MƏclis  İflİc  vƏzİyyƏtİndƏn  Çıxır

Azərbaycanda xalq deputatlığına namizədlərin göstərilməsi­ni, seçki dairə və məntəqələrinin yaradılmasını kommunist partiyası öz əlində cəmləşdirmişdi. Qanun pozuntularına proku­rorluq göz yumur, şikayətlərə baxılmırdı.

Bütün bu çətinliklərə baxmayaraq Naxçıvanda demokratlar nisbi müvəffəqiyyət qazandılar. Muxtar Respublika Ali Məclisinə seçilmiş 110 deputatdan 40 nəfəri demokratlardan oldu. Şərur və Ordubad Rayon Xalq Deputatları Məclislərində də demokratik fikirli deputatlar səs çoxluğu qazanmışlar.

Belə bir vəziyyətdə Naxçıvan MR Ali Məclisi 1991-ci ilin noyabr ayının 17-də ilk sessiyasına başladı. Sessiya radio ilə Muxtar Respublikaya translyasiya edilsə də, axşamlar televiziya ilə verilsə də Ali Məclisin binası qarşısına minlərlə adam toplaşırdı. Onların təzyiqi altında sessiya bir sıra demokratik qərarlar qəbul etdi. Elə həmin gün Azərbaycan Demokratik Respublikasının üç rəngli bayrağı Naxçıvan MR-nın dövlət bayrağına çevrildi. Ali Məclis Azərbaycan SSR Ali Sovetindən də xahiş etdi ki, üç rəngli bayrağı respublikanın rəsmi dövlət bayrağı elan etsin.

Bakı qırğınına siyasi qiymət verilməsi, Dağlıq Qarabağda vəziyyətin nizama salınması haqqında qəbul edilmiş qəti qərarlar, milli ordu yaratmaq haqqında müzakirə və s. Azərbaycanın mühafizəkar kommunistlə­rini bərk qorxuya saldı. Azərbaycan KP MK Naxçıvan Vilayət Partiya Komitəsinin birinci katibi və Naxçıvan MR Ali Məclisinin sədri A. Cəlilovun əlilə parlamanın fəaliyyətini iflic vəziyyətinə saldı.

1991-ci ilin martında demokratik blokdan olan deputatlar nə qədər təzyiq etsələr də sessiya çağırılmasına nail ola bilmirdilər. Ümumittifaq referendumuna bir neçə gün qalmış sessiyanın çağırılmasına nail ola bildilər. Lakin bu sessiya da baş tutmadı. Kommunist deputatlar xalqın referenduma münasibətinin mənfi olduğunu görüb sessiyanı yarımçıq qoyub qaçdılar.

Muxtar Respublikada ümumittifaq referendumu keçirmək haqqında qərar qəbul edilməsə də əhali referenduma gəlmədi. Partokratiya nə qədər saxtakarlıq etsə də referenduma gələnlərin sayı 20,6 faizi keçmədi. Elə buna görə də Azərbaycan KP MK-sı Naxçıvan Vilayət Partiya Komitəsinin birinci katibi A.Cəlilovu işdən götürdü və əvəzinə Əkbər Əliyevi təyin etdi.

1991-ci ilin aprel ayının 5-də keçirilən Naxçıvan MR Ali Məclisinin sessiyasında elan edildi ki, A.Cəlilov ərizə verib işdən çıxır. Naxçıvan Vilayət Partiya Komitəsinin plenumu da onun yerinə Ali Məclisin sədrliyinə Əkbər Əliyevi məsləhət bilib.

Demokratik blok təkid etdi ki, A. Cəlilov gəlib istefa verməsinin səbəblərini deputatlara izah etsin. Kommunistlər buna qəti etiraz etdilər. Belə olduqda demokratik blokdan olan deputatlar ərizənin reallığına şübhə ilə yanaşdılar və bəyanət verib iclas zalını tərk etdilər. Kommunist deputatları gecə saat 23.00-da yığıb Ə.Əliyevi Ali Məclisin sədri elan edirlər. Naxçıvan Respublika Prokuroru H.Hüseynov və bir neçə kommunist deputat seçkinin düzgün keçirilmədiyinə etiraz edirlər. Lakin onlara yuxarıdan təzyiq göstərib məcbur edirlər ki, imza atsınlar. (Bu barədə deputat Hüseyn Hüseynov 1991-ci ilin sentyabr ayının 4-də keçirilən sessiyada ətraflı məlumat verdi). Beləliklə, yetərsay olmadan yəni 66 səslə Ə.Əliyev Ali Məclisin sədri elan edildi.

Bu qanunsuzluğa demokratik deputatlar çox etiraz etdilər. Amma onları eşidib tədbir görən olmadı. Hətta Azərbaycan Ali Məclisinin sessiyasında xalq deputatı İbrahim İbrahimov məlumat verəndə Elmira Qafarova kobudcasına “Bu, Naxçıvan sessiyasının öz işidir” deyə cavab verdi. Naxçıvandan olan Azərbaycan xalq deputatları Naxçıvan MR Nazirlər Sovetinin sədri M.Əliyevin və Şərur Rayon Partiya Komitəsinin birinci katibi M.Abbasovun qərəzli çıxışları xalqı daha da qəzəbləndirdi. Prezident seçkiləri üçün yaradılmış seçki dairə və məntəqələrinin kommunist rəhbərlik tərəfindən saxtalaşdırılması seçicilə­rin qəzəbinə səbəb oldu. Rayon, şəhər və kəndlərdə keçirilən mitinqlərdə deputatlardan tələb olunurdu ki, bu biabırçılığa son qoysunlar və muxtar respublika Ali Məclisinin sessiyasını çağırıb gündəliyə salınmış məsələləri müzakirə etsinlər.

