxanalara atılsalar da, bayırda qalanlar təqib-təzyiqlər altında olsalar da, AXC-nin dayaq dəstələrində bir canlanma hiss olunur. Tez-tez öz yığıncaqlarını keçirən, açıq müzakirələrə geniş yer verən bu təşkilat sözü ilə işi düz gəlməyənlər üçün qorxunc qüvvə sayılır. Bu qüvvənin qarşısını almaq üçün yenə də ənənəvi sovet metodlarından — zor tətbiq etməkdən, xalqın diqqətini əsas məsələdən yayındırmaqdan, yeni düşmən obrazı yaratmaqdan məharətlə istifadə edilir. Azərbaycan televiziyası, radiosu, iqtidara xidmət edən qəzetlər Naxçıvan MR Daxili İşlər nazirinin və Naxçıvan MR Prokurorluğunun çıxış və bəyanatlarına geniş yer verir. Müxtəlif bəhanələrlə AXC fəalları həbs edilir.
Fevralın 2-3-də Azərbaycan EA Naxçıvan Elm Mərkəzinin şöbə müdiri, tarix elmləri namizədi Vəli Baxşəliyevi Babək rayonu Böyükdüz kəndində AXC dayaq dəstəsinin iclasını keçirdiyinə görə polis şöbəsinə aparıblar. Mənəvi və fiziki təzyiqlərdən sonra 15 günlük həbs cəzası ilə “mükafatlandırılıb”. Böyükdüz kəndindəki poçt şöbəsinin müdiri, ikinci dərəcəli əlil Hümmət Həsənov da “dikbaşlığına görə” cəzasını alıb. Çünki o, dəfələrlə edilən xəbərdarlığa baxmayaraq iş otağından Elçibəyin şəklini götürmürmüş.
Babək rayonundakı Qaraxanbəyli kənd məktəbinin tədris hissə müdiri Murad Həsənov on günlüyə, müəllim Həsən İsmayılov isə Hümmət Həsənov kimi beş günlüyə həbsə alınıblar. Hansı adla ittiham edilsələr də, onlar da rayon əhalisinin əksəriyyəti də yaxşı bilirlər ki, hər iki müəllim AXC dayaq dəstələrinin yığıncaqlarını təşkil etdiklərinə görə tutulublar.
Ordubad Rayon İcra Hakmiyyətinin başçısı Merac Əliyev müəssisə və təşkilatlara qeyri-rəsmi şəkildə göstəriş verib ki, Prezident Aparatına, Ali Sovetə və Naxçıvan MR Ali Məclisinə “Elçibəy və onun quldur dəstəsinin həbs edilməsi” ilə bağlı kollektivlər adından məktublar yola salsınlar. Bundan xəbər tutan idarə və müəssisələrin sıravi işçiləri onların xəbəri olmadan kollektiv adından məktub imzalamış idarə müdirləri ilə haqq-hesabı çürütmək, saxtakarları vəzifədən uzaqlaşdırmaq kampaniyasına başlayıblar.
Naxçıvan Elm Mərkəzinin, Babək rayonundakı Qaraxanbəyli kənd məktəbinin kollektivləri də siyasi motivlərə görə adamların həbs edilməsini dayandırılmasını tələb edir, kollektivlər höküməti siyasi tətillərlə hədələyir.
“Azadlıq” qəzeti, 1995, 14 fevral.
Türkiyə mətbuatında
çap olunan müsahibələr və mətbuat konfransları
TÜRK DÜNYASI
Ermenistan demiryolunu kapattı
NAHÇIVAN AÇLIĞA MAHKUM MU?
Azerbaycan-Nahçıvan arasındakı demiryolu Ermenistan tarafından kapatıldığı için Nahçıvan’da gida sıkıntısı başladı.
Nahçıvan Özerk Cumhuriyetinden ”Ağrıdağ” gazetesi başyazarı meslektaşımız Ali ŞAMİLOĞLU’nun telefondakı feryadını duymanızı isterdik. Ali ŞAMİLOĞLU Türkiye’deki meslektaşları olarak bizlerden ve başta TRT ve tüm basın kuruluşları ile TC hükümetinden Nahçıvan’da yaşanan bu soykırım hadisesi ile ilgilenmemizi beklemektedir. (müəllif yanlışlığa yol verib. Naxçıvanda iki ildən çox çıxan “Ağrıdağ” qəzetinin yaranmasının ideya müəlliflərindən biri olsam da, qəzetdə məqalələrim çap olunsa da heç vaxt nəinki başyazarı — redaktoru, heç ştatlı əməkdaşı da olmamışam — Ə.Ş.)
Kamu Çalışanları Dergisi bu konuda üzerine düşenleri yapmaya devam etmektedir. Bundan sonra da üzerine düşenleri eksiksiz yapacağını tüm kamuyounun bilmesini istiyoruz.
Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’nden Ağrı Dağı Gazetesi Başyazarı Ali Şamiloğlu ile yaptığımız telefon görüşmesini Türk kamuoyuna bilgi vermesi amacıyla, olduğu gidi yayınlıyoruz.
Şamiloğlu: Bütün Türk kardeşlerimize selam ve sevgilerimi yolluyorum.
K a m u ç a l ı ş a n l a r ı — Sayın Şamiloğlu, biz de Türk milleti adına selam ve sevgiler sunuyoruz.
Şamiloğlu — Sizi aramamın üç sebebi var. Lütfen bunları kamuoyuna duyurun. Birincisi 29 Ekim’de Sederek-Aralık arasındakı köprüden benim de içinde bulunduğum 10 bine yakın Azeri Türkü Türkiye’ye geçmiş ve Cumhuriyet Bayramı törenlerine katılıp Nahçıvan’a dönmüştür.
K a m u ç a l ı ş a n l a r ı — Evet bunu biliyoruz. Hatta kamuoyuna iltica olarak aksettirilmiş, fakat Kars Valiliğinin açıklamasıyla bu olayın bir ziyaret olarak gerçekleştirildiği belirtilmiştir.
Sovet ve Ermenistan TV’si olayı istismar ederek, ziyareti iltica olarak bütün haber bültenlerinde halka duyurmaktadır.
|
Şamiloğlu — Doğru söylüyorsunuz. Fakat Sovyet ve Ermenistan TV’si olayı istismar ederek, ziyareti iltica olarak bütün haber bültenlerinde halka duyurmaktadır. Bu kasıtlı yayımları ile Nahçıvan ve Azeri halkının moralini bozmaktadır. Sesimizi hem Türkiye’ye hem de dünyaya duyurabilecek Türk TV’sine konu hakkında lütfen bilgi verin ve yayın yaptırın.
İkinci sebebi isə; Azerbaycan-Nahçıvan arasındakı demiryolu Ermenistan tarafından kapatıldığı için Nahçıvan’da gida sıkıntısı başladı. Allah’tan İran sınırı açık da ihtiyaçlarımızı buradan karşılıyoruz. Fakat iranlılar ihtiyaçlarımızı para karşılığında temin ettiği için yeteri kadar alacak durumda değiliz. Türkiye’den yardım bekliyoruz. Hem Türk Devleti hem de vatandaşlarından bu zor günümüzde destek bekliyoruz.
Bizleri Türk halkına, anlatın, sizlerin sahip olduğu bilgi ve kültür birikimini bir an önce bizlere ulaştırın ki aramızdakı korkuluk sıcak bir birleşmeye dönüşsün.
|
K a m u ç a l ı ş a n l a r ı — Bu dileklerinizi ilgili mercilere iletmek ve böylelikle bu konuda izerimize düşeni yapmış olmak bize mutluluk verir.
Şamiloğlu — Sizlerin yanımızda olmanız bize güc verecektir.
Üçüncü sebebim ise; iki ülke Aras Nehri üzerine kurulan köprü ile birleşmektedir. Ancak aramızda kültür ve tanıtım açısından hiç bir bağlantı yok. Eskiden sizinle konuşmamız bile mümkün değilken, Türk Devleti’nin kurduğu telefon hattı ile çok rahat bir şekilde şu an olduğu gibi görüşebiliyoruz. Bizleri Türk halkına, anlatın, sizlerin sahip olduğu bilgi ve kültür birikimini bir an önce bizlere ulaştırın ki aramızdakı korkuluk sıcak bir birleşmeye dönüşsün.
Sizleri ve butun Türk Milleti’ni sevgilerimle kucaklıyor, Nahçıvan Halkı’nın selamlarını iletiyorum. Allah’a emanet olun.
K a m u ç a l ı ş a n l a r ı — Bu dileklerinizi gerçekleştirmeye canı gönülden hazırız. İnşallah Devletimiz de daha çok yardımda bulunur. Sizler de Allah’a emanet olun. Türk Milleti’nin selam ve iyi dileklerini Nahçivan halkına sunarız.
“Kamu çalışanları” dergisi, 1991,
15 Kasım (noyabr), sayı 11, s.4-5.
TÜRK DÜNYASI
Rahimoğlu:
“TOPRAKLARIMIZI GERİ İSTİYORUZ”
Azerbaycan Halk Cephesi Nahçıvan Muhtar Cumhuriyeti Bölgesi Başkanı Arif Rahimoğlu ile Nahçıvan Basın ve Yayın Genel Müdürü Ali Şamiloğlu, (müəllif yanılır həmin vaxt mən AXC Naxçıvan vilayət təşkilatında mətbuat məsələlərinə cavabdehdim — Ə.Ş) geçtiğimiz ay kamuoyu oluşturmak için Türkiye’ye geldi.
Arif Rahimoğlu ve Ali Şamiloğlu Türkiye’de düzenledikleri basın toplantısında, gayelerinin kamuoyu oluşturmak olduğunu, 1921 yılında Kars anlaşması ile NAHÇIVAN’a verilen ve daha sonra Ermenistan’a peşkeş çekilen köyleri geri istedikleri ifade ettiler. Rahimoğlu ve Şamiloğlu’nun yaptıkları ortak açıklamaları şöyle:
“5.5 km2 arazisi, 350 bin ahalisi olan Nahçıvan Muhtar Cumhuriyeti güneyde İran’la, güneybatıda Türkiye ile kalan yönlerde ise Ermenistan’la sınırlanmıştır. 1920 yıllarında en kadim Türk toprağı olan Zengezur bölgesinin Ermenistan’a verilmesi sonucu Nahçıvan’ın Anavatan Azerbaycan’la arasındakı bağı koptu. Özellikle 1921 yılındakı Kars anlaşmasından birkaç yıl sonra, bu anlaşmayı yapmış Türkiye’nin ve diğer ülkelerin rizası olmadan dokuz köyün Ermenilere (hediye) edilmesi Nahçıvan’la Azerbaycan arasındakı mesafeyi daha da büyüttü. Azerbaycan’ın en kadim arazilerden biri olan Nahçıvan’da çeşitli madenler, fabrikalar ve küçük işletmeler mevcuttur.
Azerbaycan’la Ermenistan arasında çatışmaların başlamasından beri Nahçıvan’ın Azerbaycan’la olan karayolu bağlantısı kesildi, demiryolundakı hareket sık sık durdu. 1992 yılının nisan ayından beri ise demir yolu tamamen kullanılmaz oldu. Nahçıvan’a gaz verilmedi. Elektrik enerjisi kesildi. Evler ısıtılmadı. Sular sık sık kesildi. Neticede pahalık, kıtlık daha da arttı ve halkın hayat tarzı çok kötüleşti. Bu durum Nahçıvan’a Ermeniler’in sık sık hücum etmesi özellikle de Mayıs ayının 18’inden başlayarak şimdiye kadar küçük fasılalarla Nahçıvan’a ateş açması, 1990 yılının Ocak ayının 17’sinde Rus ordusunun yardımı ile Kerki köyü’nün işgal olunması, şimdi ise Günnüt ve Havuş köylerinden halkın göç ettirilmesi Nahçıvan’da durumu daha da kötüleşdirmiştir. Şu anda Ermeniler Sederek, Şerur, Şahbuz ve Ordubad ilçelerinin köylerine ardı arası kesilmeden bütün silah türleriyle ateş açmaktalar.
Nahçıvan’da mevcut durumu daha da kötüleştiren şimdiki idaredir. Sovyet rejiminin devamı olan ve Don Kixot otoritesine dayanan şimdiki idare aslında Nahçıvan’da hakimiyetsizlik ve hercümerçlik yaratmıştır. Geçmiş Kominist idareçilerden birisi olan KGB generali Haydar Aliyev son devirde daha çok komünistlerin iş başına gelmesine çalışıyor ve bu yolda bütün gayretlerini sarfediyor. Nahçıvan’da demokratik güclere karşı KGB’ye mahsus şantaj ve iftira kampanyası sınırsız bir şekilde yayılmaktadır. Aslında bu hareket Nahçıvan’da at oynatmaktadır ve bunlara karşı hiçbir önlem alınmamaktadır.
Nahçıvan idaresi Moskova’nın emirlerine, arzularına uygun olarak Azerbaycan’ın üniter bir devlet değil de, ayrı ayrı küçük devletlerden meydana gelen bir federasyon olması yolunda adımlar atmaktadır ve bütün qayretini bu yola yöneltmiştir. Son zamanlarda Nahçıvan, Azerbaycan’dan ayrı bir devletmiş gidi gösterilmektedir ve bu yolda politikalar üretilmektedir. Şimdiki durumda Nahçıvan’da Bağımsız Savunma Komitesi, Gümrük Komitesi, Dış İlişkiler Komitesi, Döviz Bankası vs. olması bu görüşümüzü desteklemektedir ve maalesef bu durum Azerbaycan halk nezdinde yürek burukluğuyla karşılanmaktadır. Henüz bir devlet kurmuşken onu parçalara ayırma sadece Azerbaycan’a değil, Türkiye’ye ve Türk aleminde de tamiri imkansız yaralar açmaya adaydır. Bizim düşüncemiz atalarımızın dediği gibi “nerede birlik varsa orada dirlik vardır” düsturu doğrultusundadır. Merkezleştirilmiş Azerbaycan devletine karşı bölücülük siyasetinden başka bir şey olmayan Nahçıvan İdaresinin siyaseti İran tarafından da desteklenmektedir. Ancak bizi bir konu çok üzmekte ve şaşırtmaktadır. İran devleti Nahçıvan Yüksek Meclisi Başkanına özellikle Cumhurbaşkanı demektedir. İşğali altındaki 25 milyonluk Güney Azerbaycan Türklüğünü asimile etmek ve onların uyanışına engel olmak yolundakı siyasetiyle bu hareketi tam anlamıyla uyum içindedir; fakat Türkiye’de de aynı hataya düşülmesi ve meclis başkanına cümhürbaşkanı sıfatının yakıştırılmasını doğusu bizler anlayamamaktayız. Bir ülkede kaç tane Cümhürbaşkanı olur? Türkiye’de bilmiyorlarmı ki, Haydar Aliyev Nahçıvan’ın meclis başkanıdır ve bu vazife Türkiye’deki bir valinin vazifesinden daha farklı bir şey değildir.
“Kamu çalışanları” dergisi, 1992, sayı 21, s.36.
RÖPORTAJ
Şamilof:
“ALİYEV, RUSLAR’LA BERABER ÇALIŞTI”
Azerbaycanlı gazeteci ve Azerbaycan’ın bağımsızlığı kazanmasında önemli katkısı olan Ali Hüseyin oğlu Şamilof’la mücadeleleri konusunda ve Karabağ konusunda röportaj yaptık. Bu röportajı yayınlıyoruz.
K a m u ç a l ı ş a n l a r ı: — Bize kendinizi tanıtır mısınız?
Şamilof: — Adım Ali Hüseyinoğlu Şamilof. Soyadımızın of kalmasının sebebi özellikle bir kısım milliyetçiler düşünüp karar verdik ki, biz 500 kişi Rus of, yevini atsak geride halk kalır. Ancak biz burada kan bağıyla devlet kararı aldık ki rus ov, yevini atacağız yerine kendi öz milli soyadımızı alacağız. 1948’de doğdum. Bakü üniversitesini bitirdikten sonra hükümet beni 1973’te Nahçıvan’a Gazetesinde (əslində Naxçıvandakı “Şərq qapısı” qəzetinə olmalıdır — Ə.Ş.) baş mühabir olarak çalışmaya gönderir. Fakat gittikçe makamım düştü, bu yakınlarda da beni kovdular (ixtisara saldılar — Ə.Ş.). Bunun sebebi, işin başında olanlara, hakimiyette olanlara onların eksiklerini, hatalarını söylediğimizde onların hoşuna gitmiyor.
Bizdeki halk hareketi önce gizli olarak başladı. Üniversitede okuyan ögrençilerin dernekleri vardı. Bizden 3-5 sene önce üniversitede halk harekatı ile ilgilenenleri tutup kovmuş, hapse atmışlardı. Bunlar da bilinirdi. Azerbaycan’da 5-7 yılda bir üniversitede halk hereketi ile ilgilenenleri kovarlardı. Fakat bizim zamanımızda kovmadılar. Biz üniversiteyi bitirdikten sonra buna tekrar başladılar. 1975 yılında Elçibey’i hapse attılar. Onlar şunu istiyorlardı: 100’e yakın adamı hapsetsinler 300’e yakın adamı suçlasınlar. O sırada Haydar Aliyev Azerbaycan Merkez Komitesinin I katibi idi. Şahsi nüfuzunun, makamının düşmesini istemiyordu. Aliyev nüfuzunu korumak için Azerbaycan’da halk hareketinin olduğunu ve bunun çok hızlı yayıldığını Moskova’nın öğrenmesini istemiyordu, bu şekilde biz de korunmuş oluyorduk.
