38
v
بیرقاقاووزشاعیری
تورکلرین آز سایلی قوللاریندان بیری اولان قاقاووزلار
توپلو حال
دا
مولداوی جمھوریتی نین گونئی باتیسیندا یعنی اودئسسا
و
لایتینده
، رومانی
ده و بولغارستاندا یاشاییر لار .بوندان باشقا روسیه
امپراتور لوغونون کؤچورمه سیاستی نتیجه سنی
ده قازاغیستان
جمھوریتینده ھمچنن
قوزئی قافقازدا دا یئرلشمه لی اولموشلار.
خریستیان دی
نی نین پرو اسلاو طریقتینه منسوب
اولان قاقاووز
لارین
دیلینی آراشد
یجیلار اوغوز قروپونا داخیل ائدیرلر
. روسیه ده و
بولغارستان دا قاقاووزلارین منشاجه اسلاویان اولدوغو سونرادان
زور
لا تورکلشدیری
لدیگی باره ده اوزون ایللر گئنیش
تبلیغات
39
آپا
ریلســــا دا ســــووئت ر
ژیمی
یومو
شـــالان کیمی بو
تبلیغاتی
ن
دوغوردو
غو اوقات صابون کؤپویو
کیمی پــارتلادی . قــاقــاووزلار
رســـــمــی و غــیــر رســـــمــی
مطبوعاتلاریندا منشـــاجه اوغوز
تـورکـلـریـنــدن اولــدو قـلارینی
یــازیـرلار.
آراشــــــدیـریجیلارین
بـعضــــیـلـری نـیـن فـیکرینجــه
اونــالارین کؤکلری قــدیم تورک
طایفاســـی
کانقارلارا اورادان دا
ســــ
و
مـئـرلره بــاغلانیر. بوگون
قــاقــاووزلاریـن اوغـوز کؤکنلی
اولـدو غو فیکری اؤزونـه گئنیش
یـئـر تــاپســــــادا دیللرینــده و
گـؤرونـو
شــــلـریـنــده قـیپچــاق
عنصرلری آز دئییل .
ســــوویئتلر بیرلیگینـده توتالیتار
رژیــمــیــن بــیــنــؤوره
ســــــی
ســارســـیلدیقجا خلقلرین ملی
اؤزونو درک حسی نین
گوجلنمه
سینه شرایط یاراندی .
بــاکـی عــالـی مـکـتبلرینــه آز
ســــــایـلـی تورک خلقلرینــدن
اوخومـاغــا طلبــه لر گتیریلــدی .
آلتایلیلارین ،قاقاووزلارین ،کیریم
تـورکـلـری نین ، قوموقلارین و
بـاشــــقـالاری نین بـاکییا گلیب
تحصــیل آلمالاری ملی اویانیش
دا یـــئـــنـــی مـــرحـــلـــه نـــیـــن
باشلانغیجی اولدو .
1988
–
جی ایلـده قـاقاووزلار
باکییا اوخوماغا ایکی )سونرالار
اونــالاریـن
ســــــایی
50
نفره
چــاتـــدی ( طـــلــبـــه گـــؤنـــده
ردیلر.فیودورا )تودورا ( و
یکاتری
نا
ایـلــک گلنلردن اولــدو . بیر
–
ایکی آی ســــونرا یکاترینا کوزما
بـاکی ھـاواســــینـا دؤزمه ییب
خســــتـه لنــدی . بونـا گؤره ده
تحصــــیلینی یــاریمچیق قو
یو
ب
وطنه دؤندو .
فیودورا آرنـاووت ایســــه محمد
امین
رسولزاده آدینا باکی دولت
اویـنـو
ئـرســــیـتــه ســــی نین
شـرقشـناسـلیق فاکولته سی
نین تورک بؤ لومونده تحصــیلینه
داوام ائتـدی .دینی آیریلیق اونا
بیر مــانعــه چی لیــک تؤره ده
بیلمه دی .دیل بیرلیگی قیســـا
مــدتــده اونــا آذربــایجــانلیلارلا
قـ
اینـاییـب قـاریشــــماغا کؤمک
40
ائــتــدی .او درس اوخــومــاقــلا
یاناشــــی آذربایجان یئمکلرینی
پـیشــــیـرمگی ده آذربــایجــان
رقصــــلرینی ایفــا ائتمــه یی ده
اؤیره نـدی .اؤلکه نین کندلرینی
گـزدی ، طـبیعتی و آداملارین
یـاشــــاییشــــی ایلـه یاخیندان
تانیش اولدو .
