ORTA İRAN TÜRKÇESİNİN ORTAK DİL ÖZELLİKLERİ

Ali Şamil Hüseyin oğlu

Azerbaycan Milli Bilimler Akademisi Folklor Enstitüsü

 Uluslararası İlişkiler Bölümü Başkanı

İran’da Türk varlığı, İran Türklerinin ağız ve şiveleri, kültürü günümüze dek bilimsel açıdan gereğince araştırılmamıştır. Onu demek yeterlidir ki, Orta İran veya Merkezi İran adlandırılan bölgede 20. yüzyılın başlarında 800 köyde ve birkaç kentte toplum halde yaşamışlar. Şimdi o bölgede Türklerin toplum halde yaşadığı köylerin sayı 420’e inmiştir.

Ne yazık ki, bölge üzerine bilimsel bölgesel çalışmalar yapılmadığı için bugün elimizde folklor, ağız ve şiveler, edebiyat konusunda yeterli malzeme yoktur. Avukat Ali Kemali’nin amatörcesine bulduğu malzemelerin de çoğu aile arşivinde kalıyor.

Ali Kemali’nin aile arşivinde olan “Köroğlu destanı”nı Azerbaycan Milli Bilimler Akademisi Folklor Enstitüsü 2009 yılında yayınlamıştır. Kitaptaki malzemelerin bir kısmı Aşık Aliekber Gurbani’den derlenmiş, bir kısmını de amatörler derlenmiştir.

Dil tarihimiz, kültürümüz açısından oldukça önemli malzemeler toplusu olan bu kitap küreselleşen dünyada Türk dilinin kullanım alanını araştırmak bakımından önemlidir. Malzemelerde Türkiye’de, Azerbaycan’da, Türkmenistan’da vb. bölgelerde kullanılan dilin ortaklığı görülüyor. Aşık Aliekber Gurbani’den banda göçürülmüş “Köroğlu destanı”nı bir daha gösteriyor ki, araştırıcıların arkaik, eski olduğu için yazı dilinden çıkmış saydıkları birçok sözlerimiz hala da Orta İran Türklerinin canlı konuşma dilinde kullanılmaktadır.         

Önemlisi odur ki, her geçen gün Türk halklarının konuşma ve yazı dillerinin birbiriyle farkı artmakta olduğu halde Orta İran bölgesinden alınmış malzemeler Türkiye’de, Azerbaycan’da, Türkmenistan’da zorluk çekmeden anlaşılıyor.

Ne yazık ki, siyasi ve ekonomik acıdan büyüyen İran’da asimle halkları eritme siyaseti Orta İran bölgesinde yaşayan Türklere de etkisini gösteriyor. Dilimiz ve folklorumuz orada zor günlerini yaşamaktadır. Bilimsel alan çalışılmaları yapılmazsa kayıplarımız büyük olacaktır.  

22-24 Aralık 2011 tarihleri arasında Muğla Üniversitesi'nde IV. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu