ÖMRÜNÜ ORTAK TÜRK KÜLTÜRÜNE ADAYAN HALİT SAİT

                           Ali Şamil Hüseyin oğlu

(Azerbaycan Milli Bilimler Akademisi Folklor Enstitüsü),

Bakû-Azerbaycan

Özet: 1888. yılda Özbekistan’ın başkenti Taşkent’in Bostanlıg ilçesine bağlı Koşkorgon köyünde doğmuş Halit Sait Hocayev medreseni bitirdikten sonra İstanbul’a gitmiştir. Orada Darülfünunun tarih-edebiyat fakültesinde okumuştur. 1918. yılda Nuri Paşa’nın emrinde kurulan Kafkas İslam Ordusuyla Azerbaycan’a gelmiştir. Şu ordu Azerbaycan’ı Rus işgalinden kurtarıp Cumhuriyet kurulmasını gerçekleştirse de, Sever, Mondros anlaşmaları Türkistan’ın azat edilmesini engellemiştir. Halit Sait  iki yıl Azerbaycan’da çalışmalı olmuştur.

1920. yılda  Rus Sovyet Orduları Azerbaycan’ı işgal edende Halit Sait Özbekistan’a gitmek zorunda kalsa da, 1922. yılda geri dönümü,. Bakû’de ve ilçelerde öğretmenlik etmiştir. 1926. yılda “Osmanlı, Özbek, Kazak Lehçelerinin Mukayeseli Sarfı-Nahvi”, 1929. yılda “Yeni Elifba Yollarında Eski Hatıra ve Duygularım”, 1933. yılda “Muhtasar üslubiyat” ve s. kitaplarını yayımlatmıştır.

Özbekistan’dan öğrencilerin getirtilip Bakû’deki Üniversitelerde ve gimnazyumlarda okutulmasında, Latin alfabesinin Türk Cumhuriyet ve toplumları arasında yayılmasında, Kaşkarlı Mahmud’un “Divanı luğet i-it Türk” eserinin 1930. yıllarda Arap dilinden Türkçe’ye çevrilip yayıma hazırlanmasında önemli hizmetleri göstermiştir.

Halit Sait 1930. yıllarda Sovyet Rusya’sının zulmü altında ezilen halkları azat etmek  ve  Vahit Türk-Tatar devleti yaratmak için aydınlarla ve bürokratlarla gizli teşkilat yarattığına göre 1937. yıl 12 Ekim’de  meslektaşlarıyla birlikte kurşuna dizilip.

Anahtar kelimeler: Halit Sait Hocayev, Osmanlı, Özbek, Kazak Lehçelerinin Mukayeseli Sarfı, Divanı luğet i-it Türk