Acı taleli insan

Günümüzde Albanya adlı bir devlet vardır. Eski çağlarda ise Kafkaslarda da bir Albanya devleti olmuştur. Çok zaman onu Kafkas Albaniyası adlandırıyorlar. M.Ö. 4 yüzyıllıktan  miladın 8 yüzyılına dek (Arapların Kafkasya’nı işkalına dek) var olmuş şu devletin sınırları Güzeyden Büyük Kafkasya dağlarının Hazar denizi kıyısındaki Derbend şeherinedek, Batıdan Kabrı ırmağına dek, Güneyden Küçük Kafkasya dağlarından Araza nehrine dek bir bölgeni kapsamıştır.

Günümüzden 1200 yıl önce var olan şu devletle Albanya arasında ad birliğinden başka bir alaka bulmak imkansızdır. Eski Kafkas Albanyasının yerinde günümüzde Azerbaycan Cumhuriyeti kurulmuştur. Albanyada yaşayanlarla Azerbaycan'da yaşayanlar soyca bir olmasalar da onlar arasında göze görünmez bir bağlılık var.

Odur ki, Azrbaycan-Albanya bağları ile ilgili makaleleri sizlere takdim ediyoruz. İlk makalemiz milliyetçe Ablan olan, Azerbaycan'da yaşamak zorunda kalan, Sovyet rejimine baş eğmeyen İsmayıl Fark hakkındadır. 

XXX

       1998  yılda Azerbaycan Milli Demokrat Fondünden  bir teklif aldık: 1956-1988  yıllarda Sovyet rejimine karşı direniş göstermiş, insan haklarını savunmuş,  dissident olmuş insanlar hakkında Polonya’da yayınlanacak ansiklopedi için makaleler hazırlamak. Polonyadakı «Karta» Cemiyetinin hazırlayacağı  Uluslar arası “Dissident Sözlüyü” ansiklopedisine  Azerbaycan’dan  15 kişilik yer ayrılmıştı.. Bizim hazırladığımız   listde-siyahıda ise dissidentlerin sayı 50 kişiye çatıyordu.

Dissidentler sırasına dahil ettiğimiz kişilerden biri de milliyetçe Ablan olan ve Azerbaycan'da yaşamak zorunda kalan İsmayıl Fark idi. Onun soyadı Azerbaycan'da Ferq gibi de yazılıyor. Uluslar arası “Dissident Sözlüyü” ansiklopedisine  yazdığımız makaleni Albanyalı okurculara takdim ediyoruz.  

            Ali Şamil

Aziza Şamil

Bakı şeheri

                                    20.10.08.          

İSMAYIL  FERK- 20.04.1933  yılda Albanya Halk Sosialist Respublikasının /AHSR/  Şıkoddere şeherinde avukat Rubeyzi Abadini Farkla Siuri Zübeydi Bayramın ailesinde doğulmuş ve ailede tek çocuğu  olmüşdür. Babası İkinci Cihan Savaşında helak olur, annesi ise 1943  yılda vefat ediyor. O, 1938  yılda Tiranaya gelir ve amcası  Meti ile nenesi Renni Ferkin himayesi altında yaşıyor, gimnaziyada okuyup ve 1949  yılda  gimnaziyanı bitiriyor. Sovyetler Birliği Albaniyanı tesiri altında saklamak için oradan çoksaylı öğrencileri kendi Üniversitelerinde okutuyordu.  İsmayıl Fark da onlarla Albanyalı gençden  biri gibi 1950  yılda  Leninkraddakı /indiki Sankt-Peterburk) Meşe Texnikası Akademisi adlanan Üniversitede okumaya getiriliyor. Akademide okurken Markarita Dyomina ile evlenir. Kızın da baba ve annesi  İkinci Cihan Savaşı zamanı helak olmuşlar.  İsmayıl 1955  yılda Üniversiteyi bitirir ve 1956  yılda  kızı dünyaya geliyor. 1956  yılın Haziranında  hanımı Markarita Dyomina  ve kızı  ile Albaniyaya gediyorlar.

İsmayıl Fark  Elbasan şehrindeki ağaç imalı kombinasında iki ay çalıştıktan sonra Dış İşler Bakanlığı onu Tirana Devlet Üniversitesinde okumaya gönderiyor. 1960  yılda Üniversitenin Avrupaşünaslık ve dilcilik bölümlerini bitiriyor. Dış İşler Bakanlığı onu Fransa’da  muvakkati işler numayendeliyine referent görevine gönderilir. 10 ay çalıştıktan sonra Dış İşler Bakanlığı onu Tiranaya çağrılır ve 1961  yılın Mayısın 2-de AHSR-in Moskovadakı elçiliğinde  mühendis-teknik meseleleri üzre referent görevine gönderilir. Hanımı ile kızı Tiranada kalıyor.