K a m u ç a l ı ş a n l a r ı: — Elçibey’in Aliyev tarafından hapsedildiği söyleniyor. Bu doğru mu?
Şamilof: — Aliyev o sırada Azerbaycan’da kominist partisinin merkez komitesinin birinci adamı idi. Aliyev isteseydi Elçibey’e hiçbir söz getirmezdi. Çünkü hareket başlamıştı ve gittikçe de büyüyordu. Aliyev’den başka kişiler KGB’ye birçok haber gönderiyorlardı. KGB’de de karşılıklı nazeret ve soruşturmalar çok sıkıydı. Eger Aliyev Elçibey’i korumak isteseydi şahsi manfaatlerini tehlikeye atar ve onu üstün tutmazdı. Ama o şahsi menfaatlarinden vazgeçmedi ve bunu yapmadı. Aliyev Azerbaycan gibi bir yerde 300 kişinin halk hareketine katılması demek büyük bir olay olurdu. Demek ki, Azerbaycan gibi bir yerde 300 kişi milliyetçi var. O zaman Moskova’dakı idareçiler sorarlardı ki, ülkeyi nasıl idare ettin de milliyetçilik hareketi başını aldı gitti. Bu sebeple, Aliyev kendi şahsi menfaatleri tehlikeye girmesin diye suçlanacak adamları az gösterdi, 300 kişiye yakın adamı suçladılar, onlardan da yalnız Ebülfez Elçibey’i hapse attılar.
K a m u ç a l ı ş a n l a r ı: — Ben olmasaydım, Ebülfez Elçibey’i timarhaneye kapatacaklardı — diyor Haydar Aliyev. Bu doğru mu?
Şamilof: — Yok, asla... Yok, doğru değil.
K a m u ç a l ı ş a n l a r ı: — Peki kendini ve bugünkü makamını kurtarmaya mı çalışıyor?
Şamilof: — Eskiden Sovyetler Birliği’nde yukarıya doğru çıkmak, birinci adam olmak için can atan Aliyev, Sovyetler Birliği dağılınca, mahvoldu. Haydar Aliyev çok zor durumda kaldı. Ayrıca Gorbaçov bunu görevden aldı, attı. Sonunda Haydar Aliyev tek çareyi yeni donda, yeni formada kendini takdim etmede buldu ve buna başladı. Kominist olarak daha ileri gitmeye yol yoktu. Bu nedenle yeniden milliyetçi gibi davranmaya başladı. Halk, millet baktı ki, TV’de qazetelerde, kitaplarda, bütün demeçlerinde milliyetçilere karşı olan adam, bir milliyetçi gibi... Dinin en katı düşmanı, dinin en aleyhtarı birden islamçı gibi harekete başladı. Nahçıvan’da onu ilk karşılayanlardan biri de bendim. Onun hakimiyete geçtikten sonra millet menfaatına işler yapması için uğraş veren de yine halk cephesinden kişilerdi.
K a m u ç a l ı ş a n l a r ı: — Aliyev’i Sovyet yöneticileri mi şimdiki görevine getirdi?
Şamilof: — Yok...
K a m u ç a l ı ş a n l a r ı: — Peki ne zaman, nasıl oldu?
Şamilof: — Sovyetler dağıldıktan sonra, yani 3 Ekim (əslində Eylul olmalıdır — Ə.Ş.) 1991 yılında.
K a m u ç a l ı ş a n l a r ı: — Halk Cephesi onun hakkında bunları bildiği halde niçin Haydar Aliyev’i destekledi ve onu başa keçirdi?
Şamilof: — Onun başa geçirilmesinin sebepleri vardı. O günlerde, yani Mart ayında referandum vardı. Referandumda biz Sovyetlerin yerine kurulan BDT’ye yani yenileşmiş Sovyetler birliğine bağlı olarak kalma konusu oylanıyordu. Biz milliyetçiler, halk cephesindekiler olarak itiraz ettik. Nahçıvan’da halk hareketi çok güclüydü. Referandumun düzgün kurulmadığını ifade ettik ve referandumda asıl reyin oylanması gerektiğini belirtdik. Bize göre referandumda “biz Sovyetler birliğine bağlı kalmak istiyoruz ve ya istemiyoruz” kibi olmalıydı. Onlar böyle düşünmüyorlardı. Onlara göre rey “biz köhne Sovyetler Birliğine bağlı kalmak istiyoruz veya biz yenileşmiş Sovyetler Birliğine bağlı kalmak istiyoruz” şeklindeydi. Bunun üzerine biz çok güclüklerle göğüs gererek geceli gündüzlü çalışarak, 17 Mart 1991 yılındakı referanduma bir tek kişinin dahi katılmadığını gördük. Kapılar açıktı, herkesin gelip oy vermesi gerekiyordu fakat hiçkimse gelip oy vermiyordu. Bu olaydan sonra Nahçivan Meclisinin Başkanı ve Nahçivan Parti komitesinin I katibi Afiyeddin Celiloğlu zor, sahte bile olsa yeterli oy almadığı için görevden alındı.
K a m u ç a l ı ş a n l a r ı: — Celiloğlu’nu görevden alan Moskova değil mi?
Şamilof: — Hayır, Moskova değil, ama Moskova’nın uşağı Ayaz Muttalibov. Ayaz Muttalibov kendi şahsiyetine yakın, sağlam komminıstleri yakınlarını, akrabalarını, mafya ile bağlantılı olanları Naxçıvan’da hakimiyete getirdi ki, bizlerin yani, Halk Cebhesi’nin üstesinden gelsin. Naxçıvan’da da meclisin üçde biri yani 110 milletvekilinden 40’ı Halk Cebhesindendir. Bunlar toplantıya katılmadı. Ancak buna bakmıyarak onlar 55-60 kişi toplanır kanunsuz olarak Ekber Aliyev’i Vilayet Parti Komitesinin 1 Katibi olarak hem de Ali Meclisin başkanı olarak seçtiler. Sonra biz muhtelif qrevler, yürüyüşler yaptık, sok sıkı bir mücadeleden sonra her ne kadar Azerbaycan hükümeti Ekber Aliyev’i korusa da halk, aydın olarak bizi destekledi ve 1991 Ağustos ayın 26’da Naxçıvan’da milletvekillerini evlerinden getirerek, milletvekillerini bir araya topladık. Komunist milletvekilleri ne olağını bildikleri için gelmek istemiyorlardı. Gece, meclisin toplanması için yeterli çoğunluğu sağladık. Çok zorluklarla, yarı hoş, yarı zor biz bunlara kabul etdirdik ki, Nisan ayında yapılan seçim kanunsuz yapılmıştır, geçerli geğildir. Ekber Aliyev kanunsuz olarak hakimiyeti işğal ediyor. Onun seçilmemesi gerekirdi. Hemen o gece gelip bunu “Şark kapısı” gazetesinde yayınlattık. Ekber Aliyev o gün Bakü’deydi. Ona haber vermişler ki, seni burada görevden aldılar. O Nahçıvan’a geldiği zaman artık gördü ki biz gazetelerde olayı çoktan yayınlatmışık. Onu uçakla geri Bakü’ye gönderdik. Bunları niçin yapıyorduk. Çünkü olaylar gazetede, radyo, televizyonda yayınlandıktan sonra artık gizlemek mümkün değil. Bundan sonra biz baktık ki, bizim sesimiz azdır. Kimi getirirsek, kim hakimiyette olursa biz faaliyet gösterebileriz. Köhne koministler gelse biz hiç birşey yapamayacağız o zaman durum gerginleşecek.
K a m u ç a l ı ş a n l a r ı: — Yani Halk Cephesi’nden birisini başa getirmek mümkün değil miydi?
