|
Ali Şamil Hüseyin oğlu
Azerbaycan Milli İlimler Akademisi Folklor Enstitüsü
Uluslar arası İlişgiler Bölmesi
Bakı- Azerbaycan.
XX ASIRIRN YIGRİMİNCİ YILLARINDA AZERBAYCANDA “OĞUZNAMA”
BAĞIŞLANAN ILMI İŞ
Azərbaycan Mərkəzi Dövlət Ədəbiyyat və İncəsənət Arxivinin 170-ci fondunda saxlama vahidi 1, iş 1-2-də “Oguznamə” adlı bir monoqradiya var. İndiyədək çap olunmamış bu əsər 316 səhifədir. A5 formatlı kağıza qara mürəkkəblə, səliqəli və seyrək xəttlə yazılmış monoqrafiyanın ayrı-ayrl səhifələrində düzəlişlər edilmişdir. Ərəb əlifbası ilə yazılmış mətni müəllif başqa bir mətndən göçürdüyü və köçürə-köçürə də üzərində işləyib təkmilləşdirdiyi aydın görünür.
Monoqrafiyanın müəllifi 1998-ci ildə Bakida doğulmuş, 1919-1926 illərdə İstanbul Universitetində oxuduqdan sonra vətəninə dönmüş, müxtəlif elmi idarələrdə və təhsil müəssisələrində işləmiş, 1938-ci ildə güllələnmiş Əmin Abiddir. Bu Əmin Adidin “Oğuznamə” haqqında ilk əsəri deyil. Tblisdə nəşr olunan "Dan Yıldızı" jurnalının 1929-cu il 5 (29) və və 8 (32) saylarında "Türk el ədəbiyyatına elmi bir baxış. "Oğuznamə" adlı bir məqaləsi də çap olunmuşdur.
Həmin məqalənin ətəkyazısında(snoska) Əmin Abid kitabın bir surətini 1927-ci ildə Azərbaycan Xalq Maarif Komissarı Ruhulla Axundova verdiyini yazır.
Arxivdə günümüzədək qorunan “Oguznamə”də “Birinci söz” adlandırılan küçük yazının sonunda “İstanbul 1922-Bakı 1927, Emin Abid“ qeydi vardır. Kitab iki bölmədən ibarətdir. Birinci bölmə dörd hissədən ibarətdir. Dördüncü hissə də dörd yarımbaşlıqda verilmişdir. Bu yarımbaşlıqlarda “Oğuznamə”nin mövzu və mahiyyəti, Oğuz xan əfsanəsi, “Oğuznamə” adı altında toplanmış ata sözləri və “Koroğlu” dastanı haqqında araştırmalar var
Monoqrafiyanın ikinci bölümü də dörd hissədən ibarətdir ki, bunun da üçüncü hissəsi “İslamlaşmış “Oğuznamə”, dördüncü hissəsi isə “Kitabi Dədəm Qorqud”un incələnməsinə həsr edilib.
Monoqrafiya nəticə və əlavələr (mətinlər) bölümüylə bitir. Burada Orxon kitabələrindən, əski türk şerlərindən, “Kitabi-Dədə Qorqud“dan, “Divani-luğan it-türk“dən və b. mənbələrdən nümunələr verilmişdir. Ə.Abidin bu işini də o dövr üçün olduqca uğurlu addım kimi qiymətləndirilməlidir. Çünki 1920-ci illərdə həmin mətinlər nəinki Azərbaycanda, Türkmənistanda, Özbəkistanda, Qazağıstanda, Qırğızıstanda və b. yerlərdə də hələ çap olunmamışdı.
1920-ci illərdə yazılmış bu “Oğuznamə” zamanında nəşr edilsəydi Türkologiyamıza böyük töhfə olardı. Çox təssüf ki, tamamlandığı vaxtdan 80 ildən çox keçməsinə baxmayaraq indiyədə nə çap olunmuş, nə də lazımınca dəyərləndirilmişdir.
ИССЛЕДОВАНИЕ ПОД НАЗВАНИЕМ «ОГУЗНАМЕ», ЗАВЕРШЕННОЕ В 1927-ОМ ГОДУ В АЗЕРБАЙДЖАНЕ
Али Шамиль Гусейноглы
Зав.отделом Международных отношений
Института Фольклора Национальной Академии Наук Азербайджана
Баку-Азербайджан
В Центральном Архиве Литературы и Искусства Азербайджана в фонде 170, единица хранения 1, дело №1-2 храниться монография под названием «Огузнаме». Не изданное до настоящего времени это произведение состоит из 316 страниц. На различных страницах монографии, написанной на бумаге форматом А5, черным чернилам, аккуратным и разгонистым почерком, были сделаны исправления. Отчетливо замечается, что автор переписал этот текст, написанный арабским алфавитом, из другого текста и переписывая усовершенствовал его своими поправками.