سوویئتلر بیرلیگینده بوتون دینل
ر
ســــؤزده یا
ســــاق اولســــا دا
اصــــلینـده خریســــتیان دینینه
گــــئـــــنـــــیـــــش یـــــئـــــر و
ئـریلیردی.اؤدورکی
،قــاقــاووزلار
اؤلادلارینا
ایســــته دیکلری آدی
قـویــا بـیـلـمـیردیلر.آد قو
یمــادا
کیلســـــه )کلیســـــا ( حــاکیم
ایدی
.کیلســــه ده م
علوم ایدی
کی ، خریســتیان مقدســلرینین
آدیـنی یــاشــــــاتمــاق اوچون
الیندن
گلنی
اســیر گه مه دی .
بونون نتیجه
ســـــیــنــده ده قــاقــاووزلاریــن
ھامیسـی نین آدی خریســتیان
آدلاردیر. بوگون قاقاووزســـتان و
بــاشــــقــا خریســــتیــان تورکلر
آراســــنیــدا غریبــه
بیر منظره
یـارانیب ، آداملارین آ
دی ، آتا
–
آنــالاریـ
نین آدی خریســــتیــان
منشــالی اولدوغو حالدا ســوی
آدی تورک منشالی دیر.
یوز
ایللر کئچســه د
ه کیلســه و
خریســتیان دین خادملری تورک
منشــــــالی ســــوی آدلارینی
دگیشـــــه بیلمــه ییبلر .فیودورا
آرنــاووت بــاکییــا گلیــب م
ی
لی
دویغولارینی گلیشـــــدیردیکــدن
ســــونرا آدینی قــاقــاووزجــایــا
اویغونلاشد یراراق تودورا ائتدی
.
بئلـه لیکلــه آذربــایجـان غزئـت و
ژور نــاللارینــدا تودورا آرنــاووت
ام
ی
ضا سی
گؤروندو و تلویزیوندا
دا بـو آدلا
چـیخیش ائتــدی و
شعرلرینی اوخو
دو .
تودورانین باکییا گلمه میشـــدن
ده شعرلری قاقاووز مطبوعاتی
ن
دا
چاپ اولونموشدو ."بیاض گوللر
"
41
شــعرینه موســیقی ب
ســته له
ننده اونون
17
یاشی واردی
.
بو
مــاھنی قیســــا مــدتــده اوقــدر
مشــــ
ھ
ورلاشــــــدی کی خلق
مـاھنیســــی کیمی
تـانینمـاغا
باشلادی . اونون " آه
آناجیغیم
"
شــــعرینــه تــانینمیش قــاقــاووز
بســــتــه جیســــی میخــائیــل
کوســـا
نین یازدیغی موســـیقی
والا و کــاســــتــه
یــازیلیــب یــا
ییلمیشـــــدی . آذربــایجــانــدا دا
اونون بختی گتیردی .بســــتــه
جی عســگراوغلونون تودورانین
شــعرینه یازدیغی " جانیم بوش
کئفیم ســـرخوش" ماھنیســـی
را
دیو و تلویزیوندا داسسلشدی.
تــــودورا آرنــــاووت ایــــلــــک
یارادیجیلیغینا وطنده باشــلاســا
دابیر شـــاعیر کیمی آذربایجاندا
فورمالاشــدی .قاقاووز ادبیاتیندا
دوداق دگمز ، خوریات ، جیغالی
تـجـنـیـس ، دار آیــاقـلی و ...
ژانرلاردا ایلــک شــــعر یــازان او
اولموشدور .
قاقاووزلارین آذربایجانا من
اسبت
ی
آوروپالیلارین شــرقه مناســبتی
کـیـمـی دیـر. یعنی حقیقتلری
یوخ بیر چوخ مـاجرا ادبیات
ی نین
یــــازدیــــقــــلاری کــــیــــمــــی
دوشــــونـورلـر
.بــاکـیـیــا ایــلــک
گلیشــــینــدن اوگونلری خــاطیر
الایــاراق دئـیـیـر : آذربــایجــان
حقینـده آتا
–
آنامین دا اؤزومون
ده بیلیگی چوخ آز و دولاشـــیق
ایـدی .قـافقـاز حقینده ایســــه
پوشــــگین ین ، لئرمانتوفون ف
تولســتوی ون و باشــقا روس
–
آوروپــا یــازیچیلاری نین اثرلری
نین تـأثیر یله بیزده ده بیر فیکیر
فورما لاشــــمیشــــدی .قایدا
–
قـانونلارا م
حـل قویمـا یان دائما
آت بئلینــده گزه ن ،
قیلینج
–
خــنــجــر گــزدیــرن ھــمــیشــــــه
دؤیوشــــمــه یی و قــادی
نلاری
ســـئوه ن ، قادین و قیز گؤره
ن
کیمی اونو آلیـب دغلارا قـاچــان
بیر توپلوم .
بیزی باکییا یولا سلاندا " تجربه
لی قـاقاووزلار" بئله مصــــلحت
گؤرور دولر : چلیشــین یابانجی
اولــدوغونوزو بیلمــه ســــینلر .
ر
و
سـجا دانیشمایین ، آداملا
رلا
42
آر اونســــییتـه گیرین ، زورلوقدا
قــالســـــانیز ار
ککلره جــاوانلارا
دئییــل
، قــادینلارا خصــــوصـــــا ً
یــاشــــلی قــادینلارا
مراجعــت
ائدین
.
بــیــزده بــو
تــجــربــه
لــیــلــریــن
تــاپشــــیریقلارینــا جــدی عمــل
ائتـدیک . نتیجه ده ده ھر دفعه
گولونج وضــعیتده قالدیق .طیاره
دن بــاکی ھــ
اوا لیمــانینــدا یئره
ائنـدیــک .ک
ولــه
ک پــالتــاریمیزی
بــاشــــیمیزا کئچیر دی . بیلمــه
دیــک آغیر یول چــانتــالاریمیزی
گؤتوره ک یــا پــالتــاریمیزین اتــه
یـیـنـی تـوتــاق کـی بــدنـیمیز
گؤرونمه ســـین . بو
زامان اورتا
یاشـلی ساققالی بیر آدام بیزه
یـاخینلاشــــیــب یــاردیم ائتمــک
ایســـته دی . ھیجانلا یکاتیر ینا
یــا بــاخــد
یم . ھیمن آنــدا ھ
ر
ایـکـیـمـزین اوره
یینــدن عینی
شــــئی کئچــدی . آی آمــان
یــابــانجی اولــدو غوموزو نــه تئز
بیلـدیلر.یقین بیزی آلیب داغلارا
قــاچــاجــاقلار. ھمین خیر خواه
انســــانین یـاردی
مینـدان امتنــاع
ائـدیـب چتین لیکله آوتوبوســــا
مـینــدیــک . آ
وتوبوس ســــورو
جوســــونه ھارا گئده جگیمیزی
دئمـک مجبوریتینده قالدیق
.
نه
یاخشــــی کی ھھمی واختلار
بــاکیــدا عــالی مکتبلردن یــالنیز
بـــیـــری اونـــیـــورســـــــیـــتـــه
آدلانیردی
.ســــوروجو شــــھرین
گـیـره جـگـیـنــده آ
وتووبوســــو
ساخلایاراق ائنیب بورادا مترو یا
مینن اونیو ئرســـیته نین یا ینندا
چیخین
–
دئییــب یولونو داوام
ائتــدی . متر
و
حقینــده آیــدین
بیلیگیمیز اولمــادیغینــدان
یــ
ایین
ایســــتـیســــیـنــده آغـیـر یو
ل
چــانـتــالاری ایـلــه یــئــر آلــتی
کئچـدی
.بیر نئچه دفعه او طرف
بوطرفــه کئچــدیــک .متر
ونو تــاپــا
بیلمــه دیــک
.ســــونرا آداملارا
مراجعــت ائتمــک مجبوریتینــده
قــالــدیـق .قــادیـن بـیـزیم نــه
دئـدیگیمیزی آنلایـا بیلمـه ییب
بـیـر
گـنـجــه
بـیـزه یــاردیـمچی
اولمــاغی تــاپشــــیردی. ھمین
گــــنــــجــــد
ن نــــه قــــده
ر
یـاخـاقورتـارماغا چالیشــــاق دا
مـومـکـون اولـمــادی. او
ھردن
43
روســــــجــا بــیــزه مــراجــعــت
ائــدیردی
.متر
ویــا ائنیــب واقونلارا
مـیـنـیــب اونـیـوئ
رســــیتــه یــا
خـیــنــلـیــغــیـنــدا کــی عــلـمــلــر
آکادمیاسـی اسـتانسـیا سیندا
دوشــــمه ییمیز
ه
ده یاردیمچی
اولــــدو .اورادان دا بــــیــــزی
اونیوئرســــیته یه دک گتیردی .
