Əli Şamil Hüseyin oğlu
Azərbaycan Milli Elimlər Akademiyası Folklor İnstitünun
 Uluslar arası İlişgilər Bölmesi
Bakı- Azerbaycan

 AZƏRBAYCANDA TÜRKMAN ADLANDIRILAN BİR ETNİK QRUP

HAKKINDA

Günümüzdə Azərbaycanda toplum halda Türkmən adlı xalqın və ya etnik qrupun yaşadığına dair statistika qeydlərinə rast gəlinmir. Ortay yüzilliklərdə isə Səfəvilər dövlətini quran Şah İsmayıl Xətai də şeirlərində Türmənliyi ilə qürur duyurdu. Səlcuqlar zamanında Azərbaycanda yerləşən və bölgədə özlərindən əvvəl bu yerlərdə yaşayan müxtəlif türk tayfaları ilə birləşərək hakim xalqa çevrilənlər özlərinin Türkmən adlandırsalar da zaman keçdikcə bu termin yavaş-yavaş siradan çıxmağa başladı. Hətta 17-18-ci yüzilliklərdə Xəzərin doğusundan-indiki Balkan vilayətindən qayıqlarıa kecərək dənizin batı sahillərində məskunlaşanlar belə soydaşları ilə qaynayıb-qarışdıqlarından Türkmən adlandırılmadılar. Onlar Türkmən adlandırılmasalar da 20 yüzildə bölgədə aparılmış dialektoloji və etnoqrafik ekispedisyalar bəzi  kəndlərin Balkan vilayətindəki soydaşları ilə eyni diolektdə danışdıqlarını və məişətlərinin onlarla eyni olduğunu isbatlayırdı.

Dil  və din birliyi, soy eyniliyi qısa zamanda onların Azərbaycan türkəri arasında assimlə edilməsinə səbəb olmuşdur. Beləcə qisa bir zaman kəsimində Türkmənliklərini unutmuşlar. Onların belə asan assimlə olunmasında qonşuluqlarında yaşayan, onlarla asanca qaynayıb qarışan öndədən bu yerlərdə məskunlaşmış oğuz tayfalarınının da rolu böyük olmuşdur. İslamı qəbul etdikdən sonra Türkmən adlandırılan oğuz tayfaları onlardan 200-500 il sonra gələn Türkmənləri də özlərindən saydıqlarından dişlamamış, başqa adla çağırmamışlar.

Azərbaycandan günümüzədək Türkman adını yalnız kiçik bir etnik qurup daşımaqdadır. Bu etnik qurup haqqında da araşdırılmalar aparılmağa ehtiyac duyulmayıb.  Bakıdan 250 kilometir qüzey-batıda yerləşən Qəbələ(keçmiş Qutkaşen) rayonunun Zizik və Dizax kəndlərində yaşayan bir qrupa ətraf kəndlərdəkilər “türkman” deyirlər. Bölgədəki əhalinin bir qismi ibere-qafqaz dilli xalq olduğundan və son 200 ildə indiki Dağıstan ərazisindən buraya axın olduğundan onlar özlərindən fərqli toplumu “türkmanlarla”  kimi tanımışlar. Bölgədəki xalqlar eyni dinin daşıyışıları olsalar da, yüzillər boyu mehriban yaşasalar da soyca fərqli olduqlarından sürətlə qaynayıb-qarışa bilməmişlər. Hətta Zizik və Dizax kəndlərində yaşayan “türkmanlarla”     qonşu kəndlərdə yaşayan, Azərbaycanlı adlanan, islam dinindən olan insanlardan deyil, oradan 200 kilometir aralıda, yəni Bərdə rayonunda yaşayan azsaylı soydaşlarından qız almağı və onlara qız verməyə üstünlük vermişlər.

Məruzədə Qəbələ rayonunu Zizik, Dizax kəndlərində və Bərdə rayonunda türkmanlardan, onların Quba qayonunun Zizik kəndi ilə əlaqəsindən söz açılacaq. 

Об этнической группе, называемой туркманами в Азербайджане

Али Шамиль Гусейноглы

Зав.отделом  сектора международных отношений Института Фольклора Национальной Академии Наук Азербайджана

Баку-Азербайджан

В настоящее время в Азербайджане невозможно повстречать статистических данных о проживании на этой территории народа или же этнической группы под названием туркмены. Но в средние века основоположник Сефевидского государства Шах Исмаил Хатаи в своих произведениях гордился тем, что он туркмен. Несмотря на то, что племена, заселенные тут во времена Сельджукидов и объединившись с различными тюркскими племенами, проживающими здесь до них, и таким образом превратившиеся в господствующий народ, называли себя туркменами, со временем этот термин вышел из общего употребления. Даже в XVII-XVIII века проплывших на кораблях с востока Каспия на западный берег, и населенных там, соплеменников, несмотря на то, что они слились с местным населением, не называли туркменами. Несмотря на это, этнографические и диалектологические экспедиции, проведенные в местности, подтвердили то, что население некоторых сел идентично по диалекту и бытовым традициям с их соплеменниками в Балканах.

Единство языка и религии, единство происхождения, стало причиной их ассимиляции среди Азербайджанских тюрков. Таким образом, на протяжении краткого периода они забыли про свое туркменское происхождение. В такой быстрой и легкой ассимиляции, большая роль принадлежит огузским племенам, изначально проживающим на этой территории.  Огузские племена после принятия ислама, не стали относиться  к туркменам, пришедшим сюда 200-500 лет после них, как к чужакам, считая их своими соплеменниками.    

Лишь маленькая этническая группа в Азербайджане до настоящего времени сохранила название Туркман.  И не считалось нужным проводить исследования, изучающие эту этническую группу. Этническую группу, проживающую в 250 километрах к северо-западу от Баку, в селах Зизик и Дизах Кабалинского района (бывшего Куткашенского района), окрестные села называют «туркманами». Определенная часть населения этого региона состоит из иберо-кавказских народов, и в последние 200 лет происходит большой поток этих народов из нынешнего Дагестана на эти территории, по этим причинам местное население приняла и узнала народы, различные от них как «туркманы». Несмотря на то что, население региона является приверженцами одной религии, но из-за того что они были различны по происхождению, долгое время не могли ужиться вместе. Даже «туркманы» проживающие в селах Зизик и Дизах в вопросах женитьбы отдавали предпочтение малочисленной группе своих соплеменников, проживающих в 200 километрах от них, в Бардинском районе, тогда как вокруг них проживали азербайджанцы, исповедующие идентичную религию Ислам.  

В докладе будут затронуты  вопросы о туркманах, проживающих в районах Барды и деревнях Зизик, Дизах Кабалинского района Азербайджана и их связях с деревней Зизик Кубинского района.

Çap olundu: Azerbaycandakı “Türkmenler” diyilep atlandırılyan  etnik topar hakda(səh. 75), About ethnic group called Turkmans in Azerbayijan(səh. 190) Об этнической группе, называемой туркманами в Азербайджане(стр. 310)Taze galkynyş ve beyik özgertmeler eyyamında Türkmenistanın arheologiya ve etnografiya ylmy: yetilen sergiler ve önde duran vezifeler (Halklara ylmy maslahatyn nutuklarynyn gysgaça beyanı 2010-njy yylyn 10-11-njy noyabry), Aşgabat, 2010.