Şamilof: — Değildi, çünkü biz mecliste 40 onlar 70 kişiydiler. Ona göre koministler de Haydar Aliyev’in başa geçmesini istemiyordu. Çünkü Haydar Aliyev’i görmüşlerdi ve ondan korkuyorlardı. Ayrıca Ayaz ile Aliyev’in arasının kötü olduğunu da biliyorlardı. Onun için Bakü’den de onlara demişler ki, Aliyev başkan olmasın. Ancak onlar buna bakmıyarak Haydar Aliyev’i seçtiler. Haydar Aliyev ortak bir yol izledi. Hükümeti (əslində söhbət hökumətdən yox Ali Məclis sədrinin müavinlərindən gedir — Ə.Ş.) iki kişi koministlerden, iki kişi de halk cephesinden oluşturdu. Bununla Haydar Aliyev bir denge sağladı. Yani hem demokratik hareketin ilerlemesine mani oldu, hem de kominist hareketin ilerlemesine mani oldu. Bir yandan demokrasiye yapıştı ki fazla ileri gitmesin diger yandan koministlere yapıştı ki batmasın.
K a m u ç a l ı ş a n l a r ı: — Kısaca bir denge mi kuruyordu?
Şamilof: — Evet denge kuruyordu. Yalnız biz bu sırada onun asıl maksadını bilmiyorduk. Haydar Aliyev Nahçivanda hiç bir işi halletmedi, yapmadı. Daha sonra kendi şahsi menfaatlerini daha fazla gözetmeye başladı. Biz anladık ki Haydar Aliyev Cumhurbaşkanı olmak istiyor. Bu arada Gürcistanda kanuni yolla seçilmiş cumhurbaşkanını silahlı yolla devirdiler. Moskova Şverdnadzeyi baskı uygulayarak Gürcistanın başına getirip, başkan yaptı. Bu kişiyi başkan yapmaları seçim yoluyla değildi. Milli şura yaptı. Azerbaycanda da durum aynıydı. Bir milli şuranın kurulup Aliyevin göreve alınması isteniyordu. Biz anladık ki, büyük yanlışlıklara yol veriyoruz demek bu oyunda Moskovanın da eli var ve biz bunu görmemişiz. Haydar Aliyev hakimiyyete gelişinin ilk aylarında Halk Cephesinin istediği bir çok isabetli kararlar aldı. Sonra meclisi tek başına idare etmeye başladı. Biz demokrasinin boğulmasına, sıkılmasına izin veremezdik. Bu sebeple karşı çıktık, bunula mücadele ettik. Sonra Türkiye ile yollar açıldığında Türkiye kamuoyu ve hükümeti Haydar Aliyevi korumaya başladı ve bu kişiyi cumhurbaşkanı gibi tanıtmaya başladı. Biz bunu anlıyamıyorduk. Cünki böyle bir cumhurbaşkanı yoktu. Haydar Aliyev sadece Azerbaycana bağlı olan Nahçivanın meclis başkanıydı. O sadece özerk bölgenin Meclis Başkanıydı. Hatta Süleyman Demirel de böyle davrandı. Hatta köprünün açılışına geldiginde Azerbaycan Meclis Başkanı İsa Kamberof da gelmişdi. Ancak Süleyman Demirel Azerbaycan Meclis Başkanından çok Azerbaycana bağlı bir özerk bölgenin meclis başkanıyla daha fazla ilgilendi. Biz çok şaşırdık. Çünkü Haydar Aliyev Azerbaycanın bir hissesinin hissedarıydı. Şimdi, düşünün bir kere, Ebülfez Elçibey Türkiyeye gelse, Turqut Özalı, Süleyman Demireli bırakıp, kalkıp il belediye başkanıyla bu tür bir yakınlık kursa, ne olur. Nasıl karşılanır. Bu olay da bizi çok kötü etkiledi. Artık baba Süleyman bizim için baba olmaktan çıktı ve biz onu siyasetten çok uzak bir adam diye bildik. Haydar Aliyev yabançı mühabirlere dedi ki, biz Nahçivanı Andorra gibi bir devlete çevireceğiz. Bu bizi çok rahatsız etti. Ayrıca Haydar Aliyev Nahçivanda Savunma Bakanlığı statüsünde müdafiye komitesi kurmaya çalıştı. Bu komite Azerbaycan ordusuna bağlı olmayacaktı. Bu komitenin emirleriyle Azerbaycanın kararları farklı oluyordu. Azerbaycan Gümrük Komitesi, Nahçivanın ayrı bir Gümrük Komitesi olamıyacağını kararlaştırdı. Halk Cephesi buna çok kızıyordu. Haydar Aliyev bizim ona kızdığımızı, onunla anlaşamadığımızı görünce o da başkalarına el attı. Köhne KGB işçilerini, köhne KGB casuslarını ve dindarları, islamçıları bize karşı kışkırttı. O çok maharetli siyasetçi, pazarlıkçıdır, işini bilir. Bu gruplar Haydar Aliyevin kışkırtmasıyla Halk Cephesine hücum etmeye başladılar. Biz çok zorlukla bundan da kurtulduk.
Haydar Aliyevin bir ayıbı, daha ortaya çıktı. Haydar Aliyev Türkiye’den kredi almaya geldi. İbrahim Aydınla anlaştı. Sonra ortaya çıktı ki, bu İbrahim Aydın denilen adam fırıldakçıdır (dolandırıcıdır). Mecliste bu İbrahim Aydın denilen adamın hakkında Türkiyede iyi şeyler söylenmediyi blirtildi ve bu adam için Türkiyedeki resmi makamlardan teminat mektubu alınması yani bu adamın bu işleri yapa bilecek imkanı var mı, yok mu bunun araştırılması kararlaştırıldı. Aliyev bunu söylemedi. Sonra gazeteler yazdı ki, İbrahim Aydın, Haydar Aliyeve birçok hediyeler veriyor. Bunun ardında başka teşkilatların, başka şirketlerin olduğunu anladık. Araştırmalarımız neticesinde İbrahim Aydının malzemeleri çok pahalı sattığı ve büyük karlar elde ettiği ortaya çıktı. Başka şirketler unun tonunu 200 dolara sattığı halde, o 250 dolara satıyordu. 375 dolara satılan şekeri, 520 dolara satıyordu. Nahçıvanda fiyatlar yükseldi. Biz çok merak ediyorduk. Niçin ayni kalitede olduğu halde ucuzundan almak yerine pahalısından. İbrahim Aydından alınıyor? İbrahim Aydın gibi bir dolandırıcıdan alınıyorsa, bunun altında bir iş var, şahsi menfaatler var. Öte taraftan Haydar Aliyev 2 olan yardımçısını 4’e çıkardı ve bu kişileri tayin etti. Haydar Aliyevin Türkiyeden desteklenmesi Halk Cephesi olarak bizi çok kızdırdı.
K a m u ç a l ı ş a n l a r ı: — Türk kamuoyununun merak ettiği bir konu da Ermenilerin başta Sederek olmak üzere Nahçivan köylerine saldırı sırasında gazetelere ve TV’lere yansıyan sözlerine ne diyeceksiniz?
Şamilof: — Bu konuyu açmanız iyi oldu. Bildiğiniz gibi 1 Mayısta Ermeniler aniden Sederek köyüne baskın yaptılar. Haydar Aliyev yardımçılarını gönderdi. Onlar da bize Ermenilerin köyü almak üzere olduğunu bildirdiler. Halk Cephesinin adamları parasız pulsuz, çok zor şartlar altında, tüfeklerini alarak gidip Ermenilerle vuruştular ve köyü kurtardılar. Olay böyle cereyan ettiği halde, Haydar Aliyev, mitinglerde, televizyonda şöyle konuşmalar yaptı: Ben Ter-Petrosyan ile görüştüm. Ermeniler hücum etmiyor, Halk Cephesi benim nüfuzumu kırmak için Ermenilere ateş açmış. Bundan Ermeniler çok yararlandılar. Bu olayı kamuoyuna yansıttılar. Bunlar bir çok gazetenin manşetinde verildi. Ayrıca “İzvestiya” gazetesi Haydar Aliyevin Ter Petrosyan hakkında şu sözlerini verdi: “Ter-Petrosyan çok akıllı, kabiliyyetli, pazarlıkçı bir şahıstır. Onunla her görüşte ve husuta masaya oturmaya değer.” daha bir çok iltifatlar yağdırdı. Şimdi Haydar Aliyev böyle derse biz daha ne diye biliriz? Bizle savaş halinde olan bir tarafın cumhurbaşkanına çok iyi bir adamdır diyebilirmisin? Eğer dersen biz bu kişiye nasıl iyidir diyebiliriz?
K a m u ç a l ı ş a n l a r ı: — Bu sözlerin hesabını mecliste sormadınız mı?
Şamilof: — Bugünkü meclis durumu buna imkan vermiyor. Fakat biz ayrı zamanlarda yapılan toplantılarda beş on kişi bir araya geldiğimizde onlara soruyoruz. O da fazla açıklama yapmadan bize kızıp kaçıyor.