Автором монографии является Амин Абид, который родился в 1898-ом году, окончив учебу в Стамбульском Университете в 1919-1926-х годах вернулся на родину, проработал в различных научных учреждениях и учебных заведениях, и был расстрелян в 1938-ом году. Это не первое произведение Амина Абида, посвященное «Огузнаме». Его статья «Научный взгляд на тюркскую народную литературу. «Огузнаме»» также была опубликована в 5(29) и 8 (32) номерах журнала «Дан Йылдызы» за 1929-й год в Тифлисе.
В сносках этой статьи Амин Абид пишет, что он передал одну копию книги в 1927-ом году Народному Комиссару Просвещения Азербайджана Рухулла Ахундову.
В «Огузнаме», сохраненной в Архиве до наших дней, в конце маленькой записи под названием «Первое слово», есть примечание «Стамбул 1922-Баку-1927, Амин Абид». Книга состоит из двух отделов. Первый отдел состоит из четырех частей. Четвертая часть разделена на четыре подзаголовка. В этих подзаголовках представлены содержание и суть «Огузнаме», легенда Огуз хан, пословицы, собранные под названием «Огузнаме» и исследования про эпос «Короглы».
Второй отдел также состоит из четырех частей, третья часть которой посвящена изучению «Исламизированной «Огузнаме»», а четвертая эпосу «Книга-Деде Коркут»а.
Монография завершается отделами заключение и приложение (тексты). Здесь были представлены образцы из Орхонских эпитафий, «Книги-Деде Коркут», «Дивани-лугатит-тюрк» и других источников. Эта работа Амина Абида должна оцениваться как весьма удачный шаг для того времени. потому, что в 1920-х годах эти тексты все еще не были изданы не только в Азербайджане, но и в Туркмении, Узбекистане, Казахстане, Киргизии и других местах.
Если данная «Огузнаме», написанная в 1920-х годах, была бы издана, это послужило большим подарком нашей тюркологии. К большому сожалению, несмотря на завершение этой монографии более 80 лет тому назад, она до сих пор не была издана и оценена по заслугам.
THE RESEARCH WORK “OGHUZNAME” COMPLETED IN 1927 IN AZERBAIJAN
Ali Huseyin Shamil
Azerbaijan National Scientific Academy
Institute of Folklore, Department of International Relations
Baku, Azerbaijan
A monography named “Oghuzname” is kept in reseve unit 1, work № 1-2 in 170th fund of Azerbaijan Central State Literature and Art Archive. This yet to be published work consists of 316 pages. Modifications are made in different pages of the monography which was written neatly and sparsely on A5 paper size with black ink. It is quiet visible that the writer copied the text written with arabic letters from another text and while copying made improvements on it.
The author of the monography is Emin Abid who was shot to death in 1938. He was born in 1908 in Baku, studied in Istanbul University during 1919-1926 and on his return to his country worked in different academic and educational sectors. It is not Emin Abid’s first work on “Oghuzname”. His article named “A view into Turkic Folk Literature. “Oghuzname” was published in the 5th (29) and 8th (32) issue of the journal “Dan Yildizi” (Dawn Star) in 1929 in Tbilisi. In the footnote of that article Amin Abid wrote that he had given a copy of the book to Ruhulla Akhundov, Azerbaijani National Commissar of Enlightenment, in 1927.
The note “Istanbul 1922-Baku 1927, Emin Abid” is at the end of the mini work “First Word” in “Oghuzname” which was kept until now in the archive. The book consists of two sections. The first section consists of four chapters. The fourth chapter contains four mini-chapters. These mini-chapters include researches on the content and essence of “Oghuzname”, Oghuz Khan legend, proverbs collected under the name “Oghuzname” and “Koroghlu” saga.
The second section of the monography consists of four chapters as well, third of which was dedicated to the analyze of “Islamized Oghuzname” and fourth of which was dedicated to the analyze of “Kitabi Dede Gorgud”.
Monography ends with the conclusion and attachments (texts) section. This sections presents samples from Orhon inscriptions, old turkic poems, “Kitabi Dede Gorgud”, “Divanı Lugati't-Turk” and others. This work by Emin Abid should be regarded to be the most successful work of that time since in 1920s those texts were not published not only in Azerbaijan but also in Turkmenistan, Ozbekistan, kazakistan, Kirgyzistan and other places by then. In case “Oghuzname was published in 1920s it could be the biggest present for Turkology. Unfortunately, this work was neither published nor valued properly though it has been 80 years since it was written.
Çap olundu: XX asırırn yıgriminci yillarında Azerbaycanda “Oğuznama” bağışlanan ılmı iş.(səh.86-87), İnvestigation on the “Oguznama” prindend in 1927 in Azerbaycan.(səh. 181-182), Исследование под названием «Огузнаме»,завершенное в 1927-ом году в Азербайджане.(стр.279). “Oğuznama” yordumu-taryhy ve medeni çeşme hökmünde. (Halklara ylmy maslahatyn nutuklarynyn gysgaça beyanı 2010-njy yylyn 14-15- njy oktybry), Aşgabat, 2010.
|