ایش گونونو
ن سونو
ایدی .قبول
کومیسـونونو عضولری قاپیلاری
بــاغلاییــب گئتمــه یــه حــاضــــیر
لاشـــدیلار . ســـند
قبولونون دا
ســـــونــونــجــو گــونــو ایــدی .
کومیســــیون عضــــولری بیزیم
قاقاووز اولدوغوموزو بیلن کیمی
چــایــا، یونگول یئمــه یــه قونــاق
ائتــدیلر . ســــونرا دا گتیریــب
اونیوئرســــیته نین طلبه یاتا
ق
خا
ناســندا اوتاق وئردیلر .آزســونرا
بو اوتاقدا قالدیغی
آذربایجانلیلا
را
قیزلارا اوقــده ر
آلشـــــدیق کی
ســــپتامبرین بیرینده بیزی داھا
مناســـیب و یاخشـــی اوتاقلارا
خــارجی طلبــه لر اوچون اولا
ن
یاتاقخانا دگیشنده بیز آغلادیق
.
رئـکـتـور یــاردیـمچیســــینــدان
خـواھیش ائتــدیــک کی بیزی
بورادان ھئچ یئره دگیشــــمــه
ســــــیـــن .بـــیـــر آی اؤنـــجـــه
قورخـدوغوموز آذربایجاندا عالی
تحصــــیــل آلمــاقلا یــانــاشــــی
اجـتـمــاعی ایشــــلرده فعــال
اشــــتراک ائتـدی . قاقاووزلاری
باکیداکی غزئت
و
دگیلر، رادیو
–
تلویزیون واسیطه سیله
ائ
له
جه آذربایجانی قاقاووزســــتاندا
تانیتماغا چالیشــدی .
1993
–
جو
ایلـده "آذربـایجـان قـاقاووز ،
تــورک مــاھــنــیــلــری " نــی
قارشـــیلاشـــدیریب گؤزه
ل بیر
دیپلوم ایشی )لیسانس تئزی
(
یــازدی .دیپلوم ایشــــینی اعلا
قیمتلندیردیلر. باکی دولت اونیو
ئرســــی
تــه ســــینی فرقلنمــه
)ممتــاز
( دیپلوم
و
ا
یلــه بیتیریــب
وطنــه دؤنن گنج شــــــاعیر آر
ســونرا اورادان دا آنکارایا گئت
ید
.
قاضــی اونیوئرســیته ســی نین
فن ادبیــات فــاکولتــه ســــنــده
یـــوکســـــــک لـــیســـــــانـــس
چالیشـــمالاری یاپدی .
1994
-
جوایلده اورادا " قاقاووزام یوجاق
دیر یئریم "آدلی کتابینی اوجاق
یایینلاریندا باســــدیردی . کتایدا
44
شــــعرلر قـاقاووزجا وئریلیب ھر
صــحیفه نین اتک یازیســســیندا
ایسه تورکیه تورکلری
نین با
شا
دوشــــمه یه جگی ســــانیلان
قــارشــــیـلـیـقلاری وئریلیــب .
اصــــلـیـنــده ھـمـین ســــؤزلر
آدربــایــجــانــیــن ائــلــه جــه ده
آنادولونون مختلیف بؤلگه لرینده
بوگون ده قـاقاووز
ادبی دیلینده
ایشلندیگی کیمی ایشله دیلر
.
عرفان انور نصرالدین اوغلو کتابا
یـــازدیـــغـــی اؤن ســـــــؤزده
قــاقــاووزلارین شــــاعیرلری ن
ین
آدینی ســــادالادیقدان ســــونرا
یازیر:" بونلار آراســنیدا
ان چوخ
ایـلـگی گؤزه
ن و دقتی چکن
تودورا آرناووت دور... ادی کئچن
شاعیرلرین ان گنجی اولماسینا
رغما م
ی
لی دویغولاری ان گوجلو
اولانــی دیــر. بــ
و دویــغــولاریــن
گلیشـــمه ســـینده بئش ای
لدان
آرتیق بیر ســــوره آذربــایجــانــدا
یاشـــامیش
اولماســــی نین دا
رولو بؤیوک دور".