K a m u ç a l ı ş a n l a r ı: — Bu sözlerin Nahçivandaki tepkisi nasıl oldu? Halk bu sözlere tepki göstermedi mi?
Şamilof: — Halk artık yavaş yavaş Haydar Aliveden soğuyor. Haydar Aliyevin faaliyetlerini daha yakından takip ediyorlar. Haydar Aliyeve ağam diyen kişiler bile onun gerçek yüzünü gördükten sonra ondan soğudu. Son olarak da savaşanlar, aydınlar diyorlar ki, artık bu böyle gidemez ve anlıyorlar ki, Haydar Aliyevin halk, millet davası yoktur. O ancak kendi şahsi menfaatlerini gezetiyor. Haydar Aliyevin yaptıkları hakkında daha çok şey söylenebilir. Bunlarda birisi de Nahçivanla Azerbaycan arasında, Ermenistan sınırında Mehri isimli bir ilçe vardı. Nisan ayının sonlarında Ermeniler demiryolunu kesti ve bizim katarları götürdüler. O verdiği demeçlerde demiryolunu kesenin Azerbaycan olduğunu söyledi. Azerbaycan kendi özerk bölgesi ile ana bağlantıyı sağlayan demiryolunu niçin kessin? Biz çok iyi biliyoruz ki, demiryolunu kesen ve vaqonları götürenler Ermenilerdir. O götürülen vaqonları almak yerine böyle ipe sapa gelmez demeçler verip hiçbir iş yapmıyorsun. Sonra diyor ki, ben Ermeniler’le görüştüm. Onlar demiryolunu açmışlar, fakat Azerbaycan açmamış.
K a m u ç a l ı ş a n l a r ı: — Peki şu anda Nahçivan ile Azerbaycan arasında demiryolu açık mı?
Şamilof: — Hayır kapalıdır.
K a m u ç a l ı ş a n l a r ı: — Azerbaycan ile Nahçivan arasındaki ulaşım nasıl sağlanıyor, bağlantı nasıl kuruluyor?
Şamilof: — Nahçivanda petrol yok, gaz gelmiyor, fiyatlar pahalı, kıtlık var. Çok ağır ve çetin bir durum… Ulaşım ise şu an uçakla sağlanıyor.
K a m u ç a l ı ş a n l a r ı: — Yani Azerbaycan’dan bir çok şey size uçakla mı geliyor?
Şamilof: — uçakla geliyor, yalnız bir de çok az bir kısmı İran üzerinden geliyor. İran da öyle maharetli bir oyun oynuyor ki, biz de buna dehşetli deriz. Mesela, bizim Füzuli ilçemiz var. O ilçede Aslandüzü deyilen bir köprü var. Oradan gidip Culfadan çıksak Azerbaycan ile aramızdaki mesaye 120 km. Oluyor. İran bu 120 km’lik yoldan gidip gelmemize izin vermiyor. Bize İranın ortasından dolanarak, dağların arasından geçerek 600 km yol katedip gidip gelmemize izin veriyor. Bir de çok yasaklar koyuyor. Şunu yapabilirsiniz, şunu yapamazsınız. Şu olur, bu olmaz gibi bir çok yasaklar var. Öteki taraftan İran ikili oynuyor. Bir taraftan Haydar Aliyevi destekliyor, bir taraftan Ermenileri. Bir taraftan bize dost görünüyor, diğer taraftan Ermenistana yardım ediyor.
K a m u ç a l ı ş a n l a r ı: — İranın böyle bir siyaset izlemesinin temelinde yatan gerçek ne ola bilir sizce?
Şamilof: — Benim anladığım, fikrim budur ki, İran onun kuzeyinde güclü bir millet, devlet istemiyor. Azerbaycan devletinin güclü olmasını istemiyor, çünkü İranda birçok Azeri Türkü var. Düşünün birkere Azerbaycanda 7 milyon Azeri Trükü var, İranda ise 25 milyon Azeri var. Eğer kuzeyinde güclü bir Azerbaycan olursa, Azerbaycanın diğer Azerilerle birleşeceğinden korkuyor. İrandaki azerilerin Azerbaycana katılmayı isteyeceyi ve bu uğurda mücedeleye kalkacaklarından korkuyor. O zaman oradaki insanlar diyecekler ki, biz de insanız. Bizim de bir fikrimiz, milliyetimiz var. Türkiye ile İran arasındaki temasları benden iyi bilirsiniz. Türkiyenin hudutları birse de, eğer Türkiye Azerbaycanla, Orta Asiya ile münasebetleri çok iyi olursa, tarafların bir-birile alakası çok iyi olursa, İran Türkiyenin uzağında olur ve ona karşı politika izlemeye başlar.
K a m u ç a l ı ş a n l a r ı: — İrandaki Azeri kardeşlerinizle hiç görüşe biliyormusunuz? Hiç irtibatınız oluyor mu?
Şamilof: — Ocak 1990’da, daha doğrusu 31 Aralık 1989’da Halk Cephesi sınırdaki telleri zor kullanarak söktü. Biraz kanunsuz gidip geldikten sonra şimdi izin alarak gidip gelebiliyoruz.
K a m u ç a l ı ş a n l a r ı: — Peki onlar azatlık konusunda, bağımsızlık konusunda ne düşünüyor?
Şamilof: — Onlardaki rejim bizim bundan 7-10 yıl önceki gibi. Kominist rejimi nasılsa o da odur. Kardeş kardeşi ihbar ediyor. Ata oğuldan korkuyor, oğlu atadan guya… Ben İranı gezip, gördüm, arada o kadar fark görmedim, iki rejim arasında çok yakınlıklar var.
K a m u ç a l ı ş a n l a r ı: — İrandaki Azeriler kendilerini Azeri kabul ediyorlar mı?
Şamilof: — Evet, onlar kendilerini Türk biliyorlar.
K a m u ç a l ı ş a n l a r ı: — Yani kimliklerinde Türk yazıyor mu?
Şamilof: — Hayır, Devlet ona kesinlikle izin vermiyor. Hatta dillerinin bir tane dahi olsa, bir mektebi yoktur. Geçenlerde Türk dili ile ilgili bir okul kuruldu. Hiçbir yerde milliyet kavramı yoktur. Din kavramı, İran vatandaşı kavramı vardı.
K a m u ç a l ı ş a n l a r ı: — Peki bu durumdan oradakiler rahatsız mı? Rahatsızlık duyan varmı yoksa, bunu normal bir hayat olarak kabul ediyorlar mı?
Şamilof: — Oradaki ihtilalden sonra onlar da çok kırgın. Çünkü bir çok kişiyi haklı haksız öldürmüşler. Gözlerini çok korkutmuşlar. Kalanları da ülkeden gider diye düşünmüşler. Onlara göre dışarıda 3 milyondan fazla Azeri Türkü var. Bunların bir çoğu da uzmandırlar.
K a m u ç a l ı ş a n l a r ı: — Ebülfez Elçibeyin Cumhurbaşkanı olmasından sonra Ermenistan tarafından toprakların tamamı alındı mı, yoksa daha bir kısmı Ermenilerin elinde mi, bize son gelişmeleri anlatır mısınız?
Şamilof: — Tamamı alınmadı. Biz iktidara geldiğimizde Hankenti ve Şuşa şehri Ermenilerin elindeydi. Birçok köyler onun elindeydi. Şimdi onları tamamı alınmamıştır. Halen savaş devam ediyor.
K a m u ç a l ı ş a n l a r ı: — 1 Eylülden itibaren ateşkes ilan edildi? Bu ateşkes başarıya ulaşacak mı?
Şamilof: — O ateşkese şahsen ben inanmıyorum. Çünkü; Ermeniler şöyle bir siyaset takip ediyor, gözleri toprağa doymuyor, topraklarını genişletmek için komşularının taprağına tecavüz ediyorlar bu yüzden ateşkese de uymuyorlar. Benim çok sevindiğim ve hayret ettiğim bir nokta var, o da bu kadar kısa bir sürede milli bir ordu kurulması ve talimlerin yapılarak bu ordunun bu kadar kısa bir sürede başarıya ulaşıp, galip gelmesidir. Bu adeta olmayacak birşeydir. Yıl 1991’di, Nahçivana gelen kimdi, şimdi pek hatırlımıyorum. Orada bizim Cepheçiler kızgın mitingler yapıyordu. Bu kişi onlara bakarak ağlamaya başladı. Haber saldık ki, sen inye ağlıyorsun. Dedik ki, Nahçivan bana Samsunu hatırlatıyor. Mustafa Kemal Samsuna Türkiyeyi kurtarmaya geldiği gibi… Bu Nahçivanlı uşaklarda da, genclerde de aynısını görüyorum. Her ne kadar silahları yoksa da, harbe hiç gitmemiş olsa da vatanı için canını vermekte tereddüt etmiyor. Mücadeleye ilk başladığımız yıllarda elimizde sadece tüfek vardı. Şimdi artık elimizde tank da var, uçak da… Ancak bu silaşlar çete müharebelerinde kullanılamaz. Buna düzenli ordu lazım. Nizami ordu da bir haftaya, 1-2 ayda kurulmaz. Hele adamları alıp, yerleştirmek sonra onları talimlere sokmaya zaman yetişmiyor.