DFVK-nin üç günlük hakimiyyəti dövründə mühafizəkar kommunist rəhbərlik bir daha öz iç üzünü açdı. Bunlara cavab olaraq avqustun 23-dən Muxtar respublikada mitinqlər başladı. Xalqın təzyiqi və demokratik blokdan olan deputatların tələbilə Naxçıvan MR Ali Məclisinin fövqəladə sessiyası çətinliklə də olsa işə başladı. Kommunist deputatlar qaçıb gizlənir və istəmirdilər ki, sessiya keçirilsin. Gecə saat 4-dək davam edən sessiyada aprelin     5-də Naxçıvan MR Ali Məclisinə sədr təyin edilməsi avqust ayının 19-da hakimiyyəti zorla ələ almış DFVK-nin fəaliyyəti ilə eyniləşdirilən Ə.Əliev vəzifədən kənarlaşdırıldı.

Lakin kommunist deputatlar hələ də gözləyirdilər ki, Ə.Əliev A.Mütəllibovun köməyi ilə yenidən hakimiyyətə gələcək və Ali Məclisin qəbul etdiyi qərarı ləğv etdirəcək. Onların bu qənaətdə olmasına səbəb Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin fövqəladə sessiyasında Əkbər Əliyevin Azərbaycan Respublikası Ali Məclisinin sədr müavinliyindən azad edilməməsi idi.

Sentyabr ayının 2-də Naxçıvan şəhərində keçirilən çoxminli mitinqdə Azərbaycan respublikası Xalq deputatları Sülhəddin Əkbərov, İbrahim İbrahimov, Heydər Əliyev, AXC Naxçıvan Vilayət Şöbəsi İdarə Heyətinin üzvü Arif Rəhimov prezident seçkilərində yol verilmiş saxtakarlıqdan söhbət açdılar, xalqı birliyə çağırdılar və Naxçıvan MR Ali Məclisinin yarımçıq qalmış növbədənkənar sessiyasının sentyabrın 3-də öz işinə başlamasının vacibliyini mitinq iştirakçılarına izah etdilər.

Səhərisi gün çətinliklə də olsa yetərsəs alındı və sessiya öz işinə başladı. Naxçıvan MR Ali Məclisinin binası qarşısına Muxtar respublikanın hər yerindən gəlmiş seçicilər vardı. Əllərində H.Əliyevin portretləri olan seçicilər deputatla­rından xahiş və tələb edirdilər ki, Naxçıvan MR Ali Məclisinə sədr H.Əliyevi seçsinlər. AXC Naxçıvan Vilayət Şöbəsinin fəallarının əksəriyyəti seçicilərlə söhbət edir, mitinqdə çıxış edir, bir sözlə onları inandırmağa çalışırdılar ki, H.Ə.Əliyev seçilərsə onun əleyhinə geniş kampaniya başlayacaq, hətta Azərbaycanda gedən demokratiyaya, AXC-ya da böhtanlar yağdıracaqlar.

Mitinq iştirakçılarının əksəriyyəti belə mülahizə­ləri heç eşitmək belə istəmirdilər. Gərgin vəziy­yətdən Muxtar Respublikanı xilas edə biləcək yeganə adam, demokratik blokdan olan deputatlarla kommunist deputatlar arasında körpü yaradacaq şəxs Heydər Əliyevi hesab edirdilər. Onların bu mülahizələri həqiqətə oxşayırdı.

İlk sessiyadan 9 aydan çox keçməsinə baxmayaraq nə dövlət büdcəsi müəyyənləşdirilmiş, nə də Nazirlər Kabineti formalaşmışdır.

Seçicilərin təzyiqi altında deputatlar Naxçıvan MR Ali Məclisinin sədrliyinə H.Əliyevin namizədliyini irəli sürdülər. H.Əliyev üç dəfə çıxış edərək namizədliyini geri götürdü və Qafar Məmmədovun namizədliyini irəli sürdü. Lakin onun təkidi təzyiqlə qarşılandı. Beləliklə, sessiyada iştirak edən 75 deputatdan 70 nəfəri lehinə səs verməklə, 5 nəfəri səs saxlamaqla H.Ə.Əliyev Naxçıvan MR Ali Məclisinin Sədri seçildi.

Sentyabrın 4-də keçirilən sessiyada deputatların 89 nəfəri iştirak edirdi. H.Ə.Əliyev yenə öz namizədliyini geri götürdü. Lakin deputatlar qəti etiraz etdilər. H.Əliyev geniş nitq söylədi. Bu sanki onun fəaliyyət proqramı idi.

Heydər Əliyev hakimiyyətə belə gəldi! Şəkildə: soldan AXC Naxçıvan MR Məclisinin üzvü Fəxrəddin Şeyxələsgərsoy, Heydər Əliyev, AXC Culfa           rayon təşkilatının sədri Ramiz Tağıyev, AXC Naxçıvan MR Məclisinin          üzvü Elman Cəlilov və AXC Şərur rayon məclisinin üzvü Telman Siyabov.

Elə həmin gün sessiyada AXC-dən iki nəfər — Asif Kələntərli və Qafar Məmmədov sədr müavinləri seçildilər.

Beləliklə, 9 aydan artıq iflic vəziyyətinə salınmış Naxçıvan MR Ali Məclisinin sessiyası səmərəli fəaliyyətə başladı. Qısa müddətdə xalqın ürəyindən olan bir neçə qərar qəbul edildi. Həmin qərarları qəzetimizin bu nömrəsində dərc edirik.

“Varlıq” qəzeti, 1991, 8 sentyabr, № 10, s. 1-2.