30
ایــول
1993
-
جــو ایــلــده
قـاقـاووزلارین " چادیر " قصــــبه
ســــینـده دوزه تلـه نن قاقا ووز
آنادیلی بایرامی حقینده ایســه
عرفــان بیــگ کتــابی نین اؤ
ن
ســــؤزونــده یــازیر : اوبــایرام دا
اوخ
ونان تک م
یلی شعر اونونکو
ایــدی."
)یـعـنیتودوراآرنــاووتــدن
ع.ش(". آذ
ر بــایجــانــ
دا اولارکن
مــیــتــیــنــقــلــرده قــورولــتــای ،
ســــمپوزیون ، کنگره لرده فعال
اشــــتراک ائـدن تودورا آرنــاووت
اســــلام دینینی اؤیرنمگــه ده
بؤیوک مــارا
ق گؤســــتریردی .
مســــجــدلـره گـئــدیــر،
کــل
مــه
شــــھـادتی ، فـاتحه نی ازبرله
یـیـر، نــامــاز قـیلمــاغــا جھــد
گؤســـتریردی
.بوتون بونلار اونون
یــارادیـجـیـلـیـغـیــنــدان
دا یــان
کئچمیردی . ایستر شعر لرینده
ایســـــتــرســــــه ده عــلــمــی
یـارادیجیلیغیندا اســــلام دینی
ن
ه
بؤیوک حررمت و احترام گؤرونور
.
لاکـیـن بـو حـؤرمــت و احـترام
تودورانین اســــلام دینیین قبول
ائتمــه ســــی دئمــک دئییــل .
عینی بؤیوک محبتله خریستیان
دینینی ده اؤیره نیر و خریستیان
اولارا
ق قــالــیــ
ر تــورکــیــه ده
45
یــاشــــــادیـغـی ایلل
رده تودورا
تحصـیل آلماقلا یاناشی علمی
کونفرانسلاردا و سمپوزیوملاردا
دا فعال اشــتراک ائدیب حاضــیر
لادیغی معروضـــه لر ھمیشـــه
ماراقلا قارشــــیلانیب تورکیه ده
باســـیلان درگی لرده ایســـه "
قـاقاووزلاردا ایلک یاز بایرامی "،
" قــــاقــــاووزلاردا جــــانــــ
اوار
مراســ
ملری
،قاقاووزلاردا عرف
-
عــادتـــلـــری "،" قـــاقـــاووزلاردا
نصــــرالـدین حوجـا " و ... مقله
لـری چــاپ اولونوب .قــاقــاووز
یـازیچیســــی فئوتومانین " مته
وجــانــاوار " کتــابینی "کتــابــا
قــاقــاووزلاریـن اســــتعــدادلی
رسـامی مته ساواشان گؤزه ل
رســــیملر چکیــب
–
ع .ش (
1995
–
جــی ایــلــده چــاپ
ائتـدیرین تودور
ا آرناووت اوزونون
" قافق
ا
ز لطیفه لری "، " آننه مه
مکتوبلار "، "قــاقــاووزلارین عرف
–
عــادتلری " و س. کتــابلارینی
دانشره حاضیر لاییب .
اودئســســا ولایتی نین بولقراد
بـؤلگــه ســــی نین دیمیتروف
کندینده
6
ســــپتامبر
1970
–
جی ایلــده تراکتورچو عــائلــه
ســـنیده دوغولموش قیز خلقی
نین
جوشـــغون تبلیغاتچیســـینا
چئوریلدی .آز مدتده چوخ ایشلر
گــــؤردو .یــــورولــــمــــادان دا
آراشدیرمالارین
ی
داوام ائتدیریر.
آنکار
اداکی قاضـی اونیوئرسیته
ســــینــده دوک
تورلوق آرشـــــد
یرمــالاری آپــاران تودورا آنــاووت
1998
–
جی ایلین ســــپتامبر
یـنــدا وطنــه دؤنوب ، قومرات
دولـت اونیوئرســــیته ســــینده
رئکتور کؤمکچیسی ایشله ییرو
اورتاق تورک فولکلوروندان درس
دئییر.