K a m u ç a l ı ş a n l a r ı: — Bu başarının altında ne var? Bu kadar kısa bir sürede ordu kurup, müharebeye hazırlayıp başarıya ulaşmanın sizce en önemli sebebi nedir?
Şamilof: — Vatan sevgisi, millet sevgisi…
K a m u ç a l ı ş a n l a r ı: — Önceden, yani Halk Cephesi iktidara gelmeden önce bu vatan sevgisi az mıydı?
Şamilof: — Yok, önce de vardı, kesinlikle…Ancak Ayaz Muttalibov gibi kominist olan adamlar ve taraftarları milli ordunun kurulmasını istemiyorlardı. Onlar Moskova ne diyorsa onun çaldığı havaya giriyorlardı. Düşünün ki, Ayaz Muttalibov Mayıs ayında iktidara geldiğinde ilk demeci şuydu: Beni ordu kurmaya zorluyorsunuz. Milli ordu bize lazım değil. Rus ordusu bizi koruyacak. Yani kısacası onlar hiyanet yolunu tutmuşlardı. Biliyorlardı ki, vatan sevgisi, millet sevgisi olan milliyetçi olanlar gidip döğüşüyor. Onları bilerek Rusların önünde ölüme gönderiyorlardı. Ruslarla birleşip onları kirarlardı ki, milletin esas o milliyetçi kisimları aradan çıksın, geride kalanlar köle gibi herşeye başüstüne desin. Halk akıllı davranarak önce ayağa kalktı. Muttalibov’u iktidardan uzaklaştırdı. Biz bu son savaşlarda çok şehitler verdik. Bunun çoğunluğu da milliyetçilerdendi. Şimdi biz bazen düşünüyoruz: geride kimler kalıyor diye baktığımızda, milli histen uzak, ticarte, yalnız şahsi menfaatlerini düşünenler katyor. Biz bunlarla ne yapacağız, bunlar bizim başımıza ne işler açacaq. Biz vatan uğrunda ölelim ki bu adamlar rahat yaşasın.
K a m u ç a l ı ş a n l a r ı: — Türkiye’den neler bekliyorsunuz. Ali bey?
Şamilof: — Ben Türkiye’deki kamuoyunundan birçok noktada memnun degilim. Şöyle ki, bir kismi işadamı kisvesi altında İbrahim Aydın gibi dolandırcılar Azerbaycan’a geliyorlar, gönderiliyorlar. Bunların ne surette olursa olsun önünün alınmasını istiyorum.
K a m u ç a l ı ş a n l a r ı: — Bu konuda neler düşünüyorsnuz, ne gibi tedbirler alınabilir?
Şamilof: — Türkiye Cumhuriyetinde bu konuda bir bakanlık kurulmalı ve bize gelenlere teminat mektubu verebilir. Buna göre biz bu kişinin iş yapıp yapmayacağına karar verebilelim.
K a m u ç a l ı ş a n l a r ı: — Taminat mektubu vermesi o adamın dürüst olması üçün yeterli midir? Yani Türkiye Cumhuriyeti’nden alınan böyle bir belge alan o kişinin dürüst olması için yeterlimidir?
Şamilof: — O ayrı mesele… Bu da bir umittir.
K a m u ç a l ı ş a n l a r ı: — Yani faydalı olur diyorsunuz. Peki başka ne bekliyorsunuz?
Şamilof: — Sonra ben arzulardım ki, Türkiye’nin milletvekilleri ve Azerbaycan’ın milletvekilleri biraraya gelip bu Kars Anlaşmasını incelesinler. Çünkü 1921 Kars Anlaşması Ermeniler ve Ruslar tarafindan tek taraflı olarak ihlal edilmiştir. 1920 yılında Bolşevikler Halil Paşa’nın önde olması sebebiyle Azerbaycan’a geldiğinde Rus ordusunun önünde birçok Türk subayı vardı. Guya bu ordu Azerbaycan’ı geçib Anadolu’da Mustafa Kemal’e yardım edecek. Bunun içinde sok gizli bir siyaset vardı. Biz bu siyasette kaybettik. 11 K’Ordu (Qızıl ordu) Anadolu’ya, Mustafa Kemal’e yardım etmedi, geldi Azerbaycan’ı işgal etti. Daha sonra Mart 1921’de beş devletin iştirakiyde Moskova Antlaşması yapıldı. Orada Nahçıvan meselesi görüşüldü ve karara varıldı. Nahçıvan’ın sınırları çizildi. O devirde sınır belirlemesi çok iyi yapılmıştı. Her yerde Azeri Türkleri çoğunlukta olarak yaşayorlardı. Sonra 16 Ekim 1921 yılında Kars’ta yeniden toplanıldı ve 5 Cumhuriyetin imzasıyla Kars Antlaşması imzalandı. Biz bu defa nedense siyasette kayybettik. Nahçıvan’ın ve Azerbaycan topraklarının bir kısmı Ermeni ve Gürcülere verildi.
K a m u ç a l ı ş a n l a r ı: — Bu anlaşmayla, yeni Kars Anlaşması sonucu elinizde bulunan topraklar Ermenilere’mi verildi?
Şamilof: — Kars Antlaşmasından sonra Rusiya Azerbaycan ve Türkiye arasında başka antlaşma olmadı. 16 Ekim 1921’de imzalanan Kars Antlaşması halen gecerlidir. Bu antlaşma ile kaybettiğimiz yerler, siyasetteki kaybımızdı. O büyük bir yanlışlıktı. Onlar kalsın, onları saymiyoruz. Bizim Kars Antlaşmasından sonra ikinci bir ciddi anlaşmamız olmadı. Bu nedenle Kars Antlaşması geçirliliğini halen sürdürmektedir. Bu antlaşmayı imzalayan her devlet bu anlaşmaya uymalıdır. Bu antlaşmayı Türkiye, Rusiya, Azerbaycan, Gürcüstan ve Ermenistan imzalamışlardır. Bu devletler bu Anlaşmayı imzalamış ki, biz buna uyacağız. Ekim 1921’den sonra 1929 yılında Stalin, Nahçıvan’ın 9 köyünü Türkiye’nin haberi olmadan Ermenistan’a verdi. Nahçıvan’ın 9 köyünün anlaşmaya aykırı olarak Ermenistan’a verilmesi Nahçıvan’ın durumunu bir hayli zorlaştırdı. 1990 yılında ise Sederek ilçesi yakınındakı Kerki zorla Ermeniler’e verildi. Kerki köyünün bizim için çok büyük stratejik önemi vardı. O köyün yakınlarından Karabağ’a giden yol keçiyordu. O köy bizim elimizde olsaydı, o yolu kontrol edebilirdik ve Ermeniler Karabağ’a harp etmeden giremezdiler. Onun üçün o koyu aldılar. Kerki köyu güzel bir köydu. 1992 savaşlarında ise bizim baştakı siyasetçilerin hataları, fazla iyimser, safça davranmaları neticesinde başka bir cihetten stratejik önemi olan Günnüt adlı köyumuz tamamen elden gitti. Köy tamamıyla boşaltıldı. Orada birtane bile aile yaşamıyor. Havuş köyümüz ise dağın arasında kaldı. Ne biz oraya inebiliyoruz ne de Ermeniler…
K a m u ç a l ı ş a n l a r ı: — Bu köyler Mayıs ayında elinizden çıktı degil’mi?
Şamilof: — Evet, bu Mayıs ayında. Bu da şöyle oldu: Haydar Aliyev’in kararıyla milislerimiz ve ordularımız tepeler üzerindeki stratejik noktalardan geri çekildi. Haydar Aliyev görüşmeler yoluyla herşeyi halledebileceğini zannediyordu. Fakat yapamadı. O stratejik noktalar elimizden gitti ve Ermeniler güclendiler. 1 Mayıs’ta hucum ettiler. Sonra 18 Mayıs’ta aniden ikinci bir hucum oldu. Milli ordumuzun 20’ye yakın askerini şehit ettiler. Ondan sonra Mil tepesini tuttular. Sederek’e yakın 14-15 bin kişi yaşayan bir köyün cemaatı çıkıp çadırlarda yaşamak zorunda kaldı.
K a m u ç a l ı ş a n l a r ı: — Biraz önce bahsettiğiniz 9 köyün Ermenilere verilmesinden Türkiye’nin haberi olmamış olabilir mi?
Şamilof: — Onu Türkiye’nin Devlet başkanları bilir… Ben bunu kesin olarak bilmiyorum. Türkiye’nin milletvekilleri var. T.B.M.M. ve bu mesele görüşülmeli ki, biz bu anlaşmayı imzalayan bir tarafız. Ben bunu imzalamışsam bu anlaşmadan doğan zorumluluklarımı yerine getirmek zorundayam. Türkiye bu meseleyle ilgilenmezse bu mesele nasıl hallolur. Bu köyler bizim elimizde olsaydı, bugün Nahçıvan ile Azerbaycan arasında direkt bağlantı olacaktı.
K a m u ç a l ı ş a n l a r ı: — Yanı şimdi Nahçıvan ile Azerbaycan arasında geçit yoktur diyorsunuz. Peki o zaman var mıydı?
Şamilof: — Nahçıvan ile Azerbaycan arasındakı mesafe 42 kmg’dir. Bizim Karçıvan köyümüz 1929’da Ermenilere verildi. O zaman o köyde Azeriler yaşıyordu. Ermeniler azerileri zorlayarak köyden gönderdiler ve yerlerine Ermenileri yerleştirdiler. O köyler bizim elimizde olsaydı Ermenilere sadece 11-13 km kadar bir ova kalırdı. Orada da Ermeniler tutunamazdı. Çünki o bölgeve zorlu dağlar ve yollar vardır. Yolları karlı ve buzlu dağ yoludur. Yani o yerleşim birimleri de bizim kontrolumuz dahilinde olurdu. Yani onlar bizim demiryolumuzu kesemezlerdi. Türkiye’den Asya’ya giden yollar güneşli ve huzurlu olurdu. Biz de rahat ederdik.
K a m u ç a l ı ş a n l a r ı: — Bu durumda Türkiye’nin uluslarası hukuka göre devletlerden bu antlaşmaya uyulmasını isteme hakkı doğuyor, siz ne dersiniz?
Şamilof: — Bu Türkiye’nin yerine yetirmesi gereken kanuni bir hakkdır.
K a m u ç a l ı ş a n l a r ı: — Son olarak dergimiz aracılığı ile Türkiye kamuoyuna bir mesajınız olacak mı?
Şamilof: — Bizim milletvekillerinin, Türkiye’nin milletvekillerinin kulağı bizi işitecek midir diye merak ediyorum. Lütfen Türk devlet adamları bizi duysun ve görsün. Ne zamana kadar bu konuya ilgisiz kalıp, kulaklarına pamuk tıkayacaklar? Ayrıca Türk kamuoyuna şunu söylemek istiyorum ki, Türkiye, Orta Asya Cumhuriyetlerinden yüzlerce çocuğu getirip, burada okutuyor. Sağolsun. Bu çocuklar gelecekte ne olacağı şimdiden belli degildir. Şunu belirtmek istiyoruz, Orta Asya’dakı Türk Cumhuriyetlerindeki devlet başkanları, milliyetçiler bir araya toplandığımızda Rus dilini konuşuyoruz. Biz milliyetçiler Türk dilini kullanıp, anlaşabiliyoruz. Ancak devlet adamları anlaşmak için Rusça’yı kullanıyorlar. Biz diyoruz ki, mesela Türkiye’nin buna imkanı var. Ben buraya gelip bir ay iki ay kalsam Türk dilini çok iyi konuşabilirim. Bu nedenle milli hareketin önderleri Türkiye’ye gelip 2-3 ay kurs görseler kendi aralarında toplandıklarında anlaşmak için Türk dilini, yani Anadolu Türkcesi’ni kullanabilirler. Bu konunun Türkiye Dövletinin ilgilileri tarafindan ele alınarak bu ihtiyacın giderilmesini bekliyoruz.
Röportaj: Ali TATAR
“Kamu çalışanları” dergisi,
15 Ekim (oktyabr), 1992, sayı 22, s.35-40.
Halk Cephesi Enformasyon Müdürü ve “Azatlık” gazetesi yazarı Ali Şamiloğlu Azerbaycandakı son durumu Yeni Hafta’ya anlattı:
HÜSEYNOV’LA ALİYEV YAKINLARDA
KAPIŞACAKLAR
“Biz Hüseynov’u milli kahraman ilan ettik, eline her türlü fırsatı verdik, istediği her makamı verdik. Amma başarmadı, suçludur, sorumludur” diyecektir. Sonunda Suret Hüseynov harcanacaktır.
Y e n i H a f t a — Büyük Birlik Partisi. 1. Olağan Büyük Kurultayı’na katılmak için Türkiye’ye gelen Azerbaycan Halk Cephesi Enformasyon Müdürü (müəllif yanlışlığa yol verib. Həmin vaxt mən AXC Naxçıvan vilayət təşkilatında mətbuat məsələlərinə cavabdehdim — Ə.Ş.) ve Halk Cephesi’nin yayın organı Azatlık Gazetesi yazarlarından Ali Şamiloğlu, Azerbaycan’daki son gelişmelerle ilgili olarak Yeni Hafta’nın sorularını cevaplandırdı.
Y e n i H a f t a: — Azerbaycan’dakı son gelişmeleri kısaca özetlermisiniz?
Ali Şamiloğlu: — Şöyle özetleyebilirim: Bilindiği gibi Sovyetler Birliği dağıldı ama, Rusların eski cümhüriyetler üzerindeki etkisi devam ediyordu. Burada sadece Azerbaycan istisnaydı. Azerbaycan’dakı bağımsızlık ve milliyetçilik hareketleri Rusiya’yı endişelendiriyordu. Azerbaycan’ın Bağımsız Devletler Topluluğu’na girmemesi de Rusya’yı endişelendiren diğer bir noktaydı.
İşte bu sebeple Azerbaycan’dakı Rusya yanlısı gruplar Bağımsız Azerbaycan’ın sembolü Ebülfez Elçibey’e karşı kanunsuz bir darbe yaratdılar. Bu darbe bağımsız Azerbaycan’a olduğu kadar, Azerbaycan halkına da karşıdır.
Fakat darbecilerin başarılı olamayacakları Karabağ’dakı başarısızlıklarıyla bir kez daha ortaya çıkmıştır. Akdam düşmüştür, Füzuli ve etrafındakı yerleşim merkezleri de düşmek üzeredir.
Y e n i H a f t a: — Türkiye’de çok merak edilen bir konu var. 200-300 kişilik bir kuvvet koskoca bir devlete karşı nasıl darbe yapabilir?
Ali Şamiloğlu: — Şimdi olayın iki ayrı cephesi var. Birincisi Hüseynov’un askerlerine astronomik miktarlarda para vermesi. İkincisi ise Karabağ’dakı askeri başarısızlık ile ekonomik meseleler.
Hüseynov, kendisine bağlı paralı askerlerle her türlü cinayeti işleyebilecek karakterdedir. Bu sebeple Elçibey’e bağlı kuvvetler kardeş kanı dökülmemesi için mukavimet etmemeyi, maselelerin görüşmelerle çözülmesini tercih etti.
Öte yandan halk Karabağ’dakı askeri başarısızlığın Hüseynov tarafından giderileceğine inanmıştı. Çünkü Hüseynov’un askeri gücü kamuoyunda çok abartıldı.
Ama şimdi halkımız Hüseynov’un gerçek yüzünü anlamış ve desteğini çekmeye başlamıştır.
Y e n i H a f t a: — Bir başka nokta da bazi isimlkerle ilgili. Rahim Gaziyev, Nimet Penahlı ve İtibar Memmedov. Bu kişiler Türkiye’de milliyetçi olarak biliniyorlardı. Ve bağımsızlığın ilk yıllarında etkili roller oynamışlardı. Şimdi nasıl oldu da Elçibey’in karşısına geçtiler?
Ali Şamiloğlu: — Halk Cephesi kurulduğunda homojen bir yapıya sahip değildi. Kim gelirse gelsin girdi. Bu sebeple her türlü düşünceye mensup insan girdi. Bunlar arasında KGB mensupları bile vardı. Meselenin bir cephesi budur.
Diğer cephesi ise şöyle: Nimet Penahlı değerli bir Azerbaycan evladıdır. Fakat hareket ediş biçimi bizden farklıdır. Ben Nimet’in ihanet içindi değil, hata içinde olduğuna inanıyorum. İtibar ise milliyetçi birisidir. Ama yaptığı hizmetler karşısında istediği makamlar kendisine verilmediği için Elçibey’in karşısına geçmiştir. İtibar da ihanet içinde olmayıp, hata içindededir. Ama Rahim Gaziyev için aynı şeyleri söylemeyeceğim.
