UYĞUR AZƏRBAYCAN ƏLAQƏLƏRI TARIXINƏ BIR NƏZƏR

Ali Şamil Hüseyin oğlu
Azerbaycan Milli İlimler Akademisi Folklor
 Enstitüsünün uluslar arası ilişkiler bölmesi,

Bakı-Azerbaycan.

Çin Xalq Respublikasının Sintszyan-Uyğur Muxtar Rayonunu Azərbaycandan təxminən dörd min kilometrlik bir məsafə ayırır. Amma bizləri bir-birimizə bağlayan möhkəm tellər vardır. Çox təəssüf ki, bu əlaqələr indiyə kimi lazımınca öyrənilməyib. Yalnız Azərbaycandaki Aksu çayı və şəhəri, Sincan və Padar kəndləri, padar tayfalarının izləri  deyil Küşvəri(17 yüzil), ...ve başqalarının cığatayca yazdıqları şeirlər Uyğur-Azərbaycan əlaqələrinin qədimliyindən xəbər verir.  18 yüzildəki feodal dağınıqlığı və 19 yüzilin başlarında Rusiyanın Qafqazı işğalı Uyğur Azərbaycan əlaqələrinə ağır zərbə vurdu. 20 yüzilin başlanğıcında Car Rusiyasının çöküşü milli dillərdə mətbuatın nəşrinə təkan verdi. Bakıda bir-birinin ardınca qəzet və jurnallar çapına başlandı. Bu qəzet və jurnallarda Uyğurlarla bağlı məqalələr də çap olundu.

Azerbaycan'da Mirze Möhsün İbrahımov “Mahmud Kaşgari” başlıklı makalelerini Bakıda basılan “Yeni yol” gazetesinin 1924 yılın 21-25 Temmuz-Ağustosunda yayınlatmıştır. Bu makalelerden birincisinde Kaşkarlı Mahmudve onun eserinden söz açılıyorsa, sonrakilerde “Divan-u Lügat it-Türk” den çevirmeler veriliyor. 1935-ci ildə isə Azərbaycan Elmər Akademiyasında Xalid Səid Xocayevin rəhbərliyi ilə bu iş davam etdirilir. Divanin Türkcəyə ilk tərcüməsi 1937-ci ildə başa çatsa da  tərcüməçi həbs edilərək güllələndiyindən  kitab kimi çap olunmur.

Azərbaycanda Uyğurşünaslıqla bağlı onlarla məqalə və kitab çap olunsa da Mahmud Kaşkarlinin “Divani Lüğəti it Türk” əsəri  2007 ildə  Ramiz Əsgərin  çevirməsində  çap olundu  

A GLANCE INTO THE HISTORY OF UYGHUR-AZERBAIJAN RELATIONS

Ali Huseyin Shamil

Azerbaijan National Academy of Sciences

 Institute of Folklore, Department of Foreign Relations,

Baku-Azerbaijan.

A distance of about 4 thousand kilometres separates Xinjaing-Uyghur Autonomous District of China People”s Republic from Azerbaijan. However deep connection between us is existing reality whereas this reality could not support the conduction of proper reseraches in this regard.

The river and city Aksu, the villages Sinjan and Padar, traces from padar tribes and Kushveri (XVII century) and poems written in jighatay by various writers display the ancience of Uyghur-Azerbaijani relations. The destruction of feudalism in XVIII century and Russian occupation in the Caucasus in the beginning of XIX century made a deep impact in the fading of these relations.

The collapse of Tsarism in Russia in the beginning of XX century motivated national press. The publishing of various newspapers and journals followed one another in Baku where articles regarding Uyghurs were highlighted as well.

Mir Mohsun Ibrahimov published his articles under the headline “Mahmud Kashgari” in the newspaper “Yeni yol” (New way) in July-August 21 and 25, 1924 in Baku. The first article talks about Mahmud Kahgari and his work whereas the latters introduced translations from “Divanu-Lugat-it Turk”.

This task was later on carried under the leadership of Halit Sait Hojayev in 1935. Though the first translation of divan into turkic was finished in 1937 the publishing of the book was prevented due to imprisonment of Halit Sait Hojayev who was later shot to death.

Though tens of articles and books were published regarding Uyghur studies in Azerbaijan “Divanu-Lugat-it Turk” was first published with Ramiz Asger’s translation in 2007.

Max Planck Institute for Social Anthropology in Germany and Xinjiang University are co-organizing a conference which is set to be held from 23rd—25th of August in Urumchi, Xinjiang, China.