TÜRKÇENİN KULLANIMINI KOLAYLAŞTIRMAK İÇİN LATIN ALFABESİNE GEÇİT ÖNEMİ VE BU YÖNDE H. S. HOCAYEVİN ÇABASI

 Ali Şamil Hüseyin oğlu,

Azerbaycan Milli Bilimler Akademisi Folklor Enstitüsü,

Bakü-Azerbaycan

Özet: Doğunun Avrupa karşısında çöküşü aydınları da rahatsız ediyor, onlar çıkış yolları arıyordular. Bir kısım aydın düşünüyordu ki, eski alfabe eğitimi engelliyor. 19. yüzyılda alfabede ıslahat yapmak ve ya onu değişmek isteği başlasa da hayata geçirmek olmadı. 20 yüzyılda, özellikle Rusya’da komünistler hakimiyete geldikten sonra eski alfabeni değişmek isteği güçlendi. Azerbaycan Cumhuriyeti bu işte Türk Cumhuriyetlerine öncülük ediyordu.

      1888 yılında Özbekistan’ın başkenti Taşkent’in Bostanlıg ilçesine bağlı Köşkörğon köyünde doğmuş Halid Seid Hocayev 1923 yılında Baküda eğitim sektöründe çalışıyordu. 1926 yılında Baküde düzenlenen I Türkoloji kurultayın aktiflerinden olan, 1926 yılında “Osmanlı, Özbek, Kazak Lehçelerinin Mukayeseli Sarfı” kitabını yayınlatan Halid Seid Hocayev latın alfabesinin kabulünde de büyük işler  görmüştür.

O Yeni Alfabe Komisyonunun üyesi gibi Azerbaycan'da çalışmakla görevini bitmiş hesap etmemiş, Dağıstan, Kırım, Kazan, Orenburk, Taşkent vb. bölgelerde olmuş ve aydınlar, hükümet yetkilileri ile görüşmüş, latın alfabesinin  önemini onlara anlatmağa çalışmıştır. Halid Seid Hocayevin amacı latın alfabesine geçdikte  kitle iletişim araçlarında Türkçenin kullanımını kolaylaştırmak idi.

Halid Seid Hocayev teşkilatı iş yürütmekle kalmamış, dönemin tarihini yazmıştır. 1929 yılında Baküde bastırdığı “Yeni alfabe yollarında eski hatıra ve duygularım” kitabı günümüzde de latın alfabesine geçit tarihini öğrenmek için en önemli kaynak olarak kalıyor.

            Anahtar kelimeler: Halid Seid Hocayev, Osmanlı, Özbek, Kazak dillerinin sarfi, Latın alfabesine geçit tarihi. 

Ali Shamil Huseyn oglu                       

(Azerbaijan National Academy of Sciences,

 Institute of Folklore),

Baku-Azerbaijan

THE IMPORTANCE IN TRANSITION INTO LATIN ALPHABET FOR THE SAKE OF EASY USE OF TURKISH LANGUAGE AND H. S. HOJAYEV’S EFFORTS IN THIS REGARD

Abstract: The intellectuals were disturbed by Eastern fall before Europe and were looking for ways out of that situation. For some intellectuals the existence of the old alphabet was an obstruct for education. Though the interests for reforms and alterations within the alphabet ocurred in XIX century it was not realized until XX century when the communists gained ascendance over Russia. Azerbaijan Republic was pioneering other Turkic Republics in this regard.

Halit Sait Hojayev, born in 1888 in the village of Koshkorgon of Bostanlig district in Tashkent, Uzbekistan, was working in the education sector in Baku in 1923. Being one of the activists in the First Turcology Congress in Baku in 1926 and having published “Osmanlı, Özbek, Kazak Lehçelerinin Mukayeseli Sarfı-Nahvi” (Comparative Grammar of Ottoman, Uzbek, Kazak Accents) in 1926, Halit Sait Hojayev realized remarkable activities for the adoption of Latin alphabet.

Halit Sait Hojayev’s activities were not limited to being a member of Commission for New Alphabet in Azerbaijan, on the contrary, he visited Dagestan, Crimea, Orenburk, Tashkent and other regions and had meetings with the intellectuals, state officials in the duration of which he explained the importance of the Latin alphabet. H. S. Hojayev’s intention was to simplify the use of Turkish language in mass communication when transited into Latin alphabet.

Halit Sait Hojayev realized organizational activities as well as wrote the history of the time.  His “Yeni elifba yollarında eski hatıra ve duygularım”(My old memories and feelings on the way to new alphabet) published in 1929 in Baku still keeps its importance as a source for the consideration of transition period into Latin alphabet.

Key words: Halit Sait Hojayev, Osmanlı, Özbek, Kazak Lehçelerinin Mukayeseli Sarfı-Nahvi (Comparative Grammar of Ottoman, Uzbek, Kazak Accents), Transition period into Latin alphabet.

Harf  İnkılabının 80 nci Yıldönümü Sempozyumu.