Y e n i H a f t a: — Elçibey’in görevde kalıp kalmamasıyla ilgili bir referandum yapılacağı söyleniyor. Sizce bu referandumun sonucu nasıl olur?
Ali Şamiloğlu: — Bir defa bu referandum işini Türkiye yönetimi çıkardı ve Aliyev’e dikte ettirdi. Bu hususun Türk kamuoyu tarafından bilinmesini istiyorum.
Biz referandumun çok iyi bir demokratik kurum olduğuna inanıyoruz. Fakat Azerbaycan’ın şu yapısı içinde gerçeği yansıtacağına da inanmıyoruz.
Birinci: endişemiz Haydar Aliyev’in kesinlikle hile yapacağıdır. Çünkü tecrübeli olup, geçmişte sık sık yapmıştır.
İkinci: nokta ise Azerbaycan’da çocukları, eşleri ve gelinleri adına yaşlıların oy kullanmalarıdır. Yaşlıların da genelde tutucu olmaları, eski sistemden yana olmaları Elçibey’in aleyhinedir. Öncelikle oy kullanma sesteminin değişmesi lazımdır. Herkes oyunu kendisi kullanmalıdır.
Y e n i H a f t a: — Halk Cephesi Azerbaycan’da ilk bağımsızlık hareketini başlatan ve Mutallibov’u iktidardan uzaklaştırabilen bir örgüt. Buna rağmen şimdi nasıl oluyor da iktidarı kaybedebiliyor?
Ali Şamiloğlu: — daha önce de belirtiğim gibi Halk Cephesi homojen bir örgüt geğildi. Daha sonra ayrılmalar başladı. Halk Cephesi kendisi bizzat partileşmediği için, içinden çok sayıda parti çıktı.
İktidar döneminde ise, her iktidarın başına gelen yıpranma bizim de başımıza geldi. Ayrıca eski rejim taraflarının KGB metodlarıyla başlattıkları yıpratma kampanyaları, iftiralar ister istemez Halk Cephesini hayıflattı. Ama şimdi yeniden güclenmektedir. Çünkü darbecilerin Azerbaycan Halkı’na bir şey veremeyecekleri anlaşılmıştır.
Y e n i H a f t a: — Suret Hüseynov ile Haydar Aliyev arasında gelecekte bir çatışma olabilir mi?
Ali Şamiloğlu: — Evet. Mutlaka olacaktır. Neticede Haydar Aliyev, Suret Hüseynov’u harcayacaktır. Bunu yaparken de bütün başarısızlıklarının faturasını Hüseynov’a çıkaracaktır.
“Biz Hüseynov’u milli kahraman ilan ettik, eline her türlü fırsatı verdik, istediği her makamı verdik. Ama başarmadı, suçludur, sorumludur” diyecektir. Sonunda Suret Hüseynov harcanacaktır.
Çünkü Aliyev çok kurt bir politikaçıdır. Moskva’da yetişmiştir. Ayak oyunlarını Hüseynov’dan çox daha iyi bilir.
Y e n i H a f t a: — Elçibey tekrar göreve gelebilir mi?
Ali Şamiloğlu: — Elçibey çok munis, filozof ve derviş karakterliği birisidir. Kesinlikle şiddete başvurma yanlısı değildir. Devletin başındayken de bunu denememiştir. Eger Bakü’de bulunduğu anda bazi insanları cezalandırma yoluna gitseydi bugünkü darbe olmayacaktı.
Şimdi şunu söyleyebilerim: Eger Elçibey zor kullanarak iktidara dönmek isterse, bir gün içinde dönebilir. Bu imkanı vardır. Bu konuda kadrosu ve gücü vardır. Ama biz yakın çevresi olarak kendisini bu konuda ikna edemiyoruz. Kendisi demokratik yollarla dönmek istiyor. Tekrarlıyorum, eger zor kullanarak dönme metodunu benimserse, bu günde döner.
Y e n i H a f t a: — Son olarak Türk halkına bir mesajınız var mı?
Ali Şamiloğlu: — Azerbaycan’da Türkiye Türklerine karşı büyük bir sevgi vardır. Ama bunu Azerbaycan’dakı tutucu bazı çevrelerle, Türkiye’deki mason çevreler nefrete çevirmeye çalışmaktadırlar. Mesela bir örnek anlatayım: Türkiye Nahçıvan’a kredi açtı. Bunun bir miktarıyla Türkiye’den gida satın alınacaktı. Fakat gönderilen gidalar piyasa fiyatlarına göre çok pahalı olduğu gibi, aynı zamanda bozuktu. Mesela geçen sene Türkiye Bakü’ye buğday sattı. Fakat bu buğdaylar o derece kötüyduku ekmekler simsiyah oluyordu. Aynı zamanda Türkiye’deki fiyatların çox üzerindeydi. Şimdi Azerbaycan halkı bu durum karşısında “bizim Rusya’dan aldığımız buğday daha temiz ve daha ucuzdu” diyor ve kardeş bir devletin bunu nasıl yapabileceğini soruyor.
Karabağ’dan bazı topraklar gider, fakat günü gelince geri alınır. Ama her iki halk arasındakı kardeşlik duyguları nefrete dönerse bunun telafisi mümkün olmaz. Bu sebeple Türkiye’deki masonik çevrelerin bu hareketlerine fırsat verilmemelidir!
“Yeni Hafta” gazetesi, (Ankara),
1993, 9-15 ağustos, sayı 54, s.7.
Redaktoru: f.e.n. Arif Rəhimoğlu
Texniki redaktoru: Səlim Əhmədov
Korrektoru: Vüsalə
Bilgisayar yığıcısı: Tənzilə Əliyeva
Yığılmağa verilmişdir: 10.12.2000.
Çapa imzalanmışdır:
Çap vərəqi: 9,5. Tirajı 500.
ƏLİ ŞAMİL HÜSEYN OĞLU (Şamilov)
1948-ci ildə Göyçə mahalının İnəkdağ kəndində (indiki Ermənistan Respublikasında) doğulub. 1973-cü ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinin jurnalistika fakültəsini bitirib. Təyinatla Naxçıvandakı “Şərq qapısı” qəzetinə işləməyə göndərilib. İşlədiyi qəzetdə, Bakıda, SSRİ-nin müxtəlif bölgələrində, eləcə də, Türkiyədə, İranda, İsveçdə çap olunan qəzet və jurnallarda onlarla məqalə və müsahibəsi çap olunub. Naxçıvan və Azərbaycan Televiziya-Radiosunda çoxlu verilişlər hazırlayıb.
1988-ci ildən Naxçıvanda gizli fəaliyyət göstərən millətçi qrupların birləşdirilməsində, Xalq Cəbhəsinin yaradılmasında fəal iştirak edib. 1989-92-ci illərdə AXC Naxçıvan təşkilatı İdarə Heyətinin üzvü olub. AXC-nin respublika və rayon təşkilatları nəşrlərinin Naxçıvanda yayımını təşkil etməklə yanaşı, Muxtar Respublikada Xalq Cəbhəsinin çap etdiyi qəzetlərin işıq üzü görməsinə, yayılmasına da yaxından kömək edib.
1991-ci ildən 1993-cü ilədək “Azadlıq” qəzetinin bölgədə müxbiri işləyib. 1993-cü ilin oktyabrından Azərbaycan Milli Ensiklopediyasında çalışır.
H.Əliyevin 1990-cı ilin yanvarın 22-da Moskvadakı Azarbaycan nümayəndəliyində çıxışını, Arxangelsk televiziyasına və «Vaşinqton post» qəzetinə verdiyi müsahibələri tərcümə edilərək həmin ilin aprel ayında “Varlıq” qəzetində və may ayında Naxçıvanda «H.Əliyev. Musahibələr» adı ilə gizli çar etdirmişdik. Bu yazı da həmin kitabçadandır. 10 min tirajla çar olunmuş kitabça yalnız Naxçıvanda deyil, bütün Azərbaycanda yayılmışdır.
“Azadlıq” qəzetinin müxbiri işlədiyimə görə məqaləni oraya göndərmişdim. Çox təəssüf ki, çap edilməsini münasib saymamışlar. Qəzetin əməkdaşı Hikmət Sabitoğlu isə redaksiyanın və müəllifin xəbəri olmadan məqaləni “525-ci qəzetə göndərib. Bunu mən aradan 5-6 il keçəndən sonra bildim.
Məqalə Əli Şamilov, Elçin Səlcuq imzasıyla çap olunub.
|