O, Moskvada göreve başladığı yılda Sovyet-Albanya ilişkileri kötüleşiyor. Sovyet KGB memurları İsmayıl Farkdan Sovyetler için gizli çalışmasını talep ediyorlar. İsmayıl Fark KGB memurlarının talebini Albanyanın Moskovdakı elçisine haber veriyor.   Sefirin onu Moskovdakı KGB memurlarının dikkatinden uzaklaştırmak için  23.12.61  yılda o Albaniyanın Odessadakı konsul idaresine ezam ediyor.

 Aralık ayının 25-de İsmayıl Fark tirenle Moskovdakı Albaniya elçiligine geri dönüp. Diplomat olduğuna ve kendi ile Albanıya devletinin Sovyetlerle ilişkileri hakkta gizli belgeler getirdiğine göre tirende bir küpenin(odanın) biletlerini alır ve tek geliyor.  Gece yarısı küpenin kapısı dövülüyor ve beledçi (tirendeki vagona hizmet eden) kapını  dövür ve ecele kapını açmasını rica ediyor. İsmayıl fark küpenin kapısını açarken gözlenilmeden 3 kişi küpeye girir ve ondan pasaportunu göstermesini talep ediyorlar. O, çantasını götürmek için aşağı eğilende boyununa(kafasının arkasından) güçlü zarba vuruyorlar.

İsmayıl Fark ayılanda-kendine gelende Moskovda Botkin adına hospitalda bir taraflı ifliç() durumda olduğunu görüyor. Hekimlerden çantasını ve oradakı evrakları  isteyip. Bildirirler ki,  hosbitala getirilerken onun yanında hiçbir çanta olmayıp. Onun üzerinden bulunan tek kağıt a Mehdiyev Şemseddin Mehdi oğlunun adına verilmiş elmi-texniki Cemiyetin vesikasıdır. Vesikada şekil olmuyor, mühür de silinmişti. Buna göre de onu Azerbaycanlı Mehdiyev Şemseddin gibi hosbitala alıyorlar. İSMAYIL FARK  Albanya elçiliğini durumla alakadar bilgilendiriyor.   Oradan iki kişi gelip onun Albanyalı İsmayıl Fark olduğunu hospital midirligine bildirirler. Bundan sonra elçiliğin elemanı  İdris Şeyxu  hosbitala gelip onun durumunu izleyir..

12.02.1962  yılda Sovyetler Birliğindeki Albanya elçiliği kapatılıyor ve görevliler ülkeden çıkarılıyor. 3 kişi son işleri görmek için kalıyor. Onlardan biri de İdris Şeyxu oluyor. İSMAYIL FARKın sağlık  durumu 1963  yılın Mayısında iyileşiyor ve onu hosbitaldan çıkarıyorlar. O, İdris Şeyxun yanına geliyor. İdris Şeyxu SSRİ Dış İşler Bakanlığıyla alaka kuruyor ve İSMAYIL FARKı oraya aparır. Dış işleri bakanlığında İsmayıl Farkı dinledikten sonra baş verenlerin KGB tarafından değil, hırsızların türettiklerini bildiriyorlar ve ondan üzür istenirler.  Sonra Bulgaristan büyük elçiliyi ile konuşurlar ki, İsmayıl Farkın Bulgaristan üstünden Albanyaya dönmesini teşkil etsin.

Bulgaristan büyük elçiliğinde belgeler hazırlamak için ondan baş veren olayları yazıp onlara vermesini talep ediyorlar. İsamyıl Fark olayları Alban dilinde  yazarak Bulgaristan büyük elçiliğine veriyor. Elçilik ona  iki belge veriyor. Bu belgelerden biri Moskva şeherindeki otellerden birinde kalmak için, ikincisi ise Alban vatandaşı İsmayıl Fark olduğunu ispatlamak içindi. O, Moskovdakı «Kiyev» otelinde yer alır. Bulgaristan büyük elçiliği ona ülkesine gedmek için belgeler hazırlandığını bildirir.

İSMAYIL FARK bilmiyor ki, KGB onun ülkeden gedmesini, türettiklerini  dış basına ve uluslar arası teşkilatlara çattırır. 16.11.62 yılda  gece bir polis(milis) mayoru İsmayıl Farkın otağının kapısın dövür ve onun polis bölmesine gedmek zorunda olduğunu söylüyor. Polis bölmesine geldikte gece yarısı  onun hakkında sahta cinayet işi kaldırırlar. Güya o Sovyet vatandaşı Mehdiyev Şemseddindir ve  Ablan vatandaşı İsmayıl Fark adını kullanarak ülkeden kaçmaya çalışıyor.

