AZERBAYCAN KOLYAZMALAR ENSTITÜSÜ’NÜN ARŞİVINDE KÜLTİKİN YAZITI HAKKINDA BİR BELGE (1924) VE ALİABBAS MÜZNÜB, EMİN ABİD KARDEŞLERİNİN ŞU YÖNDE ÇALIŞMALARI

Ali Şamil Hüseyin oğlu

Azerbaycan Milli İlimler Akademisi Folklor Enstitüsü

 Uluslar arası İlişgiler Bölmesi

Bakı- Azerbaycan.

Azerbaycan Milli Bilimler Akademisi Kolyazmalar Enstitüsü’nde şair, çevirmen, naşir Aliabbas Müznib’in arşivinde- Fond 23’de, saklama vahidi 279’da Kül Tekin abidesinin bir yüzünün metni saklanılıyor. Eski Türk alfabesiyle basılmış şu belge 4 katlanmıştır ve bir katı yüzerine Latin alfabesiyle  “Kültekin namına Orhon abidesi, VIII esr, Bakı neşri, 1924-cü il” yazılmıştır. Kâğıdın bir yüzüne basıldığından arkasında hiç bir yazıt yoktur.

Azerbaycan’da 20. yüzyılın 70’li yıllarından başlayarak  Orhun yazıtları hakkında yapılan çalışmalarda şu belgeye önem verilmeyip. Tekçe şu belgeye değil Aliabbas Müznib ve Emin Abid kardeşlerinin Orhun yazıtlarıyla ilgisinden de söz açılmayıp. 1882 yılında doğan Aliabbas 1905 yılı Rus ihtilalından sonra yayıncılıkla uğraşıp. 1912 yılında dergide Rusya aleyhine makalelerine göre gözaltına alınarak Sibirya’ya gönderilip. Geri döndükten sonra milli yönlü şiirleri ve makaleleri ile halkına hizmet ediyor. Sovyetler döneminde ise daha çok bilimsel araştırmalara önem veriyor. Tarih ve Edebiyatla ilgili oldukça değerli eserler ortaya koyabiliyor.

Aliabbas Müznib’in küçük kardeşi Emin Abid 1912–1918 yıllarında Kafkasya’da yayınlanan gazete ve dergilerde şiirleri ve makaleler yayınlatmakla halkını istiklale seslemiştir. 1918–26 yıllarında İstanbul Üniversitesinde okurken Azeri Türklerinin Edebiyatı tarihi eserini yazıyor.

Azerbaycan’da Orhun yazıtlarının ilk araştırıcılarından olan her iki kardeşi 1936–38 yıllarında gözaltına alarak kurşuna diziyorlar. Onların başladığı iş ise uzun yıllar halktan gizli saklanıyor.

Anahtar kelimeler: Orhun yazıtları, Aliabbas Müznib, Emin Abid

DOCUMENT ON GUL TEKIN SCRIPT IN THE ARCHIVE OF AZERBAIJAN INSTITUTE OF MANUSCRIPTS (1924) AND ALIABBAS MUZNIB, EMIN ABID BROTHERS’ ACTIVITIES IN THIS REGARD

A text from a page of Gul Tekin script is kept in poet, translator and publisher Aliabbas Muznib’s archive-Fund 23, reserve unit 279 in Azerbaijan National Academy of Sciences Institute of Manuscripts. The document published in Old Turkic alphabet is folded in four and one of the coverings runs in Latin alphabet: “Orkhon monument in the name of Gul Tekin, VIII century, Baku publication, 1924”. Since the paper is published with one-sided the back side contains no script.

This document was not considered to be important in the researches which started to being conducted since 70s in XX century in Azerbaijan. Not only this document but also the interest shown to Orkhon scripts by Aliabbas Muznib and Emin Abid brothers was not opened up as well. Aliabbas born in 1882 got engaged in publishing after 1905 Russian revolution. Because of his articles published in the journal which displayed his opposition to Russia Aliabbas was put in jail in 1912 and sent to Siberia. On his return he started serving his nation with his poems and articles reflecting national spirit. During Soviet period he gave huge importance to scientific researches as a result of which he wrote pretty valuable works regarding History and Literature.

Aliabbas Muznib’s younger brother Emin Abid challenged his nation to independence with his poems and articles published in newspapers and journals in the Caucasus during 1912-1918. While studying in Istanbul University during 1918-1926 he wrote his work on history of Literature of Azerbaijani Turks.

Both of the brothers who were preliminary researchers dealing firstly with Orkhon scripts in Azerbaijan were put in jail in 1936-38 and shot to death. Their activities were hidden from the nation during many years.

Key words: Orkhon scripts, Aliabbas Muznib, Emin Abid