|
KAZAKİISTAN’A SÜRGÜN EDİLMİŞ
AHISKA TÜRKLERİNİN FOLKLORU
(Aşık Hasta Hasan’ın Eserlerine Dayanılarak)
Ali Şamil Hüseyin oğlu
Azerbaycan Milli İlimler Akademisi Folklor Enstitüsü
Uluslar arası İlişgiler Bölmesi
Bakı- Azerbaycan.
Özet: 1944 yılının Kasımında Ahıska Türkleri yüzyıllar boyu yaşadıkları bölgeden, günümüzde Gürcistan Cumhuriyetinden Türkistan’a ve Sibirya’ya sürgün edildiler.
Zor şartlar altında yaşayan, komşu köyde yaşayan akrabalarını görmek için bile askeri komutandan izin almalı olurdular. Ana dilinde okulu, gazetesi, dergisi, radyosu olmayan toplum kendini ayakta tutabilmek için halk edebiyatından yararlanmıştır.
Yaşadığı ve âşıklık ettiği Ahıska ve Çıldır bölgesinde değil bütün Kafkasya’da ün kazanmış Hasta Hasan’ın şiirleri ve özgeçmişine dayanarak âşıkların yarattığı halk hikâyeleri sürgünde olan toplumun ayakta kalmasına yardımcı olmuştur. 18. yüzyılın sonu 19. yüzyılın birinci yarısında yaşamış Hasta Hasan’ın şiirlerini ve halk hikâyelerini tekçe âşıklar değil, toplumda çiftçi de, esnaf da seve-seve okurdu. Kişileri doğruluğa, hakka, adalete çağıran şiirler sürgünde olanları vatana döneceklerine ümitlendiriyordu.
1956 yılından sonra Sovyet rejiminde bir yumuşama oldu. Sürgünde olan Ahıskalılar düğünler yapmaya, komşu köylerde yaşayan akrabalarını görmeye başladılar. Düğünlerde eski gelenekler yaşatılmağa başlandı. Âşıklar yeniden düğünlerde, toplantılarda çalıp-okumaya başladılar. Düğünlere sürgünde olan Ahıskalı âşıkların yanı sıra Kafkasya’dan da âşıklar davet edildi. Böylece Hasta Hasanın şiirleri Talkarda, Çımkentte yaşıyan Ahıska Türkleri arasında değil, hem de Kafkasya’dan sürülmüş kişiler arasında geniş yayıldı.
Anahtar kelimeler: Ahıska Türkleri, Sürgün, Hasta Hasan, Halk Hikâyeleri, Âşık Şiirleri
ФОЛЬКЛОР ТЮРКОВ АХЫСКА, ВЫСЛАННЫХ В КАЗАХСТАН
(на основе произведений Ашуга Хаста Гасана)
Резюме: В ноябре 1944 года Турки Ахыска-Месхетинцы были высланы из родных земель, на которых проживали веками - с территории Грузинской Республики в Туркестан и Сибирь.
Они проживали в трудных условиях, даже чтобы увидеть своих родных в соседней деревне они должны были спрашивать разрешение у военных. Проживая в таких трудных условиях – без газет, школ, радио на родном языке, они, для продолжения существования использовали народное творчество – фольклор.
Ашугские произведения, созданные на основе жизни и творчества Хаста Хасана, который был известен не только в регионе Ахыска и Чылдыр, где он занимался ашугской деятельностью, но и на всем Кавказе, помогли выстоять этому народу на чужбине. Произведения Хаста Хасана, жившего в конце XVIII – начале XIX века, знали и читали с любовью не только ашуги, но и весь народ. Эти произведения, призывающие людей к справедливости, истине, обнадеживали людей на возвращение на родину.
После 1956-го года в Советском режиме происходит оттепель. Турки Ахыска-Месхетинцы начали справлять свадьбы, ходить друг к другу в гости. На этих свадьбах восстанавливались прежние традиции. Ашуги вновь начали ходить на свадьбы, на народные собрания. На эти свадьбы приглашались не только ашуги Ахыска, но и ашуги и Кавказа. Таким образом, произведения Хаста Хасана стали широко распространятся не только среди Турков Ахыска, проживающих в Талкаре и Чимкенте, но и среди высланных на Кавказ.
Ключевые слова: Турки Ахыска, ссылка, Хаста Хасан, народные предания, ашугская поэзия
FOLKLORE BY AHISKA TURKS EXILED TO KAZAKISTAN
(based on works by Ashug Hasta Hasan)
Abstract: Ahiska Turks were expelled from the region- today’s Republic of Georgia where they have been residing for centuries into Turkistan and Siberia in November in 1944. Being subjected to live under hard circumstances they had to ask permission from military commander for visiting their relatives who lived in near-by villages. The folk who had no school, newspaper, magazine and radio in mother tongue turned to folk literature as the savior of their identity.
Folk stories by ashugs based on people’s autobiographies and poems by Hasta Hasan who had fame not only in Ahiska in the region of Childir where he lived and performed his ashug ability served in keeping exiled folk alive. Poems and folk stories of Hasta Hasan who lived at the end of 18th century and in the first half of 19th century were recited and retold with great pleasure not only by ashugs but also by farmers and craftsmen. Poems inviting for honesty, justice and fairness envoked hope among exiled for returning back to their homeland.
There appeared political thaw in Soviet regime after 1956. Ahiskas on exile started having weddings and visiting their relatives in neighbor villages. Old traditions were kept alive in weddings and Ahiskas started singing and playing in meetings and weddings. Not only Ahiska ashugs but also other ashugs from the Caucasus were invited to the weddings. Subsequently poems by Hasta Hasan were spread not only among Ahiskas living in Talkar, Chimkent but also among people exiled from the Caucasus.
Key words: Ahisk Turks, Exile, Hasta Hasan, Folk stories, Ashug poems.
Kazakistan Cumhuriyeti’nin bağımsızlığının 20. yıldönümü münasebetiyle, Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi tarafından 13-14 Mayıs 2011 tarihleri arasında IV. Uluslararası Türkoloji Kongresi |