Onu Sovyetler Birliğinde siyasilerin saklandığı Butırski ceza evine aparıyorlar. İsmayıl Fark şu haksızlığa itiraz olarak  açlık grevi yapıyor.. Buna göre onu karsere(tek kişilik, havası az, soğuk ve rutubeti küçük ceza yeri ) salıyorlar. 12 gün aç-susuz kaldıktan sonra ayakları şişir ve huşunu kayıp ediyor. Oradan onu Serbski adına Umum ittifak İlmi Tetkikat Umumi ve Mahkeme Psikiyatrik  Enstitütüna mahkeme tıbbi psikiyatrik ekspertiz asına aparırlar. KGB-nin esasını koyan Feliks Dzerjinskinin kızı KGB generali Markarita Feliksovna Talce ona ŞİZOFRENİYE diaknozu koyup, toplum için tehlikeli  olduğunu gösteriyor. Bu rey-rapor esasında Moskovanın Lenin rayon Halk Mahkemesi İSMAYIL FARK ruhi hasta hanaya mecburi «tedaviye» gönderilmesi için karar  çıkarır. 27.04.64  yılda iki sanitarla(Tıbb muhafızla) onu Bakıya getirip 2 saylı klinik ruhi hasta hanaya  yerleştiriyorlar. 5 günden sonra onu 1 saylı Respublika ruhi hastahanasına ömürlük çarpasıya geçiriyorlar. Bunda maksat İsmayıl Farkı merkezden uzak olan bölgede gizli tutmak olmuştur.

İsmayıl Fark ceza evlerinde ve psikiyatrik hospitallarda Sovyet rejimine karşı duran, insan hakları ve özgürlükleri uğrunda mübareze aparan kişilerle tanış olur. Onlarla konuşa-konuşa, onlardan öğrene-öğrene kendi de bir dissidente çevriliyor.

İsmayıl Fark doktorlara Ablan olduğunu, Azerbaycanlı Mehdiyev Şemseddin olmadığını söylese de onun dediklerini hiçe sayırlar. Hatta onun okuduğu Üniversiteden de dokuman alırlar ki, orada böyle bir kişi okumamış. Hospitalda olduğu haberi Mehdiyev Şemseddin  Mehdi oğlunun Azerbaycan’ın  Kasım İsmayılov rayonunda(şimdiki Goranboy) yaşayan anne ve babasına da çatıyor.  Kaç yıldır oğullarını itirmiş anne ve baba 25.05.1964  yılda Bakıya hospitala geliyor ve oğlanlarının yerinde boyunun ucalığı bir mettir seksen santımetr(1,8 m) olan, 4 sınıf okumuş, Azerbaycan Türkçe sinden başka bir dil bilmeyen   Mehdiyev Semsedinin  yerinde boyu 164 santımetr olan,   Alban, Rus, Fransız dilinde konuşan, Arap ve Fars dillerinden haberdar olan İsmayıl Farkla karşılaşırlar. Şu yabancı onların oğlu olmadığını görüyorlar. Onlar bilmiyorlar ki, oğullarını KGB itkin salıp.

Azerbaycan KGB ve Dahili İşler Bakanlığının(polis) görevlileri hospitalda İsmayıl farkın yanına gelerek buradan kurtulmanın  bir yolu olduğunu-Sovyet vatandaşlığını kabul etmek zorunda olduğunu anlatırlar.  Şu teklıfi kabul ederse onu hosbitaldan bırakacaklarını, her türlü yaşamasına yardımcı olacakların söyleşirler.  O, bu teklifi keti redd ediyor. Böyle halda onu «hekimlerin» ihtiyarına  verirler. “Hekim” adlanan bu cellatlar ona her türlü işkenceler veriyorlar. Hastalara  ve doktorlara milliyetçe Ablan olduğunu, burada başkasının adıyla saklandığını söylemeyi yasaklatırlar.  

Ona ağrı verici trisidil, kaloperidol, sulfazin vb. iynelerden başka defalarla büyük dozda meişetde işletilen skipidar vurulur. O başı kesilmiş  tavuk gibi yerde çapalayarak bütün azaplara katlaşıyor, ancak Sovyet vatandaşlığını kabul etmiyor.

25 yıllık azaplı hayattan sonra iki KGB görevlisi  onun yanına gelip bildirir ki, artık yeni dövür başlayıp. Garbacov klasnoct, perestroyka hattı yerıdır ve toplumun demokratikleşdirilmesi hattını tutup. Maslahat edirler ki, kendi halını Sovyet. İKP MK baş katibi  M.S.Korbaçova  dilekçe ile bildirip ondan bağışlanmasını rica etsin.  O, Karbacova dilekçe  yazıyor. Azerbaycan Kırmızı Haç ve Kızıl Aypara Cemiyetinden gelip onunla görüşür, sohbetlerini dinledikten sonra  İsmayıl Farkın psikiyatrik bölmesinden  asap hastalıkları bölmesine değiştiriyorlar.

Yeni bölmede onu tedavi iden genç doktor Eyyup Aliyev İsmayıl Farkın söylediklerini yoklamak için Leninkraddakı /indiki Sankt-Peterburk) Meşe Texnikası Akademisi mektup yazdırarak 1950 yıllarda orada Albanyalı İsmayıl Fark dalı birisinin okuyup, okumadığını sorduruyor.  Orada eskiden çalışanlar olmadığından, yahut Sovyetler Birliğinde geden değişikliklerde dolayı Ünversitede İsmayıl Farkın okuduğunu yazıyorlar. Genç doktor İsmayıl Farkın dosyasındakı eski belgelerde Ünversitenden gönderilmiş ve İsayıl Fark adlı birisinin orada okumadığı yazılmış belge ile yeni belgeni tutuşturur ve midiriyet karşısında İsmayıl Farkın doğru olduğunu  bildirir.

İsmayıl Farkla  birlikte psikiyatrik hospitalda olmuş, Azerbaycanlı dissiden nadir Agayev de Sovyetler Birliğinin çökmesinden yararlanarak hospitaldan kurtulur. O, hospitaldan kurtulduktan sonra 1990 yılda ceza evlerinde ve psikiyatrik hospitalda gördüklerini daktiloda yazarak kitapça büroşur gibi yayır. Burada İsmayıl Farkın da geniş söz açıyor. Azerbaycanlı dissident Nadir Ağayevin Rus ve Azerbaycan Türkcesinde yayınlattığı «KAPALI SAHANİN SİRLRİ» adlı kitapça toplumun dikkatini kendine çekiyor. Moskvada daktilo ile yazılıp  yayınlanan «KARATELNAYA  MEDİTSİNA» gazetesi de sahifalarında Nadir Ağayevin «KAPALI SAHANİN SİRLRİ» veriyor. Yabançı gazeteler, informasiya agentliklerine, diplomatik teşkilatlara İSMAYIL FARK acınacaklı taleyine ilgi gösteriyorlar. Rus dilinde veriliş aparan Dış radiostansiyalar, o cümleden «SVOBODA» radiostansiyası Rus ve Azerbaycan dilinde defelerle hemin gazetedeki parçaları  okuyarak İsmayıl Farkı tanıtıyorlar.  Nihayet Nadir Ağayevin kömekliyi ile İSMAYIL FARK 09.08.1990  yılda azadlığa buraxılır ve N.Ağayev bir müddet onu kendi evinde yer veriyor.  Onlar İSMAYIL FARK akrabalarını arıyorlar.. Uluslararası Kırmızı Haç Komitesinin aktarışlar üzre bölmesinin reisi M.Şteynberker Komitenin bu hakkta ona yardımçı olacağını bildiriyor.. Münxenden Uluslararası İnsan hukukları Cemiyetinden rica olunur ki, İSMAYIL FARK kendi ihtiyaçları  hakkta bilgi versin. Nihayet 1992  yılda Moskvada Albanya sefirliyi açılır. Nadi Ağayev İSMAYIL FARK taleyi hakkta oraya bilgi gönderir. Sefir Pertef Asmatayni SMAYIL FARK Bakıdan Moskvaya  devet ediyor. Aydın  olur ki, vataninde İSMAYIL FARK çokdan ölmüş bilirler. Hanımı başkası ile aile kurmuş, kızı büyümüş ve kendi  ailesi var. 1962  yılda doğulmuş oğlu ise artık evlidir. Hamısı Tiranada yaşayır. Vataninde siyasi ab-hava iyi ve normal olmadığından büyük elçi ona maslahat gördü ki, Azerbaycan’da kalsın. İSMAYIL FARK defalarla Azerbaycan Respublikasının rehberliğine müraciet etmesine bakmayarak o bu güne kimi siyasi muhacir statüsü ala bilmeyip. Hal-hazırda Bakı çevresindeki Şüvalan kasabası yakınlığında bağ evinde yaşayıp ve dolanmak için muhtelif işlerde çalışır.

Bibliokrafiya

1.N.Ağayev, Kapalı sahenin sirleri (Taynı labirinta), hüsusi bülleten №2, Bakı 1990  yıl (keyri formal çap)

2. N.Ağayev. Karatelnaya medesina (keyri formal çap) Moskva

1990  yıl aprel-may.

            3. N.Ağayev, Ya  drukoy takoy stranı ne znayu, «Azadlık» gazetesi, 1991  il 14 iyun №23(53)

            4. N.Ağayev, Kapalı sahenin sirleri, «kızılbaş» gazetesi, 1993  yıl 3 mart

№10

            5. «Panorama» gazetesi 1998,4 mart.

1998 yılda yazılmışdır.

Çap olundu:  Acı taleli insan, “Standart” qəzeti, 24 may 2009-cu il, səh. 19, 25 may 2009-cu il, səh. 19.